UZASADNIENIE

Decyzją z 27 listopada 2008 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K., na podstawie art. 83 a ust. 1 i art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.) oraz art. 149 § 3 i art. 145 § 1 k.p.a. odmówił wznowienia postępowania w sprawie "o wsteczne objęcie ubezpieczeniami społecznymi" żony wnioskodawcy Z. S. - M. S. z tytułu współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej zakończonej prawomocną decyzją z dnia 19 listopada 2007 r. Od powyższej decyzji odwołanie wniósł Z. S..

Wyrokiem z 8 października 2009 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie oddalił odwołanie. Wyrokiem z 9 lutego 2010 r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie, po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę sądowi okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Wyrokiem z 26 października 2010 r. Sąd Okręgowy w Koszalinie, po ponownym rozpoznaniu sprawy oddalił odwołanie. Sąd ustalił, że 30 maja 2007 r. Z. S. zwrócił się do organu rentowego o wsteczne objęcie ubezpieczeniami społecznymi z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej swojej żony M. S., zmarłej 19 kwietnia 2007 r. i wyrażenie zgody na zapłatę składek z tego tytułu wraz z odsetkami za okres od 24 marca 1999 r. do 24 marca 2000 r. Ubezpieczony prowadzi działalność gospodarczą od 12 lutego 1990 r. W dniu 24 marca 1999 r. zawarł umowę o pracę z żoną M. S. na czas określony od 24 marca 1999 r. do 24 marca 2000 r. w pełnym wymiarze czasu pracy. Urząd Skarbowy w S. poinformował, że w latach 1999-2000 Z. S. nie składał za M. S. żadnych dokumentów podatkowych o uzyskanych dochodach i pobranych zaliczkach. Ubezpieczony nie wystąpił do organu rentowego o objęcie M. S. ubezpieczeniami społecznymi. M. S. była zgłoszona do ubezpieczenia społecznego jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą działalność gospodarczą w następujących okresach: 1 stycznia 1994 r. - 30 czerwca 1994 r., 1 września 1995 r. - 29 lutego 1996 r., 14 marca 1997 r. - 14 marca 1998 r., 1 października 2001 r. - 31 października 2001 r. W okresie od marca 1999 r. do maja 2000 r. Z. S. wykazywał w dokumentach rozliczeniowych jedynie następujące osoby: J. A. - przez cały wskazany powyżej okres, A. P. - przez cały wskazany powyżej okres, A. K. - za marzec 1999 rok, kwiecień 1999 rok, od września 1999 roku do maja 2000 roku, A. Ł. - za kwiecień 2000 rok, maj 2000 rok, I. N. - od września 1999 roku do mają 2000 roku. Żona ubezpieczonego najczęściej świadczyła pracę na zmianie rannej, tj. od 8.20 do 14.00 od poniedziałku do piątku.

Sąd okręgowy ustalił też, że decyzją z 19 listopada 2007 r., znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. odmówił wstecznego objęcia ubezpieczeniami społecznymi M. S. z tytułu współpracy z osobą prowadzącą działalność gospodarczą - Z. S.. Od powyższej decyzji ubezpieczony wniósł odwołanie i wyrokiem z 3 lipca 2008 r., sygn. akt IV U 85/08, Sąd Okręgowy w Koszalinie oddalił odwołanie Z. S. od powyższej decyzji. Pismem z 27 października 2008 r. ubezpieczony wniósł o ponowne przeprowadzenie postępowania przez organ rentowy w sprawie objęcia za okres wsteczny zmarłej żony ubezpieczeniami społecznymi z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej, albowiem w sprawie pojawiły się nowe dowody mogące mieć wpływ na rozstrzygnięcie i świadczące o tym, że decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 19 listopada 2007 r., znak (...), była wadliwa.

Sąd okręgowy ustalił, że Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział w K. decyzją z 18 czerwca 2007 r., znak: (...), odmówiła prawa do renty rodzinnej dla ubezpieczonych J. i K. S. po zmarłej matce M. S. bowiem Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. nie przyjął za udowodniony okres opłacania składek za M. S. z tytułu zawartej umowy o pracę od 24 marca 1999 r. do 24 marca 2000 r. Od powyżej decyzji również zostało wniesione odwołanie i w sprawie IV U 939/07 postanowieniem Sądu Okręgowego w Koszalinie z 18 lutego 2009 r. zawieszono postępowanie stosownie do treści art. 178 k.p.c., albowiem strony zgodnie wniosły o zawieszenie postępowania w związku z tym, że obecnie ubezpieczony wniósł odwołanie od decyzji organu rentowego z dnia 27 listopada 2008 r. odmawiającej wznowienia postępowania w sprawie o wsteczne objęcie ubezpieczeniami społecznymi M. S. z tytułu współpracy przy prowadzeniu działalności gospodarczej.

Według sądu okręgowego o niemożności ponownego ustalenia na wniosek ubezpieczonego Z. S. o objęcia jego zmarłej żony M. S. ubezpieczeniami społecznymi za okres od 24 marca 1999 r. do 24 marca 2000 r. przesądza to, że Z. S. nie jest legitymowanym do wystąpienia w charakterze ubezpieczonego w sprawie ustalenia okresu podlegania ubezpieczeniu innej osoby w szczególności osoby nieżyjącej (zmarłej żony). Wyłącznie legitymowanym do występowania o objęcie ubezpieczeniami społecznymi jest osoba ubezpieczona. Z. S. był płatnikiem składek na ubezpieczenie społeczne podległych pracowników tym samym miał świadomość, że jest zobligowany do opłacania należnych składek na rzecz osoby współpracującej (żony). Jeżeli w spornym okresie od 24 marca 1999 r. do 24 marca 2000 r. nie opłacał należnych składek za osobę współpracującą, to nie może po jej śmierci wnosić o wsteczne objęcie ubezpieczeniami społecznymi. Wobec uznania braku legitymacji procesowej wnioskodawcy bezprzedmiotowe stało się dokonanie w sprawie ustalenie, że M. S. rzeczywiście wykonywała pracę w sklepie należącym do jej męża Z. S. w okresie od 24 marca 1999 r. do 24 marca 2000 r.

Wyrok sądu okręgowego zaskarżył Z. S.. Sąd Apelacyjny w Szczecinie wyrokiem z 25 maja 2011 r. oddalił apelację.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu skargi kasacyjnej ubezpieczonego, wyrokiem z 4 lipca 2012 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Szczecinie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy podniósł, że sądy obu instancji uchyliły się od merytorycznej oceny zasadności odwołania od decyzji organu rentowego odmawiającej „wznowienia postępowania" z przyczyn określonych w art. 83a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, i tym samym nie zrealizowały celu postępowania sądowego, którym powinno być rozpoznanie zasadności zarzutów dotyczących odmowy ponownego ustalenia określonego stosunku ubezpieczeniowego w trybie art. 83a ustawy systemowej. Zdaniem Sądu Najwyższego decydująca o rozstrzygnięciu sprawy ocena prawna zaskarżonego wyroku zasadza się na bezpodstawnej kwalifikacji będącej przedmiotem sprawy, sytuacji z zakresu publicznoprawnego stosunku ubezpieczeń społecznych, według reguł cywilnego prawa spadkowego (art. 922 § 2 k.c.). Konstruując ocenę prawną zaskarżonego wyroku w oparciu o błędne zastosowanie art. 922 § 2 k.c. sąd apelacyjny błędnie przyjął, że Z. S. będący osobą prowadzącą działalność gospodarczą i będący z tego tytułu płatnikiem składek miał „ograniczone czasowo" uprawnienie zainicjowania postępowania w sprawie o objęcie ubezpieczeniami społecznymi osoby współpracującej, ograniczone tylko do życia osoby współpracującej. Tymczasem śmierć osoby współpracującej nie niweczy interesu prawnego osoby prowadzącej działalność gospodarczą, tego interesu, który dotyczy osobiście płatnika zobowiązanego do sfinansowania w całości z własnych środków składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, chorobowe i wypadkowe osób współpracujących (art. 16 ust. 5a ustawy systemowej). W ocenie Sądu Najwyższego nie ma podstaw prawnych pogląd, że śmierć osoby współpracującej w razie podlegania jej z mocy prawa ubezpieczeniom społecznym, uchyla zobowiązanie składkowe płatnika wynikające z prawa ubezpieczeniowego.

Sąd Apelacyjny, ponownie rozpoznając sprawy rozważył, co następuje.

Zgodnie z art. 398^{(

20)} k.p.c. sąd, któremu sprawa została przekazana jest związany wykładnią prawa dokonaną w tej sprawie przez Sąd Najwyższy. Sąd Najwyższy w aktualnym postępowaniu jednoznacznie ocenił, że Z. S. ma status ubezpieczonego, a zatem jako strona w postępowaniu ubezpieczeniowym może domagać się, w trybie art. 83a ustawy systemowej wznowienia postępowania w sprawie wstecznego objęcia ubezpieczeniem zmarłej żony M. S., jako współprowadzącej przy prowadzeniu pozarolniczej działalność gospodarczej. Jednocześnie Sąd Najwyższy stwierdził, że sądy obu instancji, poprzestając na ocenie przesłanek związanych z ustaleniem legitymacji biernej, w istocie uchyliły się od merytorycznego rozpoznania sprawy. W związku z tą oceną sąd apelacyjny uznał, że wyrok sądu okręgowego, w aktualnym stanie sprawy nie poddaje się kontroli, jako nierozstrzygający o istocie sprawy. Jakkolwiek sąd I instancji, ponownie rozpoznając sprawę, poprowadził postępowanie dowodowe w zakresie wskazanym przez wytyczne sądu apelacyjnego, to jednak nie dokonał żadnych ustaleń jeśli chodzi o merytoryczne przesłanki roszczenia jak tez nie ocenił sprawy merytorycznie. Rzeczą sądu okręgowego będzie więc rozstrzygnięcie o istocie sprawy w kontekście zgłoszonego roszczenia.

W konsekwencji przedstawionej oceny, sąd apelacyjny na podstawie art. 386 §4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Koszalinie IV Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego i apelacyjnego.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE