UZASADNIENIE

Wnioskodawcy J. G. i R. G. domagali się ustanowienia kuratora do reprezentowania Wspólnoty Mieszkaniowej (...) przy ul. (...) w K. w postępowaniu w sprawie prowadzonej przed Sądem Okręgowym w Koszalinie pod sygn. akt I C 642/14. We wniosku wskazali, iż w wyniku na podstawie uchwały członków Wspólnoty z dnia 18 listopada 2014 r., jedynym jej członkiem zarządu jest J. G., który w toczącej się przed Sądem Okręgowym w Koszalinie sprawie o sygn. akt I C 642/14 jest stroną powodową. W związku z tym wnioskodawca wskazał, iż we wskazanym postępowaniu strona pozwana nie posiada organu uprawnionego do jej reprezentowania.

Postanowieniem z dnia 7 stycznia 2015 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie zawiesił postępowanie w sprawie I C 642/14 i powyższy wniosek przekazał Sadowi Rejonowemu w Koszalinie jako właściwemu rzeczowo do rozpoznania sprawy. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, iż wniosek powodów o

ustanowienie kuratora kwalifikuje się jako złożony w trybie art. 42 § 1 k.c. w zw. z art. 33¹ § 1 k.c. i jako taki podlega rozpoznaniu przez właściwy sąd rejestrowy na podstawie art. 603 § 1 k.p.c.

Postanowieniem z dnia 19 marca 2015 r., wydanym w sprawie o sygn. Ko IX Ns.Rej.KRS (...) referendarz sądowy oddalił wniosek o ustanowienie kuratora przez sąd rejestrowy w trybie art. 42 k.c.

Rozpoznając sprawę na skutek złożonej skargi, Sąd Rejonowy uznał, że brak jest podstaw do

Uwzględnienia wniosku, a na uzasadnienie tego stanowiska przytoczył następujące motywy:

Zgodnie z art. 38 k.c, osoba prawna działa, tj. prowadzi swoje sprawy (sfera stosunków wewnętrznych), jak i podejmuje czynności związane z jej reprezentacją (sfera stosunków zewnętrznych), przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i opartym na niej statucie.

Według art. 42 k.c, dotyczącego ogółu osób prawnych, jeżeli osoba prawna z powodu braku powołanych do tego organów nie może prowadzić swoich spraw, sąd ustanawia dla niej kuratora (§ 1), który powinien postarać się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, w razie zaś potrzeby o jej likwidację (§ 2). Z brzmienia art. 42 § 1 k.c. wynika więc, że przesłankami ustanowienia kuratora dla osoby prawnej są: brak organów powołanych do prowadzenia spraw osoby prawnej oraz będąca skutkiem tego braku niemożność prowadzenia swych spraw przez osobę prawną. Brak zarządu, obojętnie czy dlatego, że nie został powołany, czy dla tego, że nie jest, z jakiejkolwiek przyczyny, należycie obsadzony, oznacza brak organów powołanych do prowadzenia spraw osoby prawnej w rozumieniu art. 42 § 1 k.c. Spowodowana brakiem zarządu osoby prawnej niemożność prowadzenia przez nią swych spraw wystąpi, uwzględniając cel omawianej regulacji, tylko wtedy, gdy zakłócenie w działaniu osoby prawnej nie ma charakteru jednostkowego i wykazuje cechy pewnej trwałości.

W ocenie Sądu Rejonowego, za oddaleniem wniosku, przemawia również treść art. 42 § 2 k.c. Uprawnienia kuratora ustanowionego przez sąd rejestrowy muszą mieścić się bowiem w granicach kompetencji kuratora wskazanych w art. 42 § 2 k.c. Kompetencje te są wąsko i precyzyjnie określone. Według art. 42 § 2 k.c. kurator może zostać umocowany przede wszystkim do czynności skierowanych na doprowadzenie do takiego stanu, aby osoba prawna mogła zgodnie z art. 38 k.c. działać przez swoje organy, czyli do czynności zmierzających do wyłonienia przez osobę prawną na właściwych dla niej zasadach brakujących jej organów. Ponadto, zgodnie z art. 42 § 2 k.c., umocowanie kuratora może objąć, na wypadek niemożności przywrócenia osobie prawnej możliwości działania przez organy, czynności skierowane na likwidację osoby prawnej. Chodzi tu o ogół czynności nieodzownych do likwidacji osoby prawnej, czyli do jej wyeliminowania z obrotu prawnego w drodze odpowiedniego postępowania ze względu na niemożność wyłonienia organów potrzebnych do działania.

W ocenie zatem Sądu Rejonowego, w kompetencjach kuratora, zakreślonych przez treść art. 42 k.c, nie mieści się reprezentowanie osoby prawnej w czynnościach innych niż związane z powołaniem organów tej osoby lub jej likwidacją.

W uzasadnieniu podkreślono również, że Sąd rejestrowy nie jest właściwy do ustanowienia kuratora procesowego w trybie art. 69 k.p.c, gdyż jest to postępowanie incydentalne. Kuratora procesowego, o jaki mowa w art. 69 k.p.c, w sprawach czynności procesowych niecierpiących zwłoki winien ustanowić sąd orzekający w sprawie, w której jest niezbędny udział tego kuratora.

Sąd Rejonowy wskazał ponadto, że lex specialis w stosunku do art. 42 k.c. jest art. 26 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (Dz. U. z 2000 r. nr 80, poz. 903 ze zm.). Przepis ten dotyczy przymusowego zarządu we wspólnotach mieszkaniowych i stanowi, że w przypadku niepowołania zarządu we wspólnocie mieszkaniowej lub gdy zarząd został powołany, ale nie wypełnia swoich obowiązków albo narusza zasady prawidłowej gospodarki, każdy z właścicieli żądać może ustanowienia zarządcy przymusowego przez sąd. Powołując zarządcę sąd określa zakres jego uprawnień oraz należne zarządcy wynagrodzenie. Sąd odwołuje zarządcę, gdy ustaną przyczyny jego powołania. Zakres zastosowania art. 26 ustawy o własności lokali jest szerszy niż art. 42 k.c. Hipoteza tego pierwszego przepisu obejmuje nie tylko brak organu, ale także jego bierność a nawet nieprawidłowe wykonywanie obowiązków. Szerszy zakres zastosowania art. 26 ustawy o własności lokali oznacza, w ocenie Sądu Rejonowego, że w przypadku wspólnoty mieszkaniowej brak jest podstaw do powoływania kuratora w trybie art. 42 k.c.

Na podstawie takich ustaleń i wniosków Sąd Rejonowy w Koszalinie postanowieniem z dnia 5 czerwca 2015 r. wniosek oddalił.

Od tego postanowienia apelację złożyli wnioskodawcy, którzy podnieśli zarzuty naruszenia następujących norm prawa materialnego:

-: art. 42 §1 KC w związku z art. 33¹ § 1 KC, poprzez jego niezastosowanie i odmowę ustanowienia kuratora dla uczestnika postępowania - Wspólnoty Mieszkaniowej (...) przy ul. (...) w K., podczas gdy rzeczona wspólnota mieszkaniowa nie ma należytej reprezentacji w następstwie jednoczesnego występowania wnioskodawcy J. G. w charakterze powoda, jak i jedynego członka zarządu pozwanej w/w wspólnoty mieszkaniowej w toku postępowania przed Sądem Okręgowym w Koszalinie o sygn. I C 642/14;
-: art. 69 KPC poprzez jego niezastosowanie i odmowę ustanowienia kuratora dla uczestnika postępowania - Wspólnoty Mieszkaniowej (...) przy ul. (...) w K. (w oparciu o naruszoną podstawę prawną), podczas gdy rzeczona wspólnota mieszkaniowa nie ma należytej reprezentacji w następstwie jednoczesnego występowania wnioskodawcy J. G. w charakterze powoda, jak i jedynego członka zarządu pozwanej w/w wspólnoty mieszkaniowej w toku postępowania przed Sądem Okręgowym w Koszalinie o sygn. IC 642/14,
-: art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali - poprzez jego niewłaściwą wykładnię prowadzącą do przyjęcia, że właściwym trybem rozwiązania zaistniałej sytuacji wspólnoty mieszkaniowej jest ustanowienie zarządcy przymusowego, podczas gdy ta instytucja powinna być stosowana tylko w skrajnych i wyjątkowych przypadkach, gdy zagrożone jest funkcjonowanie wspólnoty we wszystkich sprawach, co nie ma jednak miejsca niniejszym w stanie faktycznym (nie zostały spełnione przesłanki do ustanowienia zarządcy przymusowego).

W ocenie apelujących, uwzględnienie ich wniosku o ustanowienie kuratora jest uzasadnione i niezbędne, aby Wspólnota Mieszkaniowa (...) przy ul. (...) w K. mogła być należycie reprezentowana w toku postępowania prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Koszalinie pod sygn. akt I C 642/14. Brak należytej reprezentacji powodowałby nieważność postępowania, o której mowa w art. 379 pkt. 2 i 5 KPC.

Apelujący wskazali poglądy doktryny, w których opowiedziano się za koncepcją dopuszczającą możliwość ustanowienia dla wspólnoty mieszkaniowej, w analogicznej do zaistniałej w sprawie sytuacji faktycznej, kuratora na podstawie art. 42 KC w zw. z art. 33¹ § 1 KC."

Nie ulega więc wątpliwości, że Wspólnota Mieszkaniowa (...) przy ul. (...) w K. nie ma de facto zarządu, który mógłby ją reprezentować w toku postępowania prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Koszalinie pod sygn. akt I C 642/14. Przyjęcie rozwiązania wskazywanego przez wnioskodawców, a polegającego na ustanowieniu kuratora, znajduje uzasadnienie, ponieważ konieczność reprezentowania wspólnoty mieszkaniowej wykreowała się wyłącznie w toku wyżej wymienionego postępowania. Nie ma zatem potrzeby ustanowienia zarządcy przymusowego. Nadto: nie ma podstaw do zastosowania art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali, ponieważ ta instytucja powinna być stosowana tylko w skrajnych i wyjątkowych sytuacjach, gdy zagrożone jest funkcjonowanie wspólnoty we wszystkich sprawach, co nie ma jednak miejsca w stanie faktycznym. Nie zostały więc spełnione przesłanki ustawowe do zastosowania tego rozwiązania, a ponadto: ustanowienie zarządcy przymusowego pozbawiłoby obecnego członka zarządu, J. G., prawa do działania w imieniu wspólnoty w pozostałym zakresie.

W praktyce prowadziłoby to do dylematu członka zarządu w postaci wyboru między:

-: zaskarżeniem uchwały i spowodowaniem konieczności ustanowienia zarządcy przymusowego dla wspólnoty mieszkaniowej a
-: niezaskarżeniem wadliwej uchwały naruszającej jego prawa właścicielskie celem zapobieżenia ustanowieniu zarządcy przymusowego i zachowania funkcji zarządu.

Wg apelujących, nie powinno więc budzić wątpliwości, że bardziej właściwe, chociażby w aspekcie funkcjonalnym, jest ustanowienie kuratora zamiast zarządcy przymusowego z art. 26 ust. 1 ustawy o własności lokali.

Potrzebę ustanowienia kuratora dostrzegał Sąd Okręgowy w Koszalinie w toku postępowania o sygn. akt I C 642/14, skoro z treści uzasadnienia postanowienia z dnia 7 stycznia 2015 roku wynika konieczność zawieszenia postępowania na podstawie art. 174 §1 pkt. 1 KPC i ustanowienia kuratora w trybie z art. 42 §1 KC w związku z art. 33¹ § 1 KC. Powyższe orzeczenie, jest zbieżne ze stanowiskiem wnioskodawców, a nadto -ze wskazanym uprzednio stanowiskiem przedstawiciela doktryny. Nieustanowienie przez Sąd I instancji kuratora w powyższym trybie jest jednoznaczne z naruszeniem tychże podstaw prawnych.

Kurator ustanowiony w trybie art. 42 § 1 KC może reprezentować spółkę w procesie bez potrzeby ustanowienia kuratora procesowego. Warunkiem jedynie skuteczności czynności procesowych kuratora prawa materialnego jest by był on umocowany przez Sąd do ich dokonywania.

Zachodzi więc dopuszczalność ustanowienia przez Sąd kuratora materialnego dla wspólnoty mieszkaniowej, który mógłby jednocześnie w jej imieniu dokonywać czynności procesowych.

Na marginesie wskazano w apelacji, że zmiany w zarządzie wspólnoty nie są potrzebne, czy też niezbędne, ponieważ oprócz postępowania przed Sądem Okręgowym w Koszalinie o sygn. akt I C 642/14, wnioskodawca może i chce reprezentować Wspólnotę Mieszkaniową (...) przy ul. (...) w K.. Wyłączenie więc wnioskodawcy J. G. z możliwości pełnienia funkcji członka zarządu stanowiłoby dla niego sankcję za wniesienie powództwa przeciwko wspólnocie mieszkaniowej. Rozwiązanie przyjęte przez Sąd I instancji stanowiło nadmierne uproszczenie, ponieważ nie przewidywało wszystkich możliwych skutków dla wnioskodawców i wspólnoty mieszkaniowej.

Ustanowienie kuratora dla w/w wspólnoty zapewni jej właściwą reprezentację w toku postępowania sądowego, a jednocześnie nie pozbawi wnioskodawcy uprawnienia do działania w imieniu wspólnoty w toku innych postępowań oraz umożliwi prowadzenie bieżących spraw wspólnoty. Nie ma też potrzeby ustanowienia zarządcy przymusowego, ponieważ nie zostały spełnione przesłanki ustawowe do zastosowania tej instytucji.

W ocenie skarżących, organ wspólnoty mieszkaniowej, nie może skutecznie działać ze względu na połączenie w jednej osobie członka zarządu pozwanej, jak i samego powoda. Zachodzą więc podstawy do tego, aby to właśnie art. 69 KPC mógł stanowić dodatkową podstawę do ustanowienia kuratora dla wspólnoty mieszkaniowej. Rozwiązanie sporu sądowego przed Sądem Okręgowym w Koszalinie jest możliwe, lecz wymaga działania kuratora i kontynuowania procesu.

W stanie faktycznym nie zachodzą przesłanki do ustanowienia zarządcy przymusowego. Tym samym, ustanowienie kuratora dla wspólnoty mieszkaniowej doprowadzi do jej należytej reprezentacji i podjęcia zawieszonego postępowania prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Koszalinie.

Zdaniem apelujących, nie nastąpiła natomiast sytuacja, o której mowa w art. 26 ustawy o własności lokali, lecz incydentalny zbieg dwóch ról procesowych w jednej osobie, której rozwiązaniem może być ustanowienie kuratora.

W konsekwencji wnioskodawcy wnosili o:

-: zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez ustanowienie kuratora do reprezentowania Wspólnoty Mieszkaniowej (...) przy ul. (...) w K., na potrzeby sprawy prowadzonej przed Sądem Okręgowym w Koszalinie pod sygn. akt I C 642/14,

ewentualnie

-: uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Podzielając ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, Sąd Okręgowy również uznaje, że w zaistniałej sytuacji nie zostały spełnione przesłanki ustanowienia dla Wspólnoty Mieszkaniowej (...) przy ul. (...) w K. kuratora w trybie art. 42 kc, a trzeba zważyć, że sprawa w takim zakresie została przekazana do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Koszalinie.

Nie sposób kwestionować, że w doktrynie faktycznie spotykane są różne stanowiska, gdy chodzi o sposób reprezentacji osób prawnych, zatem również jednostek niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, do których stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych na podstawowe art. 33^{(
1)} § 1 kc, w sytuacji, gdy z powodów faktycznych osoby zobowiązane do reprezentacji funkcji tej wypełniać nie mogą. Został również sformułowany pogląd w komentarzu do art. 25 ustawy o własności lokali w pracy R. Strzelczyk, A. Turlej „Własność lokali. Komentarz", jakoby w sytuacji niemożności reprezentacji przez osobę powołaną w skład organu, możliwe było rozwiązanie, w myśl którego wspólnotę mieszkaniową w takim procesie powinien reprezentować kurator na podstawie art. 42 kc. Trzeba przy tym zauważyć, że nawet w tej pracy przytoczony pogląd został przedstawiony nie jako rozwiązanie docelowe, ale jako tymczasowy, do czasu ustanowienia zarządcy przymusowego, sposób zapewnienia reprezentacji osoby prawnej.

Temu, aby to art. 42 kc stanowił podstawę ustanowienia kuratora dla reprezentowania wspólnoty mieszkaniowej w sporze z osobą sprawującą zarząd, sprzeciwia, na co wskazał Sąd Rejonowy, jednoznaczne brzmienie ustawy, określające zarówno warunki ustanowienia kuratora, jak i zakres jego kompetencji. Przesłanką ustanowienia kuratora jest sytuacja, że osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów.

Trzeba też zwrócić uwagę na wyraźnie ograniczoną, prawną kompetencję kuratora osoby prawnej, którego celem powołania „postaranie się niezwłocznie o powołanie organów osoby prawnej, a w razie potrzeby o jej likwidację”. W związku z tym kurator ustanowiony na podstawie art. 42 § 1 kc nie może występować jako organ osoby prawnej (art. 38 kc) w toczącym się postępowaniu. Jako przedstawiciel ustawowy o ściśle restrykcyjnie określonych kompetencjach, nie może być uznany za organ i trwale go zastępować. Kompetencje kuratora nie rozciągają się bowiem na ogólną sferę działania osoby prawnej tj. prowadzenia spraw i reprezentacji sensu largo, jak ma to miejsce w przypadku jej organów. Uprawnienia kuratora ustanowionego na podstawie art. 42 § 1 kc, ograniczają się jedynie do czynności wskazanych w art. 42 § 2 kc.

Brak jest uzasadnienia, dla konstruowania możliwości rozszerzenia tych uprawnień na podstawie procesowej normy art. 604 kpc, stosownie do którego w zaświadczeniu dla kuratora sąd określa zakres jego uprawnień. Skoro uprawnienia kuratora są ustawowo uregulowane, zakres upoważnienia wpisanego w zaświadczeniu może tylko uszczegóławiać kompetencje z art. 42 § 2 kc, a nie je rozszerzać. W konsekwencji podzielić należało konstatację Sądu Rejonowego, że art. 42 § 1 kc nie może stanowić podstawy dla powołania organu osoby prawnej dla jej reprezentacji w procesie wytoczonym przez osobę powołaną do organu reprezentacji.

Sąd Okręgowy nie znajduje również podstaw dla uznania zasadności zarzutu naruszenia zaskarżonym postanowieniem art. 69 kpc, stosownie do którego, dla strony niemającej zdolności procesowej, która nie ma przedstawiciela ustawowego, jak również dla strony niemającej organu powołanego do jej reprezentowania, sąd na wniosek strony przeciwnej ustanowi kuratora, jeżeli strona ta podejmuje przeciwko drugiej stronie czynność procesową niecierpiącą zwłoki. Sąd rejestrowy nie posiada kompetencji do powołania kuratora na tej podstawie. Pomijając już wątpliwość, co do zaistnienia warunków wskazanej regulacji, trzeba podkreślić, że z samej treści przepisu jednoznacznie wynika, że właściwym do rozpoznania wniosku strony przeciwnej jest sąd orzekający w danej sprawie, w konkretnym przypadku Sąd Okręgowy w Koszalinie, przed którym toczy się postępowanie w sprawie I C 642/14.

Zarzut naruszenia art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali pozbawiony jest znaczenia o tyle, że w istocie nie stanowił on podstawy prawnej rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego, który jedynie uzupełniająco wskazał tę normę, jako konieczną do rozważenia w sytuacji poszukiwania właściwych sposobów reprezentacji jednostki prawnej jaką jest wspólnota mieszkaniowa. Nie jest rzeczą sądu, zważywszy w szczególności na fakt reprezentowania jej przez profesjonalnych pełnomocników, wskazywanie stronie właściwej drogi postępowania. Zwrócić jedynie można uwagę, że zakresy art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali i art. 42 § 1 kc do pewnego stopnia pokrywają się, zaś ten pierwszy przepis stanowi jednak normę szczególną. Nie może również umknąć z pola uwagi fakt, że w przypadku powołania zarządu przymusowego, norma prawa materialnego, jaką jest art. 26 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali przyznaje sądowi prawo określenia zakresu jego uprawnień.

Wreszcie zaznaczyć należy także i to, że zasadzie i zakresie koniecznej reprezentacji powinny decydować potrzeby osoby prawnej, zatem również jednostki niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, a nie interesy strony przeciwnej w sporze. Bez znaczenia zatem są argumenty apelujących, zmierzające do wykazania, jakoby określone rozstrzygnięcie mogło być niezgodne z oczekiwaniami wnioskodawcy.

Nie znajdując zatem podstaw do uznania zasadności zarzutów uczestnika, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. apelację oddalił.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE