UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 16 stycznia 2015 r., Sąd Okręgowy w K. umorzył postępowanie w sprawie z wniosku (...) Akcyjnej w K. przy uczestnictwie (...) Spółki Akcyjnej w W. o wyłączenie arbitrów w osobach adwokata J. K. (1), radcy prawnego T. M. (1), oraz radcy prawnego E. F. ze składu rozpoznającego sprawę do sygn. SA 14/13 przed Sądem Arbitrażowym przy Krajowej Izbie Gospodarczej w W. (pkt 1), a nadto zniósł wzajemnie koszty postępowania (pkt 2).

W uzasadnieniu Sąd pierwszej instancji podał, że jak wynika z okoliczności sprawy, które są bezsporne, w związku z kolejnym wnioskiem (...) S.A. o wyłącznie arbitrów przed sądem polubownym zostały przeprowadzone stosowne czynności proceduralne, a ostatecznie (...) Arbitrażowa Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej z siedzibą w W. postanowieniem z dnia 14 października 2014 r. postanowiła nie wyłączyć od orzekania w sprawie do sygn. SA 14/13 arbitrów adw. J. K., radcy prawnego T. M. i arbitra przewodniczącego E. K.–F.. Zaznaczył, że wniesienie przez stronę do sądu powszechnego wniosku o wyłącznie arbitra od orzekania w określonej sprawie nie ma wpływu na bieg postępowania przed sądem polubownym (por. art. 1176 § 6 k.p.c.), a więc nie pozbawia arbitra prawa uczestniczenia w czynnościach tego postępowania, co oznacza że postępowanie przed sądem polubownym toczy się nadal i może zakończyć się wydaniem wyroku z udziałem arbitra, którego wyłączenia domaga się strona. Skoro sprawa do sygn. SA 14/13 zakończyła się kończącym postępowanie wyrokiem z dnia 23 października 2014 r., to postępowanie w niniejszej sprawie stało się bezprzedmiotowe, albowiem wnioskodawca nie ma już żadnego interesu, w tym aby wyłączyć arbitrów od orzekania w sprawie, w której zapadł wyrok. Na tym etapie postępowania ewentualne zarzuty dotyczące wymagań co do składu sądu polubownego lub podstawowych zasad postępowania przed tym sądem mogą być więc przedmiotem rozpoznania w ramach ewentualnej skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.

Zażalenie na postanowienie złożył wnioskodawca i zaskarżając je w całości wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania wskazując, że wydanie postanowienia wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości oraz pozostawienie Sądowi Okręgowemu orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego ewentualnie o uchylenie i zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez wyłączenie arbitrów T. M. (1), J. K. (1) oraz E. K. (2) od rozpoznania sprawy arbitrażowej SA 14/13 przed Sądem Arbitrażowym i zasądzenie od uczestnika na rzecz wnioskodawcy kosztów procesu za I i II instancję, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wg norm przepisanych

Zarzucił mu:

1. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 45 ust. 1 Konstytucji RP poprzez jego niezastosowanie i uniemożliwienie G. skorzystania z prawa do sądu poprzez zaniechanie przez Sąd Okręgowy dokonania merytorycznego rozpoznania sprawy w przedmiocie wyłączenia arbitrów: p. T. M., J. K. oraz p. E. K. od rozpoznania sprawy SA 14/13 przed Sądem Arbitrażowym,

2. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy, tj.:

a) art. 355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 §2 k.p.c. poprzez bezzasadne umorzenie postępowania w następstwie nieuzasadnionego przyjęcia, że postępowanie w sprawie stało się zbędne, w sytuacji gdy Sąd Okręgowy winien był rozpoznać wnioski o wyłączenie arbitrów, co doprowadziło w konsekwencji do naruszenia art. 235 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c. poprzez zaniechanie przeprowadzenia postępowania dowodowego - pominięcie wniosków dowodowych wnioskodawcy - przed sądem orzekającym i nierozpoznanie istoty sprawy;

b) art. 1176 § 4 k.p.c. poprzez zignorowanie natury postępowania i celu instytucji wyłączenia arbitra przez sąd powszechny oraz ratio legis tego przepisu, gdyż Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę, że:

- wniosek o wyłączenie arbitra do sądu powszechnego ma charakter odrębnego żądania, że arbiter nie spełnił wymogów bezstronności i niezależności;

- rozstrzygnięcie w przedmiocie wniosku o wyłączenie arbitra w trybie art. 1176 §4 k.p.c. ma w istocie charakter deklaratoryjny i równoznaczne jest ze stwierdzeniem, że żądanie wyłączenia arbitrów było uzasadnione, tj. arbiter nie był bezstronny lub niezależny, a zatem - możliwe jest wydanie takiego rozstrzygnięcia także po wydaniu wyroku sądu polubownego;

- umorzenie będącego w toku postępowania o wyłącznie arbitrów w sytuacji, gdy zapada orzeczenie merytoryczne sądu polubownego realnie pozbawia praktycznego zastosowania przepis art. 1176 § 4 k.p.c. i czyni wniosek o wyłączenie arbitra iluzorycznym środkiem ochrony prawnej;

- celem postępowania o wyłączenie arbitra przed sądem powszechnym nie jest jedynie „wyłączenie arbitra od orzekania w określonej sprawi e”, gdyż cel tego postępowania jest znacznie szerszy i ma związek ze stwierdzeniem czy arbiter działał w sposób bezstronny a to dlatego, że z uwagi na treść art. 1206 § 1 pkt 4 k.p.c. wyłączenie arbitra przez sąd powszechny może mieć znaczenie dla skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego.

c) art. 51 k.p.c. w zw. z art. 50 § 3 k.p.c. w zw. z art. 1176 § 4 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez zignorowanie okoliczności, że arbitrzy, w związku ze złożonymi przez G. wnioskami o ich wyłączenie, mieli obowiązek powstrzymać się od rozpoznawania sprawy SA 14/13, a tym bardziej od orzekania w sprawie, do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia przez sąd powszechny wniosków o ich wyłączenie,

d) art. 1206 § 1 pkt 4 k.p.c. poprzez nieuzasadnione przyjęcie, że G. powinien oczekiwać na rozstrzygnięcie kwestii wyłączenia arbitrów w postępowaniu ze skargi o uchylenie wyroku Sądu Arbitrażowego z dnia 23 października 2014 r., albowiem konieczność taka nie wynika z jakiegokolwiek przepisu prawa oraz - stałoby to w sprzeczności z art. 1176 k.p.c., jak również z tych względów, że: skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego jest zupełnie odrębnym środkiem prawnym niż wniosek o wyłączenie arbitra; są to dwie różne instytucje, z której jedna zmierza do kontroli merytorycznego rozstrzygnięcia sądu polubownego, zaś druga - do realizacji gwarancji procesowych strony oraz środki te spełniają zatem zasadniczo odmienne funkcje i aktualizują się w różnych stadiach czasowych;

e) art. 328 § 2 k.p.c. poprzez dokonanie wzajemnie sprzecznego i wykluczającego się wyjaśnienia podstawy prawnej postanowienia, gdyż z jednej strony Sąd I instancji przyjął, że „postępowanie stało się bezprzedmiotowe, albowiem wnioskodawca nie ma już żadnego interesu, w tym aby wyłączyć arbitrów od orzekania w sprawie, w której zapadł wyrok, a z drugiej strony Sąd wskazuje, iż nie ustały (wszystkie) obowiązki arbitrów, w tym te „określone w art. 1200-1203 k.p.c. i art. 1204 §1 k.p.c., więc Sąd Okręgowy de facto zauważył, że obowiązki arbitrów wykraczają poza samo wydanie orzeczenia, a zatem dalej istnieje interes G.w wyłączeniu arbitrów, gdyż dalej spoczywają na nich określone obowiązki, w tym również m.in. te, że arbitrzy (wobec których podniesiono zarzut braku bezstronności) są zobowiązani w dalszym ciągu do przekazania akt sprawy SA 14/13 do sądu powszechnego, celem rozpoznania skargi (art. 1208 §1 k.p.c.);

- art. 1209 §1 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie i nieuzasadnione przyjęcie, że po wydaniu wyroku ustają obowiązki arbitrów za wyjątkiem tylko określonych w art. 1199 k.p.c., podczas gdy z art. 1209 § 1 k.p.c. wynika, że sąd powszechny może przekazać w przyszłości Sądowi Arbitrażowemu wyrok ws. SA 14/13 w celu usunięcia podstaw do uchylenia wyroku sądu polubownego w ramach tzw. postępowania remisyjnego, a zatem - arbitrzy w dalszym ciągu zobowiązani są do wykonywania swych obowiązków;

f) art. 1199 k.p.c. w zw. art. 1200 §1 k.p.c. w zw. z art. 1208 §1 k.p.c. w zw. z art. 1209 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c., poprzez: zaniechanie wyjaśnienia przez Sąd Okręgowy czy wszystkie obowiązki arbitra ustały i oparcie postanowienia na stwierdzeniu, iż Sąd Arbitrażowy wydał wyrok, który został doręczony uczestnikom, a zatem nieuprawnionym przyjęciu, że obowiązki arbitrów wygasły w chwili wydania wyroku w dniu 23 października 2014 r., pomimo, że sam Sąd Okręgowy de facto zauważył, że obowiązki arbitra wykraczają poza samo wydanie orzeczenia, a ponadto pominięcie, iż z postępowaniem o uchylenie wyroku sądu polubownego, do którego odwołuje się Sąd Okręgowy (s. 5 Postanowienia), wiąże się możliwość wszczęcia postępowania remisyjnego na podstawie art. 1209 k.p.c

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Zażalenie zasługiwało na uwzględnienie.

Rację ma skarżący podnosząc, że umorzenie postępowania w okolicznościach przedmiotowej sprawy, nie było zasadne. W kontekście zaistnienia podstawy do umorzenia postępowania w przedmiocie wyłączenia arbitra, w sytuacji z jaką mamy do czynienia na gruncie przedmiotowej sprawy, gdy postępowanie przed sądem polubownym zakończyło się przed rozpoznaniem wniosku, wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 16 października 2014r. przywołanym przez wnioskodawcę w treści zażalenia. W orzeczeniu tym wyraził jednoznaczne stanowisko, że wydanie przez wydanie przez sąd polubowny wyroku nie powoduje bezprzedmiotowości postępowania przed sądem państwowym o wyłączenie arbitra, które mimo to powinno toczyć się w dalszym ciągu, aż do rozpoznania wniosku. Zaznaczył, że uwzględnienie wniosku stanowić może ewentualną podstawę do uchylenia wyroku sądu polubownego (zob. postanowienie SN z dnia 16.10.2014r. sygn. III CZ 39/14 LEX nr 1554586). Pogląd ten podziela w pełni Sąd Apelacyjny w obecnym składzie, mając na uwadze argumenty skarżącej, która podkreśla odrębny charakter niniejszego postępowania od sprawy o uchylenie wyroku sądu polubownego. Zaznaczenia wymaga, że Sąd Najwyższy w treści wskazanego wyżej orzeczenia zaznaczył, że nierozpoznanie takiego wniosku przez Sąd może skutkować tym, że strona, która zachowała termin do jego zgłoszenia, nie traci prawa do powoływania się w skardze o uchylenie tego wyroku na istnienie przyczyn wyłączenia arbitra. Powyższego stwierdzenia nie można jednak rozumieć jako przeniesienia ciężaru jego rozpoznania na grunt postępowania w sprawie ze skarg o uchylenie wyroku sądu polubownego, lecz jako gwarancję procesową dla strony bezzasadnie pozbawionej możliwości uzyskania takiego orzeczenia. Za stanowiskiem takim przemawia również to, że instytucja wyłączenia arbitra i podstawy wskazane w treści takiego wniosku objęte są pewnego rodzaju prekluzją, bowiem arbiter może być wyłączony tylko wtedy, gdy strona wystąpi z odpowiednim żądaniem. Brak zgłoszenia takiego żądania we właściwym terminie powoduje w zasadzie prekluzję przyczyn wyłączenia, dla których wyznaczony był ten termin. Przyczyny te nie mogą być już później podnoszone przez stronę, w tym w szczególności w skardze o uchylenie wyroku sądu polubownego. W świetle Kodeksu postępowania cywilnego prekluzja ma miejsce, gdy strona nie wystąpiła z zawiadomieniem o żądaniu wyłączenia arbitra w terminie dwutygodniowym wskazanym w art. 1176 § 3 k.p.c.. Skutek prekluzji następuje także wtedy, gdy strona - w wypadku niewyłączenia arbitra w trybie postępowania o wyłączenie określonego przez strony - nie wystąpiła następnie do sądu państwowego z wnioskiem o wyłączenie w terminie dwutygodniowym wynikającym z art. 1176 § 2 k.p.c. Prekluzja ponadto nastąpi wtedy, gdy strona wystąpiła w terminie z zawiadomieniem, o którym mowa w art. 1176 § 3 k.p.c., ale potem - w wypadku gdy arbiter, którego dotyczyło żądanie, nie ustąpił lub nie został zgodnie odwołany przez strony - nie skierowała do sądu państwowego wniosku o jego wyłączenie w terminie dwutygodniowym wskazanym w art. 1176 § 4 k.p.c. ( tak. T. Ereciński, K. Weitz, Sąd Arbitrażowy, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis 2008, s. 203-204). W świetle powyższego zainicjowanie postępowania o wyłączenie arbitra, przed zakończeniem postępowania przed sądem polubownym powoduje, że trybem właściwym do rozpoznania wniosku i oceny czy istniały podstawy do wyłączenia arbitra jest postępowanie uregulowane w art. 1176 k.p.c., które w okolicznościach przedmiotowej sprawy, nie zakończyło się wydaniem orzeczenia merytorycznego. W toku tego postępowania Sąd Okręgowy oddalił szereg wniosków dowodowych złożonych przez obydwie strony uznając postępowanie za bezprzedmiotowe, a to wobec wydania wyroku prze sąd polubowny.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu celem ponownego rozpoznania działając na podstawie art. 386 §4 k.p.c. w zw. z art. 397 §2 k.p.c.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE