UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12 września 2013 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. przyznał ubezpieczonemu S. L. prawo do emerytury przyjmując wskaźnik wysokości podstawy wymiaru 56,38% i kwotę bazową 3.080,84 złotych.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł ubezpieczony wskazując, iż wysokość jego emerytury powinna być obliczona według wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 107,45% a nie 56,38%. Wskazał również, iż został okradziony na wiele tysięcy złotych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie odwołania wskazując, że ubezpieczony miał prawo do renty inwalidzkiej a wskaźnik podstawy wymiaru został obliczony na podstawie zarobków z lat 1980 – 1982 i wyniósł 107,45%. Zaskarżoną decyzją pozwany przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury na podstawie art. 27 ustawy emerytalnej przyjmując do ustalenia jej podstawy wymiaru zarobki z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu zatrudnienia z lat 1966 – 1975 i 1978 – 1989 a wskaźnik wysokości wyniósł 56,38%. Wysokość przyznanego świadczenia, przy uwzględnienia nowej kwoty bazową obowiązującej w dniu osiągnięcia wieku emerytalnego tj. 3.080,84 złotych, jest korzystniejsza niż emerytury obliczonej w oparciu o wskaźnik podstawy wymiaru pobieranej renty i kwoty bazowej obowiązującej w dniu 1 sierpnia 1996 r. po jej zwaloryzowaniu.

Wyrokiem z dnia 20 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczonego.

Wskutek apelacji wywiedzionej przez S. L. Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 1 czerwca 2014 r. uchylił zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie w całości i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji wobec stwierdzonej nieważności postępowania.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 27 listopada 2014 r. oddalił odwołanie ubezpieczonego, wskazując następujące motywy rozstrzygnięcia:

S. L. urodził się (...) W okresie od 1993 r. do 2013 r. pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy. Wskaźnik podstawy wymiaru renty został obliczony z 3 lat (1980 – 1982) i wyniósł 107,45%.

Skarżący udowodnił łącznie 25 lat, 7 miesięcy i 26 dni okresów składkowych i nieskładkowych.

Decyzją z dnia 12 września 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 26 sierpnia 2013 r. przyjmując do obliczenia jej wysokości wskaźnik podstawy wymiaru świadczenia obliczony z 20 lat, tj. 1966 – 1975, 1978 – 1989. Tak obliczony wskaźnik wyniósł 56,38%, zaś wysokość emerytury - przy uwzględnieniu kwoty bazowej obowiązującej w dniu przyznania prawa do tego świadczenia, tj. 3.080,84 zł - wyniosła 1.308,26 złotych. Wysokość świadczenia, przy uwzględnieniu wskaźnika podstawy wymiaru przyjętego do obliczenia wysokości renty, tj. 107,45% oraz kwoty bazowej obowiązującej w dniu 1 sierpnia 1996 r. po jej zwaloryzowaniu, wyniosłoby 1.218,09 złotych.

W świetle ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji uznał odwołanie ubezpieczonego za niezasadne.

Sąd Okręgowy przywołał dalej art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2013.1440 j.t.) stanowiący, że ubezpieczonym - urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r. - przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

1)osiągnęli wiek emerytalny określony w ust. 2 albo 3;

2)mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 27a.

Wiek emerytalny dla mężczyzn urodzonych w okresie od dnia 1 kwietnia 1948 r. do dnia 30 czerwca 1948 r. wynosi co najmniej 65 lat i 2 miesiące - ustęp 3 pkt 3 art. 27 ustawy.

Sąd powołał się następnie na przepis art. 53 ustawy, w którym określono sposób ustalenia wysokości emerytury w momencie jej przyznawania. Podkreślił, że emeryturę, której podstawę wymiaru stanowi podstawa wymiaru świadczenia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 1 i ust. 2, oblicza się od tej samej kwoty bazowej, którą ostatnio przyjęto do ustalenia podstawy wymiaru, a następnie emeryturę podwyższa się w ramach waloryzacji przypadających do dnia nabycia uprawnień do emerytury (ust. 3). Z kolei przepis art. 21 ust. 1 pkt 1 stanowi, że podstawę wymiaru emerytury dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, stanowi podstawa wymiaru renty - w wysokości uwzględniającej rewaloryzację oraz wszystkie kolejne waloryzacje przypadające w okresie następującym po ustaleniu prawa do renty, z zastrzeżeniem art. 15 ust. 5. Przepis ten stosuje się przy ustalaniu podstawy wymiaru: emerytury dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do emerytury; renty z tytułu niezdolności do pracy dla osoby, która wcześniej miała ustalone prawo do tej renty albo do emerytury (ust. 2).

Wskazując na treść art. 15 dotyczącego zasad ustalania podstawy wymiaru emerytury oraz renty oraz przepisów wymienionych wyżej cytowanej ustawy, Sąd Okręgowy uznał, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych w sposób prawidłowy dokonał wyliczenia wysokości przyznanej ubezpieczonemu emerytury - w przypadku zastosowania wskaźnika podstawy wymiaru zastosowanego przy obliczaniu wysokości pobieranej przez ubezpieczonego renty z tytułu niezdolności do pracy, tj. 107,45% oraz kwoty bazowej obowiązującej w dniu 1 sierpnia 1996 r. świadczenie jest niższe od emerytury wyliczonej w oparciu o przepis art. 27 cytowanej ustawy emerytalnej przy przyjęciu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru 56,38% i kwoty bazowej obowiązującej w dniu nabycia prawa do emerytury, tj. na dzień (...) Jednocześnie Sąd podkreślił, że obowiązujące przepisy prawa nie pozwalają organowi rentowemu na dokonania ustalenia wysokości przyznanej ubezpieczonemu emerytury w oparciu o wskaźnik podstawy wymiaru 107,45% oraz w oparciu o kwotę bazową obowiązującą w dniu 26 sierpnia 2013 r.

Mając powyższe na względzie, Sąd, na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. w związku z powołanymi wyżej przepisami, orzekł jak wyroku.

Apelację od wyroku wywiódł ubezpieczony zaskarżając go w całości. W jego ocenie wyliczona przez organ rentowy wysokość emerytury jest krzywdząca. Zarzucił pozwanemu, że nie wskazał podstawy prawnej, w oparciu o którą został wyliczony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru na 56, 38% i że nie obliczył wysokości świadczenia w oparciu w wwpw 107,45% oraz kwoty bazowej z dnia 1 sierpnia 1996 r. po jej zwaloryzowaniu. Skarżący do apelacji dołączył dowody w postaci zaświadczeń o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z lat 1977 – 1990 i wniósł o obliczenie wwpw z kolejnych 10 lat kalendarzowych przypadających od 1980 do 1989 r. Skarżący wskazał nadto, że rentę z tytułu niezdolności do pracy pobierał od 19 kwietnia 1991 r., nie zaś jak przyjął Sąd Okręgowy – od 1993 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego skutkuje uchyleniem zarówno wyroku Sądu Okręgowego jak i poprzedzającej go decyzji oraz przekazaniem sprawy bezpośrednio organowi rentowemu do rozpoznania.

Z akt rentowo – emerytalnych S. L. wynika, że ubezpieczony począwszy od dnia 19 kwietnia 1991 r. ( nie zaś jak przyjął Sąd Okręgowy od 1993 r. ), po wyczerpaniu okresu świadczenia rehabilitacyjnego, uprawniony był do renty inwalidzkiej III grupy. Do obliczenia wysokości renty organ rentowy przyjął zarobki z lat 1987 – 1989. Wwpw wyniósł 96,30%. Decyzją z dnia 24 maja 1993 r. organ rentowy, wobec przedłożenia przez ubezpieczonego Rp – 7 z lat 1980 – 1982, przeliczył świadczenia przy przyjęciu wwpw 107,45%. Kolejną decyzją z dnia 26 lipca 1997 r. pozwany przeliczył rentę skarżącego wobec zaliczenia go do II grupy inwalidzkiej. Decyzją z dnia 23 września 1997 r. renta została przyznana apelującemu na stałe. Poza sporem pozostaje to, że wnioskodawca uprawniony był ostatnio do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i dodatku z tytułu niezdolności do samodzielnej egzystencji.

W dniu 25 maja 2013 r. S. L. złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury domagając się przyznania jej wg nowych zasad ( vide wniosek k. 1 a.e. ), który został załatwiony odmownie decyzją z dnia 7 czerwca 2013 r. wobec nieosiągnięcia wymaganego wieku 65 lat i 2 miesięcy.

Kolejny wniosek o emeryturę, według nowych zasad, skarżący złożył 25 lipca 2013 r. ( wpływ do ZUS - k. 13 a.e. ). Niespornym jest, że wniosek nie był złożony na druku i że nie zostały dołączone do niego żadne zaświadczenia potwierdzające wysokość osiąganych dochodów ( przychodów ) w okresie ubezpieczenia. Organ rentowy – bazując na zaświadczeniach Rp – 7 dotyczących lat 1980 – 1982, 1987 – 1989 – 1990 ( za dwa kwartały ) oraz świadectw pracy znajdujących się w aktach rentowych – przyznał wnioskodawcy prawo do dochodzonego świadczenia przyjmując do obliczenia wwpw zarobki z 20 lat z całego okresu ubezpieczenia – w tym za okresy, za które nie przedłożono zaświadczeń o zarobkach – minimalne wynagrodzenie ( zgodnie z dyspozycją art. 15 ust. 2a ustawy FUS ). Przy wwpw 56,38% i kwoty bazowej z daty złożenia wniosku tak obliczona emerytury ( 1.308,26 zł ) okazała się – wg pozwanego – świadczeniem korzystniejszym niż emerytura obliczona według wwpw przyjętego do obliczenia renty oraz kwoty bazowej ostatnio przyjętej do jej obliczenia i następnie zwaloryzowanej (1.218,09 zł ).

Zgodnie z regulacją zawartą w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. ), a prawidłowo przywołaną przez Sąd Okręgowy, podstawę wymiaru emerytury dla ubezpieczonego, który przed uzyskaniem prawa do emerytury pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy, mogła stanowić albo podstawa wymiaru renty (w wysokości uwzględniającej rewaloryzację oraz wszystkie kolejne waloryzacje przypadające w okresie następującym po ustaleniu prawa do renty, z zastrzeżeniem art. 15 ust. 5 ustawy), albo podstawa wymiaru ustalona na nowo w myśl art. 15 ustawy. Stosownie do treści art. 15 ust. 1 podstawę wymiaru świadczenia stanowi przeciętna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę. Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury ( lub renty ) może stanowić ustalona w sposób określony w art. 15 ust. 4 i 5 ustawy przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu – ust. 6 art. 15 ustawy.

Przypomnieć należy, że stosownie do treści art. 116 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Do wniosku powinny być dołączone dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości, określone w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego. Aktem tym jest rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe ( Dz. U. z 2011 r., Nr 237, poz. 1412 ). Dowodami, o których stanowi art. 116 ust. 1 ustawy FUS są– w myśl § 10 ust. 1 rozporządzenia – m.in. dokumenty stwierdzające okresy uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości oraz stwierdzające wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu i uposażenia, przyjmowanych do ustalenia podstawy wymiaru świadczeń. Dokumenty te nie są wymagane, jeżeli konto ubezpieczonego zawiera dane pozwalające na ustalenie prawa i wysokości świadczenia ( ust. 2 ), a także, gdy zostały one już złożone w organie rentowym dla celów ustalenia kapitału początkowego albo prawa lub wysokości świadczeń na podstawie ustawy ( ust. 3 ). § 21 rozporządzenia określa środki dowodowe stwierdzające wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu i uposażenia, przyjmowanych do ustalenia podstawy wymiaru świadczeń. Są nimi zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu, uposażenia. W aktach rentowych, na co Sąd Apelacyjny zwrócił już wcześniej uwagę, nie zostały zgromadzone dokumenty płacowe ubezpieczonego wymagane do ustalenia przeciętnej podstawy wymiaru składki ubezpieczeniowej z kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę czy też z 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu. W aktach tych znajduje się jedynie zaświadczenie Rp-7 wystawione przez Zakłady (...) w G. potwierdzające zarobki ubezpieczonego za lata kalendarzowe 1987-1989, za okres od III kwartału 1989 do II kwartału 1990 oraz z (...) za lata 1980 – 1982. Skarżący składając wniosek o przyznanie prawa do emerytury obowiązany był zatem dołączyć do niego dowody uzasadniające jego wysokość ( staż ubezpieczeniowy nie był kwestionowany ). Ubezpieczony, co należy podkreślić, wnosząc o przyznanie emerytury, nie domagał się obliczenia jej wysokości w oparciu o podstawę wymiaru dotychczas pobieranej renty, lecz przyznania jej według nowych zasad. Nie sprecyzował przy tym, według jakich zasad ma to nastąpić. W tym stanie rzeczy żądanie przyznania prawa do emerytury według nowych zasad napotykało przeszkody i nakładało na organ rentowy - przed wydaniem decyzji ustalającej prawo do świadczenia i jego wysokość - przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego. Obowiązek ten wynika zarówno z § 2 cytowanego wyżej rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. stanowiącego, że „organy rentowe udzielają informacji, w tym wskazówek i wyjaśnień, w zakresie dotyczącym warunków i dowodów wymaganych do ustalania świadczeń” jak i z art. 118 ust. 3 ustawy FUS ( „jeżeli na podstawie przedstawionych środków dowodowych nie jest możliwe ustalenie prawa lub wysokości świadczenia, za datę wyjaśnienia ostatniej okoliczności, o której mowa w ust. 1, uważa się datę końcową dodatkowego terminu do przedstawienia niezbędnych dowodów, wyznaczonego przez organ rentowy, albo datę przedstawienia tych dowodów „). Wobec braku dokumentacji płacowej pozwany powinien o tym poinformować ubezpieczonego i wyznaczyć termin do jej złożenia. Dopiero gdyby wnioskodawca w zakreślonym terminie nie przedłożył dokumentacji płacowej, zaświadczeń, organ rentowy byłby uprawniony do wyliczenia wysokości emerytury w sposób przyjęty w zaskarżonej decyzji i - według pozwanego - korzystniejszy. Nieuprawnionym było decydowanie przez pozwanego o sposobie obliczenia wysokości świadczenia bez inicjatywy ubezpieczonego.

Zauważyć należy, że dopiero w toku postępowania apelacyjnego S. L. przedłożył dokumentację potwierdzająca wysokość zarobków za lata 1977 – 1985 ( Rp – 7) oraz kserokopie kart zarobkowych za lata 1986 – 1991. Już z porównania wykazanych w nich zarobków z przyjętym przez organ rentowy minimalnym wynagrodzeniem obowiązującym w poszczególnych latach wynika, że wwpw obliczony w oparciu o dokumentację zarobkową byłby wyższy. Przykładowo za rok 1978 zarobek z Rp – 7 wyniósł 38.546 zł zaś przyjęty przez ZUS – 18.400 zł, za 1979 - 56.323 zł a przyjęty przez ZUS to 20.800 zł, za rok 1983 wnioskodawca wykazuje zarobki w kwocie 150.604 zł, podczas gdy przyjęta przez organ rentowy kwota to 64.703 zł.

Przypomnieć należy, że postępowanie przed sądem ubezpieczeń społecznych ma charakter kontrolny i ma na celu badanie prawidłowości decyzji organu rentowego. Sąd ubezpieczeń, choć samodzielnie rozstrzyga wszelkie kwestie związane z dochodzonym roszczeniem objętym decyzją, nie zastępuje organu rentowego w prowadzeniu postępowania dowodowego, a następnie dokonywaniu ustaleń. Musi mieć możliwość zweryfikowania ustaleń dokonanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, wpływających na treść decyzji, zarówno w sensie pozytywnym jak i negatywnym. Postępowanie dowodowe przed sądem jest postępowaniem sprawdzającym, weryfikującym ustalenia dokonane przez organ rentowy (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 r., II UK 79/11, Lex nr 1130387).

Ubezpieczony, na co już wskazano, w toku postępowania odwoławczego wniosków złożył dokumentację płacową, co w istocie zmierzało do przeprowadzenia dowodu z tych dokumentów przez Sąd ( i to odwoławczy ), a zatem dowodów, które władny był oceniać organ rentowy jeszcze przed wydaniem zaskarżonej decyzji. W tej sytuacji prowadzenie dalszego postępowania dowodowego przez Sąd Apelacyjny oznaczałoby pominięcie ustawowo określonej roli organu rentowego oraz sądu pierwszej instancji, zaś całe postępowanie dowodowe, jak i rozstrzygnięcie w sprawie przejąłby sąd II instancji, co uznać należy za niedopuszczalne.

Uznając zatem, iż w przedmiotowej sprawie nie została rozpoznana przez Sąd I instancji istota sprawy, a nadto, że wydanie rozstrzygnięcia wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, poczynając od etapu postępowania przed organem rentowym, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 477 ^14a k.p.c. w zw. z art. 384 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję organu rentowego, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu.

Rozpoznając zatem ponownie sprawę, organ rentowy winien obliczyć wysokość emerytury ubezpieczonego w sposób najkorzystniejszy odnosząc się do dowodów przedstawionych przez niego w załączniku do apelacji z dnia 3 stycznia 2015 r. (ewentualnie innych, które na żądanie organu przedłoży ). Następnie zaś winien sporządzić decyzję uzasadniając ją w sposób pozwalający Sądowi na dokonanie weryfikacji poczynionych ustaleń w razie ewentualnego zaskarżenia decyzji przez wnioskodawcę.

WYROK

UZASADNIENIE