UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 18 września 2012 r.

Wyrokiem z dnia 18 stycznia 2012 r. Sąd Okręgowy w Kielcach V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie K. K. od Decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z dnia 26 października 2011 r., którą organ rentowy odmówił mu emerytury z uwagi na niespełnienie przesłanek do uzyskania emerytury w wieku obniżonym w oparciu o przepis art. 184 ust. 1 i 2 oraz art. 32 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jednol. Z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.), gdyż nie udowodnił żadnego okresu pracy w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca ur. (...), od 1 lipca 1960 r. do 31 stycznia 1974 r. pracował w Państwowym Ośrodku (...) w J. na stanowisku montażysty ciągnikowego i mechanika samochodowego; od 1 lutego 1974 r. do 31 października 1975 r. pracował jako mechanik w Spółdzielni(...)w Ś.; od 1 listopada 1975 r. do 15 sierpnia 1977 r. był członkiem(...)Spółdzielni (...)w B. i pracował jako mechanik ciągnikowy; od 22 sierpnia 1977 r. do 14 marca 1979 r. pracował w Spółdzielni (...)w Ś. również jako mechanik ciągnikowy. W w/wym. zakładach praca wnioskodawcy polegała na remontowaniu ciągników, tj. kapitalnych remontach silników, naprawach skrzyń biegów, tylnych mostów. Około 6 godzin dziennie pracę wykonywał w kanałach remontowych, a w okresie zatrudnienia w (...) w B. w okresie żniw dodatkowo wykonywał pracę kierowcy kombajnu. W okresie od 15 marca 1979 r. do 30 września 1992 r. wnioskodawca był zatrudniony na stanowisku mechanika w Państwowym (...)w M.; od 1 października 1992 r. do 30 czerwca 1993 r. w Gospodarstwie Rolnym (...) Skarbu Państwa w M., powstałym w wyniku przekształcenia w/wym. PGR-u, od 1 lipca 1993 r. do 4 maja 1996 r. w Gospodarstwie Rolnym (...), który dzierżawił w/wym. (...) w M.. W wymienionych zakładach pracy ubezpieczony przez większą część roku naprawiał ciągniki, samochody, przygotowywał kombajny do żniw. Około 5 – 6 godzin dziennie pracę wykonywał w kanałach remontowych, zaś w okresie letnim przez okres 2 – 3 miesięcy pracował jako kierowca kombajnu, natomiast w okresie wiosennym i jesiennym, obok pracy mechanika, wykonywał również pracę kierowcy sieczkarni do zbioru zielonek przez około 2 – 3 godzin dziennie. Udokumentowały łączny staż pracy wnioskodawcy na dzień 31 grudnia 1998 r. wynosi 28 lat 8 miesięcy i 27 dni. Nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego, nie jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę i wniosek o emeryturę złożył w dniu 18 lipca 2011 r.

Powyższy stan faktyczny Sąd pierwszej instancji ustalił na podstawie akt organu rentowego, akt osobowych ubezpieczonego, zeznań świadków i wnioskodawcy.

Zważył Sąd, że odwołanie, w którym K. K. podnosi, iż pracował w warunkach szczególnych przez co najmniej 15 lat przy pracach w kanałach remontowych oraz jako kierowca kombajnu, nie jest zasadne. Powołał Sąd treść przepisów art. 184 ust. 1 w zw. z art. 27 i 32 ustaw o emeryturach i rentach z FUS (cyt. wyż.) oraz §2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. (Dz. U. z 1983 r., nr 8, poz. 43) i stwierdził, że spór w niniejszej sprawie dotyczył tego, czy wnioskodawca wykonywał pracę w szczególnych warunkach w wymiarze co najmniej 15 lat. Podniósł Sąd, że zarówno z akt osobowych wnioskodawcy, przedłożonych świadectw pracy, jak i jego zeznań i zeznań świadków, którzy byli zatrudnieni w tych samych co ubezpieczony zakładach pracy wynika, iż wykonywał on typową pracę mechanika. Zajmował się bowiem remontem pojazdów mechanicznych i osprzętu do nich, a jeśli zachodziła przy tym potrzeba, prace wykonywał w kanale remontowym. Z całą pewnością pracy w kanałach remontowych przy naprawach ciągników i innych pojazdów mechanicznych nie wykonywał stale w pełnym wymiarze czasu pracy, a przeciwnie z zeznań świadków wynikało, że znaczną część remontów wykonywał poza kanałem. Częściowo potwierdził to sam wnioskodawca zeznając, że praca w kanale remontowym zajmowała mu około 6 godzin dziennie. Odnosząc się do okresowej pracy wnioskodawcy wykonywanej przez 2 – 3 miesięcy letnich jako kombajnista, stwierdził Sąd, że nawet przyjmując, iż wykonywał ją stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez 3 miesiące w ciągu każdego kolejnego roku na przestrzeni lat 1975 (tj. od zatrudnienia w (...) Spółdzielni(...)w B.) do 1995 r. (tj. ostatnich żniw w gospodarstwie rolnym (...)), to i tak nie legitymuje się co najmniej 15 – letnim stażem pracy jako kierowca kombajnu zwłaszcza, że okres od 1 listopada 1975 r. do 15 sierpnia 1977 r., gdy był członkiem (...) Spółdzielni (...)wB., nie może zostać zaliczony do okresu, od którego zależy nabycie prawa do wcześniejszej emerytury z art. 32 ustawy, gdyż jako członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej nie mógł pozostawać w stosunku zatrudnienia. Również pracy wnioskodawcy wykonywanej jako kierowca sieczkarni w okresie wiosenno – letnim wnioskodawca nie wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy, a tylko 2 – 3 godzin dziennie, toteż okresy te nie mogą być zaliczone do pracy w warunkach szczególnych. Konkludował Sąd, że zebrany materiał dowodowy nie dał podstaw do ustalenia, że wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu przez 15 lat pracę wymienioną w dziale A, wykazie VIII poz. 2 i 3, tudzież w wykazie A, dział XIV poz. 16 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (cyt. wyż.). Z tych względów na zasadzie art. 477¹⁴ §1 kpc Sąd oddalił odwołanie.

Apelację od powyższego wyroku złożył wnioskodawca.

Stwierdził, że nie może się zgodzić z wyrokiem, albowiem praca, którą wykonywał przez 28 lat 8 miesięcy i 27 dni była ujęta w wykazie A, dział VIII i XIV rozporządzenia. Podniósł skarżący, że praca kierowcy kombajnu zbożowego oraz kierowcy sieczkarni – kombajnu do zbioru zielonek, odbywała się w okresie letnim, ale nie 8 – godzinnym czasie pracy, tylko ze względu na swoją specyfikę była przezeń wykonywana nawet do 16 – u godzin na dobę. Podkreślił, że drugą równoległą pracę mechanika remontowego wykonywał w kanałach remontowych. Przyznał, że określił jej wymiar na ok. 6 godzin dziennie, ale wyjaśnił, że z uwagi na upływ czasu, trudno mu było to sprecyzować, ale w rolnictwie praca przy remoncie silników wynosiła nawet 14 godzin na dobę. Podniósł, że w jego przekonaniu posiada 15 – letni wymagany czas pracy potrzebny do wcześniejszej emerytury, już choćby dlatego, gdy zliczy się 28 lat pracy w warunkach szkodliwych po 6 godzin dziennie.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja nie zawiera usprawiedliwionych zarzutów.

Sąd Apelacyjny w całości akceptuje ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne przyjęte przez Sąd pierwszej instancji za podstawę rozstrzygnięcia.

Spór w przedmiotowej sprawie dotyczył spełnienia przesłanek, od których zależy nabycie prawa do emerytury w związku z zatrudnieniem w szczególnych warunkach. W szczególności sporne było spełnienie przesłanki w postaci posiadania przez ubezpieczonego co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Stosownie do treści art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r., nr 39, poz. 353, ze zm.) ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., a będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 tej ustawy. Jednocześnie na mocy art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, a zatem na dzień 1 stycznia 1999 r. osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn (pkt 1) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, czyli okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (pkt 2). Nadto, w myśl art. 184 ust. 2 w/w ustawy, przedmiotowa emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (art. 32 ust. 2 ustawy).

Przepis art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi, że wiek emerytalny, rodzaje prac, stanowisk oraz warunki, na podstawie których przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. Pod pojęciem przepisów dotychczasowych należy rozumieć przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43, ze zm.). Zgodnie z przepisem §4 ust. 1 tego rozporządzenia pracownik, który wykonywał pracę w szczególnych warunkach wskazaną w wykazie A, nabywa prawa do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący dla kobiet 55 lat i dla mężczyzn 60 lat, jak też posiada wymagany okres zatrudnienia (tj. 25 lat dla mężczyzn i 20 lat dla kobiet), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Przy rozważaniu kwestii nabycia uprawnień do tzw. wcześniejszej emerytury konieczne jest spełnienie wskazanych powyżej przesłanek, przy czym należy mieć na uwadze, że zgodnie z §2 ust. 1 cytowanego wyżej rozporządzenia, z okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Podsumowując powyższe, przy rozważaniu, czy dana osoba spełnia przesłanki nabycia prawa do emerytury w związku z pracą w warunkach szczególnych, konieczne jest dokonanie ustaleń, czy ubezpieczony wykonywał takie czynności, które mogą być zakwalifikowane jako praca w warunkach szczególnych oraz czy praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela ustalenia Sądu pierwszej instancji zgodnie, z którymi praca wykonywana przez K. K.na stanowisku mechanika, mechanika ciągnikowego, czy kierowcy kombajnu nie była pracą w warunkach szczególnych w rozumieniu powołanych wyżej przepisów.

W pierwszym rzędzie należy odnieść się do definicji ustawowej zawartej w cyt. wyż. art. 32 ust. 2 ustawy. Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki. Jako przykłady takiej pracy można wymienić: pracę w narażeniu na hałas przekraczający dozwolone normy, w zapyleniu, w oparach chemicznych, w wysokich temperaturach lub zmiennych warunkach atmosferycznych. Pracę taką pracownik musi wykonywać stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku (§2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.), aby nabyć prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Motyw przyświecający ustawodawcy w stworzeniu instytucji przewidzianej w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS opiera się zatem na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Pamiętać również należy, iż prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym stanowi odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy emeryturach i rentach z FUS i określonego w nim wieku emerytalnego, tak więc przepisy regulujące to prawo należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo. Przy takim założeniu czynności w postaci remontów pojazdów mechanicznych, napraw ciągników, osprzętu, skrzyń biegów, tylnych mostów, przyczep, samochodów, różnych maszyn (kultywatory, sieczkarnie, pługi), aby mogły być zakwalifikowane do pracy wykonywanych w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia (cyt. wyż.) objętych wykazem A, dział XIV, poz. 16 „prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych”, to musiałyby być wykonywane w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w kanałach remontowych. Fakt taki nie został w niniejszej sprawie potwierdzony ani zeznaniami świadków, ani zeznaniami wnioskodawcy. Trafnie Sąd pierwszej instancji ocenił, że wnioskodawca wykonywał typową pracę mechanika. Pracując w warsztacie lub pod wiatą (P. M., (...) J.) zajmował się naprawą ciągników, maszyn rolniczych, osprzętu i urządzeń, które nierzadko przed naprawą trzeba było zdemontować, a po naprawie zamontować, jednak w ramach procesu naprawy praca w kanale remontowym – jak uczy doświadczenie życiowe – była jedynie częścią (wycinkiem) procesu technologicznego naprawy i nie obejmowała pełnego wymiaru czasu pracy na zajmowanym przez niego stanowisku pracy, gdyż poza tymi pracami (w kanale) część czasu pracy przeznaczana była na naprawy sprzętu na stole montażowym, poza kanałem, a więc w miejscu, gdzie nie występowało bezpośrednie narażenie na oddziaływanie czynników szkodliwych. Mając to na uwadze należało stwierdzić, że dokonane przez Sąd pierwszej instancji w tym zakresie ustalenia doprowadziły go do uprawnionej konkluzji, iż praca w kanałach remontowych nie może być uznana za pracę w warunkach szczególnych. Tym ustaleniom i dokonanej przez Sąd Okręgowy sędziowskiej ocenie zebranego w sprawie materiału dowodowego apelujący przeciwstawił polemiczne twierdzenia, że „nawet gdyby licząc po 6 godzin dziennie z 8 godzinnego dnia pracy przez 28 lat pracy” to uzyskałby 20 lat pracy w warunkach szkodliwych”. Polemika taka nie znajduje uzasadnienia w zebranym materiale dowodowym, z którego jednoznacznie wynika, iż w ramach obowiązującego wnioskodawcę rozmiaru czasu pracy na zajmowanym stanowisku pracy wykonywał on równocześnie także naprawy zdemontowanych w kanałach remontowych urządzeń samochodowych tyle, że zakres czynników szkodliwych, nie zaliczał mu się do prac wykonywanych w szczególnych warunkach.

W wyroku z dnia 4 czerwca 2008 r. sygn. II UK 306/07 Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż nie jest dopuszczalne uwzględnienie przy ustalaniu okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika (LEX 528599).

Powyższe prowadzi do wniosku, że okres pracy wnioskodawcy na stanowiskach mechanika samochodowego, ciągnikowego nie może zostać mu – jak to prawidłowo przyjął Sąd pierwszej instancji - zaliczony do okresu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Sąd Apelacyjny podziela także rozważania odnoszące się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do pracy wnioskodawcy na stanowisku kierowcy kombajnu (ujętej w wykazie A, dział VIII, poz. 3 /prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych/). W ustalonym stanie faktycznym hipotetyczne wyliczenie lat pracy wnioskodawcy w tym charakterze także nie pozwoliło udowodnić co najmniej 15 lat takiej pracy.

Reasumując należy podkreślić, że z przywileju przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, przysługującego pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą skorzystać wyłącznie pracownicy, którzy byli rzeczywiście zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szkodliwych warunkach (art. 32 ustawy o emeryturach i rentach w zw. z §2 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.). Warunek szczególnego zatrudnienia – zwłaszcza, gdy osoba ubiegająca się o emeryturę, tak jak skarżący, nie dysponuje świadectwem potwierdzającym wykonywanie takiej pracy – nie może budzić żadnych wątpliwości przy ubieganiu się o świadczenie. Skoro wnioskodawca nie wykazał, że spełnił ustawowy warunek przepracowania co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych zasadna była odnowa przyznania mu emerytury na podstawie powołanych na wstępie przepisów.

Mając na względzie, że zaskarżone orzeczenie odpowiada prawu Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc orzekł jak w sentencji.

M.Z.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE