UZASADNIENIE

Powodowy syndyk masy upadłości dłużnika wniósł o ustalenie bezskuteczności w stosunku do masy upadłości umowy z 14 marca 2014r., którą osoba trzecia sprzedała pozwanemu czwartemu nieruchomość nabytą uprzednio – umową z 2 stycznia 2014r. – od upadłego dłużnika.

W odpowiedzi na pozew [k.467] pozwany czwarty wniósł o oddalenie powództwa, ponieważ:

1. nie wiedział o okolicznościach uzasadniających uznanie umowy z 2 stycznia 2014r. za bezskuteczną wobec wierzycieli upadłego dłużnika, a ponadto umowa ta nie krzywdziła wierzycieli upadłego sprzedawcy,

2. powodowy syndyk w sprawie IX.GC.713/14 dochodzi od osoby trzeciej ceny nieruchomości (syndyk kwestionuje skuteczność potrącenia z ceny wierzytelności osoby trzeciej wobec upadłego sprzedawcy) i w razie uwzględnienia tego powództwa oraz uzyskania możliwości egzekucji z nieruchomości na skutek uwzględnienia skargi pauliańskiej przeciwko czwartemu syndyk byłby bezpodstawnie wzbogacony,

4. pozwany czwarty zbył nieruchomość piątemu i powództwo przeciwko czwartemu jest bezprzedmiotowe.

Pismem z 2 czerwca 2015r. [k.499] powodowy syndyk sprecyzował, że wnosi o uznanie (a nie ustalenie) umowy z 14 marca 2014r. za bezskuteczną oraz dodatkowo wniósł o:

- uznanie za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości umowy z 2 stycznia 2014r., którą upadły sprzedał nieruchomość osobie trzeciej, która następnie umową z 14 marca 2014r. sprzedała nieruchomość pozwanemu czwartemu,

- wydanie nieruchomości będącej przedmiotem zaskarżonych umów sprzedaży z 2 stycznia i 14 marca 2014r.

Pismem z 23 czerwca 2015r. [k.578] czwarty zaprzeczył niektórym z przedstawionych w pozwie powiązaniom upadłego dłużnika, trzeciego i pozwanego czwartego oraz domniemaniom powołanym przez powoda oraz wniósł o oddalenie:

- żądania uznania umów za bezskuteczne także ze względu na nieokreślenie zakresu bezskuteczności, tj. wierzytelności, względem których umowy mają zostać uznane za bezskuteczne,

- żądania wydania nieruchomości, ponieważ skarga paulińska ma służyć wyłącznie zaspokojeniu się wierzycieli z przedmiotu zaskarżonej czynności i nie powoduje powrotu tego przedmiotu do majątku dłużnika, a ponadto pozwany nie ma legitymacji biernej, gdyż zbył nieruchomość piątemu.

Pismem z 20 lipca 2015r. [k.626] syndyk podniósł, że:

- skarga paulińska służy zaspokojeniu wszystkich wierzytelności ujętych w projekcie listy wierzytelności lub zgłoszonych przez wierzycieli,

- pozwany czwarty ma legitymację bierną, gdyż umowa z 18 sierpnia 2015r., którą pozwany zbył część nieruchomości piątemu, jest nieważna.

Pismem z 28 lipca 2015r. [k.672] pozwany zażądał zwrotu pisma powoda z 20 lipca 2015r., lecz wbrew tezie pozwanego powód złożył pismo na mocy postanowienia sądu ogłoszonego na posiedzeniu 2 czerwca 2015r. [k.516 40m].

Sąd ustalił, co następuje:

(...) S.A. (oznaczana dalej jako upadły lub dłużnik) umową z 2 stycznia 2014r. [k.95] sprzedała (...) Sp. z o.o. (oznaczanej dalej jako osoba trzecia) nieruchomości znajdujące się przy ul. (...) w K. za cenę 11.070.000 zł.

Na zgromadzeniu 20 stycznia 2014r. [protokół k.122] wspólnicy osoby trzeciej uchwalili podwyższenie kapitału z 10.000 zł do 16.700 zł wyznaczając cenę emisyjną 67 nowych udziałów o wartości nominalnej 6.700 zł na 6.000.000 zł. Oświadczeniem z tego samego dnia [k.132] upadły objął udziały za cenę 6.000.000 zł. Porozumieniem z 31 stycznia 2014r. [k.169] upadły i osoba trzecia zaliczyli cenę udziałów objętych przez upadłego na poczet ceny nieruchomości. Zgodnie z § (...) umowy z 2 stycznia 2014r. reszta ceny nieruchomości miała zostać zapłacona wierzycielom hipotecznym. W dniu 31 grudnia 2013r. majątek trzeciego wg zapisów księgowych był wart 675.397,32 zł [bilans k.318] przy zadłużeniu 700.371,85 zł [k.319].

Umowami z 14 marca 2014r. [k.173,183] osoba trzecia sprzedała nieruchomości pozwanemu czwartemu za cenę 11.070.000 zł. W obydwu umowach za sprzedawcę (osobę trzecią) działał P. C., który był wcześniej prezesem zarządu pozwanego kupującego od 11 stycznia 2010r. [uchwała o powołaniu k.482] do 30 maja 2011r. [uchwała o przyjęciu rezygnacji k.483]. W dniu 7 kwietnia 2014r. P. C. został powołany na prezesa zarządu trzeciego (uchwała powołana w akcie notarialnym z z 14 kwietnia 2014r. k.212).

Na zgromadzeniu 14 kwietnia 2014r. [protokół k.195] wspólnicy czwartego uchwalili podwyższenie kapitału z 1.474.000 zł do 1.774.000 zł wyznaczając cenę emisyjną za 3.000 nowych udziałów o wartości nominalnej 300.000 zł na 12.500.000 zł. Oświadczeniem z tego samego dnia [k.212] osoba trzecia objęła udziały za cenę 12.500.000 zł. Pozwany czwarty i osoba trzecia potrącili cenę udziałów i cenę nieruchomości.

Umową z 1 kwietnia 2014r. [k.225] pozwany czwarty wydzierżawił nieruchomości (...) Sp. z o.o., której prezesem (od rejestracji w dniu 15 stycznia 2014r. KRS k.258) jest L. O.będący do kwietnia 2014r. prezesem trzeciego.

L. O. jest także prezesem (...) Sp. z o.o. [KRS k.272], która jest większościowym wspólnikiem trzeciego (do 20 stycznia 2014r. była jedynym wspólnikiem, a potem nowe udziały trzeciego objął upadły KRS k.135). Z kolei w (...) dzierżawca ma 100 z 295 udziałów. Do 17 stycznia 2013r. wspomniany wyżej prezes trzeciego P. C. był wpisany w KRS jako członek rady nadzorczej (...).

Pozwany czwarty jest większościowym wspólnikiem (...) Sp. z o.o. [KRS k.279], która z kolei jest większościowym wspólnikiem (...) Sp. z o.o. [KRS k.285] będącej większościowym wspólnikiem (...) Sp. z o.o. (dzierżawcy), która ma 100 (z 295) udziałów (...) Sp. z o.o. (wpisana jako wspólnik w dniu 17 listopada 2014r. KRS k.272, zgodnie z oświadczeniem pozwanego udziały zostały nabyte 30 kwietnia 2014r. [k.582]). Jak wyżej wskazano (...) była jedynym wspólnikiem (...) Sp. z o.o. (osoby trzeciej) - do podwyższenia kapitału w styczniu 2014r. w celu pokrycia nowymi udziałami ceny należnej upadłemu dłużnikowi za nieruchomości sprzedane zaskarżoną umową z 2 stycznia 2014r.

W dniu 6 czerwca 2014r. została ogłoszona upadłość likwidacyjna dłużnika.

Powyższy stan faktyczny był niesporny i ma oparcie w przytoczonych wyżej dokumentach. Pismem z 23 czerwca 2015r. (p.V k.580) pozwany zaprzeczył niektórym z twierdzeń powoda o powiązaniach upadłego dłużnika, trzeciego i pozwanego czwartego oraz związanych z nimi spółek i osób.

W większości pozwany nie przeczył twierdzeniom powoda, lecz w przeciwieństwie do powoda uważał, że fakty przytoczone przez powoda nie dają podstaw do tezy o powiązaniach powyższych podmiotów. Kwestia domniemań faktycznych i prawnych wyprowadzonych z ustalonych faktów zostanie omówiona niżej w wyjaśnieniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia.

Sąd nie prowadził postępowania dowodowego w zakresie, w jakim pozwany przeczył konkretnym faktom, gdyż ustalenie tych faktów nie było konieczne do rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 K.p.c.). Pozwany zaprzeczył, aby (...) Sp. z o.o. (dzierżawca) była dominującym wspólnikiem (...) Sp. z o.o. i sąd zgodnie z twierdzeniami pozwanego ustalił, że dzierżawca ma tylko 100 (z 295) udziałów (...) Sp. z o.o. oraz że ich nabycie nastąpiło dopiero 30 kwietnia 2014r., tj. po zawarciu zaskarżonych umów sprzedaży.

Pozwany zaprzeczył, że poprzez (...) Sp. z o.o. i (...) Sp. z o.o. kontroluje (...) Sp. z o.o. (dzierżawcę). Pozwany wskazał [k.583] ilość udziałów pozwanego w (...)(635 z 1.135), ilość udziałów(...)w (...) (12.781 z 14.000) i udziałów (...) w (...)(1.000 z 1.249) i mnożąc te trzy ułamki uzyskał ułamek 0,4 oddający wg niego siłę głosów pozwanego na zgromadzeniu wspólników dzierżawcy. Jednakże pozwany ma większość udziałów (...)(635 z 1.135) i kontroluje w całości głosy (...)na zgromadzeniach wspólników (...), a tym samym decyduje o składzie zarządu (...), a tym samym o sposobie głosowania (...) na zgromadzeniach dzierżawcy. Zatem prawdziwa jest teza powoda, że pozwany kontroluje dzierżawcę.

Sąd zważył, co następuje:

skarga paulińska przeciwko czwartemu

Jeżeli trzeci zbędzie czwartemu przedmiot czynności, co do której zachodzą podstawy do uznania jej za bezskuteczną, wierzyciel na podstawie art. 531 § 2 K.c. może pozwać czwartego bez uzyskiwania wyroku przeciwko trzeciemu, lecz przedmiotem zaskarżenia nadal jest czynność dłużnika z trzecim, a nie czynność trzeciego z czwartym (w niniejszym procesie syndyk zapewne z ostrożności zaskarżył obydwie umowy, tj. upadłego z osobą trzecią i osoby trzeciej z pozwanym czwartym). Wierzyciel w procesie przeciwko czwartemu wykazuje wiedzę czwartego o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika z trzecim za bezskuteczną, lecz nie zwalcza czynności trzeciego z czwartym, tylko czynność dłużnika z trzecim (tak samo wyrok S.A. w Krakowie z 28 lutego 2012r., I.ACa.39/12).

Prawomocny wyrok wydany przeciwko osobie wpisanej aktualnie do KW i uznający za bezskuteczne wobec powoda zbycie nieruchomości przez osobę (dłużnika), od której prowadzi ciąg czynności i wpisów w KW do pozwanego, jest podstawą wpisu wszczęcia egzekucji w oparciu o wniosek komornika prowadzącego egzekucję przeciwko osobie, która zbyła nieruchomość czynnością uznaną za bezskuteczną.

Ponieważ umowa z 14 marca 2014r., którą osoba trzecia sprzedała nieruchomości pozwanemu czwartemu, nie podlega zaskarżeniu skargą paulińską, sąd oddalił powództwo w zakresie żądania uznania tej umowy za bezskuteczną.

wyzbycie się przedmiotu zaskarżonej czynności

Pozwany zasadnie podniósł, iż wyrok uwzględniający skargę paulińską służy możliwości rozszerzenia egzekucji przeciwko dłużnikowi na mienie zbyte zaskarżoną czynnością prawną. Jeśli pozwany ze skargi paulińskiej utraci własność tego mienia, to wyrok uwzględniający skargę paulińską będzie bezprzedmiotowy, gdyż nie będzie mógł być podstawą wpisu wszczęcia egzekucji do KW. Na podstawie art. 34 u.k.w.h. wyrok będący podstawą wpisu dotykającego prawo własności musi być wydany przeciwko osobie wpisanej do KW jako właściciel.

W przeciwieństwie do art. 189 K.p.c. przepisy o skardze paulińskiej nie wymagają wykazania interesu prawnego do uwzględnienia skargi. Należy uwzględnić, iż nawet jeśli obecnie pozwany nie jest wpisany do KW jako właściciel, to po wydaniu wyroku może dojść do zmiany tego stanu, np. przez zmianę wpisów w KW na skutek zaskarżenia aktualnych wpisów, ponowne nabycie tych nieruchomości po wydaniu niniejszego wyroku lub doprowadzenie do zmiany wpisu w KW przez ujawnienie wcześniejszych umów nieujawnionych dotychczas w niniejszym procesie.

Powodowy syndyk w niniejszym procesie pozwał także czwartego i piątego o ustalenie nieważności umowy z 18 sierpnia 2014r., którą czwarty sprzedał nieruchomości piątemu. Wyrokiem częściowym sąd oddalił to żądanie ze względu na brak interesu prawnego, tj. niemożność doprowadzenia wyrokiem żądanym przez powoda do wykreślenie z KW piątego i przywrócenia wpisu czwartego. Jednakże powód zaskarżył wyrok częściowy i nie można wykluczyć jego zmiany, a nawet przywrócenia w oparciu o hipotetycznie zmieniony wyrok wpisu pozwanego do KW jako właściciela. Jak wyżej wskazano możliwe są także inne podstawy przywrócenia wpisu pozwanego jako właściciela.

Dlatego aktualny stan własnościowy nieruchomości nie jest istotny. Na podstawie art. 527 § 1 K.c. do uwzględnienia skargi paulińskiej konieczne jest uzyskanie przez pozwaną osobę trzecią korzyści majątkowej na skutek dokonania z dłużnikiem zaskarżonej czynności. Nie jest konieczne, aby w chwili zamknięcia rozprawy osoba trzecia nadal dysponowała tą korzyścią. W razie pozwania czwartego konieczne jest jeszcze rozporządzenie tą korzyścią przez trzeciego na rzecz czwartego, lecz nie są istotne dalsze rozporządzenia przez czwartego, piątego, itd. Art. 531 § 2 K.c. daje wierzycielowi prawo pozwania bezpośrednio czwartego, lecz nie stanowi o wygaśnięciu legitymacji biernej osoby trzeciej. Zatem skoro zbycie korzyści przez trzeciego czwartemu umożliwia pozwanie czwartego przy zachowaniu możliwości pozwania skargą paulińską trzeciego, to zbycie korzyści przez czwartego nie powoduje utraty przez niego legitymacji biernej do pozwania skargą paulińską.

skarga pauliańska po ogłoszeniu upadłości dłużnika

Po ogłoszeniu upadłości likwidacyjnej dłużnika wyłączna legitymacja czynna do skargi paulińskiej przysługuje syndykowi (art. 132.1 Pr.up.napr.). Art. 127 i 128 Pr.up.napr. w miejsce konstytutywnego wyroku wprowadza bezskuteczność czynności upadłego z osobą trzecią z mocy prawa, lecz kolejny nabywca mienia upadłego dłużnika (tj. czwarty) może zostać pozwany tylko na podstawie art. 131 Pr.up.napr. w zw. z art. 531 § 2 K.c., tj. tylko o uznanie czynności za bezskuteczną.

Art. 527 K.c. przewiduje uznanie czynności za bezskuteczną w stosunku do powodowego wierzyciela. Syndyk działa na rzecz wszystkich wierzycieli, co ujmowane jest zwrotem „w stosunku do masy upadłości” lub równoznacznym.

Wierzyciel pozywający skargą paulińską osobę trzecią lub czwartego musi wykazać swoją legitymację określonymi wierzytelnościami i wyrok uwzględniający skargę jest skuteczny tylko w zakresie tych wierzytelności. W orzecznictwie sporne jest, czy wierzytelności te powinny zostać określone już w samym rozstrzygnięciu (art. 527 K.c. nie przewiduje tego), czy też w postępowaniu egzekucyjnym organy egzekucyjne ustalają zakres wierzytelności podlegających egzekucji z mienia osoby trzeciej (ew. czwartego) w oparciu o odpis pozwu ze skargi paulińskiej. W przypadku pozwu syndyka sąd niewątpliwie nie określa zakresu wierzytelności, których zaspokojeniu ma służyć wyrok uwzględniający skargę paulińską. Zwrot „w stosunku do masy upadłości” oznacza, że sumy uzyskane z egzekucji wchodzą do masy upadłości na zasadach ogólnych.

wiedza osoby trzeciej i pozwanego

Upadły był dilerem F. i H.. Upadły rozpoczął pospieszną wyprzedaż nieruchomości po wypowiedzeniu mu umów dilerskich przez powyższe koncerny (niezaprzeczony przez pozwanego wykaz umów sprzedaży k.55-57). Utrata podstawowego źródła przychodów spowodowała szybkie narastanie zadłużenia i upadły pozbywając się nieruchomości w zamian za udziały w innych spółkach musiał zdawać sobie sprawę, że udziały te w przyszłości staną się bezwartościowe (na skutek dalszej odsprzedaży nieruchomości), a przede wszystkim już w chwili ich nabycia były warte o wiele mniej niż nieruchomości.

W zamian za nieruchomość wycenioną przez upadłego i osobę trzecią na 11.070.000 zł upadły otrzymał w podwyższonym kapitale osoby trzeciej 40% udziałów (67 ze 167) o wartości emisyjnej 6.000.000 zł (nominalnej 6.700 zł). Reszta ceny miała zostać zapłacona na rachunek wierzycieli hipotecznych. Egzekucyjna sprzedaż mniejszościowego pakietu udziałów w spółce z o.o. zazwyczaj jest nieskuteczna ze względu na brak nabywców. Zatem sprzedając nieruchomości upadły wiedział, że usuwa spod egzekucji nieruchomości otrzymując w zmian w praktyce niesprzedawalne udziały, a tym samym wiedział, że krzywdzi tym swoich wierzycieli.

Ponadto w dniu 31 grudnia 2013r. (2 dni przed zawarciem zaskarżonej umowy i 20 dni przed podwyższeniem kapitału) długi trzeciego przekraczały majątek (kapitał własny był ujemny), co oznacza obowiązek złożenia wniosku o upadłość. Zatem cena emisyjna nowych 67 udziałów nie powinna być wyższa od wartości nominalnej 6.700 zł. Tymczasem upadły zgodził się na cenę emisyjną 6.000.000 zł. Na skutek takiego podwyższenia kapitału trzeci uzyskał nieruchomość o wartości powyżej 11 mln zł, a upadły w zamian uzyskał tylko 40% udział w kapitale trzeciego oraz zobowiązanie trzeciego do przelania na rzecz wierzycieli hipotecznych sumy 4.287.000 zł (ze względu na brak innego majątku trzeciego poza nabytą od upadłego nieruchomością zobowiązanie to było niewykonalne). Zgoda upadłego dłużnika na zapłatę części ceny nieruchomości w wysokości 6.000.000 zł udziałami dającymi zaledwie 40% udział w kapitale przy braku majątku trzeciego uzasadniającego taką cenę emisyjną nowych udziałów niewątpliwie skrzywdziła wierzycieli.

Wprawdzie objęcie udziałów osoby trzeciej przez upadłego nastąpiło po 18 dniach od sprzedaży nieruchomości, lecz stosunek prawny, w wykonaniu którego nastąpiło objęcie udziałów musiał zostać nawiązany wcześniej (art. 231 K.p.c.). Niemożliwe jest, aby takie powiązanie upadłego sprzedawcy i kupującej osoby trzeciej nie było planowane już w chwili sprzedaży nieruchomości w dniu 2 stycznia 2014r. W praktyce spółek handlowych podwyższenie kapitału o 67% i uzgodnienie ich objęcia z przyszłym nabywcą nowych udziałów zawsze planowane jest dużo wcześniej niż 18 dni przed podwyższeniem kapitału.

Zatem w dniu sprzedaży nieruchomości (2 stycznia 2014r.) istniał między upadłym i osobą trzecią stosunek gospodarczy mający na celu zainwestowanie przez upadłego 6.000.000 zł w udziały osoby trzeciej. Dlatego na podstawie art. 527 § 4 K.c. należy domniemywać wiedzę osoby trzeciej, iż upadły sprzedał nieruchomości ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Także objęcie udziałów w pozwanej spółce przez osobę trzecią musiało być planowane na długo przed tym zdarzeniem (14 kwietnia 2014r.) i musiało być planowane już w chwili nabycia nieruchomości umową z 14 marca 2014r.

Pozwany poprzez (...) Sp. z o.o. [KRS k.279] kontroluje (...) Sp. z o.o. [KRS k.285], która kontroluje (...) Sp. z o.o. [KRS k.293], która wydzierżawiła od pozwanego nieruchomości nabyte od trzeciego, który w 2 stycznia 2014r. zaskarżoną czynnością nabył je od upadłego dłużnika. Zatem pozwany wydzierżawił nieruchomości kontrolowanej przez siebie spółce. Za pośrednictwem powyższego łańcucha spółek z o.o. pozwany kontroluje 100 z 295 udziałów (...) Sp. z o.o. [KRS k.272]. Upadły dłużnik nabywając w zamian za nieruchomości nowe 67 udziałów osoby trzeciej związał się stosunkiem spółki właśnie z (...) będącą do 20 stycznia 2014r. jedynym wspólnikiem trzeciego.

Powyższe fakty oraz opisane w stanie faktycznym powiązania osobowe uzasadniają domniemanie (art. 231 K.p.c.), że pozwany czwarty wiedział, iż trzeci nabywając nieruchomości od upadłego wiedział, że upadły sprzedaje je ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Dlatego roszczenie powodowego syndyka przeciwko czwartemu o uznanie sprzedaży nieruchomości przez upadłego osobie trzeciej za bezskuteczną wobec masy upadłości (tj. wobec wierzycieli upadłego) zostało uwzględnione (art. 531 § 2 K.c.).

W odpowiedzi na pozew czwarty wniósł o przesłuchanie P. C.[k.468] na okoliczność niewiedzy trzeciego o pokrzywdzeniu upadłego dłużnika umową z 2 stycznia 2014r. Pokrzywdzenie wierzycieli wynika z samej konstrukcji umowy, na mocy której dłużnik w zamian za nieruchomość otrzymał 40% udział w spółce o ujemnym kapitale własnym. Z wniosku dowodowego wynika, że P. C. miał zostać przesłuchany na okoliczność braku wiedzy trzeciego o niewypłacalności dłużnika w dniu 2 stycznia 2014r. W przypadku nieruchomości o tak dużej wartości kupujący (mający ujemny kapitał własny) oferując sprzedawcy w zamian za nieruchomość 40% udział w swoim kapitale musi sobie zdawać sprawę, że takie zmniejszenie się majątku sprzedawcy może zagrozić możliwościom zaspokojenia wierzycieli. Na podstawie art. 527 § 1 K.c. trzeci nie musiał wiedzieć o pokrzywdzeniu wierzycieli. Wystarczy, że przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć. Nader ogólnikowa teza dowodowa oraz niezaprzeczenie faktom stanowiącym podstawę uznania przez sąd, iż trzeci powinien zdawać sobie sprawę z działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, świadczy, iż świadek P. C. został zawnioskowany w celu przedłużenia postępowania. Dlatego sąd pominął ten dowód na podstawie art. 217 § 3 K.p.c. Pozostali pominięci świadkowie zostali zawnioskowani przez czwartego na okoliczności związane ze zbyciem nieruchomości pozwanemu piątemu (żądanie ustalenia nieważności tej umowy zostało oddalone wyrokiem częściowym z 2 czerwca 2015r.).

Czwarty wnosił także o przesłuchanie swojego przedstawiciela. Na posiedzeniu 2 czerwca 2015r. pełnomocnik czwartego został zobowiązany do zawiadomienia mocodawcy o obowiązku stawienia się na posiedzeniu w dniu 11 sierpnia 2015r. i zgodził się na obciążenie go tym obowiązkiem [k.517]. Pozwany dopiero pismem z 28 lipca 2015r. [k.672] wniósł o odroczenie rozprawy ze względu na urlop prezesa, chociaż z pisma wynika, że urlop został zaplanowany znacznie wcześniej. Pełnomocnik wnoszący o przesłuchanie stron powinien przed posiedzeniem zapoznać się z planami urlopowymi mocodawcy lub poprosić o przerwę na posiedzeniu w dniu 2 czerwca 2015r. w celu telefonicznego sprawdzenia, czy proponowany przez przewodniczącego na przesłuchanie stron termin 11 sierpnia 2015r. jest odpowiedni. Ostatecznie pełnomocnik powinien niezwłocznie po posiedzeniu w dniu 2 czerwca 2015r. spytać prezesa, czy termin 11 sierpnia 2015r. jest odpowiedni, i niezwłocznie wysłać wniosek o zmianę terminu. Złożenie wniosku o zmianę terminu dopiero w ostatnich dniach lipca 2015r. świadczy o zamiarze przewlekania sprawy i dlatego ze względu na niestawienie się zarządu pozwanego sąd pominął dowód z przesłuchania stron.

skarga paulińska a własność

Prawomocny wyrok uwzględniający skargę paulińską nie zmienia stanu pranego rzeczy będącej przedmiotem bezskutecznej czynności – zbycie jest bezskuteczne tylko wobec powodowego wierzyciela. Wyrok ze skargi jest tylko podstawą do uwzględnienia wniosku komornika prowadzącego egzekucję przeciwko dłużnikowi o wpis wszczęcia egzekucji, chociaż dłużnik nie jest już właścicielem. Bezskuteczność czynności rozporządzających upadłego na podstawie art. 127 i 128 Pr.up.napr. także jest względna i nie może być podstawą do przywrócenia wpisu upadłego w KW jako właściciela. Wprawdzie art. 134.1 Pr.up.napr. stanowi, iż skutkiem bezskuteczności jest obowiązek przekazania przez trzeciego do masy przedmiotów bezskutecznej czynności, lecz w wyroku z 4 września 2014r. (II.CSK.609/13, Lex 1540129) SN stwierdził, że nie oznacza to obowiązku zwrotnego przeniesienia własności, a jedynie obowiązek umożliwienia syndykowi spieniężenia tych rzeczy (ew. realizacji praw). W przypadku nieruchomości syndyk potrzebuje wyroku ustalającego bezskuteczność czynności w procesie przeciwko podmiotowi wpisanemu do KW w celu sprzedaży nieruchomości już nie będącej własnością upadłego. W celu wykazania potencjalnym nabywcom, że nieruchomość wchodzi w skład masy upadłości, oraz zapobieżenia dalszemu zbyciu syndyk może na podstawie art. 16 u.k.w.h. uzyskać wpis bezskuteczności zbycia nieruchomości przez upadłego w KW (w oparciu o wyrok przeciwko aktualnemu właścicielowi lub zgodę właściciela na wpis). Dlatego syndyk w oparciu o 134.1 w zw. z art. 127 lub 128 Pr.up.napr. nie może żądać wydania nieruchomości zbytej bezskuteczną czynnością.

Tym bardziej syndyk nie może żądać wydania przedmiotu czynności od czwartego, który może zostać pozwany tylko na podstawie art. 531 § 2 K.c. (art. 127 i 128 Pr.up.napr. dotyczą tylko czynności upadłego z trzecim). Dlatego sąd oddalił żądanie wydania nieruchomości.

Niniejszy wyrok w razie uprawomocnienia się będzie tylko podstawą do sprzedaży nieruchomości w trybie przewidzianym Prawem upadłościowym i naprawczym (oczywiście pod warunkiem, że pozwany będzie wpisany w KW jako właściciel).

bezpodstawne wzbogacenie

Powodowy syndyk twierdzi, że zapłata ceny nieruchomości sprzedanej trzeciemu zaskarżoną umową z 2 stycznia 2014r. udziałami trzeciego była nieskuteczna i w sprawie IX.GC.713/14 syndyk dochodzi od trzeciego zapłaty 6.000.000 zł [k.139]. Wg pozwanego czwartego wygranie tego procesu i wyegzekwowanie sumy 6 mln zł oraz sprzedaż w oparciu o niniejszy wyrok nieruchomości zbytej przez upadłego umową z 2 stycznia 2014r. doprowadziłoby do bezpodstawnego wzbogacenia masy upadłości.

Argument pozwanego dotyka szerszego zagadnienia. W przypadku typowej skargi paulińskiej problem przedstawia się następującego:

Skarga ma zapobiegać usuwaniu mienia dłużnika spod egzekucji. W razie darowizny dłużnika na rzecz osoby trzeciej lub sprzedaży połączonej z ukryciem przez dłużnika otrzymanej ceny wierzyciel niewątpliwie ma prawo do całej sumy uzyskanej w egzekucji z przedmiotu zaskarżonej czynności (oczywiście w granicach tytułu wykonawczego przeciwko dłużnikowi). Jednakże istnieje możliwość, że wierzycielowi udało się zająć przynajmniej część ceny uzyskanej przez dłużnika lub nawet całą cenę, lecz skarga paulińska została uwzględniona ze względu na zaniżenie ceny przez dłużnika i trzeciego w celu pokrzywdzenia wierzycieli. W takiej sytuacji przyznanie wierzycielowi prawa do całej sumy uzyskanej z egzekucji z przedmiotu zaskarżonej czynności prowadziłoby do polepszenia sytuacji egzekucyjnej wierzyciela. Wierzyciel nie byłby bezpodstawnie wzbogacony, gdyż mógłby prowadzić egzekucję tylko w granicach tytułu wykonawczego. Jednakże po wyzbyciu się przez dłużnika jakiejś swojej rzeczy i skutecznym zaskarżeniu tego wyzbycia się wierzyciel odzyskałby możliwość egzekucji ze zbytej rzeczy i dodatkowo mógłby zająć sumy uzyskane przez dłużnika od trzeciego w zamian za tę rzecz, chociaż wcześniej sum tych nie było w majątku dłużnika. Oczywiście na skutek skargi paulińskiej trzeci może żądać od dłużnika zwrotu zapłaconej mu ceny, lecz żądanie może być nie do wyegzekwowania na skutek przeznaczenia jej na zaspokojenie innych wierzycieli dłużnika.

Przepisy o skardze paulińskiej przewidują badanie w procesie ze skargi, czy wierzycielowi udało się zająć w majątku dłużnika środki pochodzące z ceny zapłaconej przez trzeciego, tylko w jednym przypadku – gdy pozwany trzeci zarzuca zajęcie w egzekucji na rzecz wierzyciela całej ceny i cena ta odpowiada wartości rzeczy. W takim przypadku po prostu nie zachodzi pokrzywdzenie wierzyciela. Zatem nawet jeśli wg trzeciego (ew. czwartego) skarga pauliańska nie powinna zwiększać majątku podlegającego egzekucji w porównaniu ze stanem sprzed dokonania zaskarżonej czynności, to trzeci poza procesem ze skargi musi poszukiwać środków prawnych pozwalających na wydanie właścicielowi rzeczy (osobie trzeciej lub czwartemu) części sumy uzyskanej z egzekucji z tej rzeczy mającej pokrycie w cenie przejętej przez wierzyciela.

W niniejszej sprawie pozwany nie zarzuca niebezpieczeństwa bezpodstawnego wzbogacenia wierzycieli, którzy otrzymają co najwyżej sumy ujęte w liście wierzytelności, lecz możliwość bezpodstawnego wzbogacenia masy upadłości dłużnika, która obok sumy uzyskanej ze sprzedaży nieruchomości może otrzymać cenę tej nieruchomości w razie sukcesu procesu i egzekucji przeciwko osobie trzeciej. Ogłoszenie upadłości dłużnika nie zmienia przytoczonej wyżej zasady, iż w procesie ze skargi nie bada się, w jakim stopniu wierzyciele zostali pokrzywdzeni (wystarczy fak pokrzywdzenia). W chwili obecnej w zakresie sumy 6 mln zł dochodzonej przez syndyka od trzeciego masa upadłości nie jest wzbogacona, gdyż wynik procesu i egzekucji jest niepewny. Dopiero w razie wyegzekwowania przez syndyka tej sumy od trzeciego można rozważać wpływ pozyskania przez masę tej sumy na prawo masy upadłości do otrzymania całej sumy ze sprzedaży w postępowaniu upadłościowym nieruchomości sprzedanych przez upadłego umową z 2 stycznia 2014r. To samo dotyczy 67 udziałów trzeciego wchodzących w skład masy upadłości. Wg syndyka są one bezwartościowe (na tej tezie oparte jest skierowane przeciwko trzeciemu żądanie zapłaty 6 mln zł), lecz jeśli syndykowi uda się pozyskanie w zamian za udziały jakiejkolwiek sumy (np. przez doprowadzenie do likwidacji trzeciego i wypłatę dywidendy likwidacyjnej), to pozwany będzie mógł rozważać poszukiwanie środków prawnych mających na celu zapobieżenie wejściu do masy jednocześnie przynajmniej częściowego ekwiwalentu udziałów i sumy ze sprzedaży nieruchomości, za którą trzeci zapłacił właśnie tymi udziałami.

Skoro syndyk dochodzi od trzeciego tylko części ceny za nieruchomość, to zapewne trzeci zgodnie z umową z 2 stycznia 2014r. część ceny w wysokości 4.287.000 zł zapłacił wierzycielom hipotecznym (trzeci nie miał poza nieruchomością nabytą od upadłego żadnego majątku, więc być może wierzycieli hipotecznych spłacił czwarty, aczkolwiek czwarty zapłacił trzeciemu całą cenę swoimi udziałami). Nawet jeśli nastąpiło zaspokojenie wierzycieli hipotecznych w zakresie przewidzianym umową z 2 stycznia 2014r., to uczciwa zapłata niespełna połowy ceny nie czyni skargi paulińskiej niezasadną.

Jeżeli syndyk w oparciu o niniejszy wyrok sprzeda nieruchomość, to wierzyciele upadłego otrzymają sumę uzyskaną ze sprzedaży nieruchomości niezależnie od sumy 4.287.000 zł już zużytej na zaspokojenie wierzycieli hipotecznych. Jeżeli pozwany czwarty kwestionuje taki skutek skargi paulińskiej, to może poszukiwać środków prawnych zapobiegających temu, lecz niewątpliwie nie należy to do zakresu procesu ze skargi paulińskiej. Dopiero jeśli syndyk sprzeda nieruchomość, będzie można rozważać, czy z sumy uzyskanej ze sprzedaży należy zwrócić pozwanemu sumę 4.287.000 zł.

właściwość miejscowa

Pozwany czwarty podniósł zarzut niewłaściwości miejscowej SO w Krakowie. W niniejszej sprawie powód pozwał także czwartego i piątego o ustalenie nieważności ich umowy z 18 sierpnia 2014r. (to żądanie zostało rozpoznane wyrokiem częściowym z 2 czerwca 2015r.) i ze względu na siedzibę piątego SO w Krakowie był właściwy. Pozwany podnosił niedopuszczalność połączenia w jednym pozwie żądania ustalenia nieważności umowy czwartego z piątym i skargi paulińskiej przeciwko czwartemu. Na podstawie art. 191 K.p.c. powód miał prawo dochodzić przeciwko czwartemu jednym pozwem ustalenia nieważności umowy z 14 marca 2014r. oraz uznania bezskuteczności umowy z 2 stycznia 2014r.

koszty

Na podstawie art. 98 K.p.c. powodowi przysługuje zwrot kosztów zastępstwa w wysokości stawki minimalnej. Z trzech roszczeń powód wygrał tylko co do jednego. Jednakże przegranie sprawy w zakresie roszczenia o uznanie za bezskuteczną umowy z 14 marca 2014r. i wydania nieruchomości wynikało z niezrozumienia skargi paulińskiej przez powoda i nastąpiło bez względu na ustalony stan faktyczny. Przedmiotem obydwu posiedzeń były powiązania upadłego, trzeciego oraz czwartego i w tym zakresie twierdzenia powoda okazały się zasadne.

Powód na podstawie art. 132.2 Pr.up.napr. jest zwolniony od opłat sądowych i sąd przez przeoczenie nie obciążył pozwanego opłatą od pozwu. W razie uprawomocnienia się uwzględnienia skargi paulińskiej sąd obciąży pozwanego tą opłatą na podstawie art. 108¹ K.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE