UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 23 września 2014 roku (...) spółka z o.o. w K. domagała się usunięcia niezgodności pomiędzy stanem prawnym ujawnionym w księdze wieczystej nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Kielcach, z rzeczywistym stanem prawnym poprzez nakazanie wykreślenia w dziale IV tej księgi wpisu hipoteki umownej w kwocie 400.000 zł, ustanowionej na rzecz Banku Spółdzielczego w K. z tytułu wierzytelności obejmującej kwotę kredytu, odsetki, koszty postępowania i należności uboczne, związane z kredytem udzielonym J. Z. na kwotę 200.000 zł. Powódka wskazała, że oświadczenie w zakresie obciążenia nieruchomości (lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w K. przy ulicy (...)), złożył ówczesny prokurent (...) spółki z o.o., mimo że nie był do tego umocowany. Pełnomocnictwo, jakim dysponował, miało bowiem charakter rodzajowy, a nie szczególny, jak wymaga tego art. 109³ k.c., a zatem oświadczenie to, zgodnie z art. 104 k.c., jest nieważne.

Wyrokiem z dnia 19 marca 2015 roku Sąd Rejonowy w Kielcach uwzględnił to powództwo (pkt I) i zasądził od Banku Spółdzielczego w K. na rzecz (...) spółki z o.o. w K. kwotę 23.617 zł tytułem kosztów procesu (pkt II).

Sąd ten ustalił następujący stan faktyczny.

(...) spółka z o.o. w K. prowadzi działalność w zakresie budownictwa i obsługi nieruchomości. Prezesem zarządu jest M. K., upoważniony do samodzielnego składania oświadczeń w imieniu spółki. Do jej reprezentowania i podpisywania w jej imieniu oświadczeń upoważniony był prokurent samoistny, którym w okresie od 14 grudnia 2006 roku do 13 września 2012 roku był Z. Z..

W dniu 27 marca 2009 roku M. K. udzielił prokurentowi notarialnie pełnomocnictwa, które obejmowało m.in. ustanawianie ograniczonych praw rzeczowych, w tym hipotek.

W dniu 24 lutego 2011 roku Z. Z. złożył w imieniu spółki oświadczenie o ustanowieniu hipoteki do kwoty 400.000 zł tytułem zabezpieczenia kredytu, odsetek, kosztów postępowania i należności ubocznych, związanych z kredytem, tj. prowizji i kosztów postępowania windykacyjnego, na prawie własności lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w K. przy ul. (...), w celu zabezpieczenia kredytu obrotowego w kwocie 200.000 zł, udzielonego przez Bank Spółdzielczy w K. J. Z. na podstawie umowy nr (...) z dnia 8 marca 2005 roku, zmienianej następnie kolejnymi aneksami.

W dacie ustanowienia hipoteki umownej lokal ten stanowił siedzibę spółki.

Umową sprzedaży z dnia 1 sierpnia 2013 roku (...) spółka z o.o. w K. sprzedała ten lokal, wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej, (...) spółce z o.o. w K..

W dacie składania oświadczenia o ustanowieniu hipotek i w późniejszym czasie Z. Z. nie dysponował uchwałą zgromadzenia wspólników spółki o wyrażeniu zgody na obciążenie lokalu hipoteką.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo jest zasadne, bowiem ustanowienie hipoteki nie było dopuszczalne, gdyż jej przedmiotem była zorganizowana część przedsiębiorstwa – lokal stanowiący siedzibę spółki, a zatem, zgodnie z art. 228 pkt 3 k.s.h., ustanowienie hipoteki, jako czynność prawna rozporządzająca, wymagała wyrażonej uchwałą zgody wspólników.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.

Apelację od tego orzeczenia wywiódł pozwany, zaskarżając je w całości i zarzucając:

- naruszenie art. 321 § 1 w zw. z art. 187 k.p.c. poprzez orzeczenie w oparciu o inną podstawę faktyczną roszczenia niż wskazana przez powoda, co w konsekwencji doprowadziło do pozbawienia pozwanego możliwości obrony swoich praw,

- naruszenie art. 233 k.p.c., polegające na sprzeczności istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, poprzez przyjęcie, że przedmiotem hipoteki nie była nieruchomość lokalowa, ale zorganizowana część przedsiębiorstwa,

- naruszenie art. 65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece , poprzez jego niezastosowanie i przyjęcie, że nieruchomość lokalowa, będąca siedziba przedsiębiorcy, nie może być przedmiotem hipoteki.

Wskazując na to, skarżący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda kosztów procesu, ewentualnie o uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja okazała się zasadna, o ile doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania.

Uzasadniony jest zarzut naruszenia art. 321 § 1 k.p.c.

Zgodnie z art. 187 § 1 k.p.c., pozew powinien zawierać, poza dokładnie określonym żądaniem, także przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających to żądanie. Określenie podstawy powództwa wyznacza zakres rozpoznania sprawy, bowiem sąd nie jest władny podstawy tej zmieniać, może ją tylko uzupełnić lub wyjaśnić.

Sąd nie może zatem uwzględnić roszczenia w oparciu o inną podstawę faktyczną niż podana przez powoda, gdyż byłoby to dokonaniem niedopuszczalnej zmiany powództwa i orzeczeniem ponad żądanie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29 października 1993 r., I CRN 156/93, Lex nr 518175 i z dnia 11 grudnia 2008, II CSK 364/08, Lex nr 584727), jest zatem związany zakreśloną przez stronę powodową podstawą faktyczną powództwa i nie jest uprawniony do jej konstruowania za powoda ani do jej zmiany (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 września 2012 roku, I ACa 113/12, Lex nr 1238160). Jakkolwiek sąd prowadzący postępowanie nie jest związany wskazaniami powoda co do podstawy prawnej dochodzonego roszczenia, to nie może pominąć przytoczonej podstawy faktycznej powództwa, czyli okoliczności faktycznych uzasadniających to roszczenie (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 23 grudnia 2014 roku, I ACa 1392/14, Lex nr 1630578).

W rozpoznawanej sprawie Sąd Rejonowy za podstawę orzeczenia uwzględniającego powództwo przyjął okoliczność, która nie była podnoszona ani w pozwie, ani w toku postępowania, mianowicie, że hipoteka została ustanowiona na zorganizowanej części przedsiębiorstwa i jako taka jest nieważna, albowiem obciążenie nieruchomości nastąpiło bez uchwały zgromadzenia wspólników (...) spółki z o.o. w K.. Przypomnieć należy, że zgłoszone w pozwie żądanie wykreślenia hipoteki umownej na kwotę 400.000 zł było oparte na braku umocowania dla Z. Z. do obciążenia nieruchomości tą hipoteką. W toku procesu powód nie podał żadnych nowych okoliczności stanowiących podstawę zgłoszonego żądania. Zakres rozpoznania sprawy wyznaczała zatem podstawa faktyczna wskazana w pozwie. Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika zaś, że Sąd wydał orzeczenie w oparciu o zupełnie inną podstawę faktyczną, uznając, że hipoteka została ustanowiona na zorganizowanej części przedsiębiorstwa, nie wziął zaś pod uwagę okoliczności, na które powoływały się strony, nie ustosunkował się do twierdzeń powoda. Trafnie podnosi skarżący, iż dopiero z uzasadnienia wyroku dowiedział się o takiej podstawie faktycznej żądania, co uniemożliwiło mu ustosunkowanie się do tej okoliczności, a było to konieczne dla zapewnienia pozwanemu możliwości podjęcia właściwej obrony, w szczególności poprzez powołanie odpowiednich faktów i zarzutów istotnych z punktu widzenia norm prawa materialnego, mogących mieć zastosowanie do oceny przedstawionej podstawy faktycznej powództwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2009 r., V CSK 180/09, Lex nr 551156).

Wszystko to prowadzi do konstatacji, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy, bowiem nie odniósł się do żądania zgłoszonego przez powoda w zakresie podanej przez niego podstawy faktycznej, co skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Rejonowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania, zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c., przy rozstrzygnięciu o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 108 § 2 k.p.c.

W dalszym postępowaniu należy dokonać ustaleń w oparciu wskazaną przez powoda podstawę faktyczną żądania, stosownie do inicjatywy dowodowej stron, a następnie, w oparciu o tak ustalony stan faktyczny, ocenić zasadność powództwa.

SSO Cezary Klepacz SSO Beata Piwko SSR (del.) Hubert Wicik

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE