Sygn. akt XVII AmC 3228/10
Powód – J. K., w dniu 29 października 2010 roku wniósł pozew, w którym domagał się uznania za niedozwolone postanowienia stosowanego przez pozwanego – Bank (...) S.A. we W. o treści: „Odmowa przyjęcia przez Kredytobiorcę wypowiedzenia Umowy o udzielenie kredytu i wydanie płatniczej Karty kredytowej lub adnotacja poczty „nie podjęto w terminie” (awizo), wywołuje skutki doręczenia. Skutki doręczenia wywołuje również doręczenie zastępcze określone w art. 138 kodeksu postępowania cywilnego tj. doręczenie pisma dorosłemu domownikowi, administracji domu, dozorcy domu lub organowi gminy lub też osobie upoważnionej do odbioru pism oraz określone w art. 139 Kodeksu postępowania cywilnego.”
Powód wniósł ponadto o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Swoje roszczenie powód oparł na fakcie, że pozwany w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w formie banku posługuje się przygotowanym przez siebie regulaminem o nazwie „Regulamin wydawania i użytkowania Kart kredytowych (...) zawierającym kwestionowane postanowienie. Powód wskazał, że pozwany proponuje swoim klientom umowę o korzystanie z karty kredytowej, do której został wydany przedmiotowy Regulamin, obowiązujący od 14 czerwca 2010r. Jak podniósł powód Regulamin ten jest wydawany w placówkach pozwanego banku oraz opublikowany na stronie banku pod domeną http://indywidualni.bzwbk.pl/ , przy czym załączył jego wydruk do pozwu.
Podając argumenty przemawiające za abuzywnością zakwestionowanej klauzuli powód zaznaczył, że pozwany wypowiadając umowę kredytu i karty zobowiązuje się wysłać list na posiadany adres posiadacza karty, przy czym statuuje swoiste domniemanie doręczenia lub doręczenie zastępcze na wypadek nie dojścia oświadczenia bezpośrednio do adresata. W ocenie powoda tak sformułowany zapis narusza rażąco interesy konsumentów i jest sprzeczny z dobrymi obyczajami. Jednocześnie wypełnia znamiona klauzuli opisanej w art. 385 3 pkt 9 kc.
Powód podniósł, iż pozwany ustanawia samowolnie domniemanie doręczenia, czego nie sposób pogodzić ze standardami obowiązującymi w obrocie prawnym i gospodarczym. Podkreślił, że w obrocie prywatnym w ogóle nie można stosować domniemania doręczenia, albowiem zarówno tryb dostarczania przesyłek pocztowych, jak też formułowanie domniemań doręczenia czy doręczeń zastępczych pozostaje w wyłącznej gestii ustawodawcy.
Powód wskazał, iż zasadnicze znaczenie w tym zakresie mają przepisy ustawy z dnia 12 czerwca 2003 roku Prawo pocztowe (t.jedn. Dz. U. 2008 nr 189, póz. 1159 ze zm.). Jak podał, ustawa ta zawiera definicję pojęcia „doręczenia”, którym w myśl art. 3 pkt 5 jest „wydanie przesyłki lub wypłacenie kwoty pieniężnej określonej w przekazie pocztowym adresatowi, a w przypadkach określonych prawem także innej osobie, lub przekazanie druku bezadresowego zgodnie z umową o świadczenie usługi pocztowej”. Adresatem jest zaś zgodnie z art. 3 pkt 2 w/w ustawy „podmiot określony przez nadawcę jako odbiorca przesyłki lub kwoty pieniężnej określonej w przekazie pocztowym”.
Powód zauważył, iż szczegółowe uregulowania dotyczące sposobu doręczania przesyłek adresatom, jak również ustanowienie skutków doręczenia zawiera art. 26 ust. l i 2 ustawy prawo pocztowe. Podniósł, iż zgodnie z zasadą określoną w ustępie 1 przesyłkę doręcza się w pierwszej kolejności adresatowi (...) pod adresem wskazanym na przesyłce (...). W myśl zaś art. 26 ust. 2 przesyłki (z wyłączeniem poste restante) mogą być także wydane ze skutkiem doręczenia: adresatowi (do jego oddawczej skrzynki pocztowej, w placówce operatora, jeżeli podczas próby doręczenia przesyłki adresat był nieobecny pod adresem wskazanym na przesyłce (...) albo doręczenie za pomocą oddawczej skrzynki pocztowej nie jest możliwe bądź też w miejscu uzgodnionym przez adresata z operatorem), przedstawicielowi ustawowemu adresata lub pełnomocnikowi adresata (pod adresem wskazanym na przesyłce, przekazie pocztowym lub w umowie oświadczenie usługi pocztowej albo w placówce operatora), osobie pełnoletniej zamieszkałej razem z adresatem, jeżeli adresat nie złożył w placówce operatora zastrzeżenia w zakresie doręczenia przesyłki rejestrowanej lub przekazu pocztowego (pod adresem wskazanym na przesyłce, przekazie pocztowym lub w umowie o świadczenie usługi pocztowej bądź też w placówce operatora), osobie uprawnionej do odbioru przesyłek w urzędzie organu władzy publicznej, (o którym mowa w art. l ust. 2 pkt l ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych, jeżeli adresatem przesyłki jest dany organ władzy publicznej), osobie uprawnionej do odbioru przesyłek w podmiotach będących osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej (jeżeli adresatem przesyłki jest dana osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, niebędąca członkiem organu zarządzającego albo pracownikiem danej osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej osoba fizyczna w niej przebywająca), kierownikowi jednostki lub osobie fizycznej przez niego upoważnionej (jeżeli adresatem przesyłki jest osoba fizyczna przebywająca w jednostce, w której ze względu na charakter tej jednostki lub powszechnie uznawany zwyczaj doręczenie przesyłki adresatowi jest znacznie utrudnione lub niemożliwe). Powód zwrócił uwagę, iż stosownie do art. 26 ust. 3 wskazane wyżej regulacje zrównane w skutkach z doręczeniem nie naruszają przepisów innych ustaw dotyczących sposobu, zasad i trybu doręczeń.
Powód wywiódł, iż zgodnie ze wskazanymi wyżej przepisami zasadą jest doręczanie adresatowi przesyłki do rąk własnych, pozostałe przypadki mają charakter doręczeń zastępczych, z którymi ustawodawca wiąże skutki doręczenia, ale jednocześnie zastrzega, że w dalszych ustawach możliwe jest ustanawianie jeszcze innych zasad doręczeń. W ocenie powoda dalszą konsekwencją powyższego jest konkluzja, iż ustawodawca pozostaje konsekwentny i zastrzega sobie w tym zakresie wyłączność w regulowaniu sposobu, zasad i trybu doręczeń.
Powód wskazał, iż w obrocie prawnym przepisy takie zawarte są przede wszystkim w aktach zawierających przepisy o charakterze proceduralnym (m.in. kodeks postępowania cywilnego, kodeks postępowania karnego, kodeks postępowania administracyjnego, ustawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi itp.). Zauważył też, iż w drodze wyjątku ustawodawca wprowadza podobne normy także w obrocie prywatnym np. w art. 6g ustawy z dnia 26 stycznia 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (t.jedn. Dz. U. 2005, nr 31, poz. 266 ze zm.), art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. nr 124, poz. 1152 ze zm.), w których nie zawiadomienie drugiej strony umowy o zmianie adresu skutkuje z mocy ustawy pozostawieniem listu poleconego ze skutkami doręczenia.
Powód podkreślił, iż w utrwalonym orzecznictwie SOKiK uznaje za niedopuszczalne w obrocie, zwłaszcza z konsumentami, zapisy wprowadzające doręczenie zastępcze lub domniemanie doręczenia, które należą do prawa procesowego i nakładają na osoby trzecie określone obowiązki związane z doręczaniem stronom postępowania pism procesowych i przyjmuje, że takie praktyki naruszają dobre obyczaje, a także standardy prawne wynikające z przepisów kodeksu cywilnego tj. art. 61 § l kc. Ponadto podmiotem właściwym do rozstrzygnięcia w razie wątpliwości, czy oświadczenie zostało złożone prawidłowo a jego treść wywołuje skutki prawne, jest sąd powszechny a nie twórca wzorca. Powód podniósł, iż SOKiK wskazuje konsekwentnie, iż tego typu regulacje są nałożone w drodze ustawy i nie mogą być rozszerzane na obrót gospodarczy poprzez postanowienia wzorca umowy, podając przykładowe wyroki z dnia 24 lutego 2010 roku, sygn. XVII AmC 787/09, opubl. w rejestrze klauzul niedozwolonych pod numerem 1954 oraz z dnia 29 stycznia 2010 roku, sygn. XVII AmC 692/09, opubl. w rejestrze klauzul niedozwolonych pod numerem 1906.
Powód wskazał również, iż podobne postanowienie do kwestionowanego w niniejszej sprawie zostało uznane za niedozwolone wyrokiem SOKIK z dnia 17 sierpnia 2006r. w sprawie o sygn. XVII AmC 100/05 i wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych przy UOKIK pod numerem 918.
Pozwany w odpowiedzi na pozew uznał powództwo i wniósł o przeprowadzenie rozprawy także pod swoją nieobecność. Jednocześnie pozwany poinformował, że od dnia 18 października 2010r., na mocy Zarządzenia Członka Zarządu Banku, z „Regulaminu wydawania i używania Kart kredytowych (...) wykreślono kwestionowane przez powoda postanowienie, na dowód czego załączył przedmiotowe zarządzenie i wskazał, iż od tego momentu pozwany nie stosuje zaskarżonego postanowienia w umowach zawieranych z klientami.
Sad Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:
Pozwany – Bank (...) S.A. we W. prowadzi działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług bankowych.
Pozwany posługiwał się w obrocie z konsumentami wzorcem umownym o nazwie „Regulamin wydawania i używania Kart kredytowych (...), który zawierał w § 11 ust. 7 zakwestionowane przez powoda postanowienie o następującej treści: „Odmowa przyjęcia przez Kredytobiorcę wypowiedzenia Umowy o udzielenie kredytu i wydanie płatniczej Karty kredytowej lub adnotacja poczty „nie podjęto w terminie” (awizo), wywołuje skutki doręczenia. Skutki doręczenia wywołuje również doręczenie zastępcze określone w art. 138 kodeksu postępowania cywilnego tj. doręczenie pisma dorosłemu domownikowi, administracji domu, dozorcy domu lub organowi gminy lub też osobie upoważnionej do odbioru pism oraz określone w art. 139 Kodeksu postępowania cywilnego.” (k. 6-18 akt sądowych).
W odpowiedzi na pozew pozwany nie zakwestionował, iż w stosowanym przez niego „Regulaminie wydawania i używania Kart kredytowych (...) zawarte jest powołane w pozwie postanowienie. Nie zaprzeczył także, aby stosował wskazane postanowienie, w związku z czym okoliczność tą należało uznać za przyznaną w oparciu o przepis art. 230 k.p.c.
Wobec nie zakwestionowania wiarygodności dołączonego do pozwu wzorca umownego, ani niezgodności kwestionowanego postanowienia z treścią postanowienia zawartego w Regulaminie należało uznać za udowodnione, iż jest on stosowany przez pozwanego na podstawie art. 229 k.p.c.
Zarządzeniem Członka Zarządu Banku nr (...) z dnia 14 października 2010r. (k. 27 -30 akt sądowych), które weszło w życie z dniem 18 października 2010r. wykreślono z w/w Regulaminu § 11 ust. 7 zawierający zakwestionowane postanowienie.
W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności zauważyć należy, iż mimo, że pozwany uznał powództwo Sąd był zobligowany do zbadania, czy zakwestionowana przez powoda klauzula jest abuzywna, albowiem w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone Sąd nie może wydać wyroku tylko na podstawie uznania powództwa, co wynika z treści przepisu art. 479 41 kpc.
Przechodząc do meritum wskazać trzeba, że w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone Sąd dokonuje abstrakcyjnej oceny wzorca celem ustalenia, czy zawarte w nim klauzule mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 385 1 k.c. Niedozwolone postanowienia umowne określają przepisy art. 385 1 – 385 3 k.c., mające na celu ochronę konsumenta przed niekorzystnymi postanowieniami umowy łączącej go z profesjonalistą.
W myśl art. 385 1 § 1 k.c., za niedozwolone postanowienia umowne uznaje się postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.
Z przytoczonego sformułowania wynika zatem, że możliwość uznania danego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z praktyki stosowania zależna jest od spełnienia następujących przesłanek:
1) postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie, a więc nie podlegało negocjacjom;
2) ukształtowane w ten sposób prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami;
3) ukształtowane we wskazany sposób prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta;
4) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron, w tym ceny lub wynagrodzenia.
Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, natomiast brak jednej z nich skutkuje tym, że Sąd nie dokonuje oceny danego postanowienia pod kątem abuzywności.
Analizując zakwestionowane przez powoda postanowienie w oparciu o w/w kryteria, nie budzi wątpliwości Sądu, że konsumenci nie mieli wpływu na jego treść, a zatem należało uznać, że nie było ono z nimi uzgadniane indywidualnie.
Przedmiotowe postanowienie nie dotyczy także, zdaniem Sądu, głównych świadczeń stron umowy, którymi są: ze strony pozwanej – świadczenie usług bankowych, ze strony zaś konsumenta – zapłata ceny za świadczone przez bank czynności bankowe.
Do rozstrzygnięcia pozostała zatem jedynie kwestia, czy zakwestionowane przez powoda postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.
Należy wskazać, że „dobre obyczaje” to reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można uznać także działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, a więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające od przyjętych standardów postępowania. Pojęcie „interesów konsumenta” należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, mogą tu wejść w grę także inne aspekty: zdrowia konsumenta (i jego bliskich), jego czasu zbędnie traconego, dezorganizacji toku życia, przykrości, zawodu itp. Naruszenie interesów konsumenta wynikające z niedozwolonego postanowienia musi być rażące, a więc szczególnie doniosłe. Pojęcie „dobrych obyczajów” (w szczególności w stosunkach umownych między profesjonalistą a konsumentem) zdefiniowała judykatura - w orzeczeniu SN z 13 lipca 2005 r., I CK 832/04, IC Biul. SN 2006, nr 2, s. 86 wskazano, że za „sprzeczne z dobrymi obyczajami” należy uznać wprowadzenie klauzul godzących w równowagę kontraktową, zaś „rażące naruszenie interesów konsumenta” polega na nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta w określonym stosunku umownym.
Mając powyższe na względzie Sąd uznał, że kwestionowana przez powoda klauzula o treści „Odmowa przyjęcia przez Kredytobiorcę wypowiedzenia Umowy o udzielenie kredytu i wydanie płatniczej Karty kredytowej lub adnotacja poczty „nie podjęto w terminie” (awizo), wywołuje skutki doręczenia. Skutki doręczenia wywołuje również doręczenie zastępcze określone w art. 138 kodeksu postępowania cywilnego tj. doręczenie pisma dorosłemu domownikowi, administracji domu, dozorcy domu lub organowi gminy lub też osobie upoważnionej do odbioru pism oraz określone w art. 139 Kodeksu postępowania cywilnego.” stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c. bowiem kształtuje prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy.
Sąd zważył, iż zakwestionowane postanowienie przewiduje i wprowadza między innymi skutek w postaci doręczenia korespondencji wysłanej konsumentowi, mimo iż konsument mógł w ogóle nie zapoznać się z jej treścią. Skutki zaś takiej oceny mogą znacząco wpływać na interes konsumenta, zwłaszcza, że przedmiotowa korespondencja dotyczyć ma wypowiedzenia umowy.
Należy zauważyć, że zakwestionowana klauzula może prowadzić do sytuacji, w której konsument przykładowo z powodu czasowej niemożności odbioru korespondencji pod wskazanym adresem w ogóle nie będzie świadomy treści kierowanej do niego korespondencji, a w konsekwencji uznanie jej za doręczoną kształtować będzie jego prawa i obowiązki strony umowy jako konsumenta. W przypadku uznania wypowiedzenia umowy za doręczone konsument będzie więc mimo braku wiedzy odnośnie wypowiedzenia umowy przez bank ponosił skutki z tym związane, przykładowo w postaci zastrzeżenia karty. Zgodnie bowiem z § 11 ust. 4 Regulaminu wypowiedzenie umowy/umowy o wydanie dodatkowej karty kredytowej jest równoznaczne z zastrzeżeniem karty.
Istotnym jest przy tym, iż w świetle art. 61 § 1 k.c. oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej.
Tymczasem ani adnotacja poczty „nie podjęto w terminie” ani doręczenie zastępcze, o którym mowa w postanowieniu nie gwarantuje dojścia do konsumenta oświadczenia woli banku w w/w sposób.
Co więcej pozwany zastosował rygorystyczne skutki w zakresie odbierania korespondencji nadesłanej przez bank, analogiczne jakie wprowadzają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego w odniesieniu do korespondencji sądowej, powołując się nawet na art. 138 i 139 kpc.
Sąd zważył, iż instytucja doręczenia zastępczego należy do prawa procesowego i negatywnie należy ocenić próbę jej adoptowania do obrotu gospodarczego, zwłaszcza gdy jedną ze stron umowy jest konsument. Dodania wymaga, że do oceny prawidłowości oraz skuteczności doręczenia w świetle przepisów Kodeksu postępowania cywilnego uprawniony jest wyłącznie Sąd w postępowaniu sądowym, a nie pozwany będący przedsiębiorcą.
Treść kwestionowanego postanowienia prowadzi więc do wniosku, iż pozwany zamieszczając je w stosowanym wzorcu umownym liczył na niską świadomość prawną konsumentów, którzy nie zorientują się, iż narusza ono ich prawa i wyłącza przysługujące im uprawnienia. W szczególności, że jak podniósł trafnie powód w danym zakresie orzecznictwo SOKIK jest ugruntowane i wskazuje na niedopuszczalność stosowania w obrocie z konsumentami instytucji doręczenia zastępczego należącego do prawa procesowego oraz domniemania doręczenia.
W tym miejscu dodania wymaga, że sam powód uznał zakwestionowane postanowienie za niedozwolone i jak podał, wykreślił je ze stosowanego wzorca. Jednakże zgodnie z art. 479 40 kpc zaniechanie przez pozwanego, po wytoczeniu powództwa, stosowania zaskarżonego postanowienia wzorca umownego nie ma wpływu na bieg postępowania.
Mając powyższe na względzie, Sąd stoi na stanowisku, że zakwestionowane postanowienie stanowi nadużycie przewagi kontraktowej pozwanego, jako profesjonalisty względem konsumenta, przyznając pozwanemu przewagę w łączącym ich stosunku umownym.
Przedmiotowa klauzula godzi zatem w równowagę kontraktową i prowadzi do nieusprawiedliwionej dysproporcji praw i obowiązków na niekorzyść konsumenta.
Z tych względów Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał, że zakwestionowane postanowienie wzorca umownego stosowanego przez pozwanego w obrocie z konsumentami stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c. i zakazał jego stosowania na podstawie art. 479 42 k.p.c.
O wysokości wpisu od pozwu i obciążeniu nim pozwanego na rzecz Skarbu Państwa orzeczono na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 6 w zw. z art. 113 ust. 1 oraz art. 96 ust. 1 pkt 3 i art. 94 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398).
O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono stosowanie do wyniku sporu na podstawie art. 98 kpc.
Publikację prawomocnego wyroku na koszt pozwanego zarządzono na podstawie art. 479 44 k.p.c.
/-/ SSO Maria Witkowska