UZASADNIENIE

Powód domagał się uchylenia z dniem 1 czerwca 2013 roku obowiązku alimentacyjnego wynikającego z wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 23 grudnia 2005 roku w sprawie IV RC 561/05 oraz zasądzenia kosztów procesu. W uzasadnieniu wskazał, że jest ojcem pozwanego. W momencie zobowiązania powoda do uiszczania świadczeń alimentacyjnych na rzecz syna pozwany był małoletni zaś obecnie posiada możliwości samodzielnego zaspokojenia swoich usprawiedliwionych potrzeb życiowych. Dodatkowo powód podał, że uiszczanie alimentów wiąże się dla niego z nadmiernym uszczerbkiem dla własnego utrzymania.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Zarzucił, że kontynuuje naukę w systemie stacjonarnym co uniemożliwia mu podjęcie zatrudnienia. Dodatkowo wywiódł, że powód nie wykorzystuje należycie swoich możliwości zarobkowych.

W dalszym etapie sporu powód zgłosił żądanie obniżenia obowiązku alimentacyjnego – na wypadek oddalenia powództwa o uchylenie tego obowiązku.

Wyrokiem z dnia 16 grudnia 2014 roku Sąd Rejonowy oddalił powództwo o uchylenie obowiązku alimentacyjnego, obniżył obowiązek alimentacyjny powoda w stosunku do pozwanego ustalony wyrokiem zaocznym Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 23 grudnia 2005 roku w sprawie IV RC 561/05, do kwoty po 200 złotych miesięcznie - z dniem 4 listopada 2014 roku, ustalając iż kwota ta ma być płatna do rąk uprawnionego do dnia 10-go każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia w płatności którejkolwiek z rat; koszty zastępstwa procesowego wzajemnie zniósł i odstąpił od obciążania stron nieuiszczonymi kosztami sądowymi.

Wyrok ten zapadł po ustaleniu, że pozwany, urodzony (...), jest synem powoda. Wyrokiem zaocznym Sądu Rejonowego w Gliwicach z 23 grudnia 2005 roku, sygn. akt IV RC 561/05, powód (a pozwany w tamtej prawie) został zobowiązany do uiszczania na rzecz pozwanego (a powoda w tamtej sprawie) alimentów w wysokości po 400 złotych miesięcznie.

Sąd Rejonowy ustalił też, że pozwany do czerwca 2014 roku pobierał naukę w szkole średniej w systemie dziennym i nie uzyskiwał żadnych dochodów. W czasie edukacji nie zmieniał szkół, odbył obowiązkowe praktyki zawodowe, za które nie otrzymał wynagrodzenia, nie miał możliwości uzyskania stypendium. W semestrze zimowym roku akademickiego 2014/2015 rozpoczął studia wyższe na wydziale Informatyka. Nie ma kontaktu z powodem. Mieszka na terenie Niemiec z matką, prowadząc z nią wspólne gospodarstwo domowe. Czynsz za mieszkanie wynosi 805 euro nie licząc wydatków za prąd, gaz i wodę. Matka pozwanego prowadzi działalność gospodarczą, osiągając dochód w wysokości 2.467 euro, pobiera też zasiłek rodzinny w wysokości 184 euro.

Zgodnie z ustaleniami Sądu Rejonowego średnie miesięczne koszty utrzymania pozwanego, wraz z jego hobby, wynoszą około 400 - 500 euro.

Dalej Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany ma 47 lat, z zawodu jest kucharzem. Cierpi na przewlekłą chorobę niedokrwienną serca, przebył zawał mięśnia sercowego, ma nadciśnienie tętnicze, chorował też na boreliozę. Jest niepełnosprawny w stopniu umiarkowanym, może wykonywać zatrudnienie jedynie w warunkach pracy chronionej, dodatkowo wymaga zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie, a także wymaga korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji. Z uwagi na te ograniczenia powód miał problemy z podjęciem pracy. Powód był zarejestrowany jako bezrobotny bez prawa do zasiłku do dnia 6 października 2014 roku, kiedy to uzyskał zatrudnienie w charakterze sprzątacza, w pełnym wymiarze czasu pracy. Z pracy tej osiąga dochód w wysokości około 1.800 złotych miesięcznie. Wcześniej pracował dorywczo, osiągając dochód do 2.000 złotych miesięcznie. Miesięczne koszty utrzymania powoda obejmują wydatki z tytułu czynszu - 161,24 złotych, kanalizacji - 26,83 złote, wywozu śmieci - 18,95 złotych, zimną wodę 17,71 złotych, gaz 50 złotych, telefon i Internet 50 złotych, wyżywienie około 400 złotych, zakup leków około 200 złotych. Koszty opału to około 1.500 złotych rocznie. Pozwany leczy się psychiatrycznie. Uiszcza alimenty na rzecz pozwanego. W utrzymaniu pomagają mu rodzice.

Sąd Rejonowy dał w pełni wiarę zeznaniom stron. Nie uwzględnił jako dowodu w sprawie własnoręcznych oświadczeń pisemnych dotyczących kosztów utrzymania pozwanego, oddalił wniosek o przeprowadzenie dowodu z dokumentów sporządzonych w kserokopiach, a także dokumentów sporządzonych w języku niemieckim albowiem pozwany pomimo wezwania nie złożył ich tłumaczenia na język polski. Jako spóźnione oddalił wnioski dowodowe o przeprowadzenie dowodu z pochodzących sprzed 1 kwietnia 2014 roku dokumentów dotyczących stanu zdrowia powoda.

Uwzględniając te ustalenia faktyczne Sąd Rejonowy powołał art. 133 k.r.o. statuujący obowiązek alimentacyjny rodziców względem dzieci. Wskazał, że zgodnie z art.133§3 k.r.o. rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się. Ponadto, stosownie do treści art. 138 k. r. o., w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej stosunku alimentacyjnego. Zmiana dotyczyć może bądź usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, bądź możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.

W kontekście tych regulacji Sąd Rejonowy wywiódł, że pozwany jest pełnoletni i ma średnie wykształcenie. Podjął studia na kierunku informatycznym. Nie zaniedbuje edukacji, którą kontynuuje terminowo. Nauka w systemie dziennym uniemożliwia mu podjęcie pełnoetatowego zatrudnienia. Z tego też względu w ocenie Sądu Rejonowego pozwany nie jest osobą samodzielną, co uzasadniało istnienie obowiązku alimentacyjnego powoda i przemawiało za oddaleniem powództwa o uchylenie tegoż obowiązku.

Oceniając zasadność żądania zmiany orzeczenia o alimentach na podstawie art. 138 k.r.o. Sąd Rejonowy zważył na zmianę stanu zdrowia powoda polegającą na rozpoznaniu m. in. przewlekłej choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego oraz przebytej boreliozy co skutkowało wydaniem orzeczenia o umiarkowanej niepełnosprawności powoda. Okoliczność ta świadczyła o istotnym zmniejszeniu możliwości zarobkowych i majątkowych powoda wpływających na zakres obowiązku alimentacyjnego. Sąd Rejonowy miał też na względzie wzrost potrzeb powoda wynikający z konieczności zakupu leków. Wobec tego powód – w ocenie Sądu Rejonowego – nie był w stanie świadczyć alimentów w wysokości dotychczasowej, a skoro przywołane powyżej zdarzenia nastąpiły już po wydaniu ostatniego orzeczenia ustalającego wysokość alimentów, zasadne było ich obniżenie do 200 złotych miesięcznie z dniem 4 listopada 2014 roku.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania Sąd Rejonowy wskazał art. 100 k.p.c. i 102 k.p.c.

Apelację od tego wyroku w części uwzględniającej powództwo o obniżenie obowiązku alimentacyjnego wniósł pozwany zarzucając naruszenie:

- art. 138 k.r.o. poprzez jego zastosowanie podczas gdy w sprawie nie zaszłą zmiana stosunków uzasadniająca obniżenie alimentów,

- art. 217§2 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o dopuszczenie dowodu z dokumentu potwierdzającego wysokość opłaty jaką ponosi pozwany za wynajem pokoju,

- art. 256 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o przeprowadzenie dowodu z dokumentów sporządzonych w języku niemieckim z uwagi na ich nieprzetłumaczenie,

- art. 128 k.p.c. poprzez uznanie, że dokumenty złożone w postaci kserokopii powinny być uwierzytelnione, podczas gdy wymóg uwierzytelnienia nie dotyczy odpisów załączników do pisma.

Formułując te zarzuty domagał się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa o obniżenie alimentów i w konsekwencji zmianę rozstrzygnięcia o kosztach procesu poprzez obciążenie nimi powoda.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Ustalenia Sądu Rejonowego wymagały doprecyzowania o tyle, że jak wynikało z niekwestionowanych zeznań powoda, suma jego stałych miesięcznych wydatków wynosiła średnio około 1.100 - 1.150 złotych. Uzupełniającego ustalenia wymagało i to, że pozwany terminowo kontynuuje dzienne studia informatyczne, obecnie na drugim semestrze, który kończy się 30 września 2015 roku (zaświadczenie k. 390-391). Na etapie postępowania odwoławczego nie było też kwestionowane, że powód uzyskuje wynagrodzenie w wysokości około 1.800 złotych brutto (oświadczenia k. 387), to jest około 1.320 złotych netto.

W pozostałym zakresie poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne były prawidłowe, a Sąd Okręgowy w pełni je podziela i uznaje za własne bez potrzeby ponownego przytaczania.

Odnosząc się do podnoszonych w apelacji zarzutów naruszenia prawa procesowego wskazać trzeba, że formułując je skarżący zmierzał do wykazania kosztów swojego utrzymania. W apelacji nie było jednak kwestionowane, że koszty utrzymania pozwanego wynoszą miedzy 400 a 500 euro miesięcznie. Zatem koszty te nie były ostatecznie sporne, a Sąd Rejonowy ustalił je właśnie podstawie zeznań pozwanego, który określił je na tymże właśnie poziomie (zeznania k. 242).

Zatem podnoszone przez pozwanego zarzuty dotyczące naruszenia przepisów postępowania, bez względu na ocenę ich merytorycznej zasadności, nie mogły prowadzić do wzruszenia zaskarżonego orzeczenia. Wszak okoliczność, którą pominięte przez Sąd Rejonowy dowody miały wykazywać, nie była ostatecznie sporna.

Nie było kwestionowane i to, że aktualna wysokość wynagrodzenia pozwanego to około 1.320 złotych netto miesięcznie. Uwzględniając przy tym stan zdrowia powoda, wynikający z ujawnienia się po dacie wydania ostatniego orzeczenia alimentacyjnego, przede wszystkim poważnych dolegliwości kardiologicznych, zasadnym było twierdzenie, że powód w pełni wykorzystuje swoje możliwości zarobkowe. Nie można tu pomijać, że jako osoba co do której wydano orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jest on zdolny do wykonywania zatrudnienia jedynie w warunkach pracy chronionej oraz wymaga wsparcia środowiskowego i zaopatrzenia w pomoce ułatwiające funkcjonowanie. Zatem jego konkurencyjność na rynku pracy jest znacznie ograniczona, pomimo, że powód posiada szerokie doświadczenie zawodowe.

Oceniając te okoliczności w kontekście przepisów prawa materialnego stanowiących podstawę żądania pozwu wskazać trzeba, że z charakteru świadczeń alimentacyjnych wynika, iż sąd przy rozstrzyganiu bierze pod uwagę usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego (art. 135§1 k.r.o.). Przesłanki te mają równorzędne znaczenie. Nadto wynikającą z art. 138 k.r.o. podstawą do żądania skutecznej zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego jest zmiana stosunków. Zmianą stosunków w rozumieniu tego przepisu jest zmiana objętych art. 135 k.r.o. okoliczności mających wpływ na wysokość świadczeń alimentacyjnych. Chodzi tu między innymi o zmiany usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

W rozpoznawanej sprawie niewątpliwie nastąpiła zmiana okoliczności w rozumieniu art. 138 k.r.o., chociażby z uwagi na znaczny upływ czasu od daty ostatniego orzeczenia alimentacyjnego. Zmiana to dotyczyła obydwu stron. Po stronie pozwanego wywołana była jego rozwojem, dorastaniem, kontynuowaniem nauki i podjęciem studiów. Jednakże równoważną okolicznością nakazującą ponowną ocenę zakresu świadczeń alimentacyjnych było znaczne pogorszenie stanu zdrowia pozwanego skutkujące obniżeniem dochodu i wzrostem wydatków m. in. na leki. Obecnie, w pełni wykorzystując swoje zdolności zarobkowe i majątkowe powód uzyskuje dochód na poziomie około 1.300 złotych netto, z kolei suma jego wydatków, niezbędnych do koniecznego utrzymania wynosi około 1.100 złotych. Nie mogło zatem budzić wątpliwości, że powód nie jest w stanie łożyć na rzecz syna kwoty wyższej niż 200 złotych miesięcznie pomimo, że potrzeby uprawnionego są wielokrotnie wyższe.

Z tych też względów zaskarżony wyrok był prawidłowy, co skutkować musiało oddaleniem apelacji jako bezzasadnej, a to na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Okręgowy orzekł na zasadzie art. 98 k.p.c. obciążając nimi pozwanego, jako stronę przegrywającą. Zasądzona na rzecz powoda kwota obejmowała wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości stawki minimalnej określonej na podstawie §7 ust. 1 pkt 11 w zw. z §13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. 2013 roku, poz. 461.)

SSR del. Marcin Rak SSO Magdalena Balion – Hajduk SSO Krystyna Hadryś

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE