UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21 lutego 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu K. M. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, przewidzianych przepisami ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 153 poz. 1227 ze zm.), dalej: ustawa. Organ rentowy nie uwzględnił ubezpieczonemu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach w okresie od dnia 01 marca 1976 r. do dnia 30 czerwca 1977 r., od dnia 01 marca 1981 r. do dnia 30 września 1981 r. oraz od dnia 01 lipca 1982 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. w ramach zatrudnienia w (...) sp. z o.o. w G., bowiem świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych w ocenie pozwanego budzi wątpliwości co do faktów w nim stwierdzonych, bowiem wskazuje na prace wymienione w wykazie A dział XIV pozycja 24 pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. nr 8 poz. 43), dalej: rozporządzenie, na stanowisku specjalisty ds. antykorozyjnych i kierownika wydziału antykorozyjnego. Zdaniem pozwanego praca taka może być uznana za wykonywaną w warunkach szczególnych, o ile oznacza konieczność stałego i w pełnym wymiarze czasu pracy przebywania w środowisku pracy, w którym zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych – zaś z zakresu czynności wynika, iż ubezpieczony wykonywał również prace administracyjno-biurowe (k. 75 akt rentowych i k. 10 akt sprawy).

Odwołanie z dnia 18 marca 2013 r. od powyższej decyzji pozwanego organu rentowego wniósł ubezpieczony K. M.. Stwierdził, iż za oderwane od rzeczywistości należy uznać twierdzenia pozwanego, jako by praca związana nadzorem osoby odpowiedzialnej za utrzymanie ruchu instalacji produkcyjnych zakładów chemicznych produkujących szkodliwych dla ludzi i otoczenia produktów chemicznych oraz emitujących do atmosfery różnego rodzaju substancje szkodliwe nie stanowiła pracy w warunkach szczególnych w myśl rozporządzenia. Przytoczył, iż zajmował się nadzorem nad podległymi pracownikami oraz pracownikami firm obcych wykonującymi prace o charakterze antykorozyjnym i chemoodpornym przy instalacjach produkcyjnych i w terenie, w stałym kontakcie z czynnikami szkodliwymi (trójchloretynem, czterochloretynem, związkami fenoli, ołowiu, ksylenem, toulenem, związkami fluoru). Z kolei zarzucane mu wykonywanie prac administracyjnych odbywało się faktycznie przez referentkę oraz dział planowania i przygotowywania remontów, stanowiąc nikły procent jego czasu pracy, przy czym związane były ściśle z prowadzonym nadzorem. Podkreślił, iż otrzymywał z tytułu wykonywanej pracy dodatek szkodliwy, urlop profilaktyczny oraz całoroczny posiłek profilaktyczny (k. 2-5 akt sprawy).

W odpowiedzi z dnia 17 kwietnia 2013 r. na odwołanie ubezpieczonego pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji (k. 16-18 akt sprawy).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczony K. M., urodzony dnia (...), z zawodu magister inżynier chemik, w dniu 11 lutego 2013 r. złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. wniosek o emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach. Ubezpieczony nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego. Wymagany wiek 60 lat ubezpieczony ukończył w dniu 23 października 2010 r. Ubezpieczony pozostaje w stosunku pracy, zatrudniony od 1973 r. w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) sp. z o.o. w G. na stanowisku specjalisty ds. antykorozyjnych.

okoliczności bezsporne, vide: wniosek ubezpieczonego o emeryturę – tom III k. 1-3 akt rentowych, zaświadczenie z dnia 11 grudnia 2001 r. – k. 4 akt KPU, zaświadczenie o zatrudnieniu z dnia 23 stycznia 2013 r. – k. 71 akt rentowych

W toku postępowania przed organem rentowym ubezpieczony udowodnił według stanu na dzień 01 stycznia 1999 r. staż sumaryczny 30 lat i 29 dni, w tym 25 lat i 19 dni okresów składkowych oraz 5 lat i 10 dni okresów nieskładkowych, jednakże nie udowodnił wymaganych 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Na skutek przeprowadzonego przez Sąd postępowania dowodowego uznać należało jednak, iż ubezpieczony łącznie udowodnił przeszło 18 lat pracy w warunkach szczególnych.

dowód: karta przebiegu zatrudnienia ubezpieczonego – tom k. 74 akt rentowych

Zaskarżoną w sprawie decyzją z dnia 21 lutego 2013 r. pozwany organ rentowy odmówił ubezpieczonemu K. M. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, tj. wobec nie udowodnienia wymaganego 15–letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.

dowód: decyzja pozwanego o odmowie prawa do emerytury z dnia 21 lutego 2013 r. – k. 75 akt rentowych i k. 10 akt sprawy

Nie była to pierwsza decyzja odmawiająca wnioskodawcy prawa do świadczenia emerytalnego – uprzednio decyzją z dnia 30 listopada 2010 r. pozwany organ rentowy również odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnym warunkach z uwagi na niespełnienie warunków nabycia tego prawa, tj. wobec nie udowodnienia wymaganego 15–letniego okresu pracy w szczególnych warunkach oraz pozostawaniem w stosunku pracy .

W związku z odwołaniem ubezpieczonego, tut. Sąd prawomocnym wyrokiem z dnia 07 marca 2011 r. w sprawie o sygn. akt XV U 226/11 oddalił odwołanie ubezpieczonego.

dowód: decyzja pozwanego o odmowie prawa do emerytury z dnia 30 listopada 2010 r. – k. 40 akt rentowych, informacja o wyroku Sądu z dnia 07 marca 2011 r. o sygn. akt XV U 226/11 – k. 63 akt rentowych

W spornych okresach od dnia 01 marca 1976 r. do dnia 30 czerwca 1977 r., od dnia 01 marca 1981 r. do dnia 30 września 1981 r. oraz od dnia 01 lipca 1982 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. ubezpieczony K. M. był zatrudniony w (...) Zakładzie (...) w G. (obecnie (...) sp. z o.o. w G.) na stanowiskach odpowiednio: od dnia 01 czerwca 1976 r. do dnia 31 stycznia 1977 r. – specjalisty ds. zabezpieczeń antykorozyjnych, od dnia 01 lutego 1977 r. do dnia 30 czerwca 1977 r. – specjalisty mechanika ds. korozji, od dnia 01 marca 1981 r. do dnia 30 września 1981 r. – specjalisty ds. korozji, od dnia 01 lipca 1982 r. do dnia 14 listopada 1982 r. – specjalisty ds. antykorozji oraz od dnia 15 listopada 1982 r. do dnia 31 grudnia 2009 r. – kierownika wydziału antykorozyjno-budowlanego. W okresach tych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie (pracach antykorozyjnych i termoizolacyjnych urządzeń i instalacji technologicznych).

Ubezpieczony przepracował w G. (...) całe swoje życie zawodowe, od dnia 05 grudnia 1973 (po ukończeniu studiów wyższych na Politechnice Gdańskiej) i jest tam zatrudniony nadal na stanowisku specjalisty ds. antykorozyjnych. Początkowo w okresie od dnia 05 grudnia 1973 r. do dnia 14 maja 1974 r. był zatrudniony w ramach stażu wstępnego na stanowisku mechanika w służbie głównego mechanika. Z dniem 15 maja 1974 r. został zatrudniony na stanowisku technologa ds. korozji w służbie głównego mechanika.

Praca ubezpieczonego sprowadzała się przez cały sporny okres do wykonywania nadzoru i kierowania grupą antykorozyjną wykonującą roboty gumiarskie, ceramiczne, malarskie i prace ogólnobudowlane, mające na celu wykonanie koniecznych zabezpieczeń antykorozyjnych. W zakładzie pracy maszyny do produkcji kwasów posiadały wewnątrz wykładzinę antykorozyjną albo chemoodporną– aby kwas nie uszkodził wnętrza maszyny; taka sama wykładzina znajdowała się na posadzkach hal produkcyjnych. Z kolei aparaty posiadały z zewnątrz powłokę malarską antykorozyjną. Wykładaniem maszyn produkcyjnych od wewnątrz zajmowały się – zakładowe oraz zewnętrzne – brygady gumiarzy, które każdorazowo nadzorował wnioskodawca. Praca w/w oznaczała konieczność wypiaskowania maszyny, przemycia jej rozpuszczalnikami, pokrycia klejami, oraz nałożenia gumy (wykładziny antykorozyjnej wewnętrznej). Podobnie prace wyglądały przy powłokach chemoodpornych – również konieczne było wypiaskowanie maszyny, gruntowanie podkładem antykorozyjnym, wykładanie kształtkami ceramicznymi, węglowymi, bazaltem, kitami. Wnętrza maszyn bywały wykładane także laminatem poliestrowym, przygotowywanym przez brygady. Prace wykonywane były przez brygady gumiarzy i murarzy chemoodpornych. Warunki szczególne pracy wynikały nie tylko z charakteru pracy na poszczególnych stanowiskach , ale także charakteru produkcji zakładu, i wynikającej z tego faktu styczności ze szkodliwymi substancjami – kitami chemoodpornymi, klejami, gumami, rozpuszczalnikami, ołowiem czy azbestem.

Rano ubezpieczony zapoznawał się z raportami mistrzów produkcyjnych, otrzymywał polecenia kierownika. Udawał się na konkretne stanowiska pracy i rozdzielał prace pracownikom, udzielając także instruktażu, a równocześnie cały czas kontrolując przebieg procesu produkcyjnego. Wydawał także dokumenty dotyczące wykonywania prac niebezpiecznych oraz wskazywał sposób prawidłowego mieszania substancji niebezpiecznych – co sprowadzało się do praktycznej nauki pracowników wykonywania poszczególnych ich czynności. Dodatkowo, gdy jakiś sprzęt uległ awarii, dział ubezpieczonego organizował remont – przy czym sam wnioskodawca musiał wejść do aparatu, ocenić szkody, ustalić przyczynę awarii, zakres robót i sposób naprawy – po czym dalej nadzorował sam proces naprawy, a także odbierał prace po usunięciu awarii. To wszystko odbywało się równolegle z układaniem okładzin. Awarie były naturalne, bowiem dochodziło do zużycia materiału – na każdym wydziale zakładu pracy znajdowały się co najmniej 2 ciągi produkcyjne; tak że podczas awarii i napraw jednego z nich , drugi zawsze pracował.

Prace administracyjno-biurowe ubezpieczonego wynikały tylko i wyłącznie z faktu nadzorowania przez niego prac wykonywanych w warunkach szczególnych, a dodatkowo do ich wykonywania miał przydzieloną w wydziale referentkę.

Od września 1981 r. ubezpieczony otrzymał większy zakres nadzoru – do poprzedniej grupy doszli murarze wykonujący wymurówki żaroodporne i roboty ogólnobudowlane (którym również wnioskodawca udzielał instruktarzu co do sposobu wykonywania prac, bowiem mistrz nie miał do tego przeszkolenia). Do pomocy w tym okresie otrzymał on mistrza. Ciągle nadzorował prace antykorozyjne i chemoodporne, jak również równolegle nadzorował remonty taśmociągów na poszczególnych wydziałach, a także dokonywał odbioru zarówno prac produkcyjnych, jak i usuwania usterek i awarii. Ubezpieczony był ciągle jedynym pracownikiem pracodawcy posiadającym przygotowanie zawodowe kierunkowe i mogącym nadzorować prace antykorozyjne.

Fakt awansu ubezpieczonego w 1982 r. na utworzone dla niego specjalnie stanowisko kierownicze nie zmienił charakteru pracy wnioskodawcy – nadal osobiście zajmował się m.in. oceną awarii wewnątrz sprzętu (konieczna do tego była odzież ochronna, maski – przekraczane były tam najwyższe stężenia substancji szkodliwych), rozdzielaniem prac (także pomiędzy 2 podległych mu mistrzów) i doglądaniem sposobu ich wykonywania przez pracowników, odbiorem prac wykonanych. Dodatkowo zaś zaczął on odpowiadać również za remonty budynków – nadzorował wymianę pokryć eternitowych. Teoretycznie nadzór w tym zakresie sprawował mistrz budowlany, jednak jedynie w odniesieniu do pracowników zakładu pracy – zaś szereg pracy (wymiana pokryć eternitowych) wykonywały firmy zewnętrzne, które musiał nadzorować ubezpieczony. Przez cały czas przebywał on na stanowiskach roboczych – zaś kwalifikowane do prac biurowych odbiory czy instruktarz stanowiskowy odbywał się na stanowiskach pracy poszczególnych pracowników. W dalszym ciągu nadzorował także podmioty zewnętrze wykonujące prace antykorozyjne i chemoodporne, zaś w zakresie brygady gumiarzy określał i wskazywał zakres ich robót, technologię oraz kontrolował i odbierał wykonywane przez nich prace. Do prac biurowych należało napisanie zlecenia robót, ich zakresu i harmonogramu oraz weryfikacja kosztorysu – co w sposób oczywisty wymagało obecności na stanowisku roboczym. Kierownik odpowiadał również za rozliczenie czasu pracy, a także zatwierdzał wystawiane przez mistrza dokumenty co do pobierania materiału z magazynu. Rozliczanie prac wykonywanych w poszczególnych miejscach zakładu pracy było niemożliwe w inny sposób, niż bezpośrednio na stanowiskach pracy. Szczególnej ostrożności wymagały prace związane ze spawaniem – np. w przypadku konieczności zaspawania dziury w aparacie przed wykonaniem powłoki antykorozyjnej – z uwagi na zagrożenie pożarem. Wszystkie prace w poszczególnych urządzeniach miały zazwyczaj duży zakres – maszyny te bowiem mierzyły niekiedy po 20-30 metrów wysokości.

W okresie zatrudnienia u pracodawcy ubezpieczony ukończył w dniu 24 czerwca 1976 r. studium podyplomowe w zakresie zabezpieczeń antykorozyjnych na Wydziale Chemicznym Politechniki Gdańskiej.

W zakładzie pracy od dnia 01 lutego 1988 r. obowiązywało zarządzenie nr 1/88 Dyrektora (...) Zakładów (...)w G., określające wykaz stanowisk pracy, na których praca zaliczana była do pracy w warunkach szczególnych. Z jego treści (s. 4) wynika, iż do prac zaliczanych do warunków szczególnych uwzględniano m.in. prace murarzy, cieśli (którzy ustawiali rusztowania wewnątrz aparatów, a których wnioskodawca nadzorował okresowo), wykładaczy urządzeń tworzywami sztucznymi i gumą, poszczególnych mistrzów i specjalistów ds. antykorozyjnych, a także prace samego kierownika wydziału. Pracownikom przydzielano odzież ochronną, otrzymywali dodatki z tytułu pracy w warunkach szkodliwych (poza pracownikami biurowymi, kierownictwem, głównym mechanikiem i przygotowaniem remontów), urlopy profilaktyczne.

Wielu pracowników, w tym należących – analogicznie z ubezpieczonym – do służby głównego mechanika wykonywało prace zaliczone do tzw. I kategorii (prace w warunkach szczególnych), w tym C. S. zatrudniony jako (podległy ubezpieczonemu) mistrz ds. antykorozyjnych wydziału antykorozyjnego; osoby te uzyskały uprawnienia do emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Praca w zakładzie pracy wykonywana była w ruchu ciągły, także w soboty, niedziele i święta – także prace nadzorowane przez ubezpieczonego wykonywane były bez przerw w produkcji. Wnioskodawca, w zależności od potrzeb, niejednokrotnie pracował w godzinach nadliczbowych, także w porze nocnej (szczególnie w przypadkach awarii).

dowód: akta osobowe – koperta na k. 31 akt sprawy, zaświadczenie o zatrudnieniu z dnia 23 stycznia 2013 r. – k. 71 akt rentowych, legitymacja ubezpieczeniowa – koperta na k. 21 akt rentowych, świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 05 października 2010 r. [błędna data roczna 2020] – k. 7 akt rentowych, świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 23 stycznia 2013 r. – k. 73 akt rentowych, zakresy czynności ubezpieczonego – k. 22-37 akt rentowych, zeznania wnioskodawcy – protokół skrócony k. 41-43 i 45 akt sprawy, protokół elektroniczny k. 47 akt sprawy, zeznania świadków B. Ż. i J. P. – protokół skrócony k. 43-45 akt sprawy, protokół elektroniczny k. 47 akt sprawy, zaświadczenia świadków - k. 39-40 akt sprawy, wykaz z dnia 17 lipca 2013 r. – k. 49 akt sprawy, zarządzenie nr 1/88 Dyrektora (...) w G. – k. 50-56 akt sprawy

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentacji zgromadzonej w aktach niniejszej sprawy, aktach rentowych pozwanego organu oraz aktach osobowych ubezpieczonego ze spornego okresu, których prawdziwość i rzetelność nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia jej wiarygodności z urzędu.

Podstawę ustaleń stanu faktycznego stanowiły także zeznania świadków B. Ż. i J. P. bowiem jako osoby obce, nie zainteresowane wynikiem postępowania, a jednocześnie zatrudnione w spornym okresie w tym samym zakładzie pracy, w ocenie Sądu zasługują na walor wiarygodności, tym bardziej, że ich zeznania razem z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, w tym wyjaśnieniami wnioskodawcy, tworzą zwartą i logiczną całość.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W świetle poczynionych ustaleń faktycznych odwołanie skarżącego K. M. jest zasadne i z tego tytułu zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem niniejszego postępowania była kwestia ustalenia prawa ubezpieczonego do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Wyniki przeprowadzonego przez Sąd postępowania dowodowego wykazały, że wnioskodawca legitymuje się wymaganym 15–letnim stażem pracy w szczególnych warunkach, co sprawia, iż stanowisko organu emerytalnego odmawiające wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury, nie jest słuszne.

Ogólne zasady nabywania prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 1948 r. zostały uregulowane w treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 nr 153 poz. 1227 ze zm.), dalej: ustawa, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, tj. spełniają łącznie następujące warunki:

1)legitymują się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż: 65 lat dla mężczyzn, 60 lat dla kobiet,

2) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej: 25 lat dla mężczyzn, 20 dla kobiet,

3 ) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Podkreślenia wymaga, iż art. 184 ust 2 powyższej ustawy zmieniony został przez art. 1 pkt 20 ustawy z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. nr 637) z dniem 01 stycznia 2013r., co skutkuje tym iż od 01 stycznia 2013 r. celem uzyskania uprawnienia do emerytury w warunkach szczególnych nie ma konieczności spełniania przez ubezpieczonych przesłanki rozwiązania stosunku pracy.

W przedmiotowej sprawie powyższa okoliczność pozostaje niejako bez znaczenia – nie kwestionowane było przez pozwanego i nie wskazano jako przesłanki odmowy przyznania świadczenia emerytalnego braku rozwiązania stosunku pracy. Ubezpieczony zaś wprost wskazywał, iż pozostaje w stosunku pracy, zatrudniony od 1973 r. w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) sp. z o.o. w G., obecnie na stanowisku specjalisty ds. antykorozyjnych (zaświadczenie – k. 73 akt rentowych).

Aktem wykonawczym, do którego odsyła ustawa, jest rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Stosownie do treści § 4 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W wykazie A – prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego – stanowiącym załącznik do rozporządzenia w dziale XIV (Prace różne) pozycją 24 wskazano kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Jako zaś prace w wykazie widnieją m.in. w dziale IV (W chemii) pod pozycją 38 prace antykorozyjne i termoizolacyjne urządzeń i instalacji technologicznych.

Wskazać również należy, iż zgodnie z przepisem § 2 ust. 1 i 2 powołanego wyżej rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Okresy pracy natomiast, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy ( § 2 ust. 2).

Trzeba jednak zwrócić uwagę, że zgodnie z utartą praktyką i orzecznictwem w postępowaniu przed sądem okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 r., III UZP 6/84 oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1984 r. III UZP 48/84), a więc wszelkimi dopuszczalnymi przez prawo środkami dowodowymi.

Bezspornym jest, iż ubezpieczony w dniu 23 października 2010 r. osiągnął 60 rok życia, na dzień złożenia wniosku udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Niewątpliwie ubezpieczony nadal pozostaje w stosunku pracy – co przez pozwanego nie było kwestionowane, a biorąc pod uwagę brzmienie art. 184 ust. 2 ustawy od dnia 01 stycznia 2013 r. pozostaje okolicznością w sprawie bez znaczenia.

Przedmiotem sporu pozostawało ustalenie, czy za zatrudnienie w szczególnych warunkach przy kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozorze inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie – przy pracach antykorozyjnych i termoizolacyjnych urządzeń i instalacji technologicznych uznać można było sporne okresy zatrudnienia ubezpieczonego w (...) Zakładzie (...) w G. (obecnie (...) sp. z o.o. w G. we wskazanych wyżej okresach oraz na opisanych tam stanowiskach – wobec zarzutów pozwanego, iż dla pracowników dozoru inżynieryjno-technicznego wymagania określone w wykazie A dział XIV pozycja 24 załącznika do rozporządzenia istnieje konieczność stałego i w pełnym wymiarze czasu pracy przebywania w środowisku pracy, w którym zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych – zaś z zakresu czynności i obowiązków wynika, iż ubezpieczony wykonywał również prace administracyjno-biurowe.

W ocenie Sądu Okręgowego, fakt wykonywania przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach w spornych okresach znajduje potwierdzenie w zebranym w sprawie materiale dowodowym (świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych, akta osobowe, zaświadczenia świadków J. P. i B. Ż., wykaz pracowników nadzoru pracodawcy którzy odeszli na wcześniejszą emeryturę, zarządzenie nr 1/88 Dyrektora zakładu pracy z dnia 01 lutego 1988 r. ustalające szczegółowy wykaz stanowisk na których prace zalicza się do wykonywanych w warunkach szczególnych, zakresy obowiązków i karta służby ubezpieczonego). Niewątpliwie został on potwierdzony zeznaniami świadków – współpracowników ubezpieczonego ze spornego okresu zatrudnienia – którzy wskazywali, iż wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał w warunkach szczególnych prace przy kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozorze inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie (prace antykorozyjne i termoizolacyjne urządzeń i instalacji technologicznych).

Ubezpieczony nadzorował bowiem, wykonujących pracę w warunkach szczególnych, gumiarzy (naprawiających lub wykonujących wykładziny w aparatach chemicznych, naprawiających taśmociągi), murarzy (zajmujących się wykładzinami chemoodpornymi na powierzchniach zewnętrznych i w aparatach), dachowców (naprawiających dachy i ich poszycia), drogowców (dokonujących napraw dróg), a także okresowo cieśli (przygotowujących rusztowania do prac w poszczególnych miejscach) oraz spawaczy i monterów. De facto zatem prowadził nadzór inwestorki nad robotami antykorozyjnymi, chemoodpornymi w zakresie inwestycji, jak również nad robotami ogólnobudowlanymi o charakterze remontowym w zakładzie pracy – tak w zakresie brygad pracodawcy, jak i podmiotów zewnętrznych, którym zlecano prace. Równocześnie podejmował decyzje w zakresie doboru sposobu i technologii przyjętej do realizacji poszczególnych zadań, decydował o kolejności prac, zlecał poszczególne prace pracownikom i nadzorował ich wykonywanie, z odbiorem włącznie, zarówno w zakresie produkcji, jak i prac remontowych związanych z awariami sprzętów i maszyn w zakładzie pracy. Prace te z samej swojej istoty wymagały obecności osoby nadzorującej na miejscu ich wykonywania – zatem na poszczególnych stanowiskach roboczych – co w sposób w ocenie Sądu całkowicie ze sobą zbieżny, wiarygodny i spójny potwierdzili obaj świadkowie, zaznaczając, iż współpracowali ze sobą (świadek Ż.) lub też pracowali blisko siebie, niejednokrotnie koordynując te same prace (świadek P., który wskazał, iż „tych prac nie da się wykonywać przy biurku”). Zadania ubezpieczonego oznaczały bowiem konieczność ciągłego ruchu, ponieważ zarówno najpierw zlecał i wyjaśniał sposób, technologię wykonywania poszczególnych prac, a następnie te prace na poszczególnych stanowiskach pracy koordynował, aż wreszcie rozliczał końcowe wykonanie i odbierał wykonane prace przez podległych mu pracowników.

Wątpliwości Sądu nie budził zatem fakt, iż wskazane wyżej – nadzorowane bezpośrednio w miejscu ich wykonywania – prace, nad którymi pieczę sprawował wnioskodawca należą do prac wykonywanych w warunkach szczególnych. Potwierdził to fakt, iż pracownicy (z niewielkimi wyjątkami – pracownicy biurowi, zarząd) otrzymywali dodatki z tytułu prac w warunkach szkodliwych oraz urlopy profilaktyczne i całoroczne posiłki profilaktyczne, zaś same prace wykonywane były w odzieży ochronnej. Co więcej, skoro wyłączenie z zakresu tych dodatków nie obejmowało ubezpieczonego na którymkolwiek ze stanowisk pracy, zajmowanych w spornych okresach zatrudnienia, oznacza to, iż w tych okresach – na co wskazywano wprost – wykonywał on właśnie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę w warunkach szczególnych.

Godzi się w tym miejscu zwrócić uwagę na dokumentację, przedłożoną przez wnioskodawcę już po rozprawie (k. 49-56 akt sprawy), która w sposób precyzyjny potwierdza stanowisko wnioskodawcy co do rodzaju i charakteru wykonywanych przez niego prac. Z przedłożonego bowiem wykazu z dnia 17 lipca 2013 r. (k. 49 akt sprawy) wynika lista pracowników nadzoru zakładu pracy, którzy odeszli na emerytury w obniżonym wieku z tytułu pracy w warunkach szczególnych – gdzie widnieje łącznie 14 osób, w tym m.in. C. S. zatrudniony na stanowisku mistrza ds. antykorozyjnych wydziału antykorozyjnego, zatem stanowisko podległe ubezpieczonemu w latach 1982-2009. Osoba ta, jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, jako mistrz wykonywała – w mniejszym niż ubezpieczony jako kierownik zakresie – analogiczne prace co K. M., i otrzymała emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Kluczowe zaś w ocenie Sądu znaczenie ma zarządzenie nr 1/88 Dyrektora (...) Zakładów (...) w G. (k. 50-56 akt sprawy), zawierające wykaz stanowisk pracy, na których prace zaliczane są do I kategorii zatrudnienia (tj. prace wykonywane w warunkach szczególnych). Na s. 4 tego wykazu bowiem wymieniono stanowiska pracy w warunkach szczególnych dla wydziału antykorozyjnego – i wskazano tam ślusarzy oraz spawaczy, murarzy, cieśli, wykładaczy urządzeń tworzywami sztucznym i gumą – zatem wprost stanowiska prac, które nadzorował osobiście w warunkach szczególnych ubezpieczony. Nadto, pod pozycją 8 wskazano stanowisko specjalisty ds. antykorozyjnych, zaś pod pozycją 10 stanowiska kierownika wydziału – zatem wprost stanowiska pracy, jakie w poszczególnych spornych okresach zajmował właśnie K. M..

Tym samym w ocenie Sądu spełniona została przesłanka nadzorowania przez ubezpieczonego innych prac wykonywanych w warunkach szczególnych, o których jest mowa w wykazie, o której także jednoznacznie wypowiada się orzecznictwo, wskazując, iż jeżeli chodzi o pracę wymienioną w pkt 24, działu XIV, wykazu A do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43), to metodycznie podstawowe znaczenie ma ustalenie jakie prace wykonywali pracownicy podwładni. Warunkiem jest tu pozytywne stwierdzenie, że jako podstawowe wykonywali prace wymienione w wykazie. Dopiero wówczas można oceniać czy określona kontrola bądź dozór stanowiły pracę w szczególnych warunkach, przy czym łącznikiem jest narażenie ubezpieczonego na czynniki istniejące na stanowiskach pracy podwładnych zatrudnianych w szczególnych warunkach. Również więc do kontrolującego czy dozorującego wymaga się aby praca z pkt 24 była wykonywana stale i pełnym wymiarze czasu pracy na danym stanowisku (§ 2 rozporządzenia) (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2008 r., I UK 111/08, podobnie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2012 r., I UK 360/11 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2011 r., II UK 48/11).

Kluczowe dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy było w ocenie Sądu Okręgowego ustalenie charakteru i rodzaju pracy wykonywanych przez ubezpieczonego K. M. jako podstawowe, i czy praca ta wykonywana była przez niego w warunkach szczególnych.

Godzi się w tym miejscu przytoczyć ugruntowany pogląd judykatury, z którego wynika, iż czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, objęte poz. 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), to te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z kontrolą międzyoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 23 sierpnia 2012 r., III AUa 366/12). Jeśli czynności ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji. Jednakże czym innym jest wykonywanie czynności administracyjno-biurowych ściśle związanych ze sprawowaniem dozoru inżynieryjno-technicznego, a czym innym wykonywanie w ramach zakresu obowiązków również innych czynności, niemających związku z wykonywaniem bezpośredniego dozoru nad procesem produkcji. Wykonywanie takich czynności w ramach zakresu obowiązków na danym stanowisku pracy uniemożliwia sprawowanie dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a w konsekwencji wyłącza zaliczenie takiego okresu zatrudnienia do pracy w szczególnych warunkach (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 sierpnia 2012 r., III AUa 374/12).

Niewątpliwie wskazać należy, iż postępowanie dowodowe przeprowadzone w sprawie wykazało, że takim właśnie, o jakim mowa w cytowanych wyżej orzeczeniach, bezpośrednim nadzorem i kontrolą w spornym okresie zatrudnienia zajmował się ubezpieczony w zakresie szerokiego spektrum prac antykorozyjnych, chemoodpornych oraz budowlanych i remontowych – zatem nie tylko prac wykonywanych w zakładach chemicznych jako takich, ale przede wszystkim z codzienną stałą stycznością z toksycznymi substancjami m.in. kitami chemoodpornymi, klejami, rozpuszczalnikami, gumami, ołowie, azbestem.

Jak wskazywał ubezpieczony, zakres zarówno wykonywanych przez niego prac i zajmowanych stanowisk, jak i pracowników, których nadzorował, mieścił się w ramach zakładowego wykazu stanowisk i funkcji, na których prace wykonywane były w warunkach szczególnych. Należy przy tym stwierdzić, iż prace wykonywane na każdym ze stanowisk, które w spornych okresach wnioskodawca nadzorował, są zbieżne z pracami wskazanymi zarówno w rozporządzeniu, jak i zarządzeniu nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego. (Dz. Urz. MG z 1987 r. nr 4 poz. 7) wskazanym w treści świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych z dnia 23 stycznia 2013 r. (k. 73 akt rentowych) w wykazie A dział IV pozycja 38 punkty 1 (piaskowacz), 6 (malarz), 10 (wykładacz urządzeń tworzywami sztucznymi i gumą), 12 (natryskiwacz tworzywami antykorozyjnymi) i 14 (monter izolacji ciepłochronnych).

W tym miejscu godzi się wskazać, iż zarządzenia resortowe (w tym wskazywane powyżej) nie stanowią źródeł powszechnie obowiązującego prawa, i stanowią jedynie pomocnicze akty prawa niższego rzędu oraz dokumenty dotyczące jedynie konkretnych zakładów pracy, do których odwoływali się poszczególni pracodawcy, wskazując w dokumentacji pracowniczej (świadectwach wykonywania pracy w warunkach szczególnych) na rodzaje wykonywanej przez pracowników pracy. Kluczowym i podstawowym dokumentem w tym zakresie pozostaje cytowane powyżej rozporządzenie. Wypowiedział się bowiem w powyższym zakresie Sąd Najwyższy, wskazując, iż źródłem prawa do emerytury za pracę w szczególnych warunkach jest ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS i rozporządzenie z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Nie jest nim natomiast zarządzenie resortowe, jako że nie stanowi źródła prawa (art. 87 Konstytucji). Wykazy resortowe wydane na podstawie § 1 ust. 2 i 3 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mają charakter informacyjny, techniczno - porządkujący, uściślający oraz mogą mieć znaczenie w sferze dowodowej, stanowiąc podstawę domniemania faktycznego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 2012 r., I UK 403/11). Na marginesie jedynie Sąd Okręgowy pragnie przytoczyć pogląd Sądu Najwyższego, który wskazał, iż co prawda, wykazy resortowe mają charakter jedynie informacyjny, techniczno-porządkujący i uściślający, jednakże z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego lub centralny związek spółdzielczy w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne (art. 231 k.p.c.), że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może - w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych - stanowić negatywną przesłankę dowodową (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09; podobnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2011 r., I UK 164/11).

Odrębnym zagadnieniem pozostaje kwestia zakwalifikowania innych niż opisane powyżej czynności wykonywanych przez ubezpieczonego – czynności administracyjno-biurowych – w zakresie tego, czy uznać je należało za ściśle związane ze sprawowaniem dozoru inżynieryjno-technicznego.

Judykatura stoi na stanowisku, iż jeżeli czynności ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych w warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji. Czym innym jest wykonywanie czynności administracyjno-biurowych ściśle związanych ze sprawowaniem dozoru inżynieryjno-technicznego, a czym innym wykonywanie w ramach zakresu obowiązków również innych czynności, niemających związku z wykonywaniem bezpośredniego dozoru nad procesem produkcji. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2011 r., I UK 164/11). Sąd ten zwrócił również uwagę, iż pomimo wykonywania pewnych czynności w warunkach nienarażających bezpośrednio na szkodliwe dla zdrowia czynniki, można uznać, że dana osoba wykonuje pracę stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, jeżeli są to czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego immanentna cechę (poz. 24 działu XIV wykazu A załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, ze zm.)). (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2012 r., I UK 189/11). Czynności obejmujące sporządzenie dokumentacji związanej z dozorem stanowią integralną część sprawowanego dozoru. Nie ma zatem podstaw do ich wyłączania i traktowania odrębnie. W sytuacji, gdy dozór inżynieryjno-techniczny jest pracą w szczególnych warunkach i praca polegająca na dozorze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie ma żadnej potrzeby ustalania, ile czasu pracownik poświęcał na bezpośredni nadzór nad pracownikami, a ile na inne czynności, które również były związane z tym dozorem (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08).

W zakresie prac administracyjno-biurowych ubezpieczony wykazał, iż niewątpliwie takowe obowiązki go obciążały, natomiast po pierwsze stanowiły faktycznie zupełnie marginalną część jego pracy, a do drugie wynikały wprost i wyłącznie właśnie z faktu pełnienie nadzoru i kontroli nad pracami szeregowych pracowników, nad poszczególnymi brygadami podlegającymi K. M.. Wskazywał także, iż posiadał do pomocy referentkę, która zajmowała się sprawami biurowymi (k. 42 akt sprawy), zaś świadek J. P. zeznał, iż także jego dział planowania i przygotowania remontu wspomagał wnioskodawcę w pracach administracyjnych, które określił jako stricte rozliczeniowe, związane z pracą na stanowiskach roboczych (k. 45 akt sprawy). W ramach tych prac ustalał zakres robót, technologię pracy, odbiory oraz instruktaż stanowiskowy, zajmował się pisaniem zleceń robót, ich zakres oraz harmonogram i weryfikował kosztorysy prac (k. 43 akt sprawy). Sąd Okręgowy tym samym nie miał żadnych wątpliwości, iż czynności te w przypadku ubezpieczonego to czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego immanentna cechę – co oznacza, iż okresy wykonywania tej pracy również należało uwzględnić do pracy w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu, wobec udowodnienia wykonywania stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych, ubezpieczony K. M. spełnił wszystkie przesłanki dla nabycia emerytury w obniżonym wieku, ponieważ osiągnął 60 rok życia, na dzień złożenia wniosku udokumentował okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat, nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego, a także spełnił przesłankę udokumentowania stażu co najmniej 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. W zakresie zaś pozostawania w stosunku pracy okoliczność pozostawała bez znaczenia dla sprawy w związku ze znowelizowanym, opisanym powyżej, brzmieniem art. 184 ust. 2 ustawy, wchodzącym w życie z dniem 01 stycznia 2013 r.

W konkluzji z wyżej przytoczonych względów Sąd Okręgowy na mocy art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. w związku z cytowanymi wyżej przepisami, zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego z dnia 21 lutego 2013 r. i przyznał ubezpieczonemu K. M. prawo do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach od dnia 01 lutego 2013 r. (tj. od pierwszego dnia miesiąca złożenia wniosku – k. 65 akt rentowych). Sąd Okręgowy wziął pod uwagę fakt, iż wniosek o emeryturę ubezpieczony złożył w dniu 11 lutego 2013 r. oraz dyspozycję art. 129 ust. 1 cyt. ustawy, zgodnie z którym świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstawania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca w którym zgłoszono wniosek.

SSO Elżbieta Zabrocka

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE