UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2011 r. Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu oddalił odwołanie wnioskodawczyni B. B. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. z dnia 12 listopada 2007 r., którą to decyzją wnioskodawczyni została obciążona odpowiedzialnością jako Prezes Zarządu Zakładów (...) S.A. z siedzibą w Ż. za zaległości spółki z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od grudnia 2001 r. do 4 lutego 2002 r. w łącznej kwocie 249.357,05 zł oraz zasądził od wnioskodawczyni na rzecz strony pozwanej łączną kwotę 7.410 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie to oparł Sąd Okręgowy na następujących ustaleniach faktycznych:

Zakłady (...) S.A. w Ż. zostały wpisane do rejestru handlowego w dniu 1 grudnia 1994 r. Podstawowymi wytwarzanymi w zakładach produktami były - środki pomocnicze dla przemysłu gumowego. W 1999 r. w spółce zatrudnionych było 230 pracowników. Kłopoty finansowe przedsiębiorstwa rozpoczęły się z chwilą otwarcia granic dla rynków zachodnich, a przede wszystkim wkroczeniem kapitału zachodniego do wiodących krajowych firm oponiarskich oraz pogorszeniem sytuacji w rolnictwie, która przełożyła się na niewypłacalność niektórych odbiorców środków ochrony roślin. Za 1998 r. spółka odnotowała stratę netto 3.240.531,24 zł, a za 10 miesięcy 1999 r. przy sprzedaży w wysokości 8.290.800 zł strata wyniosła 1.486.100 zł.

W dniu 30 kwietnia 1999 r. zarząd spółki wystąpił do Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie z wnioskiem o otwarcie postępowania układowego wskazując m.in. że rachunek zysków i strat za okres 1 stycznia - 31 marca 1999 r. wykazał stratę netto w kwocie 567.333,30 zł. W toku postępowania układowego nadzorca sądowy zaopiniował pozytywnie zawarcie układu na warunkach wskazanych we wniosku. W dniu 30 grudnia 1999 r. na zgromadzeniu wierzycieli został przyjęty układ na mocy którego nastąpiła m.in. dla Zakładów (...) S.A. redukcja długu o 50% oraz rozłożenie pozostałych 50% na 16 równych rat płatnych kwartalnie, w stosunku do drobnych wierzycieli - dług do 10.000 zł - długi te miały zostać spłacone w całości w ciągu 12 miesięcy od zatwierdzenia układu. Postanowieniem Sądu Rejonowego w Dzierżoniowie z dnia 17 stycznia 2000 r. układ został zatwierdzony.

Za 1999 r. spółka osiągnęła zysk netto wynoszący 73.684,27 zł, a za 2000 r. wystąpiła strata netto w kwocie 2.654.527,13 zł.

Wnioskodawczyni B. B. pracowała w spółce od 1 grudnia 1998 r. jako członek zarządu, a w dniu 26 listopada 2001 r. została powołana na stanowisko prezesa zarządu spółki (...) S.A. Od początku 2000 r. spółka jako płatnik składek na rzecz ZUS zaczęła mieć trudności z ich terminowym odprowadzaniem, które na tyle nasiliły się w połowie roku, że zaczęła z nimi zalegać przez dłuższy okres. Pismem z dnia 14 marca 2001 r. strona pozwana wezwała spółkę do uregulowania zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres styczeń 2000 - styczeń 2001 r. w łącznej kwocie blisko 400.000 zł w terminie do 23 marca 2001 r. pod rygorem skierowania sprawy do postępowania egzekucyjnego. Poczynając od dnia 30 marca 2001 r. dokonywano zajęć rachunku bankowego spółki. W dniu 10 sierpnia 2001 r. organ rentowy zwrócił się do Urzędu Skarbowego w Ś. z wnioskiem o prowadzenie łącznej egzekucji administracyjnej. Decyzją z dnia 4 października 2001 r. stwierdzono, iż (...) S.A. posiada nieopłacone należności z tytułu składek za okres grudzień 2000 r. – lipiec 2001 r. w łącznej kwocie 803.132, 07 zł.

Sąd Rejonowy w Świdnicy uwzględnił wniosek o wpis hipoteki przymusowej -kaucyjnej ponad kwotę 702.903. 47 zł w księdze wieczystej nr (...), którą były objęte nieruchomości, a których użytkownikiem wieczystym gruntu i właścicielem zabudowań były Zakłady (...) S.A. w Ż..

W dniu 14 grudnia 2001 r. odbyło się Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy Spółki, na którym podjęto uchwałę stwierdzającą zasadność dalszego istnienia spółki i kontynuowania przez nią prowadzenia działalności gospodarczej. Na dzień 31 listopada 2001 r. kapitał własny wynosił 60.260,58 zł, tj. 1.895.200,00 zł (kapitał podstawowy) + 1.747.994,53 zł (kapitał zapasowy) - 3.582.933,95 zł (wynik finansowy netto roku obrotowego). Na dzień 31 grudnia 2001 r. strata bilansowa netto wzrosła do poziomu przekraczającego kapitał własny o 857.200 zł ( 1.895.200 zł kapitał podstawowy + 1.748.000 zł kapitał zapasowy) - (-) 4.500.200 zł wynik finansowy netto roku obrotowego). Jednocześnie ujemny wskaźnik wysokości kapitału pracującego (aktywa bieżące netto) spowodował, że wystąpiły znaczne trudności z płaceniem długów przez spółkę.

W dniu 10 stycznia 2002 r. zarząd spółki w osobie prezesa zarządu B. B. i członka zarządu B. P. złożył w Sądzie Rejonowym w Wałbrzychu wniosek o ogłoszenie upadłości spółki. W dniu 5 lutego 2002 r. Sąd Rejonowy w Wałbrzychu ogłosił upadłość spółki, wezwał wierzycieli do zgłaszania wierzytelności, ustanowił sędziego komisarza i wyznaczył syndyka.

W dniu 13 maja 2002 r. ZUS Odział w W. zgłosił do masy upadłości wierzytelności na kwotę 1.435.980,43 zł. Plan podziału przewidział, zaspokojenie tylko wierzytelności kategorii I i IIa (częściowo). Tak więc z ogólnej kwoty do podziału 718.265,74 zł kwota 239.929,64 zł została przekazana na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, a kwoty 95.434,54 zł i 12.543,86 zł na poczet należności ZUS.

Postanowieniem z dnia 24 kwietnia 2007 r. zostało ukończone postępowanie upadłościowe.

Wobec powyższego decyzją z dnia 12 listopada 2007 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w W. orzekł o odpowiedzialności B. B. jako prezesa zarządu Zakładów (...) S.A. z siedzibą w Ż. za zobowiązania spółki, na które składają się zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od grudnia 2001 r. do 4 lutego 2002 r. w łącznej kwocie 249.357,05 zł.

Przy tak poczynionych ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie wnioskodawczyni nie zasługiwało na uwzględnienie, bowiem jako prezes zarządu upadłej Spółki odpowiada ona za zaległości spółki, gdyż wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego nie został złożony we właściwym czasie.

Z wyrokiem tym nie zgodziła się wnioskodawczyni wywodząc apelację, w której zarzuciła:

- naruszenie przepisów postępowania mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a to art. 217, art. 227 i art. 232 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c. polegające na pominięciu ustalenia i wyjaśnienia istotnej dla sprawy okoliczności, to jest znacznego zabezpieczenia wierzytelności na rzecz organu rentowego w postaci ustanowienia hipoteki przymusowej w kwocie 702.903,47 zł oraz dokonanej na rzecz ZUS wpłaty w kwocie 82.975,40 zł, występująca wadliwość w przeprowadzonym postępowaniu dowodowym polegała na nie rozważeniu w sposób wszechstronny i bezstronny zawnioskowanego przez stronę materiału dowodowego oraz na bezpodstawnym przyjęciu, że w przedmiotowej sprawie doszło do trwałego zaprzestania płacenia przez spółkę jej długów oraz że zgłoszenie wniosku o upadłość było spóźnione,

-: naruszenie przepisów prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie i błędną wykładnię art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa oraz art. 1 § ust.1 i § 2 w zw. z art. 2 i art. 5 Rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 października 1934 r. Prawa upadłościowe (Dz. U. z 1934 r., nr 93, poz. 834 ze zm.) przez niezasadne przyjęcie, iż w przedmiotowej sprawie doszło do trwałego zaprzestania płacenia długów przez spółkę oraz że zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez zarząd spółki było spóźnione,
-: nierozpoznanie przez Sąd I instancji zgłoszonego przez wnioskodawczynię zarzutu ustalenia już wymaganego na rzecz organu rentowego świadczenia w całości od współdłużnika B. P. poprzez oddalenie jego odwołania wyrokiem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 21 października 2010 r.

Wskazując na powyższe zarzuty apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie, że wnioskodawczyni nie jest odpowiedzialna za zaległości z tytułu nieopłaconych składek na rzecz strony pozwanej za okres od grudnia 2001 r. do 4 lutego 2002 r. w łącznej kwocie 249.357,05 zł, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów postępowania tytułem zastępstwa procesowego za obie instancje.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie stwierdzając, że dług wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych miał charakter narastający, spółka nie próbowała zawrzeć układu ratalnego, a nadto strona pozwana nie została zaspokojona w toku postępowania upadłościowego mimo zabezpieczenia jej wierzytelności hipoteką.

W piśmie procesowym z dnia 10 października 2011 r. wnioskodawczyni podniosła, iż zakończyło się postępowanie w sprawie dotyczącej drugiego członka zarządu – zainteresowanego w niniejszej sprawie – B. P.. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu po ponownym rozpoznaniu sprawy wyrokiem z dnia 21 października 2010 r. zmienił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 29 grudnia 2008 r. i oddalił odwołanie. Skarga kasacyjna zainteresowanego nie została przyjęta do rozpoznania.

Wnioskodawczyni zarzuca, że wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 21 października 2010 r. zawiera istotną wadę ponieważ Sąd ten bezpodstawnie przyjął, iż wystąpiła przesłanka trwałego zaprzestania płacenia przez spółkę jej długów i w związku z tym zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości było spóźnione. W ocenie wnioskodawczyni nie nastąpiło trwałe zaprzestanie płacenia długów, a zatem nie można twierdzić, że zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości było spóźnione.

Wobec tego wnioskodawczyni podtrzymała swoje dotychczasowe stanowisko i wniosła o uwzględnienie jej apelacji.

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny dodatkowo ustalił:

W dniu 10 stycznia 2002 r. Zarząd Spółki w osobach B. B. i B. P. złożył wniosek o ogłoszenie upadłości Zakładów (...) w (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w Ż..

Uzasadniając wniosek o ogłoszenie upadłości członkowie zarządu podkreślali, iż trudna sytuacja spółki trwa od kilku lat oraz że podejmowane działania polegające na zawarciu układu z wierzycielami, prowadzeniu procesów restrukturyzacyjnych, zmniejszaniu zatrudnienia, rozmów z potencjalnymi strategicznymi inwestorami nie przyniosły spodziewanych efektów, a wręcz przeciwnie konieczność spłat wcześniej zaciągniętych kredytów i brak możliwości zaciągnięcia nowych powodowało narastanie zobowiązań, w tym również wobec budżetu i ZUS. Strata za 11 miesięcy 2001 r. wyniosła ponad 3,5 mln zł, a kapitał własny na dzień 30 listopada 2001 r. zmniejszył się do poziomu 60.000 zł, z kolei zobowiązania krótkoterminowe osiągnęły poziom 8,9 mln zł, a efektem generowania straty jest przewidywane wystąpienie na dzień 31 grudnia 2001 r. ujemnej wartości kapitałów własnych, tym samym nadwyżki zobowiązań nad aktywami.

/dowód: wniosek o ogłoszenie upadłości z dnia 10 stycznia 2002 r. – akta sprawy VI U 2/02 Sądu Rejonowego w Wałbrzychu VI Wydział Gospodarczy/.

Wyrokiem z dnia 21 października 2010 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w sprawie III AUa 1432/10 z wniosku B. P., przy udziale zainteresowanej B. B., zmienił zaskarżony przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 29 grudnia 2008 r. i oddalił odwołanie oraz zasadził od wnioskodawcy na rzecz strony pozwanej kwotę 10.000 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za wszystkie instancje.

W sprawie rozpoznawanej przez Sąd Apelacyjny z odwołania B. P. istota jej sprowadzała się do wykazania przez wnioskodawcę przesłanek egzoeneracyjnych – tj. złożenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcia postępowania układowego lub też wykazania, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub o wszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez jego winy.

Dochodzone przez organ rentowy należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne pochodzą z okresu od grudnia 2001 r. do 4 lutego 2002 r., czyli po wejściu w życie układu zatwierdzonego przez sąd w dniu 17 stycznia 2000 r. Z tego powodu nie mogły być one objęte postępowaniem układowym i w tym zakresie nie ma znaczenia ich ustawowe wyłączenie z postępowania układowego. Możliwość uwolnienia się członka zarządu spółki kapitałowej od odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki przez wykazanie, że we właściwym czasie wszczęto postępowanie układowe występuje tylko w odniesieniu do zaległości powstałych przed zatwierdzeniem układu. Złożenie przez członka zarządu spółki we właściwym czasie wniosku o wszczęcie postępowania układowego nie zwalnia go więc od odpowiedzialności za zaległości powstałe po zatwierdzeniu układu.

W tej sytuacji rozstrzygnięcia wymagała wyłącznie kwestia wykazania przez wnioskodawcę, że we właściwym czasie złożył wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku uchylającego wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 21 kwietnia 2009 r. dokonał wykładni pojęcia „właściwego czasu” do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki.

Wskazał Sąd Najwyższy, że „właściwym czasem” nie jest ani krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów na skutek przejściowych trudności, ani też całkowite zaprzestanie płacenia długów w następstwie wyzbycia się przez podmiot gospodarczy całego (lub prawie całego) majątku, lecz chwila kiedy wiadomo już, że dłużnik nie będzie w stanie zaspokoić wszystkich swych zobowiązań. Jest to przesłanka obiektywna, ustalana tle okoliczności konkretnej sprawy, oderwana od subiektywnego przekonania członków zarządu spółki w kwestii stanu majątkowego spółki. Nie ma tu decydującego znaczenia sporządzenie bilansu rocznego spółki, jeżeli prawidłowe sprawowanie bieżącego zarządu mogło i powinno już wcześniej skutkować świadomością co do stanu finansowego spółki. Nie ma też podstaw by twierdzić, że zaległości składkowe wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie mają znaczenia w aspekcie sytuacji finansowej spółki.

W świetle przytoczonych rozważań Sądu Najwyższego nie można przyjąć, iż wniosek o ogłoszenie upadłości Zakładów (...) SA w Ż. został złożony we właściwym czasie.

Zaległość z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, dochodzona przez organ rentowy obejmuje okres od grudnia 2001 r. do 4 lutego 2002 r. Zebrany w sprawie materiał dowodowy wykazał, że spółka już na początku 2000 r. zaczęła mieć trudności z terminowym odprowadzaniem składek na ubezpieczenia społeczne. Pomimo, że spółka realizowała spłaty rat z zawartego układu, zaprzestała opłacania składek na rzecz ZUS oraz regulowania innych zobowiązań publicznoprawnych, a strata z działalności przekraczała kapitał zakładowy i zapasowy już w na początku drugiej połowy 2001 r. W świetle wyżej przedstawionej wykładni Sądu Najwyższego oznacza to, że złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki w dniu 10 stycznia 2002 r. było spóźnione (nie nastąpiło we właściwym czasie w rozumieniu art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej). Stan powyższy znany był wnioskodawcy, na co wskazują protokoły z posiedzeń zarządu Spółki z 2001 r.

Jednocześnie wnioskodawca w żaden sposób nie wykazał, że niezgłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny uznał, że decyzja organu rentowego obciążająca wnioskodawcę B. P. odpowiedzialnością jako członka zarządu Zakładów (...) S.A. z siedzibą w Ż. za zaległości spółki z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od grudnia 2001 r. do 4 lutego 2002 r. w łącznej kwocie 249.357,05 zł jest prawidłowa.

/dowód: akta sprawy III AUa 1432/10 Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu/.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni jest częściowo uzasadniona.

Warto przypomnieć, że przedmiotem sporu w rozstrzyganej sprawie jest
kwestia prawidłowości jednej z dwóch decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o przeniesieniu na B. B. i B. P., jako członków zarządu Zakładów (...) S.A. z siedzibą w Ż., odpowiedzialności za zobowiązania Spółki z tytułu nieopłaconych składek na: ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od grudnia 2001 r. do lutego 2002 r.

Analizy prawidłowości tychże decyzji i wyroków zapadłych w wyniku rozpoznania odwołania od nich należy dokonać w świetle przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j.: Dz. U. z 2005 r., nr 8, poz. 60 ze zm.), do których odsyła art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz. U. z 2009 r., nr 205, poz. 1585 ze zm.). Jednym z tych przepisów Ordynacji podatkowej jest art. 107 § 1 stanowiący, że w przypadkach i w zakresie przewidzianym w rozdziale 15 (zatytułowanym "Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich") za zaległości podatkowe podatnika odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie z podatnikiem również osoby trzecie. Odpowiedzialność ta, jeżeli dalsze przepisy nie stanowią inaczej, obejmuje też odsetki za zwłokę od zaległości podatkowej i koszty egzekucyjne ( art. 107 § 2 pkt 2 i 3 Ordynacji podatkowej).

Odpowiedzialność osób trzecich za zobowiązania składkowe występuje w sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania składkowego przez płatnika składek, jest więc instytucją prawa wiążącą skutki istnienia zobowiązania składkowego z podmiotem innym niż płatnik składek. Odpowiedzialność ta jest uzależniona od istnienia zobowiązania składkowego płatnika składek, co powoduje, że ma ona charakter akcesoryjny, następczy i gwarancyjny, gdyż nie może powstać bez uprzedniego zaistnienia obowiązku składkowego po stronie pierwotnego dłużnika, w tym przypadku spółki akcyjnej. Jest to także odpowiedzialność subsydiarna (posiłkowa), gdyż wierzyciel składkowy nie ma swobody w kolejności zgłaszania roszczenia do płatnika składek lub osoby trzeciej, lecz w pierwszej kolejności musi dochodzić należności od płatnika składek (por. R. Mastalski: Ordynacja podatkowa. Komentarz, W-w 2007, pkt 5 komentarza do art. 107, s. 493).

Przepisy Ordynacji podatkowej dotyczące odpowiedzialności osób trzecich za zaległości podatkowe podatników mają zastosowanie nie tylko - z racji wyraźnego odesłania zawartego w art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - do zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ale także do zaległości składkowych na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenia zdrowotne /por. uchwały SN z dnia 7.05.2008 r., II UZP 1/08, OSNP 2008 nr 23-24, poz. 352 i z dnia 4.06.2008 r., II UZP 3/08, OSNP 2009 nr 11- 12, poz. 148/.

Przechodząc do odpowiedzialności osób trzecich za zaległości składkowe spółek kapitałowych trzeba przypomnieć, że w myśl art. 116 Ordynacji podatkowej w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2002 r. (a więc w okresie, na który przypadają zaległości składkowej) za zaległości składkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej i spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna chyba, że członek zarządu wykaże, iż we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające upadłości (postępowanie układowe) albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z jego winy, bądź też wskaże on mienie, z którego egzekucja jest możliwa. Odpowiedzialność ta obejmuje zobowiązania składkowe, które powstały w czasie pełnienia przez wymienione osoby obowiązków członków zarządu, a przepisy regulujące tę odpowiedzialność stosuje się także do byłych członków zarządu.

Odpowiedzialność członków zarządu, o której mowa w cytowanym art. 116 Ordynacji podatkowej, ma charakter wyjątkowy i znajduje zastosowanie, jeżeli zachodzą wymienione w nim pozytywne przesłanki i brak jest którejkolwiek z okoliczności wyłączających tę odpowiedzialność. Odpowiedzialność ta jest przy tym niezależna od tego, czy zaległości z tytułu składek, których z powodu braku majątku spółki nie można wyegzekwować, powstały z przyczyn zawinionych czy też niezawinionych od członka zarządu ( wyroki SN z dnia 17.10.2006 r., II UK 85/06, OSNP 2007, nr 21-22, poz. 328 i z dnia 2.10.2008 r., I UK 39/08, Monitor Prawa Pracy 2009, nr 5, s. 2 72).

W kontekście przytoczonych unormowań prawnych należy określić trzy pozytywne przesłanki odpowiedzialności członków zarządu spółki akcyjnej za zobowiązania składkowe. Są to:

1) istnienie zaległości składkowej,

2) wykazanie bezskuteczności egzekucji przeciwko samej spółce i

3) powstanie zobowiązania składkowego w czasie pełnienia przez daną osobę obowiązków członka zarządu.

W rozpoznawanej sprawie nie budzi wątpliwości fakt nieopłacenia przez Zakłady (...) S.A. z siedzibą w Ż. składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za wskazany w zaskarżonej decyzji okres w łącznej kwocie 249.357,05 złotych oraz okoliczność, że zaległość ta powstała w czasie pełnienia przez odwołującą się funkcji prezesa zarządu Spółki.
Spór w niniejszej sprawie dotyczył wykazania przez wnioskodawczynię przesłanek egzoeneracyjnych tj. złożenia we właściwym czasie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcia postępowania układowego lub też wykazania, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub o wszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez jego winy.

Kwestię dotyczącą złożenia przez wnioskodawczynię i zainteresowanego we właściwym czasie wniosku o wszczęcie postępowania układowego przesądził Sąd Najwyższy rozpoznający skargę kasacyjną B. P. w wyroku z dnia 19 marca 2010 r. stwierdzając, że dochodzone przez organ rentowy należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne pochodzą z okresu od grudnia 2001 r. do 4 lutego 2002 r., czyli po wejściu w życie układu zatwierdzonego przez Sąd Rejonowy w Dzierżoniowie w dniu 17 stycznia 2000 r. Z tego powodu nie mogły być one objęte postępowaniem układowym i w tym zakresie nie ma znaczenia ich ustawowe wyłączenie z postępowania układowego. Możliwość uwolnienia się członka zarządu spółki akcyjnej od odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki przez wykazanie, że we właściwym czasie wszczęto postępowanie układowe występuje tylko w odniesieniu do zaległości powstałych przed zatwierdzeniem układu. Złożenie przez członka zarządu spółki we właściwym czasie wniosku o wszczęcie postępowania układowego nie zwalnia go więc od odpowiedzialności za zaległości powstałe po zatwierdzeniu układu.

Wobec tego istotna do rozstrzygnięcia stała się kwestia czy wnioskodawczyni, wraz z zainteresowanym, we właściwym czasie zgłosiła wniosek o upadłość spółki.

Co do czasu właściwego do zgłoszenia wniosku o upadłość warto zauważyć,
iż zgodnie z art. 5 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 r. - Prawo upadłościowe (t.j.: Dz. U. z 1991 r., nr 118, poz. 512 ze zm.), obowiązującym do dnia 30 września 2003 r., przedsiębiorca jest zobowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zaprzestania płacenia długów, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości ( § 1). Reprezentant przedsiębiorcy, o którym mowa w art. 1 § 2 (tj. przedsiębiorcy będącego osobą prawną) jest zobowiązany zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym majątek nie wystarcza na zaspokojenie długów chyba, że wcześniej rozpoczął się bieg terminu określonego w § 1 ( § 2). W myśl art.1 § ust. 1 i § 2 ustawy przesłanką uznania przedsiębiorcy za upadłego jest zaś zaprzestanie płacenia przez niego długów, a także sytuacja, gdy jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie tych długów. W świetle art. 2 ustawy krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów wskutek przejściowych trudności nie jest podstawą ogłoszenia upadłości. Również art. 10 i art. 11 obecnie obowiązującej ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (t.j.: Dz. U. z 2009 r., nr 175, poz. 1361 ze zm.) stanowią, że upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Dłużnika uważa się zaś za niewypłacalnego, jeżeli nie wykonuje swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Przy czym dłużnika będącego osobą prawną, uważa się za niewypłacalnego także wtedy, gdy jego zobowiązania przekroczą wartość jego majątku, nawet wówczas, gdy na bieżąco te zobowiązania wykonuje.

Na tle cytowanych unormowań w orzecznictwie przyjmuje się, że zaprzestanie płacenia długów, jako kryterium ogłoszenia upadłości, musi mieć trwały charakter, co oznacza, iż dłużnik nie tylko obecnie nie płaci długów, ale także nie będzie tego czynił w przyszłości z powodu braku niezbędnych środków. Chodzi przy tym o regulowanie wszystkich zobowiązań płatniczych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, a nie tylko niektórych z nich (postanowienia SN z dnia 14.06.2000 r., V CKN 1117/00, Lex nr 56047; z dnia 15.11.2000 r., IV CKN 1324/00, Lex nr 536993; z dnia 31.01.2002 r., IV CKN 659/00, Lex nr 53150 i wyrok z dnia 28.04.2007 r., V CKN 39/06, Lex nr 376485). W odniesieniu do przedsiębiorców wymienionych, w art. 1 § 2 Prawa upadłościowego każda z dwóch przyczyn ogłoszenia upadłości ma zaś samodzielny byt, a konsekwencją tego jest stwierdzenie, że dysponujący nawet sporym majątkiem dłużnik będzie uznany za upadłego, jeżeli zaprzestał w sposób trwały płacenia długów (postanowienie SN z dnia 19. 12.11.2002 r., V CKN 342/01, Lex nr 75360).

Z kolei w judykaturze zwraca się jednak uwagę, że wykładni pojęcia "właściwy czas" do zgłoszenia wniosku o upadłość nie należy dokonywać opierając się tylko na podstawach i terminach złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości określonych w art. 5 Prawa upadłościowego, ale także z uwzględnieniem celu, jakiemu uregulowanie zawarte w art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej ma służyć. Celem tym jest ochrona należności publicznoprawnych, a także - co do należności składkowych - ochrona Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( wyrok SN z dnia 11.05.2006 r., I UK 271/05, OSNP 2007, nr 9-10, poz. 142).

W orzecznictwie podkreśla się, że "właściwym czasem" w rozumieniu art. 116 Ordynacji podatkowej nie jest ani krótkotrwałe wstrzymanie płacenia długów na skutek przejściowych trudności, ani też całkowite zaprzestanie płacenia długów w następstwie wyzbycia się przez podmiot gospodarczy, całego (lub prawie całego) majątku, lecz chwila kiedy wiadomo już, że dłużnik nie będzie w stanie zaspokoić wszystkich swych zobowiązań. Określenie tej chwili powinno być ujmowane elastycznie w zależności od okoliczności konkretnego wypadku, bowiem
właściwy czas do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest przesłanką obiektywną, ustalaną w oparciu o okoliczności faktyczne każdej sprawy, dla określenia której nie ma znaczenia subiektywne przekonanie członków zarządu spółki. Nie ma też podstaw do traktowania zaległości składkowych wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych jako pozbawionych znaczenia w aspekcie sytuacji finansowej spółki i przyjęcia w związku z tym, że - mimo powstania tych zaległości, nie doszło do trwałego zaprzestania spłaty długów ( wyroki SN dnia 22.06.2006 r., I UK 369/05, Lex nr 376439; z dnia 23.06.2004 r., V CK 533/03, Lex nr 194093; z dnia 14.06.2006 r., l UK 324/05, OSNP 2007, nr 13-14, poz. 200; z dnia 24.09.2008 r., II CSK 142/08, Lex nr 470009 i z dnia 19.03.2010 r., II UK 259/09, Lex nr 599776).

Dla oceny "właściwego momentu" na zgłoszenie upadłości nie ma zatem decydującego znaczenia sporządzenie bilansu rocznego spółki, jeżeli członek zarządu przy dołożeniu należytej staranności mógł i powinien już wcześniej uzyskać świadomość co do stanu finansowego spółki, wykonując prawidłowo bieżący zarząd (wyrok z dnia 13.12.2007 r., I CSK 313/07, Lex nr 479340).

Przenosząc powyższe rozważania na płaszczyznę niniejszego sporu należy
stwierdzić, że wystąpienie w dniu 10 stycznia 2002 r. przez Zakłady (...) S.A. z siedzibą w Ż. z wnioskiem o ogłoszenie upadłości było spóźnione w rozumieniu art. 116 Ordynacji podatkowej, skoro w tym czasie strata za 11 miesięcy 2001 r. wyniosła ponad 3,5 mln zł, kapitał własny na dzień 30 listopada 2001 r. zmniejszył się do poziomu 60.000 zł, a z kolei zobowiązania krótkoterminowe osiągnęły poziom 8,9 mln zł (w tym wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – ponad 803.132,07 zł).

Twierdzenia wnioskodawczyni, iż do momentu zgłoszenia wniosku o upadłość nie nastąpiło trwałe zaprzestanie płacenia przez spółkę jej długów nie zasługują na uwzględnienie bowiem z ustaleń poczynionych przez Sąd Okręgowy, jak i uzupełnionych przez Sąd Apelacyjny m.in. z akt postępowania upadłościowego, jednoznacznie wynika, że spółka już na początku 2000 r. zaczęła mieć trudności z terminowym odprowadzaniem składek na ubezpieczenie społeczne. Trudności te zaczęły się nasilać w ciągu roku tak, że powstały znaczne zaległości. Za okres od stycznia 2000 r. do stycznia 2001 r. zaległość spółki z tytułu składek na ubezpie-czenie społeczne wyniosła 400.000 zł, a do lipca 2001 r. przekraczała już 800.000 zł. Spółka w tym okresie realizowała układ z wierzycielami, a jej sytuacja ekonomiczna ulegała stałemu pogorszeniu. Rosła zarówno zaległość z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, jak i inne zobowiązania spółki, w tym także publiczno-prawne. Strata za pierwsze półrocze 2001 r. wyniosła 1,9 mld zł i przewyższyła kapitał zakładowy o 164.000 zł, a w miesiącu październiku 2001 r. wynosiła 2.584.900 zł i przewyższała kapitał zakładowy oraz o 1/3 kapitał zapasowy. Na koniec października 2001 r. stan zadłużenia spółki z tytułu podatku od nieruchomości wynosił 464.000 zł.

Pomimo, że spółka realizowała spłaty rat z zawartego układu, zaprzestała opłacania składek na rzecz ZUS oraz regulowania innych zobowiązań publiczno-prawnych, a strata z działalności przekraczała kapitał zakładowy i zapasowy już w na początku drugiej połowy 2001 r. W świetle cytowanych wyżej orzeczeń Sądu Najwyższego oznacza to, że złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki w dniu 10 stycznia 2002 r. było spóźnione, co jednoznacznie oznacza, że nie nastąpiło we właściwym czasie w rozumieniu art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej. Pogarszająca się sytuacja finansowa spółki znana była zarówno wnioskodawczyni, jak i zainteresowa-nemu, na co wskazują protokoły z posiedzeń zarządu Spółki z 2001 r. / k. 43-47 a.s./.Jednocześnie wnioskodawczyni w żaden sposób nie wykazała, że niezgłoszenie upadłości nastąpiło nie z jej winy.

Wnioskodawczyni podniosła w apelacji, że decyzja przenosząca na nią odpowiedzialność za zobowiązania składkowe spółki jest niezgodna z prawem, bowiem nie zawiera wzmianki o solidarnej odpowiedzialności wszystkich członków zarządu, a nadto świadczenie dochodzone przez stronę pozwaną zostało zasądzone od zainteresowanego B. P.. Zdaniem apelującej solidarność wskazana w art. 116 Ordynacji podatkowej oznacza, że powinno być prowadzone jedno postępowanie wyjaśniające wobec wszystkich członków zarządu i winna być wydana jedna decyzja o ich odpowiedzialności.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 116 § 1 ustawy Ordynacji podatkowej przez orzeczenie odpowiedzialności wobec jednego członka zarządu spółki zamiast wobec wszystkich członków zarządu łącznie pełniących funkcje w tym samym okresie należy stwierdzić, że przepis ten stanowi, iż za zaległości podatkowe spółki akcyjnej odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, chyba że członek zarządu wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono upadłość lub wszczęto postępowanie układowe albo że niezgłoszenie upadłości oraz brak postępowania układowego nastąpiły nie z jego winy, bądź też wskaże on mienie, z którego egzekucja jest możliwa. Natomiast w § 2 tego przepisu wskazuje się, że odpowiedzialność członków zarządu spółki, o której mowa w § 1 obejmuje zobowiązania składkowe, które powstały w czasie pełnienia przez nich obowiązków członków zarządu spółki.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego wbrew temu, co twierdzi apelująca, brak orzeczenia o odpowiedzialności wnioskodawczyni wraz z drugim członkiem zarządu w jednej decyzji i jednoczesnego sformułowania w niej, iż jest to odpowiedzialność solidarna, przy uwzględnieniu jednoznacznej treści cytowanego wyżej przepisu, nie przeczy owej solidarności. Kwestia bowiem prowadzenia oddzielnych postępowań, a co za tym idzie wydania oddzielnych decyzji w stosunku do każdego z członków zarządu pełniących tę funkcję w czasie powstania zaległości ma charakter czysto techniczny i jakkolwiek egzekucja należności w takiej sytuacji rzeczywiście może być utrudniona, tak nie ma to wpływu na kwestię związaną z solidarnością, która wynika wprost z przepisu prawa. Należy podkreślić, że obowiązkiem organu rentowego jest wszczęcie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności osób trzecich przeciwko wszystkim osobom mogącym taką odpowiedzialność ponosić, przy czym dla kwestii solidarności, nie ma istotnego znaczenia czy będą prowadzone w stosunku do tych osób odrębne postępowania, a w konsekwencji zostaną wydane osobne decyzje (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 lipca 2011 r., I UK 325/10).

W sprawie, zarówno w stosunku do wnioskodawczyni - prezesa zarządu, jak i zainteresowanego, który w tym samym czasie pełnił funkcję członka zarządu, toczyły się odrębne postępowania i zostały wydane w dniu 12 listopada 2007 r. decyzje w przedmiocie odpowiedzialności tychże osób za zobowiązania Spółki z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, FP i FGŚP. Zatem skoro postępowanie w przedmiocie orzeczenia odpowiedzialności za zaległości składkowe Zakładów (...) S.A. toczyło się w stosunku do wszystkich osób, wobec których można było orzec odpowiedzialność za zaległości składowe, nie można uznać, że brak orzeczenia o odpowiedzialności solidarnej wszystkich tych osób w jednej decyzji skutkuje naruszeniem przepisu art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej.

Niemniej jednak uznając wątpliwości wnioskodawczyni w tym zakresie Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję z dnia 12 listopada 2007 r. i stwierdził, iż za należności składkowe opisane zaskarżoną decyzją wnioskodawczyni odpowiada solidarnie z B. P., co do którego orzeczono o odpowiedzialności za te składki prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28 października 2010 r. Orzeczenie w tym zakresie wydano w oparciu o przepis art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej.

Pozostałe zarzuty apelacji odnoszące się zarówno do naruszenia prawa procesowego, jak i prawa materialnego, w odniesieniu do braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i niezasadnego przyjęcia, iż w przedmiotowej sprawie doszło do trwałego zaprzestania płacenia długów przez spółkę jak i ustalenia właściwego czasu złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki, należy uznać za nietrafne. Sąd I instancji w sposób wnikliwy i właściwy dokonał analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego w odniesieniu do tych dwóch kwestii i szczegółowo uzasadnił swoje stanowisko, które to Sąd Apelacyjny w pełni popiera, bez potrzeby jego ponownego przytaczania, przy czym dodatkowo wskazania wymaga, że bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy pozostaje podnoszona przez apelującą okoliczność zabezpieczenia należności wobec Funduszu Ubezpieczeń Społecznych hipoteką przymusową i zapłata kwoty 82.975,40 zł na początku 2002 r., skoro i tak w postępowaniu upadłościowym nie zostały zaspokojone te należności.

Reasumując powyższe rozważania należy stwierdzić, że wbrew pozostałym zarzutom podnoszonym w apelacji rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego jest zgodne z prawem, gdyż wnioskodawczyni nie wykazała okoliczności wyłączających jej odpowiedzialność za zobowiązania spółki z tytułu należności na ubezpieczenie społeczne, wynikających z art.116 Ordynacji podatkowej.

Z tych też przyczyn dalej idąca apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny uznał, że decyzja organu rentowego obciążająca wnioskodawczynię odpowiedzialnością jako prezesa zarządu Zakładów (...) S.A. z siedzibą w Ż. za zaległości spółki z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od grudnia 2001 r. do 4 lutego 2002 r. w łącznej kwocie 249.357,05 zł jest prawidłowa.

Wobec powyższego zarzuty podniesione w apelacji, dotyczące zarówno naruszenia prawa procesowego, jak i prawa materialnego, w odniesieniu do braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego i niezasadnego przyjęcie, iż w przedmiotowej sprawie doszło do trwałego zaprzestania płacenia długów przez spółkę oraz że zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez zarząd spółki było spóźnione, okazały się chybione. Sąd I instancji prawidłowo przyjął, że wniosek o wszczęcie postępowania upadłościowego nie został złożony we właściwym czasie i ustalenie to przyjął Sąd po wszechstronnej analizie zebranego w sprawie materiału dowodowego.

K.S.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE