UZASADNIENIE

Do tutejszego Sądu wpłynął wniosek J. P. (1) o uchylenie aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego przez notariusza J. K. w jej Kancelarii w P. w dniu 23 grudnia 2013 roku i stwierdzenie nabycia spadku po M. P. (1) zgodnie z ujawnionym testamentem, a więc przez bratanków spadkodawcy – K. P. i J. P. (2).

Uczestniczka postępowania Z. G. oraz wezwani do udziału w sprawie K. P., J. P. (2), B. S., przyłączyli się do powyższego wniosku, przy czym K. P. wniósł dodatkowo o zasądzenie od W. P. kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych za I i II instancję.

Uczestnik postępowania W. P. wniósł o oddalenie wniosku.

Wezwany do udziału w sprawie w charakterze uczestnika postępowania J. P. (3) nie zajął merytorycznego stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

M. P. (1) był księdzem, proboszczem parafii W.. Nie miał dzieci, był kawalerem. W dniu 25 czerwca 2012 roku sporządził testament własnoręczny, w którym do całości spadku po sobie powołał swoich bratanków K. P. i J. P. (2), to jest synów J. P. (1), a wykonawcą testamentu uczynił sprawującego urząd dziekana księdza B. S.. Nie sporządził innych testamentów (testament, wydruk ze strony internetowej – k 209-210, pismo – k 227, okoliczności niesporne).

M. P. (1) zmarł w dniu 27 lipca 2013 roku w P.. Na stałe przed śmiercią zamieszkiwał w P.. Jego rodzice zmarli przed nim. Ojciec M. P. (2) zmarł w 1986 roku, a matka C. P. zmarła w 2002 roku. Miał on pięcioro rodzeństwa – siostry Z. G. i H. M., która zmarła w dniu 14 lutego 2012 roku oraz braci W. P., J. P. (1), I. P., którym zmarł w dniu 12 września 1999 roku. I. P. miał jednego syna – J. P. (3). H. M. nie miała dzieci (aktu zgonu – k 3, 155, 181, akt urodzenia – k 156, 158, zapewnienie spadkowe – k 40, postanowienie – k 226, pismo – k 240).

W dniu 23 grudnia 2013 roku notariusz J. K., w jej kancelarii w P., sporządziła akt poświadczenia dziedziczenia za numerem repertorium A 3983/2013 poświadczając, że spadek po M. P. (1), synu M. F. i C., zmarłym w dniu 27 lipca 2013 roku w P. i tu ostatnio stale zamieszkałym, przypadł na podstawie ustawy jego siostrze Z. G. oraz jego braciom W. P. i J. P. (1) w częściach po 1/3. Akt ten został sporządzony w obecności wyżej wskazanych spadkobierców. Przy sporządzaniu tegoż aktu nie był obecny J. P. (2). Natomiast K. P. był przy jego odczytywaniu, jednakże nie był formalnym uczestnikiem postępowania przed notariuszem dotyczącym sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Osoby obecne przy sporządzaniu aktu poświadczenia dziedziczenia nie poinformowały notariusza J. K. o istnieniu testamentu spadkodawcy (akt poświadczenia dziedziczenia – k 4-7, informacja o zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia – k 8, okoliczności niesporne).

Testament własnoręczny spadkodawcy został otwarty i ogłoszony na rozprawie w dniu 30 czerwca 2014 roku (protokół otwarcia i ogłoszenia testamentu k 37-38).

Sąd zważył, co następuje:

Zdaniem Sądu materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, istotny z punktu widzenia rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, to jest w zakresie dotyczącym ustalonego powyżej stanu faktycznego, należało uznać za wiarygodny, albowiem brak było podstaw do jego kwestionowania. W pozostałym zakresie, w szczególności dotyczącym motywacji, którą kierowali się spadkobiercy ustawowi zatajając testament przed notariuszem, a także co do tego kiedy poszczególne osoby dowiedziały się o istnieniu testamentu, nie miało to znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i z tego powodu nie zostało przytoczone w stanie faktycznym ustalonym powyżej. Ustaleń faktycznych w sprawie Sąd dokonał również na podstawie niespornych twierdzeń stron w zakresie wskazanym powyżej (art. 230 kpc w zw. z art. 13§2 kpc).

W ocenie Sądu żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy nie miała okoliczność czy testament został wykonany w części wskazanej w jego punkcie 3, na co zwracał uwagę uczestnik postępowania W. P., albowiem przepisy Kodeksu cywilnego nie uzależniają ważności testamentu od tej okoliczności. Co więcej powoływanie się przez niego na konieczność wykonania testamentu również w zakresie ewentualnych poleceń czy zapisów, wskazuje że również on uważa testament za ważny.

Zgodnie z art. 679 kpc dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, z zastosowaniem przepisów rozdziału ósmego Kodeksu postępowania cywilnego dotyczącego stwierdzenia nabycia spadku. Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność. Wniosek o wszczęcie takiego postępowania może zgłosić każdy zainteresowany. W razie przeprowadzenia dowodu, że spadek w całości lub w części nabyła inna osoba niż wskazana w prawomocnym postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd spadku, zmieniając to postanowienie, stwierdzi nabycie spadku zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Powyższe stosuje się odpowiednio do zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia oraz do stwierdzenia nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego. Ograniczenia wskazane powyżej, a dotyczące uczestników postępowania przed notariuszem sporządzającym akt poświadczenia dziedziczenia, dotyczą przede wszystkim podstawy i terminu do zgłoszenia wniosku o uchylenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Mogą oni bowiem opierać żądanie uchylenia aktu poświadczenia dziedziczenia tylko na tej podstawie, której nie mogli powołać w postępowaniu u notariusza, a ponadto tylko przed upływem roku od dnia, w którym uzyskali tę możność. Zdaniem Sądu nie ulega żadnej wątpliwości, iż nie może domagać się uchylenia przedmiotowego aktu poświadczenia dziedziczenia wnioskodawca J. P. (1) i Z. G., albowiem wiedzieli oni w momencie sporządzania aktu poświadczenia dziedziczenia, że spadkodawca sporządził testament i jaka była jego treść, jednakże faktu tego nie ujawnili notariuszowi. Niemniej jednak powyższe ograniczenia, tak co do terminu, jak i co do podstawy żądania uchylenia aktu poświadczenia dziedziczenia, nie dotyczą spadkobierców testamentowych, to jest K. P. i J. P. (2), a także wezwanego do udziału w sprawie w charakterze uczestnika postępowania – B. S., ponieważ nie byli oni uczestnikami postępowania przed notariuszem. Z §2 aktu poświadczenia dziedziczenia wynika bowiem, że akt został sporządzony w obecności Z. G., W. P. i J. P. (1). Wprawdzie przy odczytywaniu aktu poświadczenia dziedziczenia był obecny również K. P., jednakże nie był on formalnie uczestnikiem postępowania przed notariuszem. Co więcej nie mógł być uczestnikiem tegoż postępowania wobec faktu nie ujawnienia notariuszowi testamentu spadkodawcy, albowiem zgodnie z art. 95aa.§1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku – Prawo o notariacie (tekst jednolity – Dz. U. z 2014 roku, pozycja 164 ze zm.) osobami zainteresowanymi w rozumieniu rozdziału 3a regulującego kwestie sporządzania aktów poświadczenia dziedziczenia przez notariusza są osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi, a także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. Nie jest przy tym konieczne, aby zarówno K. P., jak i J. P. (2) występowali z oddzielnym wnioskiem w tym względzie, niezależnie od wniosku J. P. (1). Wystarczające jest poparcie wniosku złożonego przez wnioskodawcę czy ewentualnie innego uczestnika postępowania, aby Sąd mógł oceniać ich uprawnienie do żądania uchylenia aktu poświadczenia dziedziczenia, gdyż postępowanie w tym względzie toczy się według przepisów Księgi II Części I Kodeksu postępowania cywilnego regulujących postępowanie nieprocesowe, w którym zgodnie z art. 510§1 kpc zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania i może on wziąć udział w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji. To oznacza, że spadkobiercy testamentowi mogli samodzielnie składać wnioski, w tym domagać się tak wydania orzeczenia zgodnego z treścią wniosku złożonego przez osobę inicjującą postępowanie, jak i wniosków odmiennych.

Uwzględniając powyższe należało zdaniem Sądu ustalić czy zachodzą przesłanki do uchylenia sporządzonego przez notariusza w dniu 23 grudnia 2013 roku aktu poświadczenia dziedziczenia i stwierdzenia nabycia spadku na podstawie złożonego przez wnioskodawcę testamentu z dnia 25 czerwca 2012 roku.

Zgodnie z art. LI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16 poz. 94) do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy. Do testamentów, odwołania testamentów, jak również umów o zrzeczenie się dziedziczenia stosuje się jednak, jeżeli chodzi o zdolność osób, o formę i wady oświadczenia woli, prawo obowiązujące w chwili złożenia tych oświadczeń (art. LII§1 ustawy). Do oceny zdolności osób, formy testamentu i ewentualnych wad oświadczenia woli mają zatem zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego z daty sporządzenia testamentu.

Jak wynika z przepisów Kodeksu cywilnego obowiązujących w dniu śmierci spadkodawcy rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można było jedynie przez testament (art. 941 kc). Spadkodawca mógł powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób (art. 959 kc), przy czym mógł w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia (art. 943 kc). Sporządzić i odwołać testament mogła przy tym tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych (art. 944§1 kc). Testament mógł być sporządzony w szczególności w ten sposób, że spadkodawca mógł napisać go w całości pismem ręcznym, podpisać i opatrzyć datą (art. 949 kc), przy czym byłby on nieważny, gdyby został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści, a także pod wpływem groźby (art. 945§1 kc). Powołanie do spadku mogło bowiem wynikać z ustawy lub z testamentu, przy czym dziedziczenie ustawowe ma miejsce wtedy, gdy spadkodawca w ogóle nie sporządził testamentu, sporządzony testament nie zawiera powołania spadkobiercy, albo okazał się nieważny (art. 926§1 i 2 kc)

W ocenie Sądu testament własnoręczny sporządzony przez spadkodawcę należało uznać za ważny, albowiem zawiera on wszystkie elementy wskazane w art. 949 kc, a jednocześnie nie wykazano, aby spadkodawca był niezdolny do samodzielnego sporządzenia testamentu, w szczególności aby zaistniała którakolwiek z okoliczności wskazanych w art. 945 kc. Nikt bowiem z uczestników postępowania nie kwestionował ważności testamentu, a nadto nie wykazano, aby spadkodawca kiedykolwiek odwołał testament. Brak było również jakichkolwiek okoliczności, które uzasadniałyby w powyższym względzie czynienie przez Sąd ustaleń z urzędu. Z tego powodu należało stwierdzić, iż M. P. (1) skutecznie testamentem powoływał do spadku po sobie K. P. i J. P. (2). Wprawdzie z treści testamentu nie wynika w jakiej części powołał ich do spadku, jednakże tą kwestię rozstrzyga treść art. 960 kc, zgodnie z którym jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych.

Wobec powyższego należało uchylić akt poświadczenia dziedziczenia po M. P. (1), synu M. F. i C., zmarłym w dniu 27 lipca 2013 roku w P. i tu ostatnio stale zamieszkałym, sporządzony przez notariusza J. K. w jej kancelarii w P. w dniu 23 grudnia 2013 roku za numerem repertorium A(...)o czym orzeczono w punkcie 1. sentencji, a nadto w punkcie 2. postanowienia stwierdzić, że spadek po M. P. (1), synu M. F. i C., zmarłym w dniu 27 lipca 2013 roku w P. i tu ostatnio stale zamieszkałym, na podstawie testamentu własnoręcznego sporządzonego przez spadkodawcę w miejscowości W. w dniu 25 czerwca 2012 roku, nabyli bratankowie: K. P. i J. P. (2) w częściach równych.

W ocenie Sądu brak było podstaw do zasądzenia od W. P. na rzecz K. P. kosztów zastępstwa prawnego, albowiem to w istocie na skutek zatajenia faktu istnienia testamentu przez wnioskodawcę, a w zasadzie również przez K. P., który był u notariusza podczas ogłaszania aktu poświadczenia dziedziczenia i nie ujawnił, że spadkodawca sporządził testament, postępowanie niniejsze było konieczne. Wobec powyższego należało orzec jak w punkcie 3. sentencji postanowienia, to jest oddalić wniosek K. P. o zasądzenie od W. P. kosztów postępowania.

SSR Arkadiusz Piotrowski

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE