Sygn. Akt XVII AmC 149/10
Pozwem z dnia 2 lutego 2010 r. powód – Ogólnopolskie Stowarzyszenie (...) z siedzibą w W. wniósł o uznanie za niedozwolone postanowienia wzorca umownego o nazwie „Umowa nr…./ (...) stosowanego przez pozwaną – K. S. prowadzącą przedszkole niepubliczne (...) w R., o treści: „ Przy zapisie dziecka do przedszkola pobierana jest jednorazowa, bezzwrotna opłata w wysokości 400 zł. - wpisowe” (§7 ust 2 wzorca umowy).
W ocenie powoda wskazane w pozwie postanowienie stanowi niedozwoloną klauzulę umowną w rozumieniu art. 385 1 §1 k.c. ponieważ kształtuje prawa i obowiązku konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco narusza uzasadnione interesy konsumentów. Powód podniósł, iż zakwestionowane przez niego postanowienie pozbawia konsumenta, bez względu na przyczyny wypowiedzenia umowy, możliwości zwrotu wpłaconej kwoty wpisowego , również w sytuacji rozwiązania umowy z przyczyn leżących po stronie przedszkola oraz wtedy gdy z przyczyn leżących po stronie przedszkola, w ogóle nie dojdzie do realizacji umowy.
Powód wskazał również, iż klauzula o treści tożsamej z klauzula zakwestionowaną przez niego w niniejszej sprawie była już uznawana za niedozwoloną przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz wpisana do prowadzonego przez Prezesa UOKiK rejestru pod pozycjami: 838, 932, 1076, 1297 oraz 1400. Powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego wydaną w sprawie III CZP 80/08, wskazał, iż nie stanowi to przeszkody do wystąpienia z niniejszym powództwem.
W odpowiedzi na pozew, pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasadzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu pisma, pozwana podniosła, iż w prowadzonej działalności w zakresie działania Niepublicznego Przedszkola (...) nie posługuje się żadnym wiążącym wzorcem umowy, a zamieszczony na stronie internetowej przedszkola wzór był jedynie przykładem umowy zawieranej w stosunkach tego rodzaju i został usunięty z oficjalnej strony internetowej. Pozwana podkreśliła, iż żadna z umów zawartych po 1 stycznia 2010 r., nie zawiera zaskarżonego zapisu, na dowód czego załączyła umowę z dnia 15 stycznia 2010 r.
Pozwana podniosła również, iż niezależnie od tego, zaskarżone postanowienie nie mogłoby zostać uznane za nieuczciwą klauzulę umowną, bowiem wszyscy klienci Przedszkola mają rzeczywisty wpływ na treść wiążącej strony umowy, a Dyrekcja bez trudu nawiązuje indywidualny kontakt z każdym z rodziców, negocjując z nimi warunki i zasady pobytu dziecka w przedszkolu, czego przykładem mogą być zdaniem pozwanej dodatkowe postanowienia dotyczące chociażby skróconego czasu pobytu dziecka w przedszkolu, rezygnacji z obiadów lub zajęć dodatkowych.
Pozwana podkreśliła, iż treść wiążącego Przedszkole i rodziców stosunku jest każdorazowo wynikiem negocjacji między stronami a postanowienia umowy mogą by indywidualnie uzgadniane. Na dowód powyższego pozwana załączyła do odpowiedzi na pozew trzy ,,oświadczenia” podpisane przez rodziców z treści których wynika ,że postanowienia umowy były z nimi uzgadniane indywidualnie a w jednym przypadku odstąpiono od pobrania opłaty wpisowego.
Odnośnie zaś samego zakwestionowanego postanowienia, pozwana wskazała, iż nie może on zostać uznany rażąco naruszający interesy konsumentów i sprzeczny z dobrymi obyczajami, bowiem kwota opłaty jest przeznaczona na przygotowanie dziecka – kandydata na przedszkolaka: pomocy dydaktycznych, przyborów, środków higienicznych, sprzętu jak również zatrudnienia odpowiedniej ilości nauczycieli i personelu.
W piśmie procesowym z dnia 21 lipca 2010 r., powód podtrzymał w całości wszystkie żądania pozwu. Powód stwierdził, iż pozwana przyznała, że stosuje zakwestionowaną klauzulę, a argument pozwanej, iż żadna z umów zawartych po 1 stycznia 2010 r. nie zawiera zakwestionowanego w pozwie postanowienia, z uwagi na treść art. 479 39 k.p.c. , nie może mieć wpływu na rozstrzygniecie w sprawie.
Na rozprawie w dniu 5 stycznia 2011 r., pełnomocnik - pracownik pozwanej – M. D. przedszkola, zeznała, iż w 2009 roku punktem wyjścia do rozmów z rodzicami zmierzających do zawarcia umowy o świadczenie usług dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych był wzorzec zamieszczony w Internecie, dołączony do pozwu. Od stycznia 2010 r. obowiązuje nowy wzorzec umowy zgodny z załączoną do odpowiedzi na pozew, umową z dnia 15 stycznia 2010 r.
Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:
Pozwana – K. S. prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą pod nazwą Przedsiębiorstwo (...). W ramach prowadzonej działalności gospodarczej, pozwana prowadzi od połowy 2007 r. przedszkole niepubliczne (...) w R., które świadczy usługi dydaktyczne i opiekuńczo-wychowawcze. Bezspornym jest , że usługi te, Przedszkole świadczyło w 2009 r. na podstawie wzorca umowy o nazwie „Umowa nr…./ (...) r.”, który zawierał zakwestionowane w pozwie postanowienie umowne o treści: „ Przy zapisie dziecka do przedszkola pobierana jest jednorazowa, bezzwrotna opłata w wysokości 400 zł. - wpisowe”. Przedmiotowy wzorzec stanowił punkt wyjścia do negocjacji z rodzicami mającymi na celu podpisanie umowy o umieszczenia dziecka w przedszkolu.( wyjaśnienia pełnomocnika na rozprawie w dniu 5 stycznia 2011r.–k53).Wzorzec umowny zawierający kwestionowane postanowienie umieszczony był na stronie internetowej Przedszkola. Wzorzec ten został usunięty z oficjalnej strony Przedszkola i zastąpiony innym . Po 1 stycznia 2010 r. żadna z zawartych umów nie zawiera kwestionowanego zapisu , który po zmianie brzmi :,, Przy zapisie dziecka do przedszkola pobierana jest jednorazowa opłata w wysokości 400 zł – wpisowe. Kwota ta jest przeznaczona na przygotowanie dla dziecka – kandydata na przedszkolaka: pomocy dydaktycznych , przyborów środków higienicznych ,sprzętu jak również zatrudnienia odpowiedniej liczby nauczycieli i personelu obsługowego. Opłata ta podlega zwrotowi w całości lub w części w przypadku gdy umowa nie zostanie zrealizowana z przyczyn zawinionych przez przedszkole lub na skutek działania sił wyższych lub w innych przypadkach w wyniku uzgodnień pomiędzy rodzicami a Dyrektorem przedszkola.” dowód – umowa z dnia 15 stycznia 2010 r.(k13) .
Sąd ustalił, iż postanowienie o podobnej treści, było już uznane za niedozwolone przez Sąd Ochrony konkurencji i Konsumentów i zostało wpisane do Rejestru klauzul niedozwolonych, prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, pod pozycją1297 oraz 1400.
W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:
Powództwo zasługuje na uwzględnienie a zarzuty podniesione przez pozwaną należy uznać za bezzasadne .
Zasadnicze zarzuty pozwanej sprowadzały się do twierdzenia ,ze nie posługuje się ona wzorcem umownym oraz że postanowienia zawieranej z konsumentami (rodzicami) umowy są z nimi indywidualnie uzgadniane w wyniku czego mają oni na ich treść zasadniczy wpływ.
Przede wszystkim stwierdzić należy , iż nie zasługuje na uwzględnienie twierdzenie pozwanej , iż prowadzone przez nią Niepubliczne Przedszkole (...) nie posługuje się żadnym wiążącym wzorcem umowy oraz że zamieszczony na stronie internetowej (oraz dołączony do pozwu) wzór był jedynie przykładem umowy zawieranej w stosunkach tego rodzaju .Przeczą temu zarówno zeznania Dyrektora przedszkola – M. S. , która twierdziła że umieszczony w Internecie wzorzec stanowił punkt wyjścia do rozmów w przedmiocie zawarcia umowy jak i sam fakt umieszczenia takiego wzorca umowy na stronie internetowej Przedszkola, na której znajdują się informacje dotyczące tego przedszkola oraz zasad świadczenia przez nie usług.
Zważyć należy , iż stosowanie wzorca umowy , w którym wszelkie klauzule sporządzono z wyprzedzeniem charakteryzuje się brakiem współpracy kontraktowej w zakresie ustalania treści praw i obowiązków obligacyjnych. Klauzule te pozbawione są bowiem cechy indywidualnego uzgodnienia. Ciężar obalenia domniemania braku uzgodnienia indywidualnego klauzul przejętych z wzorca umownego spoczywa na profesjonaliście – pozwanej.
W ocenie Sądu pozwana nie wykazała w toku procesu , że kwestionowane postanowienie umowne było indywidualnie uzgadniane. W szczególności dowodu na tę okoliczność nie mogą stanowić złożone na piśmie oświadczenia rodziców. Zgodnie z obowiązującą w procesie cywilnym zasadą bezpośredniości i ustności obowiązujące prawo nie przewiduje dowodu z prywatnych świadectw pisemnych , dowodem mogą być tylko zeznania tych osób w charakterze świadków złożone osobiście i ustnie przed sądem. Takiego dowodu pozwana – profesjonalista w sprawie o charakterze gospodarczym ,jaki ma przedmiotowa sprawa ,jednak nie wnioskowała .
Na marginesie zaznaczyć należy iż żadne ze złożonych pisemnych oświadczeń rodziców nie stwierdza ,ze zakwestionowane postanowienie było z nimi indywidualnie uzgadniane tj ,że mieli aktywny wpływ na jego treść . Z treści załączonych oświadczeń wynika ,iż ewentualne uzgodnienia dotyczyły przede wszystkim rozmiaru świadczonych usług a nie obowiązków ubocznych , do których należy kwestionowane postanowienie i których to obowiązków najczęściej dotyczy abuzywność.
Wskazać również należy, iż podnoszona przez pozwaną okoliczność, iż omawiany i załączony do pozwu wzorzec umowy został usunięty ze strony internetowej oraz że żadna z umów zawieranych po 1 stycznia 2010 r. nie zawiera zakwestionowane postanowienia umownego, nie ma wpływu na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy. Zgodnie bowiem z treścią art. 479 39 k.p.c., „z żądaniem uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone można wystąpić również wtedy gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło sześć miesięcy”. Biorąc zatem pod uwagę fakt, iż powód wniósł pozew w niniejszej sprawie w dniu 16 lutego 2010 r., a więc przed upływem wskazanego w przepisie terminu ,okoliczność zmiany stosowanego wzorca od 1 stycznia 2010r. nie ma wpływu na rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie.
Zgodnie z treścią art.385 1§1 kc w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone przedmiotem oceny Sądu jest to, czy zawarte we wzorcach, kwestionowane postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz czy skutkiem tego dochodzi do rażącego naruszenia interesów konsumentów. Nie dotyczy to jednak postanowień regulujących główne świadczenia stron, jak cena lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
Przesłankami abuzywności postanowień wzorca umownego jest ich sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta. Przyjmuje się, że istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka (tak np.: w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2004 r., sygn. akt ICk 635/03). „Dobre obyczaje” to reguły postępowania zgodne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są m.in. działania wykorzystujące choćby niewiedzę, brak doświadczenia konsumenta, naruszenie równorzędności stron umowy, działania zmierzające do dezinformacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Chodzi więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania.
Klauzula generalna wyrażona w art. 385 1 §1 k.c. uzupełniona została listą niedozwolonych postanowień umownych zamieszczoną w art. 385 3 k.c. Obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce klauzule uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków lub ryzyka między stronami prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Są to takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta) z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, stawiają w gorszym położeniu. Wyliczenie to ma charakter niepełny, przykładowy i pomocniczy. Funkcja jego polega na tym, iż zastosowanie we wzorcu umowy postanowień odpowiadających wskazanym w katalogu znacząco ułatwić ma wykazanie, że spełniają one przesłanki niedozwolonych postanowień umownych objętych klauzulą generalną art. 385 1 §1 k.c. W razie wątpliwości ciężar dowodu, że dane postanowienia nie spełniają przesłanek klauzuli generalnej spoczywa na przedsiębiorcy – art. 385 1 §4 k.c. Aby uchylić domniemanie, że klauzula umowna zgodna z którąś z przykładowych klauzul wymienionych w art. 385 3 k.c. jest niedozwolonym postanowieniem umownym należy wykazać, że została ona uzgodniona indywidualnie lub, że nie kształtuje praw i obowiązków konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając ich interesy mimo swego „niedozwolonego” brzmienia tzn. nie spełnia przesłanek z art. 385 1 §1 k.c. Dopiero po wykazaniu tej drugiej okoliczności może dojść do obalenia domniemania abuzywności.
W niniejszym przypadku , jak zostało wyżej wykazane, konsumenci nie mieli wpływu na treść kwestionowanego postanowienia umownego, nie było ono z nimi uzgodnione indywidualnie. Przedmiotowe postanowienie nie dotyczy również głównych świadczeń stron, gdyż należą do nich tylko takie elementy konstrukcyjne umowy, bez których uzgodnienia nie doszłoby do jej zawarcia (essentialia negotii). W niniejszym przypadku są to: ze strony pozwanej - świadczenie usług dydaktycznych i opiekuńczo-wychowawczych, ze strony konsumenta - zapłata wynagrodzenia za świadczone usługi. Do rozstrzygnięcia pozostała zatem kwestia, czy przedmiotowe postanowienie, kształtuje prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta.
W ocenie Sądu analizowany zapis wzorca umownego o treści: „ Przy zapisie dziecka do przedszkola pobierana jest jednorazowa, bezzwrotna opłata w wysokości 400 zł. - wpisowe.” kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy albowiem pozbawia konsumenta w całości , bez względu na przyczyny wypowiedzenia umowy, możliwości zwrotu kwoty wpłaconej tytułem wpisowego. Nadto zapis ten spełnia przesłanki art. 385 3 pkt 12 i 13 k.c.
Zgodnie bowiem z treścią art. 385 3 pkt 12 k.c., w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności: wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie niespełnione w całości lub w części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania. Natomiast zgodnie z treścią pkt 13 tego artykułu, w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności: przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają umowę, rozwiązują lub odstępują od umowy.
W ocenie Sądu pozwana nie wykazała iż przedmiotowe postanowienie mimo swego niedozwolonego brzmienia nie kształtuje praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy .Podnoszona przez pozwaną na tę okoliczność argumentacja , iż kwota wpisowego nie podlega zwrotowi ponieważ jest przeznaczona na przygotowanie dla przyszłego przedszkolaka pomocy dydaktycznych , przyborów , środków higienicznych , sprzętu jak również zatrudnienia odpowiedniej ilości nauczycieli personelu obsługowego nie zasługuje na uwzględnienie. Zważyć należy , iż profesjonalista ma prawo zabezpieczyć swoje interesy poprzez potrącenie części wpisowego w celu pokrycia wydatków poniesionych z tytułu rezygnacji konsumenta umowy . Jednakże niedopuszczalne i sprzeczne z dobrymi obyczajni , albowiem wykorzystujące przewagę kontraktową profesjonalisty, jest zatrzymywanie kwoty wpisowego w całości .Powódka ma prawo do potrącenia udokumentowanych wydatków poniesionych na skutek odstąpienia od umowy przez konsumenta z jego winy , jednakże nie może przerzucać na niego całego ryzyka gospodarczego .Zważyć bowiem należy , iż zakupione z uiszczonej przez konsumenta kwoty wpisowego pomoce i sprzęty powódka będzie wykorzystywała do świadczenia usług dydaktycznych i opiekuńczo wychowawczych dla innych dzieci.
Mając powyższe na uwadze Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stwierdzając, że kwestionowane postanowienie wzorca umownego stosowanego przez pozwaną kształtuje prawa konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a zatem stanowi klauzulę niedozwoloną w rozumieniu art. 385 1 §1 k.c., zakazał jego wykorzystywania w obrocie - art. 479 42 k.p.c.
O obciążeniu pozwanej opłatą stała od pozwu orzeczono na podstawie art. 113 ust. 1 oraz art. 96 ust 1 pkt 3 ustawy z dnia 28.07.2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U.2005.167.1398)
O kosztach postępowania orzeczono stosownie do w wyniku sporu na podstawie art. 98 i 99 k.p.c., zasadzając od pozwanej na rzecz powoda koszty zastępstwa procesowego.
O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zarządzono zgodnie z art. 479 44 k.p.c.
/-/ SSO Hanna Kulesza