UZASADNIENIE

Wyrokiem z 27 stycznia 2015r. Sąd Okręgowy w Katowicach zasądził od pozwanego (...) Zakładu Opieki Zdrowotnej (...) Szpitala (...) w K. na rzecz powoda Przedsiębiorstwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K. 205.786,72 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 27 października 2014r. oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 17.507zł tytułu kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie to Sąd Okręgowy podjął po ustaleniu, iż 1 kwietnia 2011r., iż strony - w trybie przetargu nieograniczonego - zawarły umowę o świadczenie przez powoda na rzecz pozwanego usług pralniczych. Z tytułu tychże usług powód wystawił pozwanemu faktury:(...) z dn. 31 marca 2013r. na kwotę 13.150,41zł., (...) z dn. 30 kwietnia 2013r. na kwotę 23.683,05zł,(...) z dn. 31 maja 2013r. na kwotę 25.071,23zł, (...) z dn. 29 czerwca 2013r. na kwotę 24.950,67zł,(...) z dn. 31 lipca 2013r. na kwotę 25.012,78zł, (...) z dn. 31 sierpnia 2013r. na kwotę 23.007,22zł, (...) z dn. 30 września 2013r. na kwotę 20.749,61zł oraz (...) z dn. 31 października 2013r. na kwotę 22.959,73zł. Suma należności z tych faktur wyniosła 178.584,70zł, a skapitalizowane odsetki za opóźnienie w ich płatności wyliczone na dzień poprzedzający wytoczenie powództwa w sprawie, tj. na 26 października 2014r. wyniosły 27.202,02zł. Roszczenie powoda o zapłatę tychże kwot, w łącznej wysokości 205.786,72zł z dalszymi odsetkami stanowiło przedmiot sporu. Sąd Okręgowy uwzględnił je w zakresie należności za wykonane usługi (co do kwoty 178.584,70 zł) w oparciu o art. 735 § 1 k.c. w zw. z art. 750 k.c., a w zakresie skapitalizowanych odsetek (co do kwoty 27.202,02 zł) – w oparciu o art.481 § 1 i 2 k.c. O dalszych odsetkach, należnych od 27 października 2014r. orzekł na podstawie art. 482 § 1 k.c. Odnosząc się do wniosku pozwanego uznał, że nie zachodzą okoliczności warunkujące rozłożenie na raty zasądzonego świadczenia w trybie art. 320 k.p.c., nie znalazł również podstaw do nieobciążania pozwanego kosztami procesu na podstawie art. 102 k.p.c. w związku z czym orzekł o kosztach procesu na zasadzie art. 98 k.p.c.

Apelację od wyroku wniósł pozwany, domagając się jego zmiany przez oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje, a alternatywnie wnosił o zmianę wyroku przez rozłożenie spłaty należności głównej na raty, a to na podstawie art. 320 k.p.c. oraz przez odstąpienie – na podstawie art. 102 k.p.c. - od obciążania pozwanego kosztami procesu. Zarzucił Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie, skutkujące zasądzeniem od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu oraz naruszenie art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie, wywodząc iż działanie powoda polegające na naliczeniu i dochodzeniu od pozwanego odsetek ustawowych od należności głównej, w szczególności kapitalizowanie odsetek i naliczanie odsetek od zaległych odsetek, w sytuacji gdy pozwany wykazuje fatalny stan swoich finansów stanowi czynienie ze swego prawa użytku, który jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, a przez to nie powinno korzystać z ochrony prawnej.

Powód wniósł o oddalenie apelacji, jako bezzasadnej i o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Bezspornym w sprawie pozostawało, iż strony łączyła umowa o świadczenie usług pralniczych, jak i fakt, iż pozwany nie zapłacił powodowi za wykonane usługi. Bezsporna pozostawała też wysokość zobowiązań pozwanego z tego tytułu wobec powoda. Oceniając, w aspekcie tych okoliczności zasadność powództwa, Sąd Okręgowy zastosował właściwe podstawy materialnoprawne, a to art. 735 § 1 w zw. z art. 750 k.c. - w odniesieniu do żądania zapłaty należności obejmującej wynagrodzenie za wykonane przez powoda usługi pralnicze; art. 481 § 1 i 2 k.c. - w odniesieniu do żądania obejmującego odsetki za opóźnienie w zapłacie tej należności i art. 482 § 1 k.c. - w odniesieniu do żądania zasądzenia odsetek od skapitalizowanych odsetek na dzień poprzedzający wytoczenie powództwa.

Wbrew wywodom apelacji, uwzględnieniu żadnego z tychże żądań nie sprzeciwiały się zasady współżycia społecznego. Norma art. 5 k.c. zakazuje czynienia ze swojego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego, stanowiąc, iż tego rodzaju działanie lub zaniechanie nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie podlegało ochronie. Przepis ten powinien być stosowany z dużą rozwagą i ostrożnością, jako że ma na celu łagodzenie konsekwencji wynikających z formalistycznego stosowania prawa, w okolicznościach, kiedy tego rodzaju formalizm prowadziłby do rozstrzygnięć niesprawiedliwych. Sprzeczności z zasadami współżycia społecznego pozwany upatrywał w zachowaniu powoda, który żąda odsetek od należności głównej, a nadto kapitalizuje odsetki na dzień poprzedzający wniesienie pozwu i żąda dalszych odsetek od całej należności, jak i dochodzi należności głównej. Okolicznością przesądzającą według apelującego o naruszeniu przez powoda art. 5 k.c. jest fatalna kondycja finansowa pozwanego, którego działalność nie jest skierowana na osiąganie zysku. Argumentacja ta nie może zostać podzielona. Sąd Apelacyjny nie znajduje podstaw, by uznać, że którekolwiek z żądań pozwu jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. Żądania pozwu stanowią realizację podstawowych uprawnień powoda, jako wierzyciela w łączącym strony stosunku zobowiązaniowym. Brak udzielenia ochrony dla ich egzekwowania naruszałby fundamentalną dla obrotu prawnego zasadę dotrzymywania umów i zasadę uczciwości w obrocie gospodarczym, jak i prowadziłby do bezprawnego zaaprobowania straty w aktywach powoda. Żądanie pozwanego, by różnicować pozycję podmiotów obrotu cywilnoprawnego ze względu na to, czy ich działalność skierowana jest na osiąganie zysku i przyznać mu, jako podmiotowi non profit preferencje w postaci pozbawienia powoda prawa dochodzenia odsetek za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego przez pozwanego, a nawet samego wynagrodzenia za wyświadczone pozwanemu usługi , nie tylko nie znajduje podstaw, co wręcz narusza konstytucyjnie gwarantowaną równość wszystkich podmiotów wobec prawa.

Odnosząc sią do zarzutu naruszenia art. 320 k.p.c., Sąd Apelacyjny podkreśla, iż przepis ten również ma charakter wyjątkowy, jego zastosowanie skutkuje uszczupleniem należności wierzyciela, a nadto odracza w czasie uzyskanie świadczenia. Choć ustanowiony jest w interesie dłużnika, stosując go Sąd powinien mieć jednak mieć na uwadze interesy obu stron. Sytuacja finansowa pozwanego jest jedną z okoliczności, które mają znaczenie dla oceny tego, czy występuje „szczególnie uzasadniony wypadek” w rozumieniu art. 320 k.p.c., nie jest to jednak okoliczność, która ex lege implikuje zastosowanie tej instytucji. Przeciwnie, fatalna, nie rokująca poprawy sytuacja finansowa pozwanego powinna - co do zasady - przemawiać za odstąpieniem od rozłożenia świadczenia na raty, gdyż z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, iż nie doprowadzi to do wykonania zobowiązania, a tylko odroczy uzyskanie przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego. Słusznie w tej materii zauważył Sąd pierwszej instancji, że pozwany nie wykazał, aby rozłożenie świadczenia na raty gwarantowało jego spełnienie. Przeciwnie, przedłożone dokumenty, obrazujące sytuację majątkową pozwanego w latach 2012-2014 (bilans – k. 50, informacja za rok 2013 – k. 51, informacja za rok 2014 – k. 90) wskazują, że trudności finansowe pozwanego pogłębiają się, nie ma więc podstaw do przyjęcia założenia, że zastosowanie przepisu art. 320 k.p.c. przyczyni się do zaspokojenia powoda.

Nie mogły też odnieść skutku zarzuty kwestionujące prawidłowość rozstrzygnięcia o kosztach procesu. Sąd Okręgowy orzekł o kosztach w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. statuujący zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, zgodnie z którą strona przegrywająca proces zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Zasada ta może doznać wyłomu jedynie wypadkach szczególnie uzasadnionych, w których - na mocy art. 102 k.p.c. - Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Art. 102 k.p.c. urzeczywistniający zasadę słuszności, jako wyjątkowy nie konkretyzuje “wypadków szczególnie uzasadnionych”, toteż ich kwalifikacja należy do Sądu, który mieć winien na względzie całokształt okoliczności konkretnej sprawy i zasady współżycia społecznego. W aspekcie przytoczonych wyżej kryteriów Sądu Apelacyjnego, podzielił stanowisko Sądu Okręgowego, iż trudna sytuacja pozwanego, jak i charakter prowadzonej przez niego działalności nie stanowi podstawy, by nie obciążyć go kosztami przegranego procesu. Odmowa spełnienia świadczenia, do którego pozwany był prawnie zobowiązany, spowodowała konieczność zaangażowania się powoda w proces i poniesienia z tym związanych kosztów. Nieobciążenie pozwanego, jako strony przegrywającej procesu pociągnęłoby za sobą zubożenie strony wygrywającej proces o 17.507zł. Nie bez znaczenia też pozostaje, iż kosztów tych pozwany mógł uniknąć, przynajmniej w części uznając dług i uznając powództwo. Trudności finansowe dłużnika skutkujące niezaspokojeniem kontrahenta, są typową przyczyną wytoczenia przez wierzyciela powództwa, nie ma podstaw do tego, aby stanowiły one wystarczającą przesłankę do zastosowania art. 102 k.p.c.

Z tych to też przyczyn, Sąd Apelacyjny, w oparciu o art. 385 k.p.c. oddalił apelację pozwanego, jako oczywiście bezzasadną. O kosztach postępowania apelacyjnego orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013r. poz. 461 ze zm.). Kierując się motywami analogicznymi do przedstawionych przy rozpoznawaniu zarzutu naruszenia przepisu art. 102 k.p.c. przez sąd pierwszej, Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do zastosowania tego przepisu w postępowaniu odwoławczym, zauważając nadto, iż przeciwko zastosowaniu art. 102 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym przemawiało też to, że pozwany, korzystający z fachowej obsługi prawnej, zdecydował się zaskarżyć wyrok apelacją opartą na zarzutach oczywiście bezzasadnych nawet dla osób nie posiadających wykształcenia prawniczego.

SSO Tomasz Tatarczyk SSA Roman Sugier SSA Joanna Naczyńska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE