UZASADNIENIE

Ubezpieczony S. D. wniósł odwołanie od decyzji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E. z dnia 17 kwietnia 2015r., znak (...), odmawiającej mu prawa do emerytury w wieku emerytalnym niższym od powszechnego. Skarżący domagał się uwzględnienia w stażu pracy w warunkach szczególnych okresu pracy w Zakładzie (...)-Handlowym (...) A. D. (1) od dnia 1 stycznia 1992r. do dnia 30 września 1992r. jako mechanik w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych oraz okresu pracy w Zakładzie (...) w S. od 23 maja 1995r. do 31 grudnia 1998r. jako ładowacz nieczystości stałych. Na dowód tej okoliczności ubezpieczony wniósł o przesłuchanie świadków. Wnioskodawca domagał się też zasądzenia kosztów procesu.

Pozwany w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie po przeprowadzeniu dowodu z akt osobowych wnioskodawcy. Powołano się na art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (obecnie Dz.U. z 2015r., poz. 748 ze zmianami; dalej: ustawa emerytalna) oraz na rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz. 43 ze zmianami). Pozwany przyznał, że wnioskodawca ukończył 60 lat, złożył wniosek o przekazanie środków z otwartego funduszu emerytalnego do budżetu państwa oraz legitymuje się sumą 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych na dzień 1 stycznia 1999r., nie wykazał jednak 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych na ten sam dzień. Udowodniony okres pracy w szczególnych warunkach to okres pracy w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych w dniach od 5 maja 1980r. do 31 grudnia 1991r., czyli 11 lat 7 m-cy 27 dni.

Po przeprowadzonym postępowaniu sądowym dowodowym pozwany ostatecznie nie kwestionował okresu 15 lat pracy skarżącego w warunkach szczególnych, przypadającego na dzień 1 stycznia 1999r.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Skarżący urodził się w dniu (...), zatem w dniu (...) 2014r. ukończył 60 lat.

(bezsporne)

W okresie od dnia 3 września 1971r. do dnia 10 maja 1979r. ubezpieczony był zatrudniony w Spółdzielni (...) w E. Oddziale w S., gdzie w początkowym okresie odbył praktyczną naukę zawodu, a następnie pracował w charakterze ślusarza remontowego. Przy tym w okresie od dnia 28 kwietnia 1976r. do dnia 10 kwietnia 1978r. ubezpieczony odbył zasadniczą służbę wojskową.

(bezsporne, ponadto wyjaśnienia wnioskodawcy oraz świadectwo pracy, książeczka wojskowa z pliku kapitału początkowego)

W okresie od dnia 31 maja 1979r. do dnia 26 kwietnia 1980r. skarżący pracował w Kopalni (...) w K. jako ślusarz na powierzchni, z tym, że w końcowym okresie zatrudnienia (ok. 4 miesięcy) ubezpieczony wykonywał pracę ślusarza pod ziemią.

(bezsporne co do okresu zatrudnienia, ponadto wyjaśnienia wnioskodawcy oraz świadectwo pracy z pliku kapitału początkowego)

W okresie od dnia 5 maja 1980r. do dnia 31 grudnia 1991r. wnioskodawca ponownie pracował w Spółdzielni (...) w E. Oddziale w S. (od 1 sierpnia 1990r. przekształconego w (...) w S.), przejęty przez A. D. (1), prowadzącego Zakład (...)-Handlowy (...), w którym to Zakładzie skarżący pracował od dnia 1 stycznia 1992r. do dnia 30 września 1992r. Skarżący w tych okresach zatrudnienia wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracę w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych.

(bezsporne co okresu od 5 maja 1980r. do 31 grudnia 1991r., a po przesłuchaniu świadka A. D. (2) na rozprawie w dniu 14 września 2015r. także co do dalszego okresu do dnia 30 września 1992r., wyjaśnienia skarżącego z tej samej rozprawy, świadectwo pracy k.9 akt rentowych, angaże i świadectwo ukończenia kursu spawania w aktach osobowych koperta k. 36)

W dniach od 7 do 11 października 1992r., od 14 kwietnia 1993r. do 10 kwietnia 1994r. i od 12 października 1994r. do 6 czerwca 1995r., wnioskodawcy przysługiwało prawo do zasiłku dla bezrobotnych.

(bezsporne, ponadto zaświadczenie PUP z pliku kapitału początkowego)

W okresach od dnia 12 października 1992r. do dnia 12 kwietnia 1993r. i od dnia 11 kwietnia 1994r. do dnia 10 października 1994r. ubezpieczony pracował w Urzędzie Gminy i Miasta w S. jako pracownik robót publicznych i robotnik gospodarczy.

(bezsporne, ponadto świadectwa pracy z pliku kapitału początkowego)

W okresie od dnia 23 maja 1995r. do dnia 31 grudnia 1998r. skarżący był zatrudniony w Zakładzie (...) w S. w charakterze ładowacza nieczystości stałych. Wnioskodawca wykonywał pracę przy wywozie nieczystości stałych na terenie miasta, przewożonych początkowo przy pomocy ciągnika, a następnie samochodu specjalistycznego (tzw. śmieciarki). Przy wywozie nieczystości ciągnikiem z przyczepą praca ubezpieczonego polegała na załadunku tych nieczystości z pojemników 110 - 130 litrowych na przyczepę, bądź pojemników wielkości 1,5 - 2 m³(przy pomocy widłaka), a przy wywozie nieczystości samochodem specjalistycznym praca polegała na przemieszczaniu pojemników z tymi nieczystościami do samochodu, zaczepieniu uchwytów i po opróżnieniu pojemników, odstawieniu ich na miejsce. W obydwu przypadkach do obowiązków skarżącego należało również (w przypadku konieczności) zamiecenie rozsypanych nieczystości na miejscu z pojemnikami i załadunek w celu wywiezienia. W trakcie wywożenia nieczystości ciągnikiem, zbierano również nieczystości z ulic miasta, wcześniej zgromadzone przez zamiataczy. Wówczas obowiązkiem ubezpieczonego był ich załadunek.

(dowód: zeznania świadków Z. P. i L. M. z rozprawy w dniu 14 września 2015r. oraz K. F. i J. S. (1) z rozprawy w dniu 21 października 2015r., wyjaśnienia skarżącego z tych samych rozpraw, a nadto świadectwa pracy, umowy o pracę w aktach osobowych koperta k.29)

Sąd zważył, co następuje:

W ocenie Sądu odwołanie skarżącego zasługiwało na uwzględnienie, przy czym należy zaznaczyć, że wobec okoliczności, które można było jednoznacznie ustalić dopiero w toku postępowania sądowego.

Na wstępie należy przybliżyć przepisy prawa, które mają zastosowanie w niniejszej sprawie, co pozwoli następnie omówić tylko okoliczności sporne.

Z art. 184 ustawy emerytalnej wynika, iż ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli po pierwsze okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz po drugie okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. w niniejszej sprawie wynoszący 25 lat. Przy tym emerytura taka przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu. Stosownie do powołanego w części wstępnej uzasadnienia §4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. pracownik, który wykonywał pracę w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Zgodnie z § 2 ust. 1 tego rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku.

Skarżący bezspornie spełnia kryterium wymaganej na dzień 1 stycznia 1999r. sumy 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, skończył 60 lat i złożył wniosek o przekazanie środków z OFE do budżetu państwa. Spór ograniczał się do tego, czy ubezpieczony legitymuje się stażem 15 lat pracy w warunkach szczególnych, również na dzień 1 stycznia 1999r., przy czym pozwany ostatecznie nie kwestionował takiego charakteru pracy ubezpieczonego w okresach od dnia 5 maja 1980r. do dnia 30 września 1992r. i od dnia 23 maja 1995r. do dnia 31 grudnia 1998r., kiedy to wnioskodawca wykonywał odpowiednio, pracę w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych i pracę ładowacza nieczystości stałych.

Wnioskodawca przedłożył świadectwa wykonywania prac w warunkach szczególnych obejmujące powyższe okresy zatrudnienia, tj. dokument pod względem formalnym zgodny z §2 ust. 2 powoływanego wcześniej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., który to przepis stanowi, że okresy pracy m.in. w warunkach szczególnych stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w odpowiednim świadectwie. Przy tym pozwany miał podstawy do kwestionowania przedłożonych świadectw pracy, w szczególności z okresu zatrudnienia w Zakładzie (...)-Handlowym (...) A. D. (1) oraz Zakładzie (...) w S. z uwagi na brak pieczęci zakładu i różnicy w określeniu zajmowanego przez wnioskodawcę stanowiska, tym bardziej, iż ubezpieczony na potwierdzenie pracy w warunkach szczególnych nie przedstawił innego materiału dowodowego. Niemniej jednak świadectwo takie bądź jego brak nie jest bezwzględną przesłanką ani do zaliczenia, ani do niezaliczenia danej pracy jako wykonywanej w szczególnych warunkach. Decydujące znaczenie ma zawsze fakt rzeczywistego wykonywania pracy w szczególnych warunkach, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. W sądowym postępowaniu odwoławczym możliwe jest ustalenie charakteru pracy także w oparciu o inne dowody niż świadectwo z zakładu pracy, nawet jeśli pracownik go nie posiada, bądź przedkłada świadectwo nieodpowiadające określonej w przepisie formie. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego zasadne było przyjęcie, że suma okresu pracy skarżącego w warunkach szczególnych przekraczała 15 lat.

Trzeba też wyjaśnić, że skoro art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej odwołuje się do przepisów dotychczasowych, to obowiązujące w tym zakresie i przywoływane już kilkakrotnie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., wydane zostało w oparciu o delegację z art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 267 ze zmianami), w którym Radzie Ministrów powierzono w szczególności określenie rodzaju prac lub stanowisk pracy oraz warunków, na podstawie których osobom m.in. zatrudnionym w szczególnych warunkach przysługuje prawo do emerytury w niższym wieku. Wprawdzie wobec tego za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników stale zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (art. 53 ust. 2 tej samej ustawy z dnia 14 grudnia 1982r. i tożsama regulacja w obecnie obowiązującym art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej), jednak jednocześnie tylko tych pracowników, którzy wykonują rodzaj prac lub zajmują stanowiska pracy określone w przywołanym wyżej rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983r. W wykazie A, stanowiącym załącznik do tego rozporządzenia, wymieniono m.in. prace przy wywozie nieczystości stałych i płynnych (Dział IX „W gospodarce komunalnej”, poz. 3) oraz prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych (Dział XIV „Prace różne”, poz. 16).

W ocenie Sądu przeprowadzone postępowanie dowodowe dało podstawę do przyjęcia, że w całym okresie świadczenie pracy (po ponownym zatrudnieniu) w Spółdzielni (...) w E. (od 5 maja 1980r. do 31 grudnia 1991r.) i w Zakładzie (...)-Handlowym (...) A. D. (1) (od 1 stycznia 1992r. do 30 września 1992r.) skarżący wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracę w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych. Zaznaczenia wymaga, że pozwany przy wydawaniu zaskarżonej decyzji nie kwestionował już pracy skarżącego w Spółdzielni (...) w E., zaliczając skarżącemu ten okres zatrudnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych. Nie budzącym wątpliwości jest, że Zakład (...)-Handlowy (...) A. D. (1) powstał na bazie powyższej Spółdzielni po jej zlikwidowaniu i de facto charakter pracy zatrudnionych pracowników nie uległ zmianie, a jedynie zmniejszył się obszar działania zakładu, w wyniku czego zmniejszono ilość pojazdów i zredukowano etaty pracownicze. Na tę okoliczność zeznał świadek A. D. (1), który w tym zakresie potwierdził wyjaśnienia wnioskodawcy. Wskazał on, że w trakcie tego okresu zatrudnienia skarżący w dalszym ciągu zajmował się naprawą samochodów ciężarowych w kanałach remontowych. Do tego zaznaczył, iż pracami naprawczymi podzespołów naprawianych pojazdów zajmował się oddzielny zakład w I. ( (...) Zakład (...) w I.), a pracownicy świadka zajmowali się jedynie wymontowaniem i montażem tych części. Świadek też zeznał, że wszelkie naprawy wykonywano z kanałów remontowych ze względu na korzystanie z wózków i podnośników hydraulicznych znajdujących się w kanałach. Nadto z 15 samochodów ciężarowych zakładu ok. 70% była sprawna techniczna do jazdy, a pozostała część podlegała naprawie. W tym miejscu na uwagę zasługuje, iż organ rentowy ostatecznie nie kwestionował tego okresu zatrudnienia skarżącego jako wykonującego pracę w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych. Sąd również nie znalazł podstaw do odmowy waloru wiarogodności twierdzeniom skarżącego w tym zakresie. W takim stanie rzeczy, skoro skarżący w okresie od 5 maja 1980r. do 30 września 1992r. wykonywał pracę w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, ten okres pracy podlegał zaliczeniu skarżącemu w stażu pracy w warunkach szczególnych.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy dał również jednoznaczne podstawy do uwzględnienia w stażu pracy w warunkach szczególnych okresu pracy skarżącego w Zakładzie (...) w S. w okresie od 23 maja 1995r. do 31 grudnia 1998r. z wyłączeniem 3 dni urlopu bezpłatnego (od 9 do 11 października 1995r.), z uwagi na świadczenie pracy w charakterze ładowacza nieczystości stałych. Przy ocenie dowodów, która doprowadziła do takiego wniosku, szczególne znaczenie miały osobowe źródła dowodowe w postaci zeznań świadków Z. P., R. S., Z. W. z rozprawy z dnia 14 września 2015r. oraz K. F. i J. S. (1) z rozprawy z dnia 21 października 2015r., które w zupełności potwierdziły stanowisko ubezpieczonego. Świadkowie przedstawiając charakter pracy skarżącego w spornym okresie zatrudnienia w Zakładzie (...) w S., w sposób spójny wskazali, iż wykonywał on stale i w pełnym wymiarze czasu pracę ładowacza nieczystości stałych. W szczególności istotne znaczenie miały zeznania świadków J. S. (1) i K. F., zajmujących kierownicze stanowiska w przedsiębiorstwie. Świadkowie, jako przełożeni skarżącego, dysponując największą wiedzą odnośnie rodzaju wykonywanych obowiązków zawodowych przez swoich podległych pracowników, w tym ubezpieczonego, zgodnie zeznali, iż wnioskodawca zajmował się ładowaniem nieczystości stałych. Do tego świadkowie wskazali, iż w zakładzie byli zatrudnieni oddzielnie zamiatacze do sprzątania terenu miasta. Przy ocenie dowodów Sąd miał na uwadze, iż w aktach osobowych skarżącego dotyczących tego okresu różnie określane są stanowiska ubezpieczonego jako pracownika zieleni, pracownika (...) strażaka i ładowacza – zamiatacza. Przy tym świadkowie, w tym przełożeniu skarżącego, nie potrafili wprawdzie wskazać jednoznacznie powodów odmiennego nazewnictwa stanowisk skarżącego w stosunku do rzeczywistego charakteru świadczonej pracy, jednak zgodne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego było wyrażane przez nich przypuszczenie, iż mogło to wynikać z konieczności zamiatania przy ładowaniu nieczystości stałych. W ocenie Sądu mogło to być spowodowane dodatkowo ewentualnymi potrzebami pracodawcy, który potencjalnie mógł być zainteresowany możliwością skierowania skarżącego w razie konieczności do pracy zamiatacza. Jak jednak wynika z zebranych dowodów, pracodawca ubezpieczonego z możliwości takiej w ocenianym okresie w zasadzie nie korzystał. Co do stanowiska strażaka świadek J. S. zeznał, iż w Zakładzie (...) w S. nie istniała zakładowa straż pożarna. Również z akt osobowych nie wynika, żeby skarżący świadczył pracę w tym okresie jako strażak, jedynie m.in. z zaświadczenia K. Rejonowej Państwowej Straży Pożarnej w K. z dnia 21 września 1998r. wynika, iż ubezpieczony brał udział w pojedynczej akcji ratowniczej w godzinach nocnych. Reasumując, należy podkreślić, że i świadkowie i wnioskodawca złożyli spójne zeznania, z których wynika, iż w okresie od 23 maja 1995r. do 31 grudnia 1998r. skarżący pracował przy ładowaniu nieczystości stałych, nawet jeśli stanowisko było nazywane ładowacz – zamiatacz. W ocenie Sądu nie ma podstaw do kwestionowania wiarygodności zeznań świadków i wnioskodawcy. Zaznaczyć należy, że fakt, iż skarżący w sytuacji awarii samochodu do wywozu nieczystości zajmował się zamiataniem nie dyskryminuje tego okresu pracy jako pracy w warunkach szczególnych, skoro miało to charakter incydentalny, a przy tym noszący cechy przerwy technologicznej. Trzeba też zaznaczyć, że nawet jeśli przyjąć, iż w tych incydentalnych sytuacjach skarżący nie świadczył pracy zaliczanej do pracy w warunkach szczególnych, to uwzględniając skarżącemu do stażu pracy w warunkach szczególnych okres pracy w Spółdzielni (...) w E. i w Zakładzie (...)-Handlowym (...) A. D. (1) (łącznie 12 lat 4 miesiące i 5 dni), wnioskodawca do uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury musiałaby wykazać co najmniej okres 2 lat 7 miesięcy i 25 dni z okresu zatrudnienia w Zakładzie (...) w S. przed 1999r., co bez wątpienia uczynił ze znacznym zapasem.

Już tylko na marginesie pozostaje dodać, że skarżący w czasie aktywności zawodowej pracował w Kopalni (...) w K., gdzie, jak podnosił w swoich wyjaśnieniach, pracował przez okres około 4 miesięcy jako ślusarz pod ziemią. Praca ta także stanowi pracę w warunkach szczególnych (Dział I poz. 1 wykazu A wymienionego rozporządzenia). Niemniej jednak w przedłożonym świadectwie pracy z tego okresu zatrudnienia ubezpieczonego nie sprecyzowano czasookresu jego pracy na tym stanowisku. Do tego skarżący nie wykazał żadnych innych dowodów na tę okoliczność. Są nie badał jednak szczegółowo tego okresu zatrudnienia, gdyż również bez niego wykazany staż pracy w warunkach szczególnych przekraczał 15 lat.

Wnioski wypływające z przedstawionych ustaleń musiały być jednoznaczne, tj. że ubezpieczony w toku postępowania sądowego udowodnił, iż zachodzą wszystkie przesłanki wnioskowanego prawa. Skutkowało to zmianą zaskarżonej decyzji na podstawie art. 477¹⁴§2 kpc przez przyznanie prawa do tejże emerytury od pierwszego dnia miesiąca złożenia wniosku, tj. od dnia 1 lutego 2015r. (pkt I. wyroku) oraz stwierdzeniem na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej a contrario, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II. wyroku).

O kosztach orzeczono w oparciu o art. 98 ust. 1 i 3 kpc, art. 108 ust. 1 kpc oraz §11 ust. 2 w zw. z §2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. z 2013r. poz. 490 ze zmianami, w brzmieniu sprzed 1 sierpnia 2015r.; pkt III wyroku). Zasądzona na rzecz wnioskodawcy kwota 360 zł to wprawdzie sześciokrotna stawka minimalna wynagrodzenia radcy prawnego, jednak po pierwsze mieszcząca się w granicach określonych w powołanym wyżej §2 ust. 2 rozporządzenia z dnia 28 września 2002r. i po drugie równa stawce dwukrotnej obecnie obowiązującej.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE