UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 7 grudnia 2011 r. nr (...) Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej jako Prezes UOKiK) uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów działanie (...) Bank (...) SA (dalej jako Bank lub powód) polegające na:

1. niezawieraniu w umowie kredytu przeznaczonego na zakup samochodu danych dotyczących:

- zasad i terminów spłaty kredytów

- informacji o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta

- informacji o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta

- informacji o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu

i nakazał zaniechania jej stosowania;

2. stosowaniu postanowień zobowiązujących konsumentów, w wypadku realizacji prawa odstąpienia od umowy, do zwrotu środków kredytu do Banku, w sytuacji gdy spełnienie świadczenia przez kredytodawcę nastąpiło na rzecz podmiotu, od którego konsument nabył rzecz lub usługę, i między tym podmiotem a kredytodawcą istnieje umowa regulująca zasady udzielania kredytu konsumenckiego na nabycie rzeczy lub usługi, co narusza art. 11 ust. 4 ustawy z 2001 r. o kredycie konsumenckim (dalej jako ukk);

3. nałożył na (...) Bank (...) SA karę w wysokości 93 579 zł – za czyn z punktu 1 decyzji i 187 157 zł – za czyn z punktu 2 decyzji.

Odwołanie od decyzji Prezesa UOKiK we wskazanym wyżej zakresie złożył (...) Bank (...) SA podnosząc, że w stosowanych przez niego wzorcach umów kredytu samochodowego znajdują się zapisy dotyczące możliwości przedterminowego spłacenia kredytu, informacje o terminie i sposobie wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta, a także informacje o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu, a także zarzucając naruszenie art. 4 ust. 2 pkt 3, 10, 11 i 12 ukk przez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, iż realizacja obowiązku zawarcia w umowie kredytu konsumenckiego regulacji wskazanych w powyższych przepisach nie może przybrać postaci zawarcia ich w harmonogramie spłaty bądź w innych wzorcach umownych i przypisaniu literalnemu brzmieniu tych przepisów konieczności wypełnienia obowiązków, które wprost z nich nie wynikają. W odwołaniu powód podniósł też zarzut naruszenia art. 11 ust. 3 i 4 ukk przez uznanie, że przepisy te zakazują nakładania na konsumenta, w sytuacji w nich wskazanej, obowiązku zwrotu kwoty kredytu konsumenckiego po odstąpieniu od umowy kredytowej, podczas gdy funkcja ust. 4 przepisu sprowadza się wyłącznie do rezygnacji z realnego charakteru oświadczenia o odstąpieniu, a także przez uznanie, że umowy zawierane między Bankiem a dealerami samochodowymi stanowią umowę regulującą zasady udzielania kredytu w rozumieniu art. 4 ust. 11 ukk. Powód zarzucił też naruszenie art. 24 ust. 1 i 2 oraz art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (dalej jako uokik) przez uznanie, że nawet gdyby kwestionowany zapis umowy kredytowej wskazany w punkcie drugim decyzji naruszał art. 11 ust. 4 ukk, to stosowanie go w umowie z konsumentami skutkuje jego nieważnością, a zatem nie wpływa na sytuację prawną konsumentów, co pozbawia stosowaną przez Bank praktykę charakteru naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, a także naruszenie art. 66 ust. 1 a contrario przez nałożenie na Bank w punktach I i II decyzji abstrakcyjnego (działającego na przyszłość) obowiązku zaprzestania stosowania praktyk niezgodnych z nieobowiązującymi już w dacie ewentualnego uprawomocnienia się zaskarżonej decyzji przepisów ukk. W konsekwencji powyższych zarzutów powód wskazał na naruszenie art. 106 uokik przez nałożenie na przedsiębiorcę kary w sytuacji, gdy rozstrzygnięcie Prezesa UOKiK co do uznania praktyki wskazanej w punkcie II decyzji za naruszającą zbiorowy interes konsumentów ma charakter precedensowy i – jeśli w ogóle pozostaje w granicach obowiązującego prawa – opiera się na nowej jego interpretacji.

Powód wniósł o zmianę decyzji w punktach I i II przez umorzenie postępowania oraz o zmianę decyzji w punkcie IV poprzez odstąpienie od wymierzenia kar pieniężnych, a także o zasądzenie kosztów procesu obejmujących koszty zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Prezes UOKiK wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów postępowania.

Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oddalił odwołanie i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

(...) Bank (...) SA jest przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą m.in. w zakresie udzielania kredytów i pożyczek.

W ramach prowadzonej działalności powód zawiera z konsumentami umowy o kredyt konsumencki w rozumieniu art. 2 w zw. z art. 3 ukk, na mocy których udziela kredytu na zakup auta ( w tym do wysokości 80 000 zł), konsumenci zaś zobowiązani są do zapłaty oprocentowania bądź innych kosztów związanych z udzieleniem kredytu, np. opłaty przygotowawczej.

Przy zawieraniu tych umów Bank posługuje się wzorcami umownymi.

W stosowanym od 1maja 2009 r. do 28 czerwca 2010 r. wzorcu umowy kredytu na zakup pojazdu samochodowego Bank zamieszczał w punkcie 9 postanowienia o treści: „Spłata kredytu samochodowego wraz z odsetkami nastąpi zgodnie z Harmonogramem stanowiącym integralną część Umowy. Wszelkie płatności należy kierować do (...) Bank (...) S.A. nr rachunku…”. We wskazanym wyżej wzorcu Bank nie zamieszczał informacji o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta.

Zamieszczone w powyższym wzorcu (pkt 13) informacje o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta miały następującą treść: „Od umowy niniejszej klient może odstąpić bez podania przyczyn składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie 14 dni od dnia jej zawarcia. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem na adres Banku. Klient wyraża jednak zgodę aby Bank rozpoczął świadczenie usług przed upływem powyższego terminu.”

W zakresie dotyczącym informacji o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu w punkcie 13 wzorca zawarte było stwierdzenie: „Pozostałe warunki Umowy, w tym między innymi: (…) d) uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminów spłaty kredytu określa Regulamin stanowiący integralną treść umowy.”

W stosowanym w tym okresie Regulaminie świadczenia usług dla konsumentów Bank zamieszczał postanowienie regulujące zasady i terminy spłaty kredytu o treści: „Spłata Kredytu Samochodowego wraz z odsetkami nastąpi w ratach płatnych nie później niż tego samego dnia kalendarzowego każdego miesiąca, w którym nastąpiła wypłata Kredytu Samochodowego zgodnie z Harmonogramem. Jeżeli termin płatności przypada na dzień, którego nie ma w danym miesiąc, to termin płatności za ten miesiąc następuje w ostatnim dniu kalendarzowym danego miesiąca. Jeżeli termin płatności przypada na dzień ustawowo wolny od pracy, za termin płatności przyjmuje się pierwszy Dzień Roboczy przypadający po tym dniu.” (pkt 11.14 regulaminu). W tym samym regulaminie Bank zamieszczał informację o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta o treści: „ Klient jest uprawniony do całkowitej spłaty Kredytu Samochodowego przed terminem określonym w Umowie Kredytu Samochodowego. Termin dokonania spłaty powinien odpowiadać terminom wnoszenia rat określonych w Harmonogramie.” (pkt 11.51 regulaminu).

W punkcie 11.65 powyższego Regulaminu zawarte były informacje o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta o treści: „Klient może bez podania przyczyny odstąpić od Umowy Kredytu Samochodowego w terminie 14 dni od jej zawarcia. Termin odstąpienia jest zachowany, jeżeli Klient przed jego upływem złoży pod adresem Banku wskazanym w Umowie Kredytu Samochodowego oświadczenie o odstąpieniu od Umowy. W razie spełnienia świadczenia przez Bank przed upływem terminu odstąpienia, odstąpienie staje się skuteczne, jeżeli świadczenie zostanie zwrócone Bankowi łącznie z oświadczeniem o odstąpieniu od Umowy Kredytu Samochodowego.” Dodatkowo w punkcie 11.67 Regulaminu wskazano, że „W razie odstąpienia od Umowy Kredytu Samochodowego, Bank obowiązany jest niezwłocznie zwrócić poniesione przez Klienta na rzecz Banku koszty jej udzielenia, z wyjątkiem prowizji i pobranych przez Bank opłat związanych z ustanowieniem Zabezpieczenia Spłaty Kredytu Samochodowego”.

Zawarte w punkcie 11.64 Regulaminu informacje o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu o treści: „Bank jest uprawniony do wypowiedzenia Umowy Kredytu Samochodowego i postawienia Kredytu Samochodowego wraz z należnymi odsetkami, opłatami i prowizjami w stan natychmiastowej wymagalności w wypadku: a) niezapłacenia przez Klienta w terminie wskazanym w Umowie Kredytu Samochodowego i Harmonogramie co najmniej dwóch rat, po uprzednim wezwaniu Klienta przez Bank do zapłaty, zastrzegającego możliwość wypowiedzenia Umowy Kredytu Samochodowego w razie niedokonania wpłaty w terminie nie krótszym niż 7 dni wskazanym w wezwaniu.”

We wzorcu umowy kredytu na zakup pojazdu samochodowego stosowanym od 28 czerwca 2010 r. do chwili obecnej Bank zamieszcza w punkcie 9 postanowienia dotyczące zasad i terminów spłaty kredytu o treści: „Spłata kredytu samochodowego wraz z odsetkami nastąpi zgodnie z Harmonogramem stanowiącym integralną część Umowy. Wszelkie płatności należy kierować do (...) Bank (...) S.A. nr rachunku… Pierwsza rata kredytu w wysokości … zostanie spłacona … dnia miesiąca następującego po miesiącu podpisania niniejszej umowy lub w dacie późniejszej wskazanej w Harmonogramie, który zostanie przesłany do Klienta na zasadach określonych w Regulaminie.”

W przedmiotowym wzorcu Bank zamieszcza w punkcie 15 informację o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta o treści: „Pozostałe warunki Umowy, w tym m.in. (…) c) zasady i skutki spłaty kredytu w tym możliwość przedterminowej spłaty Kredytu, (…) określa Regulamin stanowiący integralną część umowy”.

W tym samym punkcie wzorca zamieszczone są informacje dotyczące terminu, sposobu i skutków wykonania uprawnienia do dostąpienia od umowy przez konsumenta oraz o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta o treści tożsamej z informacją zawarta we wzorcu Umowy stosowanym przez powoda w okresie od 1 maja 2009 r. do 28 czerwca 2010 r.

W stosowanym od 28 czerwca 2010 r. Regulaminie świadczenia usług dla konsumentów zapisy regulujące zasady i terminy spłaty kredytu (pkt 11.14) oraz informacje o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta (pkt 11.51) i informacje o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu (pkt 11.64a) są tożsame z zapisami Regulaminu stosowanego wcześniej.

W punktach 11.65 i 11.67 tego Regulaminu zawarte są informacje o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta o treści: „Klient może bez podania przyczyny odstąpić od Umowy Kredytu Samochodowego w terminie 14 dni od jej zawarcia. Termin odstąpienia jest zachowany, jeżeli Klient przed jego upływem złoży pod adresem Banku wskazanym w Umowie Kredytu Samochodowego oświadczenie o odstąpieniu od Umowy. W razie spełnienia świadczenia przez Bank przed upływem terminu odstąpienia, odstąpienie staje się skuteczne, jeżeli świadczenie zostanie zwrócone Bankowi łącznie z oświadczeniem o odstąpieniu od Umowy Kredytu Samochodowego.” i „W razie odstąpienia od Umowy Kredytu Samochodowego, Bank obowiązany jest niezwłocznie zwrócić poniesione przez Klienta na rzecz Banku koszty jej udzielenia, z wyjątkiem opłaty przygotowawczej i pobranych przez Bank opłat związanych z ustanowieniem Zabezpieczenia Spłaty Kredytu Samochodowego. W przypadku kredytów udzielonych na odległość Bank obowiązany jest zwrócić również opłatę przygotowawczą.”

Bank zawiera z konsumentami umowy kredytu konsumenckiego przeznaczonego na pokrycie kosztów zakupu auta, przy czym zgodnie z treścią umów spełnienie świadczenia przez Bank następuje na rzecz sprzedawcy auta. Umowy zawierały w punkcie 10 postanowienia regulujące zasady przekazywania środków kredytu bezpośrednio na rzecz sprzedawców aut o treści: „Wypłata kredytu nastąpi przelewem na rachunek bankowy Sprzedawcy Samochodu”.

Bank posiada zawarte umowy o współpracy, których przedmiotem jest m.in. świadczenie przez sprzedawców samochodów na rzecz Banku, za wynagrodzeniem, usług obejmujących informowanie o kredytach Banku, ich promocje, przygotowywania dokumentów oraz wykonywanie czynności niezbędnych do podjęcia przez Bank decyzji o zawarciu umowy o kredyty na zakup oferowanych przez nich aut. W powyższych umowach Bank zawiera postanowienia regulujące zasady przekazywania środków kredytu bezpośrednio na rzecz sprzedawców aut o treści: „Bank zobowiązuje się do tego, że (…) h) przeleje na rachunek wskazany przez dealera lub konto (...) Sp. z o.o. środki z Kredytu, zgodnie z pkt. 4 niniejszej umowy” i „Bank przeleje środki z Kredytu najpóźniej w następnym dniu roboczym po podpisaniu przez Bank Umowy Kredytowej – na rachunek wskazany przez dealera lub (...) Sp. z o.o., w zależności od tego, który z tych podmiotów wystawił fakturę jako sprzedawca Samochodu”.

Umowy o współpracy zawarte pomiędzy Bankiem a sprzedawcami aut nie zawierają żadnych postanowień regulujących warunki zwrotu świadczenia przekazanego przez Bank sprzedawcom na pokrycie kosztów zakupu oferowanych przez nich aut, w sytuacji skorzystania przez konsumenta z uprawnienia do odstąpienia od umowy kredytu przeznaczonego na pokrycie kosztów zakupu.

Bank nie pobierał od konsumentów korzystających z prawa odstąpienia od umowy kredytowej zawartej na odległość opłaty przygotowawczej.

Stosowane obecnie przez powoda wzorce umowy kredytu konsumenckiego w punkcie 7 przewidują następujące sposoby zabezpieczenia kredytu:

a) przewłaszczenie samochodu przez Bank

b) cesja praw z polisy ubezpieczeniowej

c) depozyt karty pojazdu samochodu

d) zastaw rejestrowy.

W sytuacji skorzystania przez konsumenta z uprawnienia do dostąpienia od umowy kredytowej zawartej na odległość obciążany jest on kosztem opłaty za ustanowienie na rzecz Banku zastawu rejestrowego na pojeździe w wysokości opłaty wniosku do sądu o dokonanie wpisu do rejestru wynoszącej 200 zł. Konsument jest też obowiązany ubezpieczyć pojazd w ramach tzw. polisy AC, zachowując swobodę wyboru ubezpieczyciela, Bank nie uczestniczy w pobieraniu składki z tego tytułu.

Konsument nie ponosił innych opłat związanych z ustanowieniem zabezpieczenia kredytu.

W dniu 22 lipca 2009 r. Prezes UOKiK wszczął postępowanie wyjaśniające w sprawie wstępnego ustalenia, czy Bank dopuścił się naruszenia przepisów uzasadniających wszczęcie postępowania w sprawie zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

W dniu 19 maja 2010 r., na podstawie art. 39 ust. 1 w zw. z art. 24 ust. 1 uokik Prezes UOKiK wszczął wobec (...) Bank (...) SA postępowanie w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów polegających na:

1. nie zawieraniu w umowie kredytu przeznaczonego na zakup samochodu danych dotyczących:

- zasad i terminów spłaty kredytu;

- informacji o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta;

- informacji o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta;

- informacji o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu

co narusza art. 4 ust. 2 pkt 3, 10, 11 i 12 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim;

2. stosowania postanowień zobowiązujących konsumentów, w wypadku realizacji prawa do odstąpienia od umowy, do zwrotu środków kredytu do Banku, w sytuacji gdy spełnienie świadczenia przez kredytodawcę nastąpiło na rzecz podmiotu, od którego konsument nabył rzecz lub usługę i między tym podmiotem a kredytodawca istnieje umowa regulująca zasady udzielania kredytu konsumenckiego na nabycie rzeczy lub usługi

co narusza art. 11 ust. 4 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim;

3. niezwracaniu konsumentowi opłaty przygotowawczej oraz opłat pobranych w związku z ustanowieniem zabezpieczenia, w razie skorzystania przez konsumenta z prawa odstąpienia od umowy kredytowej zawartej na odległość,

co narusza art. 16c ust. 4 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzona przez produkt niebezpieczny.

W toku postępowania Bank wniósł o wydanie przez Prezesa UOKiK decyzji w trybie art. 28 ust. 1 uokik, zobowiązującej Bank do zamieszczenia informacji wskazanych w art. 4 ust. 2 pkt 3, 10, 11 i 12 ukk bezpośrednio we wzorcu umowy kredytowej w terminie 4 miesięcy od wydania decyzji.

W dniu 7 grudnia 2011 r. Prezes UOKiK wydał zaskarżona decyzję.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy stwierdził, że zgodnie z przepisami ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim umowa o kredyt konsumenckie powinna być zawarta na piśmie i zawierać:

1. zasady i terminy spłaty kredytu (art. 4 ust. 2 pkt 3 ukk)

2. informację o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta ( art. 4 ust. 2 pkt 10 ukk)

3. informację o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta (art.4 ust. 2 pkt 11 ukk)

4. informację o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu (art. 4 ust. 2 pkt 2 i 9 ukk).

Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Prezesa UOKiK wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, że zawieranie obligatoryjnych danych dotyczących umowy kredytowej we wzorcach umownych, nie zaś w dokumencie umowy kredytowej, nie czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z art. 4 ust. 2 ukk.

Sąd Okręgowy przytoczył stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia 20 czerwca 2006 r. III SK 7/06 (OSNP 2007/13-14/207) podkreślając, że określając katalog informacji, które musi zawierać umowa o kredyt konsumencki ustawodawca zmierzał do zapewnienia ochrony konsumenta przez kreowanie prawa kredytobiorcy do pełnej wiedzy o jego prawach i obowiązkach, bez konieczności poszukiwania tych istotnych informacji w załącznikach do umowy lub wzorcach umownych.

Zdaniem Sądu Okręgowego przyjęcie stanowiska prezentowanego przez powoda podważałoby sens istnienia przepisu art. 4 ukk, ponieważ posługiwanie się regulaminami (wzorcami) kredytowania jako załącznikami do umowy kredytowej było od dawna dopuszczalne w świetle art. 384 k.c.

Sąd Okręgowy podkreślił przy tym, że wzorce umowy i regulamin nie mogą być utożsamiane z pojęciem umowy, bowiem postanowienia wzorców wprawdzie kształtują treść stosunku zobowiązaniowego, jednak w ścisłym znaczeniu nie są „postanowieniami umowy”, co wynika z treści art. 385 k.c., który w razie sprzeczności treści umowy z postanowieniami wzorca umowy daje priorytet umowie.

Sąd Okręgowy wskazał też, że przepisy ustawy o kredycie konsumenckim stanowią lex specialis w stosunku do ogólnych przepisów dotyczących zawierania umów, a ich celem jest zagwarantowanie konsumentom wzmożonej ochrony prawnej poprzez umieszczenie wszystkich istotnych informacji, o których mowa w art. 4 ustawy, w jednym dokumencie umowy.

Ponadto w ocenie Sądu Okręgowego obecne brzmienie ustawy o kredycie konsumenckim, jak również załączników zawierających wzory formularzy informacyjnych dotyczących kredytu konsumenckiego potwierdza przyjętą wyżej wykładnię przepisu art. 4 ustawy o kredycie konsumenckim.

Tym samym za niewłaściwe Sąd Okręgowy uznał rozwiązanie przyjęte przez Bank, a polegające jedynie na sygnalizowaniu w umowach kredytowych, że szczegółowe informacje dotyczące kredytu wskazane w art. 4 ust. 2 pkt 3, 10, 11, 12 ukk są zamieszczone w załączonym do umowy regulaminie świadczenia usług oraz harmonogramie spłaty kredytu.

Sąd Okręgowy nie uznał też za zasadny zarzut powoda, iż wobec braku umów o współpracy łączących Bank ze sprzedawcami rzeczy będących przedmiotem kredytowania, warunkiem skutecznego odstąpienia od umowy przez konsumenta jest złożenie oświadczenia wraz ze zwrotem świadczenia.

Zdaniem Sądu Okręgowego ustawodawca w art. 11 ust. 4 ukk zadecydował, że rozliczenie przekazanej sprzedawcy kwoty kredytu nastąpi między kredytodawcą a sprzedawcą, zaś przepis ten ma charakter normy iuris cogentis, tym samym za niedozwolone należy uznać zobowiązanie kredytobiorcy do dokonania zwrotu kredytu bezpośrednio Bankowi w sytuacji, gdy kwota ta została bezpośrednio przekazana sprzedawcy.

Sąd Okręgowy uznał, że fakt, iż powód nie zawarł w umowach regulujących zasady współpracy ze sprzedawcami samochodów postanowień regulujących warunki zwrotu świadczenia Banku przekazanego na rzecz sprzedawców, nie może stawiać konsumentów w stanie permanentnej niepewności co do ich sytuacji prawnej w zakresie spoczywających na nich obowiązków wynikających z uprawnienia do odstąpienia od umowy kredytu, konsumenci nie mają bowiem dostępu do umów o współpracy łączących przedsiębiorców.

Za bezzasadny Sąd Okręgowy uznał też zarzut powoda wskazującego, że gdyby kwestionowany zapis umowy kredytowej naruszał art. 11 ust. 4 ukk, to stosowanie go w umowie z konsumentami skutkuje jego nieważnością, a tym samym nie wpływa na sytuacje prawną konsumentów.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 24 uokik przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, a zatem warunkiem niezbędnym do zastosowania wspominanego przepisu jest udowodnienie przedsiębiorcy, że jego działanie miało charakter bezprawny, zaś bezprawność to sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym.

Tym samym Sąd Okręgowy uznał, że pozwany w sposób prawidłowy zastosował przepisy art. 24 ust. 1 i 2 uokik.

Sąd Okręgowy nie uwzględnił też zarzutu powoda kwestionującego zasadność nałożenia na Bank abstrakcyjnego obowiązku zaprzestania stosowania praktyk niezgodnych z nieobowiązującymi już w dacie ewentualnego uprawomocnienia się zaskarżonej decyzji przepisami ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim wskazując, że zgodnie z art. 66 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim do umów zawartych przed dniem wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe, zatem uzasadnione było nałożenie na Bank obowiązku odnoszącego się do umów zawartych w czasie obowiązywania ustawy wcześniejszej.

Odnosząc się do wysokości nałożonych kar Sąd Okręgowy uznał, że w sposób adekwatny uwzględniają one okoliczności niniejszej sprawy a ich wysokość uwzględnia funkcje prewencyjne, represyjne i edukacyjne. Sąd Okręgowy podzielił w tym zakresie stanowisko Prezesa UOKiK, który nie dostrzegł okoliczności mogących mieć wpływ na obniżenie kary, przy wyjściowym poziomie ustalonym na 0,1% przychodu uzyskanego przez Bank w roku zakończonym w dniu 31 marca 2011 r. za czyn objęty punktem 1 decyzji i 0,2% przychodu za czyn wskazany w punkcie drugim decyzji, zaś z uwagi na stosowanie praktyk na terenie całego kraju podwyższył poziom kary o 20%.

Sąd Okręgowy nie znalazł żadnych okoliczności uzasadniających odstąpienie od kary, która ma przede wszystkim zniechęcać przedsiębiorców do stosowania zakazanych ustawą praktyk.

Tym samym Sąd Okręgowy uznał nałożone kary za adekwatne do stopnia i zakresu naruszenia zbiorowych interesów konsumentów oraz uwzględniają funkcje prewencyjne, represyjne i edukacyjne.

Apelacje od wyroku Sądu Okręgowego wniósł powód, zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

- prawa materialnego, tj. art. 4 ust. 2 pkt 2, 10, 11 i 12 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim poprzez ich błędna wykładnię polegającą na uznaniu, iż nakładają one na Bank obowiązek zamieszczenia wszelkich wskazanych w tym przepisie danych „w jednym dokumencie umowy”, a co za tym idzie ustanawiają zakaz zamieszczenia tych danych w odrębnych dokumentach takich jak harmonogram spłaty, Regulamin świadczenia usług dla konsumentów lub innych wzorcach, które wraz z wzorcem umowy o kredyt konsumencki stanowią całościowa umowę o kredyt konsumencki;

- prawa materialnego, tj. art. 24 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów jest niezamieszczanie przez Bank „ w jednym dokumencie umowy” wszystkich postanowień wskazanych w art. 4 ust. 2 ukk, w sytuacji gdy konieczne postanowienia zostały zamieszczone w innych wzorcach umowy tworzących wspólnie umowę o kredyt konsumencki;

- prawa materialnego, tj. art. 384 § 1 i 385 § 1 k.c. poprzez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że wzorzec umowy nie może być utożsamiany z pojęciem umowy, zwłaszcza w sytuacji, gdy stanowi on integralną część tej umowy, oraz postanowienia wzorca umowy nie stanowią postanowień umowy rozumianych jako „postanowienia treści czynności prawnej, objętej konsensem stron” w sytuacji, gdy prawidłowa wykładnia wskazanych przepisów oraz istoty zawarcia umowy przy użyciu wzorca umownego wskazuje, iż wzorce umowne (np. regulaminy, harmonogramy) są elementem wewnętrznym umowy, tj. stanowią składnik jej treści;

- w konsekwencji wskazanych wyżej zarzutów – sprzeczność istotnych ustaleń Sądu I instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. polegającą na uznaniu, że w stosowanych przez Bank wzorcach umowy kredytu samochodowego brakuje zapisów dotyczących zasad i terminów spłaty kredytu, możliwości przedterminowego spłacenia kredytu, informacji o terminie i sposobie wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta, a także informacji o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu, tj. postanowień wskazanych w art. 4 ust. 2 pkt 3, 10, 11, 12 ukk, podczas gdy przedmiotowe postanowienia się w nich znajdują;

- prawa materialnego, tj. art. 11 ust. 4 w zw. z ust. 3 ustawy o kredycie konsumenckim poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że powyższe przepisy zakazują nakładania na konsumenta, w sytuacji w nich wskazanej, obowiązku zwrotu kwoty kredytu konsumenckiego po odstąpieniu od umowy kredytowej, podczas gdy funkcja ust. 4 przedmiotowego przepisu sprowadza się wyłącznie do rezygnacji z realnego charakteru oświadczenia o odstąpieniu;

- prawa materialnego, tj. art. 24 ust. 1 i 2 oraz art. 26 ust. 1 uokik w zw. z art. 11 ust. 3 i 4 ukk w zw. z art. 58 § 1 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że wskazane przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów mają zastosowanie również w sytuacji, gdy kwestionowane postanowienie umowy jest nieważne z uwagi na jego sprzeczność z prawem;

- naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. przez wadliwe uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia, które nie zawiera wszystkich elementów w tym przepisie określonych i w konsekwencji wymyka się kontroli instancyjnej przez proste odwzorowanie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stanowiska stron zawartego w sygnowanych przez nie dokumentach, z wyłączeniem własnych rozważań oraz poprzez brak wyjaśnienia całkowitego pominięcia twierdzeń i argumentacji powoda dotyczących braku naruszenia przez powoda art. 11 ust. 4 w zw. z ust. 3 ukk, w szczególności w aspekcie charakteru umów łączących Bank z dealerami samochodowymi oraz w zakresie braku regulacji w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów dotyczących kredytu wiązanego.

Wskazując na powyższe powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uwzględnienie odwołania i uchylenie decyzji pozwanego w części objętej odwołaniem, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uwzględnienie odwołania i zmianę decyzji pozwanego w punktach I i II oraz orzeczenie co do istoty poprzez umorzenie postępowania wszczętego przez Prezesa UOKiK, a co za tym idzie zmianę decyzji w punkcie IV poprzez odstąpienie od wymierzenia kar pieniężnych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. Skarżący wniósł też o zasądzenie od pozwanego kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Za bezzasadny Sąd Apelacyjny uznał zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.

W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że zarzut obrazy tego przepisu może być skutecznym zarzutem apelacji tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie posiada wszystkich koniecznych elementów, bądź zawiera tak kardynalne braki, które uniemożliwiają kontrolę instancyjną, zaś uzasadnieniu zaskarżonego wyroku takich zarzutów postawić nie można, odpowiada ono bowiem wszelkim wymogom art. 328 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy wskazał bowiem na jakich ustaleniach faktycznych oparł swoje rozstrzygnięcia, a w swoich rozważaniach odniósł się do istoty sprawy, przedstawiając swój pogląd co do wykładni i zastosowania wskazanych przepisów.

Przede wszystkim Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny w pełni przyjmuje za własne.

W szczególności Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do uwzględnienia zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

Samo sformułowanie tego zarzutu jest wadliwie, nie może bowiem naruszenie prawa procesowego być konsekwencją naruszenia prawa materialnego.

Dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne odnoszą się do treści stosowanych przez powoda wzorców i niewątpliwie w sposób wierny treść tych wzorców, w zakresie objętym przedmiotem decyzji, oddają, zaś odrębną kwestią jest ocena, czy sposób sformułowania postanowień umowy i zakres odesłania do załączników w postaci regulaminu i harmonogramu odpowiadają zakresowi obowiązków wynikających ze wskazanych przepisów, bowiem ta kwestia dotyczy prawidłowości zastosowania prawa materialnego.

Ponadto formułując zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. skarżący nie wskazał, jaki dowody zostały przez Sąd I instancji ocenione wadliwie i na czym polegał w ich ocenie, tymczasem dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie można poprzestać na stwierdzeniu, iż dokonane ustalenia są wadliwe, odnosząc się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego jest poprawny i odpowiada rzeczywistości. Niezbędne jest wykazanie przyczyn, które dyskwalifikują postępowanie sądu niższej instancji w zakresie ustaleń - jakie kryteria oceny zostały przez sąd naruszone przy ocenie konkretnych dowodów, poprzez uznanie braku ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne przyznanie im takich walorów.

Odnosząc się do zarzutów apelacji skierowanych przeciwko treści punktu I decyzji Prezesa UOKiK Sąd Apelacyjny w pełni podziela argumentację prawną zawartą w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z dnia 18 września 2001 r.) umowa o kredyt konsumencki powinna być zawarta na piśmie, chyba że odrębne przepisy przewidują inną szczególną formę. Kredytodawca jest obowiązany niezwłocznie doręczyć konsumentowi egzemplarz umowy. Ponadto umowa powinna zawierać następujące dane:

1) imię, nazwisko konsumenta i jego adres oraz imię, nazwisko (nazwę) i adres (siedzibę) kredytodawcy, a gdy kredytodawcą jest osoba prawna - także określenie organu, który zarejestrował działalność kredytodawcy, i numer w rejestrze, pod którym kredytodawca został wpisany,

2) wysokość kredytu,

3) zasady i terminy spłaty kredytu,

4) roczną stopę oprocentowania oraz warunki jej zmiany,

5) opłaty i prowizje oraz inne koszty związane z udzieleniem kredytu, w tym opłatę za rozpatrzenie wniosku kredytowego oraz przygotowanie i zawarcie umowy kredytowej, zwaną dalej "opłatą przygotowawczą", będące elementem całkowitego kosztu kredytu, oraz warunki ich zmiany,

6) informację o całkowitym koszcie kredytu i rzeczywistej rocznej stopie oprocentowania, o których mowa w art. 7 ust. 1 i 2,

7) sposób zabezpieczenia, jeżeli umowa je przewiduje, oraz opłaty należne kredytodawcy z tego tytułu,

8) informację o pozostałych kosztach, do których zapłaty zobowiązany jest konsument w związku z zawartą umową,

9) informację o łącznej kwocie wszystkich kosztów, opłat i prowizji, do których zapłaty zobowiązany jest konsument,

10) informację o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta,

11) informację o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta, o którym mowa w art. 11,

12) informację o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu,

13) informację o rocznej stopie oprocentowania zadłużenia przeterminowanego oraz warunki jej zmiany, a także informację o innych kosztach ponoszonych przez konsumenta w związku z niewykonaniem przez niego zobowiązań wynikających z umowy, w tym o kosztach upomnień lub wezwań do zapłaty, kosztach sądowych i postępowania egzekucyjnego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy dokonał prawidłowej wykładni powyższego przepisu uznając, że elementy istotne umowy o kredyt konsumencki nie mogą zostać zawarte w załącznikach, takich jak regulamin czy harmonogram spłat.

Trafnie przede wszystkim Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na odrębność między umową a wzorcem umowy.

Spełnienie się ustawowych przesłanek związania adresata wzorca umowy jego treścią nie nadaje temu wzorcowi charakteru umowy. Umowa zawarta między stroną będącą twórcą wzorca umowy i jej kontrahentem - adresatem wzorca, jest odrębną czynnością prawną kreującą węzeł obligacyjny. Jednak treść tego stosunku obligacyjnego wyznaczają wówczas nie tylko postanowienia zawartej między stronami umowy, ale także i postanowienia wzorca umowy (a więc również regulaminu) ustalonego przez jedną ze stron, o ile spełniona została przesłanka związania tym wzorcem drugiej strony umowy tj. adresata wzorca (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r. I CSK 218/10).

Tym niemniej z literalnej treści powołanego wyżej przepisu ukk wynika, że istotne z punktu widzenia interesów konsumenta informacje dotyczące zawartej umowy muszą być zawarte w tej umowie.

Trafnie Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że celem ustawodawcy było urzeczywistnienie modelu konsumenta dobrze poinformowanego przez ułatwienie mu możliwości zapoznania się z istotnymi elementami umowy przez zapoznanie się tylko z jej treścią, bez konieczności uzupełniania treści umowy o dane zawarte w załącznikach w postaci regulaminu czy harmonogramu spłaty.

Także w przytoczonym przez Sąd Okręgowy uzasadnieniu wyroku z dnia 20 czerwca 2006 r. w sprawie III SK 7/06 Sąd Najwyższy stwierdził jednoznacznie, że obligatoryjne postanowienia umowy o kredyt konsumencki (art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim, Dz.U. Nr 100, poz. 1081 ze zm.) powinny być w umowie uzgodnione wyraźnie, wyczerpująco i bezpośrednio, a nie przez odesłanie do informacji zawartych we wzorcach umownych, regulaminach lub inaczej nazwanych ogólnych warunkach stosowanych przy zawieraniu umów kredytowych.

Zdaniem Sądu Najwyższego konsument ma prawo do kompletnej i jednoznacznej informacji w sprawach mających istotne znaczenie dla zabezpieczenia jego interesu prawnego w warunkach globalizacji (masowości) obrotu prawnego i wielości ofert na rynku, które nie zawsze posługują się prawdziwymi i pełnymi informacjami, a niekiedy wprowadzają w błąd lub w sposób ukryty godzą w indywidualny i zbiorowy interes konsumentów.

Tym samym, jak wskazał Sąd Najwyższy: „umowa o kredycie konsumenckim, która nie została skonstruowana i zawarta z indywidualnym i bezpośrednim uzgodnieniem wszystkich obligatoryjnych postanowień wymienionych w art. 4 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim, ale w tych istotnych sprawach (uzgodnieniach) odsyła do postanowień wzorca umownego (regulaminu kredytowania), traktując go jako "integralną" część umowy, nie spełnia wymagań określonych w tym przepisie, który ma jednoznaczną wymowę normatywną. Wymusza on bowiem bezpośrednie uwzględnienie w umowie konsumenckiej wszystkich informacji ważnych z punktu widzenia ochrony konsumenta, kreując prawo kredytobiorcy do pełnej wiedzy o zakresie jego praw i obowiązków określonych w umowie, bez konieczności poszukiwania tych istotnych informacji w załącznikach do umowy lub wzorcach umownych. Stanowisko takie wynika z zastosowania kategorycznej formuły w art. 4 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim, który jednoznacznie stanowi, że umowa o kredyt konsumencki powinna zawierać wszystkie ściśle określone w tym przepisie konkretne postanowienia. Nadaje to analizowanemu przepisowi charakter normatywny obligatoryjnego nakazu zamieszczenia w umowie wszystkich istotnych postanowień umownych, które z woli ustawodawcy gwarantują konsumentowi prawo do wiedzy o zakresie jego praw i obowiązków określonych bezpośrednio w dokumencie umowy kredytowej, co uzyskuje się zarówno przez łatwość bezpośredniego dostępu do istotnych informacji kredytowych, jak i możliwość ich porównania na etapie kontraktowania z konkurencyjnymi ofertami innych kredytodawców.

Wprawdzie nie ma przeszkód prawnych, aby umowa o kredyt konsumencki zawierała także załączniki w postaci regulaminów kredytowania, ale nie mogą one zastępować istotnych postanowień umownych określonych w art. 4 ust. 2, które powinny być uzgodnione na piśmie indywidualnie i bezpośrednio w dokumencie umownym. W przeciwnym razie nie wiążą one konsumenta (art. 385¹ k.c.), zwłaszcza jeśli kształtują prawa i obowiązki konsumenckie w sposób sprzeczny z obligatoryjnymi wymaganiami umowy kredytowej oraz z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając prawo i interesy kredytobiorcy (niedozwolone postanowienia umowne). Posługiwanie się regulaminami (wzorcami) kredytowania jako załącznikami do umowy kredytowej może zatem stanowić jedynie uzupełnienie obligatoryjnych postanowień umownych lub poszerzenie umowy kredytowej o postanowienia, które nie zostały wymienione w art. 4 ust. 2 pkt 1-13 ustawy o kredycie konsumenckim. Wynika to z celu i sensu zagwarantowania konsumentom wzmożonej ochrony prawnej w przepisach ustawy o kredycie konsumenckim, która stanowi lex specialis kreującą bezwzględny priorytet obligatoryjnych postanowień umowy kredytowej wobec wszelkiego rodzaju wzorców umownych. W takim też kierunku należało ocenić intencje ustawodawcy, który porządkująco zmienił brzmienie zdania drugiego art. 4 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim, zastępując obowiązek doręczenia konsumentowi "umowy", powinnością doręczenia "egzemplarza umowy" zawierającego uzgodnienia wszystkich obligatoryjnych postanowień wymienionych w art. 4 ust. 2 tej ustawy. Takie samo znaczenie należy przypisać dodaniu ust. 5 do art. 4, który reguluje sytuacje gdy kredytobiorca nie doręcza konsumentowi egzemplarza umowy w chwili jej zawarcia, to jest zobowiązany wręczyć konsumentowi niepodpisany informacyjny egzemplarz umowy odpowiadający jej treści, tzn. przede wszystkim ujawniający dane określone w art. 4 ust. 2, a następnie nie później niż w terminie 7 dni od daty zawarcia umowy kredytodawca jest obowiązany niezwłocznie doręczyć konsumentowi podpisany przez strony egzemplarz umowy zawierający obligatoryjne postanowienia zawartej umowy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Najwyższy uznał, że prawidłowa wykładnia art. 4 ust. 2 ustawy o kredycie konsumenckim prowadzi do wniosku, że obligatoryjne postanowienia (essentialia negotii) umowy o kredyt konsumencki, które zostały wymienione w tym przepisie, powinny być w umowie uzgodnione literalnie, wyraźnie, bezpośrednio i wyczerpująco, czego nie gwarantuje odesłanie w całości lub w części tych postanowień do informacji zawartych w abstrakcyjnych wzorcach umownych, regulaminach lub inaczej nazwanych ogólnych warunkach stosowanych przy zawieraniu umów kredytowych. Konsument ma prawo do przejrzystej, kompletnej i jednoznacznej informacji w sprawach mających istotne znaczenie dla zabezpieczenia jego interesu prawnego w warunkach globalizacji (masowości) obrotu prawnego i wielości ofert na rynku, które nie zawsze posługują się prawdziwymi i pełnymi informacjami i niekiedy wprowadzają w błąd lub w sposób ukryty godzą w indywidualny i zbiorowy interes konsumentów.”

Niewątpliwie więc w ocenie Sądu Apelacyjnego wskazane przez Prezesa UOKiK praktyki stosowane przez powoda, a polegające na zawieraniu w treści umowy o kredyt konsumencki jedynie odesłania do postanowień regulaminu i harmonogramu spłaty, a tym samym niezawieraniu w umowie kredytu danych istotnych dotyczących zasad i terminów spłaty kredytów, informacji o uprawnieniu i skutkach przedterminowej spłaty kredytu przez konsumenta, informacji o terminie, sposobie i skutkach wykonania uprawnienia do odstąpienia od umowy przez konsumenta, informacji o skutkach uchybienia postanowieniom dotyczącym zasad i terminu spłaty kredytu, stanowiły realne naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, przez co godziły w zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

Sąd Apelacyjny podziela także rozważania Sądu Okręgowego dotyczące drugiej z zarzuconych powodowi praktyk, a więc stosowania postanowień zobowiązujących konsumentów, w wypadku realizacji prawa odstąpienia od umowy, do zwrotu środków kredytu do Banku, w sytuacji gdy spełnienie świadczenia przez kredytodawcę nastąpiło na rzecz podmiotu, od którego konsument nabył rzecz lub usługę, i między tym podmiotem a kredytodawcą istnieje umowa regulująca zasady udzielania kredytu konsumenckiego na nabycie rzeczy lub usługi, co narusza art. 11 ust. 4 ustawy z 2001 r. o kredycie konsumenckim.

Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 20 lipca 2001 r. o kredycie konsumenckim konsument może, bez podania przyczyny, odstąpić od umowy o kredyt konsumencki w terminie 10 dni od dnia zawarcia umowy. Termin do odstąpienia od umowy jest zachowany, jeżeli konsument przed jego upływem złoży pod wskazanym przez kredytodawcę adresem oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Zasadą wynikającą z przepisu art. 11 ust. 3 ukk jest obowiązek jednoczesnego zwrócenia przez konsumenta świadczenia, które zostało przez kredytodawcę spełnione przed upływem terminu do odstąpienia od umowy odstąpienie – obowiązek ten jest przesłanką skuteczności oświadczenia o odstąpieniu. Wyjątek od tej zasady przewidziany jest w art. 11 ust. 4 ukk, zgodnie z którym, jeżeli spełnienie świadczenia przez kredytodawcę nastąpiło na rzecz podmiotu, od którego konsument nabył rzecz lub usługę, i między tym podmiotem a kredytodawcą istnieje umowa regulująca zasady udzielania kredytu konsumenckiego na nabycie rzeczy lub usługi, konsument może odstąpić od umowy o kredyt konsumencki poprzez złożenie oświadczenia, o którym mowa w ust. 3. W takim wypadku warunki zwrotu świadczenia kredytodawcy określa umowa zawarta między podmiotem, od którego konsument nabył rzecz lub usługę, a kredytodawcą.

Nie ulega wątpliwości, że Bank zawierał umowy ze sprzedawcami samochodów nabywanych przez konsumentów i że środki pochodzące z udzielonego konsumentowi kredytu były przekazywane bezpośrednio tym sprzedawcom.

Zdaniem skarżącego istotne znaczenie ma fakt, że w zawieranych przez niego umowach z podmiotami, od których konsument nabywał pojazdy, nie było postanowień określających warunki zwrotu świadczenia kredytodawcy.

Sąd Apelacyjny nie podziela jednak stanowiska skarżącego, że w takim wypadku wyłączone jest stosowanie reguły określonej w art. 11 ust. 4 ukk, a należy „powrócić” do zasady ogólnej wyrażonej w art. 11 ust. 3 ukk.

Taka wykładnia przytoczonych wyżej przepisów w istocie prowadziłaby do uznania, że o możliwości zastosowania wprowadzonego przez ustawodawcę odstępstwa od ogólnej zasady decydowałaby treść umowy zawieranej między Bankiem a sprzedawcą samochodów, a więc treść porozumienia dwóch przedsiębiorców wchodzących w relacje kontraktowe z konsumentem określałaby w sposób wiążący prawa i obowiązki konsumenta.

W ocenie Sądu Apelacyjnego z treści art. 11 ust. 4 ukk wynika jednoznacznie, że jedynym warunkiem zastosowania reguły w nim wskazanej jest spełnienie świadczenia przez kredytodawcę na rzecz podmiotu, od którego konsument nabył rzecz lub usługę oraz fakt zawarcia między kredytodawcą a tym podmiotem umowy regulującej zasady udzielania kredytu konsumenckiego. Niewątpliwie zaś takie umowy powodowy Bank ze sprzedawcami samochodów zawierał. Odrębną kwestią jest szczegółowość uregulowań zawartych w treści takiej umowy, czyli zakres uzgodnień stron dotyczących zasad udzielania kredytu konsumenckiego. Zdanie drugie przepisu art. 11 ust. 3 ukk jest wskazówką ustawodawcy nakazującą przedsiębiorcom zawarcie w umowie odpowiedniej regulacji, jednak bez określenia skutku braku jej zawarcia, jaką miałoby być nałożenie na konsumenta obowiązku zwrotu kredytu wypłaconego przez kredytodawcę – zgodnie z porozumieniem zawartym ze sprzedawcą samochodu – przedsiębiorcy od którego konsument nabył towar.

Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Natomiast stosownie do treści ust. 2 powyższego artykułu przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności: 1) stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479⁴⁵ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego, 2) naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, 3) nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji.

Stwierdzenie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów wymaga zatem spełnienia co najmniej przesłanek określonych w ust. 1 oraz jednej z przesłanek określonych w ust. 2.

Nie ulega wątpliwości, że powód jako przedsiębiorca w zakresie prowadzonej przez siebie działalności zawiera umowy z konsumentami, zawierające postanowienia nakładające na konsumenta obowiązki szersze niż wynikające z ustawy – w tym wypadku obowiązek zwrotu kredytu, wypłaconego osobie trzeciej.

Dla oceny, czy takie działanie jest praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów istotne jest stwierdzenie, czy wskazane wyżej działanie może być uznane za bezprawne. Wobec braku prawnej definicji pojęcia „bezprawności” w treści ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów należy uznać, że „działanie bezprawne” to działanie sprzeczne z nakazem lub zakazem zawartym w ustawie, rozporządzeniu wydanym na podstawie i dla wykonania ustawy, umową międzynarodową mającą bezpośrednie zastosowanie w stosunkach wewnętrznych oraz z zasadami współżycia społecznego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, zawieranie przez przedsiębiorcę w umowach z konsumentami, postanowień w sposób niekorzystny kształtujących sytuację prawną konsumenta i sprzecznych z zakresem uprawnień wynikających z umowy, jest działaniem bezprawnym i stanowi nieuczciwą praktykę rynkową w rozumieniu art. 24 ust. 2 pkt 3 uokik.

Definicja nieuczciwej praktyki rynkowej zawarta jest w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. Nr 171 poz. 1206), zgodnie z którym praktyka rynkowa stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów jest nieuczciwa, jeżeli jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu. Zgodnie zaś z art. 4 ust. 2 wskazanej wyżej ustawy za nieuczciwą praktykę rynkową uznaje się w szczególności praktykę rynkową wprowadzającą w błąd oraz agresywną praktykę rynkową, a także stosowanie sprzecznego z prawem kodeksu dobrych praktyk.

W ocenie Sądu Apelacyjnego stosowana przez powoda praktyka jest nieuczciwa, albowiem sprzeczna jest z dobrymi obyczajami i w istotny sposób co najmniej mogła zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta po zawarciu umowy, przy podejmowaniu decyzji dotyczącej skorzystania z ustawowego prawa odstąpienia. Dobre obyczaje kupieckie to niekodyfikowane normy postępowania, którymi przedsiębiorca winien kierować się w swojej działalności, kształtowane przez ludzkie postawy, warunkowane m.in. wyznawanymi wartościami moralnymi, celem ekonomicznym i praktyką życia gospodarczego. Zasada ich poszanowania nakazuje przestrzeganie norm moralno - etycznych i zwyczajowych, funkcjonujących na określonej płaszczyźnie działalności gospodarczej, albowiem wynikają one z obowiązujących w danym środowisku standardów etyczno - moralnych.

Dobrym obyczajem kupieckim jest uczciwość w stosunkach pomiędzy kontrahentami, rozumiana także jako niewprowadzanie kontrahenta (tu: konsumenta) w błąd. Zawarcie w umowie postanowienia nakładającego na konsumenta, wbrew treści ustawy, obowiązek zwrotu świadczenia spełnionego przez Bank na rzecz osoby trzeciej jako warunku skuteczności oświadczenia o odstąpieniu od umowy co najmniej mogło spowodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji o rezygnacji z realizacji uprawnienia do odstąpienia od umowy.

Należy przy tym zauważyć, iż powoda - jako profesjonalistę - w kontakcie z konsumentem obciąża obowiązek działania ze szczególną starannością, aby nie doprowadzić - do chociażby potencjalnej możliwości - naruszenia jego praw.

Z uwagi na powyższe Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu Okręgowego co do trafności stwierdzenia przez Prezesa UOKiK, że powód dopuścił się opisanych w decyzji praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, co uzasadnia także nałożenie na powoda kary pieniężnej.

Podniesione w apelacji nie odnoszą się do wysokości nałożonych na powoda kar, tym niemniej Sąd Apelacyjny poddał wysokość kar ocenie z punktu widzenia przesłanek wskazanych w art. 111 uokik.

Stosownie do treści art. 106 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę, w drodze decyzji, karę pieniężną w wysokości nie większej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary.

Nałożone na powoda kary w wysokości 93 579 zł za czyn opisany w punkcie pierwszym decyzji i 187 157 zł za czyn opisany w punkcie drugim decyzji stanowią łącznie 0,36% przychodu uzyskanego przez przedsiębiorcę w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Zatem już sama wysokość tak określonej kary jest niemalże symboliczna. Zasadnie przy tym pozwany wskazał na okoliczność obciążającą jaka jest ogólnopolski zasięg naruszenia zbiorowych interesów konsumentów przez obie opisane w decyzji praktyki i brak okoliczności uzasadniających złagodzenie kary, w postaci np. zadeklarowania przez powoda zmianę zakwestionowanych postanowień, gdyż takiej deklaracji powód w toku postępowania nie składał.

W tych okolicznościach nie można uznać, że kara jest wygórowana i krzywdząca powoda. Należy poza tym mieć na uwadze, że kara wymierzana za naruszenie zbiorowych interesów konsumentów winna być realnie dolegliwa dla przedsiębiorcy, by osiągnęła zamierzony przez ustawodawcę cel.

Mając powyższe na względzie i uznając podniesione w apelacji zarzuty za bezzasadne, na podstawie art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE