UZASADNIENIE

Powód B. P. wniósł w pozwie skierowanym do Sądu Rejonowego w Strzelcach Opolskich o zasądzenie m.in. od pozwanego Skarbu Państwa – Dyrektora Aresztu Śledczego
w K. kwoty 1 918,16 zł tytułem odszkodowania za bezprawne pomniejszenie wynagrodzenia za pracę w powyższej jednostce penitencjarnej. Wniósł także o zasądzenie odsetek ustawowych od dnia złożenia pozwu.

Powód wskazał, iż zaniżono fundusze wypłacane mu za pracę w pozwanej jednostce penitencjarnej, niższe niż najniższa krajowa w zawodach spawacz, ślusarz, palacz CO, które wykonywał od marca 2003 roku do sierpnia 2004 roku. Powód powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2010 roku, który uznał powyższe zaniżanie wynagrodzenia za pracę za niezgodne z Konstytucją RP, wniósł o zasądzenie brakujących kwot tak, aby jego wynagrodzenie równe było najniższej krajowej pensji w powyższych zawodach. Wskazał, iż w jednostkach penitencjarnych, w których pracował (w tym w pozwanej jednostce), wypłacono mu zaniżone wynagrodzenie za pracę.

W odpowiedzi na pozew Skarb Państwa – Dyrektor Aresztu Śledczego w K. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. W pierwszej kolejności pozwany wniósł o przekazanie sprawy w tym zakresie zgodnie z właściwością do Sądu Rejonowego Katowice – Zachód w Katowicach.

Odnosząc się merytorycznie do zarzutów wskazanych w treści pozwu pozwany przyznał, iż powód był zatrudniony odpłatnie w Areszcie Śledczym w K. od dnia 12 marca 2003 roku do 31 sierpnia 2004 roku na ¾ etatu. W okresie od 12 marca 2003 roku do 1 września 2003 roku wynagrodzenie powoda kształtowane było w oparciu o art. 123 § 1 zdanie trzecie k.k.w. w brzmieniu wówczas obowiązującym (wynagrodzenie należne powodowi nie mogło być niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawie odrębnych przepisów). Natomiast w okresie od 1 września 2003 roku do 31 sierpnia 2004 roku wynagrodzenie powoda było ustalane na podstawie art. 123 § 2 k.k.w., w brzmieniu nadanym mu przez ustawę z dnia 24 lipca 2003 roku o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw. W oparciu o powyższą podstawę prawną, w okresie jej obowiązywania, osoby skazane zatrudnione odpłatnie przez Areszt Śledczy w K. miały kształtowane wynagrodzenie w taki sposób, aby zapewnić im osiągnięcie co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia określonego na podstawie odrębnych przepisów, przy przepracowaniu pełnego miesięcznego wymiaru czasu pracy lub wykonaniu pełnej miesięcznej normy pracy. Pozwany zwrócił uwagę, iż wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 lutego 2010 roku, który zmienił podstawy kształtowania wynagradzania osób osadzonych, wszedł w życie z dniem 9 marca 2011 roku, dlatego też jego zdaniem, zastosowanie przez Trybunał klauzuli odraczającej spowodowało, że przed tą datą, regulacja zawarta w art. 123 § 2 k.k.w. nie może być uznana za sprzeczną z przepisami Konstytucji RP, a działania Skarbu Państwa oparte na stosowaniu tego przepisu nie były tym samym bezprawne. Podkreślił, iż w zakresie kształtowania wynagrodzenia powoda w powyższym okresie działał w oparciu o obowiązujące przepisy.

Pozwany podniósł także zarzut przedawnienia roszczenia powoda wskazując na treść art. 442¹ § 1 k.c. (odpowiedź na pozew k. 35-37).

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Strzelcach Opolskich z dnia 17 lutego 2014 roku Sąd ten stwierdził swoją niewłaściwość i w zakresie roszczenia skierowanego przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Aresztu Śledczego w K. przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu Katowice – Zachód w Katowicach (k. 2).

Ustosunkowując się do zarzutów pozwanego w odpowiedzi na pozew powód w piśmie
z dnia 18 listopada 2014 roku podtrzymał w całości żądanie pozwu, którym dochodzi wyrównania wypłaconego mu wynagrodzenia za pracę świadczoną w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w K.. Jego zdaniem, pozwany ustalając wysokość wynagrodzenia za pracę poniżej minimalnego wynagrodzenia za pracę naruszył Konstytucyjną zasadę równości wobec prawa, co zostało potwierdzone wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego w sprawie pod sygn. P 20/09. Odnośnie zarzutu przedawnienia roszczenia wskazał, iż jest on chybiony, bowiem powód zarówno o istnieniu szkody, jak również osobie obowiązanej do jej naprawienia dowiedział się dopiero po wejściu w życie przedmiotowego wyroku Trybunału i od tej daty swój początek bierze bieg przedawnienia roszczenia. Ponadto podniósł, iż odroczenie wejścia w życie wyroku ma przede wszystkim chronić podmioty prywatne zatrudniające skazanych od niespodziewanych dodatkowych wypłat na rzecz skazanych, jednak powód był skierowany do pracy na terenie i na rzecz Aresztu Śledczego
w K. i tym samym jego wynagrodzenie za pracę powinno być ustalone co najmniej na poziomie minimalnego wynagrodzenia. Jednocześnie zwrócił uwagę, iż w lipcu 2004 roku pozwany wypłacił powodowi za pełny przepracowany miesiąc jedynie 10% minimalnego wynagrodzenia (56,40 zł), co świadczy o tym, że praca powoda w areszcie była wyzyskiwana (pismo powoda k. 78-80).

Sąd ustalił, co następuje:

Powód B. P. m.in. w okresie od 12 marca 2003r. do 31 sierpnia 2004r. odbywał karę pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w K. i jako skazany był
w tym czasie odpłatnie zatrudniony w powyższej jednostce penitencjarnej, w wymiarze czasu ¾ etatu na stanowisku ślusarz-spawacz. Skazany we wskazanym okresie przepracował łącznie 2120 godzin, w tym 45 godzin nadliczbowych. Wynagrodzenie, które powód wówczas otrzymał za pracę w Areszcie Śledczym w K. stanowiło – proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy - połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego na podstawie obowiązujących wówczas odrębnych przepisów. Za powyższy okres wypłacono powodowi wynagrodzenie wraz z dodatkowym wynagrodzeniem rocznym („trzynastka”) w łącznej kwocie 8 642,49 zł brutto.

(dowód: rejestr finansowy – k. 11-14, zaświadczenie – k. 15, akta osobowe powoda teczka C)

Sąd oddalił pozostałe wnioski dowodowe. W szczególności Sąd oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z przesłuchania powoda uznając, iż dowód ten ma charakter subsydiarny, a wskazane w piśmie z dnia 18 listopada 2014 roku okoliczności z wymiarem, rodzajem i miejscem pracy, otrzymywanym wynagrodzeniem wynikają z niekwestionowanych z tym zakresie przez strony dokumentów. Trudno stwierdzić, jaki rodzaj dowodu powód miał na myśli domagając się przeprowadzenia dowodu z wywiadu w pozwanej jednostce (pkt. 5 pisma z dnia 18 listopada 2014 roku). Wskazać jednak należy że okoliczności związane ze stanowiskiem, na jakim zatrudniony był powód oraz okresem świadczenia pracy nie były między stronami sporne i znajdowały potwierdzenie w przedstawionych dokumentach. Powód domagał się również zobowiązania pozwanego do wskazania osoby odpowiadającej za zatrudnienie powoda i przesłuchanie jej, przy czym nie wskazał, na jaką okoliczność dowód ten miały zostać przeprowadzony. Na koniec powód domagał się dopuszczenia dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny wartości czasu pracy na okoliczność ustalenia wysokości wynagrodzenia, jakie przysługiwałoby powodowi za wykonaną pracę, gdyby była świadczona w warunkach wolnościowych. Wniosek ten nie został uwzględniony, gdyż powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie co do zasady, o czym będzie mowa w dalszej części uzasadnienia.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Powód B. P. w niniejszej sprawie domagał się zasądzenia na jego rzecz
od pozwanego Skarbu Państwa – Dyrektora Aresztu Śledczego w K. kwoty 1 918,16 zł, będącej wyrównaniem wypłaconego mu wynagrodzenia za pracę świadczoną w czasie odbywania kary pozbawienia wolności w Areszcie Śledczym w K., w okresie od marca 2003r. do sierpnia 2004r. Wskazał, iż jego wynagrodzenie za pracę w tym okresie zostało obniżone na mocy obowiązujących wówczas przepisów, które zostały następnie przez Trybunał Konstytucyjny uznane za niekonstytucyjne. Powód reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika przyznanego z urzędu wytaczając powództwo nie wskazał podstawy prawnej, na podstawie której dochodzi od pozwanego powyższej kwoty, opisując jedynie stan faktyczny.

Należy zatem wskazać na wstępie, że podstawy prawnej dla tak sformułowanego roszczenia powodów należy poszukiwać w przepisach art. 417¹ § 1 k.c., art. 417 § 1 k.c. i art. 415 k.c.

Zgodnie z art. 417¹ § 1 k.c. jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. (tzw delikt legislacyjny).

Przepis ten wszedł jednak w życie 1 września 2004 roku. Przed 1 września 2004 roku podstawy odpowiedzialności Skarbu Państwa za delikt legislacyjny mający miejsce od wejścia
w życie Konstytucji RP aż do 31 sierpnia 2004 roku można doszukiwać się w art. 417 k.c.
w brzmieniu obowiązującym do 31 sierpnia 2004 roku w związku z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP. Za utrwalone bowiem uznać należało stanowisko Sądu Najwyższego, zgodnie z którym
w okresie po wejściu w życie Konstytucji RP (17 października 1997 roku) a przed wejściem w życie ustawy z 17 czerwca 2004 rpku o zmianie ustawy - Kodeks Cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) wprowadzającej odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 417¹ k.c. (1 września 2004 r.), podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wynikłe z wydania i wykonania aktu normatywnego stanowił art. 417 § 1 k.c. w zw. z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP (por. wyrok Sądu Najwyższego z 7 lipca 2006 roku, sygn. akt: I CSK 125/06, LEX nr 395219, uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2006 roku, sygn. akt: III CZP 125/05, OSNC 2006/12/194).

Za świadczoną pracę w okresie objętym pozwem (od 12 marca 2003 roku do 31 sierpnia 2004 roku) powód otrzymywał wynagrodzenie. Wysokość tego wynagrodzenia dla skazanych regulował w tym okresie art. 123 k.k.w. Wynagrodzenie to, w okresie obowiązywania art. 123 § 1 k.k.w. w pierwotnym jego brzmieniu (Dz. U. 1997.90.557) nie mogło być niższe od najniższego wynagrodzenia pracowników określonego na podstawie Kodeksu pracy, przy czym zgodnie z art. 125 § 1 k.k.w. skazanemu przypadało 50% wynagrodzenia a resztę przekazywano do budżetu państwa. Przepisy te w takim brzmieniu obowiązywały do 1 września 2003 r., kiedy to ustawą z dnia 24 lipca 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2003.142.1380) zmieniono m.in. art. 123 i 125 k.k.w. Przepis art. 123 § 2 k.k.w. w nowym brzmieniu stanowił, że "wynagrodzenie przysługujące skazanemu zatrudnionemu w pełnym wymiarze czasu pracy ustala się w sposób zapewniający osiągnięcie co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia określonego na podstawie odrębnych przepisów, przy przepracowaniu pełnego miesięcznego wymiaru czasu pracy lub wykonaniu pełnej miesięcznej normy pracy. Natomiast po tej zmianie w przepisie art. 125 k.k.w. nie było podstawy prawnej przekazywania 50% wynagrodzenia skazanego do budżetu Państwa.

Jak już wskazano powyżej, żądanie odszkodowawcze powoda w przedmiotowej sprawie obejmowało okres odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody spowodowane wydaniem i "wykonywaniem" art. 123 k.k.w. w okresie od 12 marca 2003 roku do 31 sierpnia 2004 roku, stąd w stanie faktycznym sprawy mogły mieć zastosowanie przepisy art. 417 k.c.
w brzmieniu obowiązującym do 31 sierpnia 2004 roku w związku z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP.

Przepis art. 123 § 2 k.k.w. w nowym brzmieniu, wskazującym na możliwość wypłaty skazanemu jedynie połowy wynagrodzenia obowiązywał od 1 września 2003 roku do 9 marca 2011 roku. Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 lutego 2010 roku, sygn. P 20/09 (OTK-A 2010, Nr 2, poz. 13) art. 123 § 2 k.k.w. (w brzmieniu obowiązującym od 1 września 2003r.,) w zakresie, w jakim zawiera słowo "połowy", został uznany za niezgodny z art. 32 oraz z art. 65 ust. 4 w związku z art. 2 Konstytucji RP, Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego przepis ten traci moc obowiązującą z upływem 12 miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego ogłoszono 8 marca 2010 roku, zatem do art. 123 § 2 k.k.w. w zakresie określającym zasady przyznawania skazanemu połowę wynagrodzenia obowiązywał do 8 marca 2011 roku.

Należy podzielić przeważający nurt orzecznictwa Sądu Najwyższego, wedle którego wyrok Trybunału Konstytucyjnego stwierdzający niezgodność przepisu ustawy z Konstytucją jest co do zasady skuteczny od dnia wejścia w życie zakwestionowanego przepisu (albo od dnia wejścia w życie Konstytucji), chyba że co innego wynika z sentencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Odroczenie przez Trybunał Konstytucyjny wejścia w życie wyroku, oznaczające odroczenie utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego przepisu wyłącza skuteczność ex tunc wyroku Trybunału. Określenie późniejszej daty utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego nie może być tłumaczone inaczej, niż jego pozostawienie przez oznaczony czas w porządku prawnym. Trybunał Konstytucyjny odraczając utratę mocy obowiązującej aktu normatywnego uznanego za niekonstytucyjny działa w granicach swojej Konstytucyjnie określonej kompetencji (por. przykładowo wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2011 roku, sygn. akt: I CSK 410/10, OSNC 2012/1/14 - uzasadnienie, podobnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2011 roku, sygn. akt: II CSK 335/10, OSNC 2011/10/14).

Trybunał Konstytucyjny ma kompetencję wynikającą wprost z Konstytucji do utrzymywania w mocy wadliwych przepisów, może bowiem odroczyć termin wejścia w życie wyroku o niekonstytucyjności danej normy. W przypadku odroczenia utraty mocy obowiązującej przepisu uznanego za niekonstytucyjny, wyrok Trybunału Konstytucyjnego ma charakter prospektywny, przez co nie zachodzi odpowiedzialność Skarbu Państwa. za okres, do którego odroczono utratę mocy obowiązującej przepisu. Jeżeli więc Trybunał Konstytucyjny biorąc pod uwagę wszystkie chronione Konstytucją wartości decyduje się na utrzymanie
w mocy przepisu sprzecznego z ustawą, umową międzynarodową lub konstytucją, to tak długo jak przepis ten obowiązuje żadnemu zachowaniu do którego przepis ten odnosi się, nie możemy przypisać cechy bezprawności (zob. uchwała Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2007 roku, sygn. akt: III CZP 125/07, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 3 marca 2010 roku, sygn. akt: I ACa 1060/09).

Co najistotniejsze w aspekcie rozpoznawanej sprawy, Trybunał Konstytucyjny odraczając wejście w życie wyroku z dnia 23 lutego 2010 r. wskazał, że skutki tego orzeczenia działają jedynie na przyszłość. Oznacza to iż Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za szkody wyrządzone działaniem organów i stosowaniem obowiązującego wówczas przepisu prawa bowiem działania te nie były bezprawne. Odroczenie bowiem utraty mocy obowiązującej przepisu uznanego za niekonstytucyjny nie uzasadnia odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie art. 417 k.c. Stworzenie bowiem przez Trybunał możliwości dalszego obowiązywania przepisu uznanego za niekonstytucyjny oznacza, że przepis ten powinien zostać pozbawiony mocy prawnej, ale do czasu, gdy to nastąpi, działania organów państwowych, dla których stanowił on podstawę, nie są co do zasady bezprawne (por. uchwała Sądu Najwyższego z 7 grudnia 2007 roku, sygn. akt: III CZP 125/07).

Ponadto twierdzenia powoda, by odroczenie wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23 lutego 2010 r. chroniło jedynie podmioty prywatne są dowolne i nie znajdują żadnego uzasadnienia, w szczególności w świetle treści uzasadnienia w/w wyroku.

Wskazać także należy, iż powyższe rozważania co do bezprawności przepisu art. 123 § 2 k.k.w. w zakresie, w jakim orzekł o tym Trybunał Konstytucyjny odnosi się jedynie do okresu od 1 września 2003 roku do 31 sierpnia 2004 roku (data zmiany art. 123 k.k.w. i data końcowa świadczenia pracy w zakładzie karnym w przez powoda wskazana w pozwie i zaświadczeniu). We wcześniejszym okresie (od 1 lipca 1997 roku do 31 sierpnia 2003 roku) przepis art. 123 miał inne brzmienie, nie wskazywał na ustalanie wynagrodzenia w sposób" zapewniający osiągnięcie co najmniej połowy minimalnego wynagrodzenia" i ta wcześniejsza wersja przepisu nie została uznana za niezgodną z prawem. Również w okresie przed 1 września 2003 roku stosowanie wówczas obowiązujących przepisów kodeksu karnego wykonawczego co do wynagrodzenia przysługującego skazanym nie było bezprawne.

W stanie faktycznym sprawy oznacza to, że uchwalenie i wykonywanie przez organy Skarbu Państwa art. 123 § 2 k.w.w., którego dotyczyło żądanie pozwu, gdy to miało miejsce przed 8 marca 2011 roku w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 23 lutego 2010 roku(sygn. akt: P 20/09) nie będąc co do zasady działaniem bezprawnym, nie mogło być, nawet w przypadku wystąpienia szkody majątkowej lub krzywdy objęte obowiązkiem odszkodowawczym Skarbu Państwa wywodzonym tak z art. 417¹ § 1 k.c. jak i z art. 417 k.c.

Ponadto zupełnie bezpodstawne okazały się twierdzenia powoda, iż by za pracę w lipcu 2004 roku otrzymał jedynie kwotę 55,60 zł, co stanowiło 10% minimalnego wynagrodzenia za prace. Na potwierdzenie powyższego powód nie przedstawił żadnych dowodów, natomiast przeczy temu materiał dowodowy zgromadzony w sprawie. Z rejestru finansowego osadzonego powoda B. P., znajdującego się w jego aktach osobowych (teczka C) wynika bowiem, iż w lipcu 2004 roku. przepracował 132 godziny, za co otrzymał wynagrodzenie w kwocie 356,40 zł, a nie jak twierdzi, kwotę 56,40 zł.

Przedstawione okoliczności przesądziły o oddaleniu powództwa, o czym Sąd orzekł na podstawie powołanych przepisów jak w wyroku z dnia 27 marca 2015 roku.

O wynagrodzeniu ustanowionego z urzędu pełnomocnika powoda Sąd orzekł na podstawie § 6 pkt. 3 w związku z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. w Dz.U. 2013 poz.461).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE