UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 10 stycznia 2014 r. (znak: (...)) Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w P. stwierdził obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za grudzień 2013 r. potrąconego z renty rodzinnej S. W. przekazanej na podstawie zajęcia komorniczego sygn. akt (...) Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Poznań-Stare Miasto w P. A. G. oraz wezwał (...)Kasę (...) w P. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia w kwocie 148,68 zł. Jako podstawę prawną decyzji organ rentowy wskazał art. 48 ust. 2a ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 666).

W uzasadnieniu Dyrektor (...) wskazał, że rata zajęcia komorniczego z renty rodzinnej S. W. za grudzień 2013 r. została przekazana na konto Komornika Sądowego w dniu 4 grudnia 2013 r., tj. po zgonie świadczeniobiorczyni, który nastąpił w dniu 30 listopada 2013 r. O zgonie organ rentowy powziął wiadomość w dniu 10 grudnia 2013 r. Świadczenie za grudzień 2013 r. było zatem świadczeniem nienależnym, wypłaconym z przyczyn niezależnych od organu innej osobie niż wskazana w decyzji jako osoba uprawniona.

Odwołanie od tej decyzji złożyła (...) Kasa(...) w P. wnosząc o jej zmianę poprzez orzeczenie, że nie jest zobowiązana do zwrotu świadczenia za grudzień 2013 r. potrąconego z renty rodzinnej S. W., które to świadczenie zostało przekazane na podstawie zajęcia komorniczego, sygn. akt (...), dokonanego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Poznań-Stare Miasto w P. A. G.. Ponadto, odwołująca wniosła o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

W uzasadnieniu odwołania pełnomocnik odwołującej wskazał, że odwołująca nie uzyskała bezpośrednio od organu rentowego żadnych świadczeń, natomiast Komornik nie wzywał jej do zwrotu jakichkolwiek należności. Istnieje przy tym prawdopodobieństwo, że kwoty przekazywane przez Komornika były wyegzekwowane z innego tytułu niż renta. Ponadto, odwołująca wskazała, że zbyła wierzytelność dochodzoną w postępowaniu egzekucyjnym przeciwko S. W. na rzecz (...)(prywatna spółka z ograniczoną odpowiedzialnością założona i działająca zgodnie z prawem Wielkiego Księstwa Luksemburg), wobec czego sporną kwotę uzyskaną od Komornika Sądowego przekazała w dniu 10 grudnia 2013 r. podmiotowi reprezentującemu na terenie Polski w/w firmę.

Wyrokiem z dnia 23 czerwca 2014r. (sygn. akt : VII U 1745/14) Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział Ubezpieczeń Społecznych:

1. zmienił zaskarżoną decyzję w całości i stwierdził brak obowiązku zwrotu przez odwołującą (...)Kasę (...) w P. pobranego świadczenia za grudzień 2013 roku potrąconego z renty rodzinnej S. W.przekazanej na podstawie zajęcia komorniczego sygn. Akt (...) Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Poznań Stare Miasto w P. A. G.,

2. zasądził od pozwanego organu rentowego na rzecz odwołującej 60 złotych (słownie: sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny.

Odwołująca (...) Kasa (...) w P. jest wpisana do rejestru przedsiębiorców KRS pod nr (...).

Decyzją z dnia 18 lipca 2005 r. Dyrektor Wojskowego Biura Emerytalnego w P. przyznał S. W. prawo do wojskowej renty rodzinnej po zmarłym mężu W. W. od 2 czerwca 2005 r.

Począwszy od sierpnia 2012 r. organ rentowy potrącał co miesiąc ze świadczenia przyznanego S. W. kwotę objętą zajęciem Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Poznań-Stare Miasto w P. A. G., dokonanym w toku postępowania egzekucyjnego o sygn. akt(...), które to postępowanie toczyło się przeciwko S. W. z wniosku odwołującej (jako wierzyciela uprawnionej).

Część świadczenia przysługującego S. W. była w okresie od sierpnia 2012 r. do listopada 2013 r. zajęta także na rzecz innych wierzycieli.

W toku postępowania egzekucyjnego(...) odwołująca dokonała zbycia przysługującej jej w stosunku do S. W. wierzytelności na rzecz (...)(bezsporne).

W dniu 30 listopada 2013 r. S. W. zmarła.

W dniu 4 grudnia 2013 r. organ rentowy przekazał Komornikowi Sądowemu przy Sądzie Rejonowym Poznań-Stare Miasto w P. A. G. potrąconą z tytułu zajęcia część wojskowej renty rodzinnej S. W.za grudzień 2013 r. w kwocie 857,74 zł. Z kwoty tej Komornik przekazał (przed dniem 10 grudnia 2013 r.) odwołującej kwotę 148,68 zł.

W dniu 10 grudnia 2013 r. córka S. W. złożyła wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego po zmarłej matce. Na podstawie tego wniosku organ rentowy dowiedział się o śmierci S. W..

W dniu 10 grudnia 2013 r. odwołująca przekazała uzyskaną od Komornika Sądowego ze świadczenia zmarłej za grudzień 2013 r. kwotę 148,68 zł firmie (...) sp. z o.o. w S. - tj. podmiotowi reprezentującemu na terenie Polski (...)

W dniu 10 stycznia 2014 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji uznał odwołanie za uzasadnione.

W przedmiotowej sprawie bezsporne było, że pozwany organ rentowy realizował zajęcie komornicze wojskowej renty rodzinnej przysługującej S. W., potrącając i przekazując co miesiąc Komornikowi część świadczenia. Jednym z wierzycieli uprawnionej, na rzecz którego realizowane było zajęcie, była odwołująca. W tym kontekście, poza sporem leżało także, że S. W. zmarła w dniu 30 listopada 2013 r., a w dniu 4 grudnia 2013 r. organ rentowy, nie wiedząc o jej śmierci, przekazał Komornikowi Sądowemu zajętą część świadczenia za grudzień 2013 r., przy czym Komornik część tej kwoty w wysokości 148,68 zł przekazał następnie (przed 10 grudnia 2013 r.) odwołującej. Ponadto, niesporne było także, iż odwołująca swoją wierzytelność przysługującą wobec zmarłej zbyła w toku postępowania egzekucyjnego na rzecz firmy (...) i z tego względu uzyskane od Komornika Sądowego sporne świadczenie przekazała w dniu 10 grudnia 2013 r. reprezentantowi tej firmy - spółce (...) sp. z o.o. w S..

W tak ustalonym stanie faktycznym przedmiotem sporu było to, czy (...) Kasa (...) w P. jest obowiązana do zwrotu przekazanej jej przez Komornika Sądowego tytułem egzekwowanej wierzytelności kwoty 148,68 zł, stanowiącej część zajętego świadczenia za grudzień 2013 r.

W pierwszej kolejności, nie budzi wątpliwości, że skoro organ rentowy przekazał Komornikowi Sądowemu zajętą część wojskowej renty rodzinnej za miesiąc przypadający po śmierci osoby uprawnionej, to świadczenie to było wypłacone nienależnie, zgodnie bowiem z art. 38 ust. 1 pkt 4 w/w ustawy, prawo do świadczeń ustaje w razie śmierci osoby uprawnionej. Oznacza to zarazem, że sporna część zajętego świadczenia przekazana przez Komornika stanowiła świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu art. 48 ust. 2a ustawy, gdyż wypłacono je podmiotowi, który nie był wskazany w treści decyzji przyznającej rentę.

Powyższe nie oznacza jednak, że odwołująca jest obowiązana do zwrotu spornego świadczenia.

W ocenie Sądu I instancji bowiem, przepis art. 48 ust. 2a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin rozpatrywać należy w kontekście art. 48 ust. 1 ustawy, z którego wyraźnie wynika, że zobowiązany do zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia może być tylko ten, kto je pobrał, a więc w momencie wydania decyzji zobowiązującej do zwrotu (która to decyzja ma charakter konstytutywny) jest ich dysponentem. Innymi słowy, nie ma możliwości żądania zwrotu świadczenia od osoby trzeciej, nie będącej adresatem decyzji ustalającej prawo do świadczenia, jeżeli osoba ta w chwili wydania decyzji nie może nim dysponować. Chodzi bowiem o to, aby obowiązkiem zwrotu świadczeń był obciążony ten, kto faktycznie otrzymał przysporzenie bez podstawy prawnej (tj. nie będąc adresatem stosownej decyzji).

Skoro zatem odwołująca wskazała, że przekazane jej przez Komornika Sądowego świadczenie przelała następnie (w dniu 10 grudnia 2013 r.) na rzecz podmiotu, na którego uprzednio przeniosła przysługującą jej w stosunku do S. W. wierzytelność, a pozwany organ rentowy prawdziwości tych twierdzeń nie zaprzeczył, to uznać należy, że w chwili wydania zaskarżonej decyzji odwołująca nie była inną osobą, która pobrała sporne, nienależnie wypłacone, świadczenie. Z uwagi na to, że odwołująca zbyła wierzytelność przysługującą jej wobec zmarłej, nie była dysponentem kwoty przekazanej przez Komornika Sądowego, lecz przekazała ją jedynie uprawnionemu podmiotowi. Przez wskazanie tego podmiotu odwołująca uwolniła się zatem z odpowiedzialności w trybie art. 48 ust. 2a w/w ustawy.

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy- na podstawie powołanych przepisów i art. 477^{(

14)} § 2 k.p.c. - zmienił zaskarżoną decyzję w całości i stwierdził brak obowiązku zwrotu przez odwołującą pobranego świadczenia za grudzień 2013 r. potrąconego z renty rodzinnej S. W. przekazanej na podstawie zajęcia komorniczego sygn. akt (...) Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym Poznań-Stare Miasto w P. A. G., o czym orzeczono w pkt. 1 wyroku

Apelację od wyroku złożył pozwany organ rentowy zarzucając naruszenie prawa to jest art. 48 ust. 2a ustawy z dnia 10 grudnia 1993r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2013. 666 j.t.) polegające na uznaniu, że mimo spełnienia się przesłanki świadczenia nienależnie pobranego (wypłaconego podmiotowi, który nie był wskazany w decyzji przyznającej rentę) odwołująca nie jest zobowiązana do zwrotu należności na rzecz organu rentowego.

Wskazując na te zarzuty wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania ubezpieczonego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji oraz o zasądzenie od odwołującej na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego w II instancji według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja okazała się bezzasadna.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd I instancji przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe, a zebrany materiał, poddał wszechstronnej ocenie z zachowaniem granic swobodnej oceny dowodów przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c. Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które tutejszy Sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była ocena czy zasadnie organ rentowy wezwał odwołującą (...) Kasę (...) w P. do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za grudzień 2013r. w kwocie 148,68 zł potrąconego przez organ rentowy z renty rodzinnej S. W. i przekazanego Komornikowi Sądowemu przy Sądzie Rejonowym Poznań –Stare Miasto w P. na podstawie zajęcia komorniczego.

W pierwszej kolejności wskazać należało podstawy prawne niniejszego wyroku.

Zgodnie z art. 48 ust. 1 ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (t.j. Dz. U. z 2013 r., póz. 666 ze zm.), osoby, które pobierały świadczenia pieniężne pomimo istnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo ograniczenie ich wysokości, są obowiązane do zwrotu nienależnych im świadczeń, jeżeli były pouczone w formie pisemnej przez organ emerytalny o obowiązku zawiadomienia o tych okolicznościach.

Stosownie do art. 48 ust. 2a ustawy, za nienależnie pobrane świadczenia pieniężne uważa się również świadczenia pieniężne wypłacone, z przyczyn niezależnych od wojskowego organu emerytalnego, osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu.

Sytuacja faktyczna (...) Kasy (...)w P. która otrzymała sporną kwotę od komornika jako wierzyciel przypomina sytuację banku któremu przekazano kwoty świadczeń za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy. Warto w tym miejscu przypomnieć regulacje dotyczące tego zagadnienia.

Zgodnie z art. 138a ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 ze zm.) bank i spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa są zobowiązane zwrócić ZUS kwoty świadczeń przekazane na rachunek w banku lub kasie za miesiące następujące po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć świadczeniobiorcy.

Zasada ta została powtórzona w art. 55 ust. 1 pkt 2 ustawy z 29.08.1997 r. - Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zm.), który stanowi, że w przypadku śmierci posiadacza rachunku oszczędnościowego, oszczędnościowo-rozliczeniowego lub terminowej lokaty oszczędnościowej bank jest obowiązany wypłacić z tych rachunków kwotę równą wpłatom na nie dokonanym przez organ wypłacający świadczenie z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenie w stanie spoczynku, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunku, wskazaną we wniosku organu wypłacającego to świadczenie, skierowanym do banku.

Stosownie jednak do treści art. 55 ust. 3 Prawa bankowego bank jest zwolniony od wypłaty pełnej lub częściowej kwoty wskazanej powyżej, jeżeli przed otrzymaniem wniosku organu wypłacającego świadczenie dokonał z tych rachunków wypłat innym osobom uprawnionym, które to wypłaty nie pozwalają zrealizować wniosku w całości lub części oraz w terminie 30 dni od otrzymania wniosku poinformuje o tym ten organ wraz ze wskazaniem osób, które pobrały wypłaty.

Art. 55 ust. 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r., Nr 72, poz. 665 ze zm.), stanowi wyjątek od reguły, stąd też musi być interpretowany ściśle. Do zwolnienia banku z obowiązku zwrotu wpłaconego świadczenia niezbędne jest wskazanie osoby, której dokonano wypłaty z rachunku zmarłej przed otrzymaniem wniosku ZUS o zwrot należności. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach

z dnia 21 maja 2008 r. III AUa 1580/07, LEX nr 491114)

W analizowanej sprawie organ rentowy przekazał komornikowi sądowemu zajętą część wojskowej renty rodzinnej za miesiąc przypadający po śmierci osoby uprawnionej zatem świadczenie to było wypłacone nienależnie, zgodnie bowiem z art.38 ust.1 pkt.4 w/w ustawy prawo do świadczeń ustaje w razie śmierci osoby uprawnionej. Oznacza to zarazem, że sporna część zajętego świadczenia przekazana przez komornika stanowiła świadczenie nienależnie pobrane w rozumieniu art.48 ust.2a ustawy gdyż wypłacono je podmiotowi, który nie był wskazany w treści decyzji przyznającej rentę.

Słusznie jednak ocenił Sąd I instancji, że odwołująca nie jest obowiązana do zwrotu spornego świadczenia albowiem w chwili wydania decyzji zobowiązującej do zwrotu nie była już ich dysponentem. Nie ma bowiem możliwości żądania zwrotu świadczenia od osoby trzeciej, nie będącej adresatem decyzji ustalającej prawo do świadczenia, jeżeli osoba ta w chwili wydania decyzji nie może nim dysponować. Wynika to wyraźnie z treści art. 48 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin zgodnie z którym zobowiązany do zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia może być tylko ten, kto je pobrał, a więc w momencie wydania decyzji zobowiązującej do zwrotu o charakterze konstytutywnym jest ich dysponentem. Z uwagi na to że odwołująca zbyła wierzytelność przysługującą jej wobec zmarłej nie była dysponentem kwoty przekazanej przez komornika sądowego, lecz przekazała ją jedynie uprawnionemu podmiotowi. Przez wskazane tego podmiotu odwołująca uwolniła się od odpowiedzialności w trybie art. 48 ust. 2a w/w ustawy.

Uwzględniając powyższe na podstawie art. 385 k.p.c. oddalono apelację.

del. SSO Sylwia Dembska

SSA Ewa Cyran

SSA Marek Borkiewicz

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE