UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 19 listopada 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił T. W. prawa do wypłaty odsetek od dobrowolnie wpłaconej kwoty 7996,64 zł.

T. W. zaskarżył tą decyzję. Podkreślił, że przedmiotową kwotę wpłacił na konto organu rentowego w dniu 31 października 2011 r., a zwrócono ją dopiero w dniu 2 listopada 2012 r., zatem uzasadniona jest jego zdaniem wypłata odsetek od nienależnie przetrzymywanej kwoty.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. wnosił o oddalenie odwołania. Argumentował, że wnioskodawca wpłacił przedmiotową kwotę samowolnie, została ona zwrócona w okresie 30-dni od ustalenia ostatniej okoliczności w sprawie, zatem żądanie odsetek jest niezasadne.

Sąd Okręgowy w Łomży wyrokiem z dnia 12 grudnia 2012 r. odwołanie wnioskodawcy oddalił. Sąd ten ustalił, że w wyniku weryfikacji okresów zatrudnienia wnioskodawcy decyzją z dnia 10 października 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zobowiązał T. W. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 01.10.2008 r. do 30.09.2011 r. w kwocie 7.996,64 zł. oraz odsetek w kwocie 1.682,24 zł. T. W. odwołał się od tej decyzji. Tuż po złożeniu odwołania - w dniu 31.10.2011 r. - wpłacił do ZUS określoną w decyzji kwotę 7.996,64 zł. Wyrokiem z dnia 28 marca 2012 r., wydanym w sprawie sygn. III U 1168/11, Sąd Okręgowy w Łomży oddalił odwołanie T. W.. W wyniku apelacji Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 26.09.2012 r. zmienił zaskarżone orzeczenie w części dotyczącej decyzji z dnia 10.10.2011 r. i ustalił, że wnioskodawca nie jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w kwocie 7.996,64 zł. wraz z odsetkami. Odpis wyroku z uzasadnieniem został doręczony organowi rentowemu w dniu 15.10.2012 r., a następnie w dniu 2.11.2012 r. organ rentowy wypłacił wnioskodawcy kwotę 6.456,94 zł. (od wartości 7.996,64 zł potrącono kwotę 1.539,70 zł tytułem zmiany podstawy opodatkowania i składki zdrowotnej).

Sąd I instancji, uwzględniając ustalony stan faktyczny, powołał się na przepisy art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (t. j. Dz. U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74) oraz art. 118 ust. l i 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Uznał, że emerytura wypłacana wnioskodawcy przed wydaniem decyzji z dnia 06.10.2011 r. była faktycznie zawyżona. Mimo to wnioskodawca nie został zobowiązany do zwrotu nadpłaconych kwot, gdyż brak było podstaw do przyjęcia, że pobrał świadczenie nienależnie, w rozumieniu art. 138 ust 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że T. W. kwotę objętą decyzją z dnia 10.10.2011 r. wpłacił niejako dobrowolnie, przed uprawomocnieniem się decyzji, mimo, że się od niej odwołał. Decyzja uprawomocniła się dopiero 26.09.2012 r. na skutek wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku. Za brakiem niewłaściwości postępowania organu rentowego w ocenie Sądu I instancji przemawiał też fakt, iż rozstrzygający poprzednią sprawę Sad Okręgowy nie podzielił stanowiska odwołującego co do nieprawidłowości decyzji określającej obowiązek zwrotu nadpłaconej emerytury. Dopiero orzeczenie Sądu Apelacyjnego przesądziło o braku obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Sąd I instancji podkreślił również, że w wyroku Sądu Apelacyjnego nie stwierdzono odpowiedzialności organu rentowego. Takiej odpowiedzialności nie dopatrzył się też Sąd I instancji orzekający w przedmiotowej sprawie. Podkreślił, że świadczenie emerytalne wnioskodawcy określone zostało prawidłowo, a zawyżenie wypłat spowodowane było składaniem przez wnioskodawcę kontrowersyjnych dokumentów, z których jedne podważały wiarygodność drugich. Organ rentowy nie ponosi zatem odpowiedzialności zgodnie z przepisem art. 118 ust 1a zdanie 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zwrot wpłaconej przez wnioskodawcę kwoty nastąpił w terminie przewidzianym w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych. Z uwagi na to w konkluzji Sąd I instancji przyjął, że brak było podstaw do zasądzenia odsetek w oparciu o art. 85 § 1 ustawy o SUS, przez co, na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł o oddaleniu odwołania.

Apelację od wyroku wniósł T. W.. Rozstrzygnięciu Sądu pierwszej instancji zarzucił nieobiektywność, krzywdzący charakter. Podkreślił, że Sąd Okręgowy nie uwzględnił relacji zachodzącej między ZUS a ubezpieczonym, a w szczególności nie wziął pod uwagę aspektu podmiotowego, takiego jak zdrowie, zasobności i przyczyny sprawy. Z uwagi na to wniósł o zasądzenie odsetek od dnia 31.10.2011 r. do 02.11.2012 r. w kwocie 1159,53 zł.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja nie jest zasadna.

Na wstępie należy zauważyć, że treść decyzji organu rentowego wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania sprawy przez sąd ubezpieczeń społecznych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13.05.1999 r. wydane w sprawie sygn. II UZ 52/99, OSNP 2000, nr 15, poz.601). W wyroku z dnia 29.09.2000 r. wydanym w sprawie sygn. II UKN 759/99, OSNP 2002, nr 10, poz. 246 Sąd Najwyższy wskazał, że w postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest merytoryczne rozpoznanie żądań, które wykraczają poza podstawy faktyczne i prawne zaskarżonej odwołaniem decyzji. Analogicznie wypowiedział się też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 2 marca 2011 r., sygn. akt II UZ 1/11, LEX 844747. Podzielając to zapatrywanie, Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że funkcja kontrolna postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyznacza przedmiot procedowania. Istotą postępowania w tej kategorii spraw jest konieczność zachowania swoistej instancyjności. W pierwszej kolejności wniosek ubezpieczonego jest oceniany przez organ rentowy, a dopiero następnie podlega kontroli sądu. Sekwencja ta zmusza do podkreślenia, że postępowanie sądowe ma charakter wtórny do pierwotnego trybu postępowania przed organem rentowym. W przedmiotowej sprawie ma to znaczenie, jeżeli uwzględni się, że zaskarżona decyzja dotyczyła wyłącznie odsetek od kwoty 7.996,64 zł. Dlatego dalej idące żądania wnioskodawcy, zgłoszone na etapie postępowania apelacyjnego (dotyczące odsetek od odsetek i zapłaty różnicy między kwota wpłaconą a faktycznie zwrócona przez ZUS), nie mogły zostać ocenione w ramach kontroli instancyjnej.

Analiza apelacji pozwala na stwierdzenie, że wnioskodawca nie kwestionuje ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd pierwszej instancji. Oznacza to, że przedmiot sporu koncentruje uwagę na wykładni obowiązujących przepisów. W tym obszarze zachodzi konieczność rozwinięcia dwóch wątków.

W ustawie o emeryturach i rentach z FUS, jak i w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, ustawodawca nie zawarł autonomicznej regulacji w zakresie wykonalności decyzji organu rentowego. Odpowiednio przepis art. 124 i art. 123 przytoczonych ustaw przewidział, że w sprawach uregulowanych w ustawie stosuje się przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, chyba, że ustawa stanowi inaczej. Uwzględniając to odesłanie, staje się jasne, że kwestię wykonalności decyzji wydawanej przez ZUS należy oceniać na gruncie przepisu art. 130 § 1 i § 2 k.p.a. Zgodnie z jego treścią, przed upływem terminu do wniesienia odwołania decyzja nie ulega wykonaniu, a wniesienie odwołania w terminie wstrzymuje wykonanie decyzji. Konkluzja ta dla przedmiotowej sprawy ma znaczenie. Skoro wnioskodawca zaskarżył decyzję zobowiązującą go do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, to należy przyjąć, że decyzja ta nie stała się wykonalna. W rezultacie dokonana przez wnioskodawcę wpłata do ZUS kwoty 7.996,64 zł nie była wykonaniem ciążącego na nim obowiązku.

Niezależnie od tego wypada odnotować, że prawo ubezpieczeń społecznych jest odrębna gałęzią prawa. Stwierdzenie to jest podstawą do co najmniej dwóch spostrzeżeń. Po pierwsze, na gruncie tego prawa nie mają zastosowania przepisy prawa cywilnego. W szczególności niedopuszczalna jest analogia z art. 476 i 481 k.c. (uchwała SN z dnia 11 września 1991 r., II UZP 11/91, OSP 1992, nr 7-8, poz. 147, wyrok SN z dnia 29 października 1997 r., II UKN 208/97, OSNAPiUS 1998, nr 15, poz. 461). Po drugie, odsetki należą się ubezpieczonemu jedynie w granicach przewidzianych przez normy prawa ubezpieczeń społecznych. W stosunkach opartych na prawie ubezpieczeń społecznych prawo do odsetek uregulowane zostały w sposób wyczerpujący. Świadczenia w tym systemie nie mają charakteru obligacyjnego, zatem obowiązek zapłaty odsetek może wynikać tylko z ustawy ( B. Gudowska, w: Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz, red. B. Gudowska i J. Strusińska – Żukowska, Warszawa 2011, s. 857). Zapatrywanie to ma znaczenie, gdyż w sprawie problematyczna jest podstawa prawna żądania wnioskodawcy. Organ rentowy w zaskarżonej decyzji oraz Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu wyroku wskazali na przepis art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r., Nr 11, poz. 74) oraz przepis art. 118 ust. l i 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Nie można jednak utracić z pola widzenia, że zakres tych regulacji został przedmiotowo ograniczony. Odnosi się wyłącznie do „świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia społecznego” oraz „prawa do świadczeń lub jego wysokości”. Kwota wpłacona przez wnioskodawcę nie należy do tej kategorii. Znaczy to tyle, że przepis art. 85 ust 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z przepisem art. 118 ust 1 i 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie stanowi podstawy do przyznania wnioskodawcy prawa do odsetek. Wniosek taki znajduje uzasadnienie w tym, że przepisy dotyczące ubezpieczeń społecznych powinny być wykładane ściśle, co oznacza prymat dyrektyw wykładni językowej względem pozostałych metod wykładni (wyrok SN z dnia 4 grudnia 2007 r., I UK 160/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 21 i podane tam orzecznictwo). Oznacza to, że systemowa i funkcjonalna interpretacja przepisów nie jest wskazana. Ograniczone zastosowanie ma również stosowanie przepisów przez analogię. O ile możliwe jest konstruowanie w oparciu o wyżej wymienione przepisy oraz normy prawa cywilnego obowiązku zwrotu należności wpłaconej bez podstawy prawnej, o tyle zabieg taki nie jest dopuszczalny w zakresie kreowania powinności zapłaty przez organ rentowy odsetek od takiej należności. Sumą tych rozważań jest teza o braku podstawy prawnej, w oparciu o którą można zrealizować żądanie ubezpieczonego.

Stwierdzenie to sprawia, że zarzuty sformułowane w apelacji nie mogą doprowadzić do zmiany zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji. Rozstrzygniecie to, jako zgodne z prawem nie może uchodzić za nieobiektywne. Poczucie krzywdy, którą przesycona jest apelacja, na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych ma marginalne znaczenie. Normy tego prawa mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Abstrahują od indywidualnych i koniunkturalnych interesów ubezpieczonych. W rezultacie okoliczności przedmiotowe, takie jak wiek, stan zdrowia wnioskodawcy, nie są zmienną przy ferowaniu wyroku w tej kategorii spraw. Nie jest również trafne odwołanie się do aspektu aksjologicznego. Sprawiedliwość społeczna jest kategorią, która nie wpływa na powszechną wykładnię przepisów prawa ubezpieczeń społecznych. Normy tego prawa mają charakter bezwzględnie obowiązujący, dlatego ich interpretacja w oparciu o czynnik słuszności nie jest możliwa.

Reasumując, mimo, że Sąd pierwszej instancji zastosował normę prawną nieprzystającą do ustalonego stanu faktycznego, nie wpływa to na poprawność rozstrzygnięcia. Jest tak dlatego, że prawo ubezpieczeń społecznych nie przewiduje obowiązku zapłaty odsetek od należności wpłaconych do ZUS bez obowiązku prawnego. Stwierdzenie to, w zakresie konsekwencji orzeczniczej jest tożsame z wyrokiem Sądu pierwszej instancji. Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny, zgodnie z przepisem art. 385 k.p.c., apelację oddalił jako bezzasadną.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE