UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 lipca 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. odmówił I. Z. prawa do emerytury z uwagi na brak dowodów na okoliczność wykonywania pracy w szczególnych warunkach przez wymagany normatywnie okres 15 lat. Decyzja została wydana wskutek rozpoznania wniosku z dnia 29 czerwca 2012 roku.

W odwołaniu od tej decyzji z dnia 31 lipca 2012 roku I. Z. wniósł o i zaliczenie do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. na stanowisku maszynisty żurawia wieżowego i w konsekwencji o przyznanie prawa do emerytury. Organ rentowy domagał się oddalenia odwołania.

Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 10 października 2012 roku oddalił odwołanie ubezpieczonego.

Sąd Okręgowy ustalił, że I. Z., urodzony (...), udowodnił na dzień l stycznia 1999 roku ogółem ponad 25 lat okresów podlegania ubezpieczeniom społecznym, tj. 31 lat 2 miesiące i 27 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Wykazał też niekwestionowany przez organ rentowy staż 14 lat 7 miesięcy i 16 dni pracy w szczególnych warunkach. Od 1 czerwca 1983 roku odwołujący pozostaje w zatrudnieniu w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w K. i tego stosunku pracy nie rozwiązał do daty wyrokowania. I. Z. nie przystąpił do OFE. Nie jest także osobą całkowicie niezdolną do pracy.

Stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dowodów z dokumentów. Sąd nie uwzględnił wniosku I. Z. o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność wykonywania pracy w warunkach w firmie (...), gdyż wnioskodawca nie rozwiązał stosunku pracy, toteż za niecelowe Sąd uznał przeprowadzanie dowodów w celu ustalenia odpowiednio długiego stażu pracy w warunkach szczególnych.

Czyniąc rozważania prawne Sąd pierwszej instancji powołał przepisy art. 184 i 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - i uznał odwołanie za nieuzasadnione. I. Z. nie wykazał bowiem, że spełnił przesłankę wskazaną w art. 184 ustawy emerytalnej, w postaci rozwiązania stosunku pracy, ani na datę decyzji, ani na datę wyroku. Tymczasem ustawa wymaga od osoby ubiegającej się o emeryturę w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych, kumulatywnego spełnienia wszystkich przesłanek, zarówno stażowych, jak i rozwiązania stosunku pracy w przypadku bycia pracownikiem oraz nieprzystąpienia do OFE. Ponieważ I. Z. pozostaje w stosunku pracy prawo do emerytury nie może być mu przyznane, jak też nie jest celowe badanie charakteru pracy w spornym okresie, co może stanowić przedmiot ustaleń dopiero w postępowaniu wywołanym nowym wnioskiem. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy odwołanie oddalił na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c.

Wyrok ten zakwestionowany został w całości apelacją ubezpieczonego, w której wniósł o zmianę wyroku i uwzględnienie odwołania, ponieważ jego stosunek pracy został rozwiązany z dniem 14 października 2012 roku. Podniósł, że stosunek pracy rozwiązał za porozumieniem stron niezwłocznie po wydaniu wyroku w dniu 10 października 2012 roku. W uzupełnieniu apelacji podkreślił nadto, że nie został pouczony przez Sąd o konieczności rozwiązania stosunku pracy, jako przesłanki warunkującej przeprowadzenie postępowania dowodowego na okoliczność stażu pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Apelacyjny ustalił dodatkowo, że I. Z. w trakcie zatrudnienia w (...) Sp. z o.o. w K. - pomiędzy 14 listopada 1991 roku a 31 grudnia 1998 roku - korzystał ze zwolnień lekarskich z tytułu niezdolności do pracy w okresach: 16.12.1991 - .03.1992, 12.11.1992 - 04.01.1993, 15.03.1993 - 07.04.1993, 13.04.1993 - 05.06.1993, 03.01.1994 - 11.03.1994, 18.05.1994 - 22.05.1994, 05.04.1995 - 14.04.1995, 10.06.1997 - 17.06.1997, 13.10.1997 - 27.10.1997 (zaświadczenie pracodawcy k. 9 akt emerytalnych). Łącznie okresy te wynoszą 10 miesięcy i 29 dni (raport uprawnień k. 21 akt emerytalnych). W (...) Sp. z o.o. w K. I. Z. był zatrudniony od 1 czerwca 1983 roku jako maszynista żurawia wieżowego oraz monter urządzeń i konstrukcji metalowych i pracę na tych stanowiskach organ rentowy zaliczył do stażu pracy w warunkach szczególnych, z wyłączeniem okresów zasiłkowych (niesporne). Ubezpieczony rozwiązał stosunek pracy z wymienioną spółką za porozumieniem z dniem w dniu 14 października 2012 roku (świadectwo pracy k. 41).

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy odnosi swój skutek prowadząc do reformacji zaskarżonego wyroku.

Zawarty w przepisach przejściowych ustawy z dnia ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) przepis art. 184 dotyczy tych ubezpieczonych, urodzonych po 31 grudnia 1948 roku, którzy w dniu wejścia w życie ustawy (1 stycznia 1999 roku) osiągnęli: 1/ okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (15 lat) wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia emerytury w wieku niższym, niż 65 lat w przypadku mężczyzn; 2/ okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (25 lat dla mężczyzn). Takim ubezpieczonym emerytura przysługuje w przypadku nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy w razie bycia pracownikiem, przy czym wymóg rozwiązania stosunku pracy istniał do 31 grudnia 2012 roku, po tej dacie przepis uległ zmianie (zob. Dz.U. z 2012r., Nr 637).

Prawo do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze stanowi w systemie emerytalnym uprawnienie wyjątkowe, związane z ujemnym oddziaływaniem zdrowotnym warunków pracy na pracownika, co uzasadnia przyjęcie wcześniejszego wieku emerytalnego. Zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) prawo do takiej emerytury nabywa pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia. Natomiast w myśl § 2 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku - okresy pracy uzasadniające prawo do świadczenia emerytalnego to okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywana jest stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

I. Z. do wniosku o emeryturę załączył zaświadczenie od swego pracodawcy (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. stwierdzające, że w okresie od 1 czerwca 1983 roku do 31 marca 1994 roku ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w szczególnych warunkach jako maszynista żurawia wieżowego, tj. na stanowisku wymienionym w wykazie A dział V: „W budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych” pod poz. 3 i 5 oraz w okresie od 1 kwietnia 1994 roku do 1 stycznia 2006 roku jako monter urządzeń i konstrukcji metalowych, tj. na stanowisku wymienionym w tym dziale pod poz. 2. Łączny okres zatrudnienia odwołującego w tym zakładzie do dnia 31 grudnia 1998 roku wyniósł 15 lat 6 miesięcy i 12 dni, z tym, że ZUS ograniczył staż pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych o okresy zasiłkowe (10 miesięcy i 29 dni), co dało 14 lat 7 miesięcy i 16 dni - wskazane w decyzji odmownej jako niekwestionowany okres pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy okoliczności tej nie dostrzegł i nie ujął w ustaleniach faktycznych stwierdzając, że zbędne jest prowadzenie postępowania dowodowego, w tym przesłuchiwanie świadków, na okoliczność czy wnioskodawca pracował w warunkach szczególnych także w (...) w Ł.. W istocie nie było potrzeby badania, czy ubezpieczony posiada dodatkowy okres pracy w szczególnych warunkach, gdyż I. Z. wykazał 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych na dzień 1 stycznia 1999 roku już w postępowaniu przed organem rentowym za pomocą dowodów z dokumentów, których wartość nie była przez ZUS negowana. Jednakże organ rentowy wadliwie zastosował prawo materialne, albowiem bezpodstawnie pominął przy ustalaniu okoliczności spornej okresy pobierania przez I. Z. zasiłków chorobowych w wymiarze 10 miesięcy i 29 dni. Stanowisko to wynika z błędnego rozumienia wzajemnego stosunku art. 184 i art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Ten ostatni przepis wprowadzony został ustawą zmieniającą z dnia 20 kwietnia 2004 roku i wszedł w życie z dniem 1 lipca 2004 roku (Dz.U. Nr 121, poz. 1264). Zgodnie z brzmieniem wskazanej normy okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby, nie wlicza się do ustalania okresów zatrudnienia w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze. Zasada ta nie ma jednak zastosowania do oceny nabycia prawa do emerytury przed dniem 1 lipca 2004 roku (por. wyroki SN z dnia 5 maja 2005r., II UK 219/04, OSNP 2005/22/361, z dnia 7 lutego 2006r., I UK 154/05, LEX nr 272581) i dotyczy sytuacji osób wymienionych w art. 184 ustawy. W przepisie tym ustawodawca zapewnił ochronę ekspektatywy prawa podmiotowego dla osób, które w dniu 1 stycznia 1999 roku wypełniły warunki dotyczące stażu ogólnego i szczególnego. Ochrona tej ekspektatywy nie wygasła wskutek regulacji, dotyczącej ustalania okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych od dnia 1 lipca 2004 roku w inny sposób. Toteż wykazanie na dzień 1 stycznia 1999 roku okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wymaganego przepisem art. 184 ustawy, wyłącza ustalanie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a ustawy (zob. wyroki SN: z dnia 23 kwietnia 2010r., II UK 313/09, OSNP 2011/19-20/260, z dnia 13 lipca 2011r., I UK 12/11, LEX nr 989126). Sytuacja taka zachodzi w sprawie niniejszej. I. Z. w dniu 1 stycznia 1999 roku legitymował się wymaganym zatrudnieniem w warunkach szczególnych w (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w K., poczynając od 1 czerwca 1983 roku. Z wyłączeniem okresów urlopu bezpłatnego (29.12.1993 - 31.12.1993, 12.12.1995 - 15.12.1995) na dzień 31 grudnia 1998 roku posiadał staż pracy w warunkach szczególnych w tym zakładzie w wymiarze 15 lat 6 miesięcy i 12 dni, zatem nie jest dopuszczalne obliczanie tego stażu ponownie, przez pomijanie okresów niezdolności do pracy z powodu choroby na podstawie art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Z tych względów przyjąć należało, że ubezpieczony należycie wykazał przesłankę 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych już w postępowaniu przed organem rentowym. W postępowaniu sądowym w istocie niespełniona była tylko przesłanka rozwiązania stosunku pracy, gdyż wymagany wiek wnioskodawca osiągnął w dniu 31 lipca 2012 roku.

Z przepisu art. 316 § 1 k.p.c. wynika ogólna zasada obowiązująca w postępowaniu cywilnym, nakazująca brać pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, przy czym ów „stan rzeczy” obejmuje także stan faktyczny. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych reguła ta doznaje modyfikacji o tyle, że przedmiotem postępowania z odwołania od decyzji jest badanie zgodności z prawem tej decyzji. Nie znaczy to jednak, że przepis art. 316 § 1 k.p.c. nie ma szerokiego zastosowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i zabezpieczenia emerytalnego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego niejednokrotnie podkreślano, z czym należy się zgodzić, że odwołanie się do art. 316 § 1 k.p.c. nie może wypaczać charakteru postępowania w tych sprawach prowadząc do pozbawienia znaczenia postępowania administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe. Jeśli jednak w toku postępowania odwoławczego dojdzie do niewątpliwego spełnienia ostatniej z przesłanek prawa do świadczenia, to odstępstwo od zasady badania legalności decyzji na dzień jej wydania jest dopuszczalne, a szczególnie uzasadnione, gdy w toku procesu dojdzie do rozwiązania stosunku pracy (tak Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 12 kwietnia 2012r., II UK 235/11, LEX nr 1216853). Ma to również związek z deklaratywnym charakterem decyzji w przedmiocie prawa do emerytury, gdyż prawo do tego świadczenia nabywa się ispo iure, z chwilą spełnienia wszystkich przesłanek wymaganych do nabycia prawa - art. 100 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jeśli więc rozwiązanie stosunku pracy jest ostatnim warunkiem nabycia prawa do emerytury, a ubezpieczony spełni ten warunek w toku postępowania odwoławczego, gdy jego wniosek nie jest jeszcze objęty prawomocną decyzją, to nie ma prawnych przeszkód, aby przyznać mu prawo do emerytury w toku procesu, od momentu nabycia prawa w związku ze złożonym wnioskiem o świadczenie.

Dodać należy, że zapatrywania wyrażone przez Sąd Okręgowy o braku potrzeby prowadzenia postępowania dowodowego na okoliczność, czy wnioskodawca jeszcze w innym zakładzie świadczył pracę w szczególnych warunkach, ponieważ nie rozwiązał stosunku pracy, co do zasady zasługują na akceptację w sytuacji, gdy nowych ustaleń faktycznych wymaga badanie spełnienia przesłanki stażu pracy w warunkach szczególnych, a więc gdy rozwiązanie stosunku pracy nie stanowi ostatniej okoliczności uzasadniającej prawo do świadczenia. W sprawie niniejszej warunek stażu ubezpieczony należycie wykazał jednak już w postępowaniu przed organem rentowym. Rozwiązanie stosunku pracy było zatem ostatnią i jedyną niespełnioną przesłanką warunkującą prawo do świadczenia, w stanie prawnym obowiązującym w czasie postępowania przed Sądem pierwszej instancji.

Przepis art. 316 § 1 k.p.c. ma także zastosowanie w postępowaniu apelacyjnym. Ponieważ I. Z. rozwiązał stosunek pracy z dniem 14 października 2012 roku Sąd Apelacyjny, na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury w związku ze spełnieniem ostatniej przesłanki nabycia prawa do emerytury w postępowaniu sądowym - od dnia 15 października 2012 roku. W zakresie prawa do emerytury za wcześniejszy okres apelacja uległa oddaleniu z mocy art. 385 k.p.c. O zwrocie kosztów procesu, na które złożyła się poniesiona opłata apelacyjna, Sąd drugiej instancji orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. i art. 109 § 1 zd. 2 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE