UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 8 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi w sprawie z wniosku S. P. z udziałem M. P. o podział majątku wspólnego:

I. ustalił, że w skład majątku wspólnego byłych małżonków S. P. i M. P. wchodzą szczegółowo wymienione w pkt. I ppkt. 1) - 4) składniki majątkowe;

II. dokonał podziału majątku wspólnego byłych małżonków S. P. i M. P. w sposób opisany w pkt. II;

III. zasądził od M. P. na rzecz S. P. tytułem dopłaty kwotę 60.136,83 zł, płatną w trzech ratach w następujący sposób: pierwsza rata w kwocie 20.136,83 zł płatna w terminie 3 (trzech) miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, kolejne dwie raty w kwotach po 20.000 zł każda, płatne w terminach rocznych, przypadających odpowiednio na dzień płatności pierwszej raty, z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat;

IV. oddalił wniosek o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym;

V. zasądził od S. P. na rzecz M. P. kwotę 2.890,88 zł tytułem zwrotu nakładów poczynionych z jego majątku osobistego na majątek wspólny uczestników;

VI. oddalił żądanie M. P. o zwrot nakładów z jego majątku osobistego na majątek wspólny uczestników w pozostałym zakresie;

VII. oddalił żądanie S. P. o zwrot nakładów z jej majątku osobistego na majątek wspólny uczestników,

oraz orzekł o kosztach postępowania (punkt VIII-X).

Powyższe rozstrzygnięcie w części, tj. co do punktu III i VI zaskarżył apelacją uczestnik postępowania, zarzucając mu naruszenie:

- art. 233 § 1 k.p.c. i art. 316 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez dokonanie błędnych ustaleń faktycznych, jak również poprzez dokonanie oceny materiału dowodowego w sposób niewszechstronny i sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego i przyjęcie, iż nabycie prawa własności do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w Ł. przy ul. (...), o pow. 47,04 m2, stanowiącego odrębną nieruchomość, dla którego jest prowadzona księga wieczysta nr (...) z udziałem (...) w nieruchomości wspólnej, którą stanowi prawo użytkowania gruntu uregulowanego w księdze wieczystej nr (...), oraz części budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali, nie zostało w przeważającej części nabyte ze środków stanowiących majątek osobisty uczestnika M. P. oraz poprzez wydanie przez Sąd postanowienia nie odzwierciedlającego rzeczywistego stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy;

- art. 130 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez nie wezwanie przez Sąd uczestnika do uzupełnienia braków formalnych wniosku uczestnika o rozliczenie nakładów poczynionych z jego majątku osobistego na majątek wspólny po ustaniu wspólności majątkowej poprzez dokładne określenie wysokości żądanej sumy z tego tytułu;

- art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez zaniechanie przez Sąd rozliczenia całości nakładów, jakie poniósł uczestnik na lokal mieszkalny nr (...), położony w Ł., przy ul. (...), pomimo zgłoszenia przez uczestnika wniosku o rozliczenie nakładów poczynionych z jego majątku osobistego na majątek wspólny w trakcie oraz po ustaniu wspólności ustawowej;

- art. 45 k.r.i.o. poprzez jego niezastosowanie i zaniechanie przez Sąd rozliczenia całości nakładów poczynionych z majątku osobistego uczestnika na majątek wspólny stron w trakcie oraz po ustaniu wspólności ustawowej;

- art. 212 k.c. w zw. z art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nie obniżenie przez Sąd kwoty spłaty zasądzonej na rzecz wnioskodawczyni od uczestnika do kwoty 15.000 zł, zgodnie z żądaniem uczestnika, pomimo bezspornej okoliczności, iż jedynym najemcą lokalu nr (...), położonego w Ł. przy ul. (...) była matka uczestnika J. P., co w pewnym czasie stworzyło możliwość zawarcia przez uczestników postępowania umowy najmu tego lokalu, a później ustanowienie odrębnej własności lokalu na preferencyjnych warunkach;

- art. 212 § 3 k.c. poprzez nie rozłożenie przez Sąd zasądzonej na rzecz wnioskodawczyni dopłaty na raty płatne przez okres 10 lat, pomimo iż jedynym najemcą lokalu nr (...), położonego w Ł. przy ul. (...) była matka uczestnika J. P., co w pewnym czasie stworzyło możliwość zawarcia przez uczestników postępowania umowy najmu tego lokalu, a później ustanowienie odrębnej własności lokalu na preferencyjnych warunkach; dochód uczestnika uzasadnia rozłożenie na raty zasądzonej dopłaty na maksymalny okres 10 lat; wnioskodawczyni zaspokaja swoje cele mieszkaniowe, bowiem po 2007 r. zakupiła dla siebie mieszkanie.

W oparciu o powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez:

- obniżenie dopłaty należnej wnioskodawczyni od uczestnika z kwoty 60.136,83 zł do kwoty 5.000 zł, ewentualnie rozłożenia dopłaty należnej wnioskodawczyni od uczestnika w kwocie 60.136,83 zł na 10 rat płatnych przez okres 10 lat rocznie po 6.013,68 zł;

- rozliczenie całości nakładów poczynionych z majątku osobistego uczestnika na majątek wspólny stron w trakcie oraz po ustaniu wspólności ustawowej;

- zasądzenie na rzecz uczestnika od wnioskodawczyni kosztów postępowania w sprawie za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest niezasadna.

Zaskarżone rozstrzygnięcie zostało wydane na podstawie prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, które to ustalenia Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne. Powyższej oceny nie zmienia podniesiony w apelacji zarzut naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 233 § 1 k.p.c., bowiem apelujący w żaden sposób nie wykazał, że ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego została dokonana wbrew regułom wynikającym z tego przepisu, ograniczając się jedynie do zakwestionowania poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych w zakresie źródeł pochodzenia środków pieniężnych przeznaczonych na zapłatę ceny lokalu mieszkalnego położonego w Ł., przy ul. (...). Uzasadniając powyższe stanowisko, apelujący przywołał swoje zeznania, z których jego zdaniem, konsekwentnie i ponad wszelką wątpliwość wynikało, że na zapłatę ceny przedmiotowego lokalu przeznaczona została kwota 7.000 zł., gdyż w tym celu zlikwidował on swoją książeczkę mieszkaniową.

Należy w tym miejscu podkreślić, że tylko w razie pogwałcenia reguł logicznego rozumowania bądź sprzeniewierzenia się zasadom doświadczenia życiowego, może mieć miejsce skuteczne kwestionowanie swobody oceny dowodów. Tego rodzaju uchybień nie sposób się dopatrzyć w stanowisku Sądu Rejonowego, zaś lakoniczne zarzuty apelującego stanowią wyłącznie polemikę z prawidłową oceną dowodów przez Sąd Rejonowy. Prawidłowo bowiem Sąd Rejonowy przyjął, że z pieniędzy uzyskanych ze zlikwidowanej książeczki mieszkaniowej apelującego pokryta została druga rata ceny przedmiotowego lokalu w kwocie 2.216 zł.

W pozostałym zakresie, wobec zmienności i sprzeczności twierdzeń stron, należało przyjąć, że środki pieniężne z premii gwarancyjnej przeznaczone zostały na bieżące potrzeby rodziny. Podstawą odmiennych ustaleń faktycznych nie mogą być, jak tego chce skarżący, wyłącznie jego zeznania, skoro pozostają one w sprzeczności z pozostałym zebranym w sprawie materiałem dowodowym.

Skoro tak, to przyjąć należało, że kwota 2.216 zł równa wysokości jednej raty za lokal mieszkalny odpowiadała 4% wartości lokalu w dacie zawarcia umowy (55.400 zł), co odpowiada obecnie 5.781,76 zł (4 % kwoty 144.544 zł). Do zwrotu na rzecz uczestnika od wnioskodawczyni pozostawała zatem z powyższego tytułu połowa tej kwoty (2.890,88 zł). W konsekwencji, za nieudowodnione należało uznać roszczenie uczestnika ponad kwotę 2.890,88 zł.

Przechodząc do oceny zarzutów apelującego nierozliczenia przez Sąd Rejonowy nakładów z jego majątku osobistego na majątek wspólny po ustaniu wspólności ustawowej należy wskazać, że nie żądał on rozliczenia w tym postępowaniu nakładów poniesionych na utrzymanie wspólnego mieszkania stron po ustaniu wspólności ustawowej. Rozliczeń takich Sąd mógłby dokonać jedynie na wyraźny wniosek obejmujący nadto żądanie zasądzenia z tego tytułu konkretnej sumy pieniężnej. Wprawdzie apelujący podnosi, że złożył taki wniosek w toku postępowania, a jedynie nie podał w nim konkretnej sumy pieniężnej, jednakże analiza akt postępowania nie wykazała, że taki wniosek został złożony. Również apelujący nie wskazał, w którym to piśmie procesowym czy też oświadczeniu domagał się rozliczenia ww. nakładów.

Apelujący konsekwentnie domagał się zaś ustalenia równych udziałów w majątku wspólnym. W piśmie procesowym z dnia 14 kwietnia 2015 r. (k. 583) wniósł on o załączenie do materiału dowodowego sprawy wskazanych w piśmie dokumentów na okoliczność, iż udziały stron niniejszego postępowania w majątku wspólnym są równe. Dalej, na rozprawie w dniu 20 maja 2015 r. (k. 591) podtrzymał dotychczasowe stanowisko, oświadczając, że dokumenty załączone do ww. pisma zostały złożone na okoliczność udziału uczestnika w pokrywaniu wydatków powiązanych z funkcjonowaniem gospodarstwa domowego, kosztów utrzymania córek i dokonywania opłat za mieszkanie.

Natomiast, jak wskazano wyżej, w aktach sprawy brak jest wniosku uczestnika o rozliczenie nakładów, które poniósł z majątku osobistego na majątek wspólny po ustaniu wspólności ustawowej.

W tym miejscu należy wskazać, iż stosownie do art. 618 § 1 k.p.c. w postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga także spory o prawo żądania zniesienia współwłasności i o prawo własności, jak również wzajemne roszczenia współwłaścicieli z tytułu posiadania rzeczy.

Podkreślenia wymaga, że w postępowaniach działowych Sąd z urzędu orzeka jedynie o ewentualnych dopłatach w związku z różnicą wartości udziałów współwłaścicieli, gdyż stanowi to konieczny element orzeczenia znoszącego współwłasność, podczas gdy o roszczeniach z tytułu posiadania rzeczy objętej współwłasnością, w szczególności z tytułu nakładów na rzecz tylko na żądanie zainteresowanych współwłaścicieli.

W związku z tym, że sąd rozpoznający sprawę o zniesienie współwłasności o roszczeniach przewidzianych w art. 618 § 1 k.p.c. orzeka zawsze na wniosek osób uprawnionych do ich zgłoszenia. W orzecznictwie trafnie podkreśla się, iż stosowny wniosek (żądanie) – na zasadzie odpowiedniego zastosowania art. 187 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.) – powinien spełniać obligatoryjne wymagania dotyczące pozwu. Zgłaszając roszczenie, o którym mowa w art. 618 § 1 k.p.c., uczestnik postępowania musi zatem dokładnie oznaczyć jego wysokość i podstawę faktyczną (tak m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2011 r. I CSK 138/11, OSNC 2012/7-8/89).

W dalszej kolejności należy podkreślić, że skoro żądanie rozliczenia nakładów w sprawie o zniesienie współwłasności powinno być sformułowane w sposób odpowiadający żądaniu pozwu o zasądzenie określonej należności, to znaczy, że powinno ono zawierać precyzyjne oznaczenie wysokości nakładów oraz podstawę faktyczną żądania. Według Sądu Okręgowego do wniosku o rozliczenie nakładów zgłoszonego w postępowaniu o zniesienie współwłasności zastosowanie ma art. 130 (w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). W związku z tym braki wniosku o rozliczenie nakładów podlegają usunięciu w trybie art. 130 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W przypadku nieusunięcia w terminie braku formalnego wniosku, wniosek taki podlega zwrotowi (tak też Sąd Najwyższy w powołanym wyżej postanowieniu oraz w postanowieniu z dnia 19 lipca 2012 r. w sprawie II CSK 660/11).

Skoro tak, to Sąd Rejonowy stwierdzając, że M. P. złożył „niesprecyzowany” wniosek o rozliczenie nakładów, powinien wezwać go do usunięcia braków formalnych tego wniosku w trybie art. 130 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Jednakże, co po raz kolejny należy podkreślić, w sprawie niniejszej brak jest wniosku M. P. o rozliczenie tychże nakładów. Stąd, niezasadne są podniesione w apelacji zarzuty naruszenia przez Sąd art. 130 § 1 k.p.c. oraz art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a także art. 45 k.r.i.o.

Niezasadny okazał się również zarzut apelującego naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 212 k.c. w zw. z art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i nie obniżenie przez Sąd kwoty spłaty zasądzonej na rzecz wnioskodawczyni od uczestnika do kwoty 15.000 zł, zgodnie z jego żądaniem. Nie można w sposób generalny wyłączyć możliwości zastosowania art. 5 k.c. jako podstawy do obniżenia spłat lub dopłat z udziałów przy podziale majątku wspólnego byłych małżonków. Dopuszczalność takiej sądowej korekty wysokości tych należności musi być jednak usprawiedliwiona wyjątkowymi okolicznościami, w tym m.in. sytuacją osobistą i majątkową stron. Wskazać należy w tym miejscu na brak podstaw do takiego obniżenia w rozpoznawanej sprawie.

Z uzasadnienia omawianego zarzutu nie wynikają żadne argumenty, które mogłyby przekonywać do tezy, że żądanie wnioskodawczyni - tak, jak zostało uwzględnione przez Sąd Rejonowy- stanowiło nadużycie przysługującego jej prawa. Całkowicie poza rozważaniami pozostawić trzeba argument, iż jedynym najemcą lokalu nr (...), położonego w Ł. przy ul. (...) była matka uczestnika J. P., co stworzyło możliwość zawarcia przez uczestników postępowania umowy najmu tego lokalu, a później ustanowienie odrębnej własności lokalu na preferencyjnych warunkach.

Sąd Rejonowy w pełni prawidłowo wyliczył wartość przedmiotów majątkowych przyznanych uczestnikowi (144.544 zł) oraz wnioskodawczyni (43.024,27 zł), a także wartość każdego z udziałów (103.161,10 zł), co w konsekwencji doprowadziło do zasądzenia od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwoty 60.136,83 zł. tytułem dopłaty.

Natomiast, Sąd Rejonowy ustalając prawidłowo sytuację osobistą i majątkową stron oraz realne możliwości płatnicze uczestnika, uwzględnił te okoliczności, rozkładając na raty zasądzoną kwotę dopłaty. Przy czym zarówno wysokość (20.136,83 zł) jak i termin spłaty poszczególnych rat (pierwsza rata w terminie 3 miesięcy po uprawomocnieniu się orzeczenia, zaś kolejne dwie w terminach rocznych, przypadających odpowiednio na dzień płatności pierwszej raty) odpowiada możliwościom finansowym uczestnika postępowania.

Kwestionując omawiane rozstrzygnięcie, apelujący wskazał ponownie na okoliczność ustanowienia odrębnej własności lokalu na preferencyjnych warunkach, dzięki temu, że najemcą przedmiotowego lokalu była matka uczestnika J. P., a także okoliczność, że jego dochód uzasadnia rozłożenie na raty zasądzonej dopłaty na maksymalny okres 10 lat, a wnioskodawczyni zaspokaja swoje cele mieszkaniowe, bowiem po 2007 r. zakupiła dla siebie mieszkanie.

Przypomnieć należy, iż w myśl art. 320 k.p.c. rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty albo wyznaczenie odpowiedniego terminu do spełnienia zasądzonego świadczenia jest możliwe tylko „w szczególnie uzasadnionych wypadkach”. Takie wypadki zachodzą, jeżeli ze względu na stan majątkowy, rodzinny, zdrowotny spełnienie świadczenia przez pozwanego niezwłoczne lub jednorazowe spełnienie zasądzonego świadczenia przez pozwanego byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione albo narażałoby jego lub jego bliskich na niepowetowane szkody (tak np. Andrzej Jakubecki, Komentarz do art. 320 Kodeksu postępowania cywilnego, LEX, 2013, a także Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 25 stycznia 2013 roku, I ACa 1080/12, LEX nr 1313300).

W rozpoznawanej sprawie nie ulega wątpliwości, iż sytuacja finansowa uczestnika postępowania jest na chwilę obecną trudna. Jednakże, proponowana przez niego możliwość spłaty zadłużenia przez okres 10 lat doprowadziłaby do zbyt długiego okresu spłaty wnioskodawczyni, co z kolei byłoby sprzeczne z jej uzasadnionym interesem. Wnioskodawczyni opuszczając wspólne mieszkanie stron, była zmuszona ponieść określone nakłady finansowe, by zaspokoić swoje potrzeby mieszkaniowe. W związku z powyższym zaciągnęła zobowiązania kredytowe, które znacznie uszczuplają jej bieżące dochody, nie pozwalając na czynienie żadnych oszczędności i gwarantując utrzymanie jedynie na bardzo skromnym poziomie, niekiedy nie wystarczając na pokrycie stałych, niezbędnych wydatków, o czym świadczą zaległości z tytułu czynszu za lokal.

Natomiast, rozkładając zasądzoną należność na raty, Sąd miał na uwadze posiadane przez uczestnika możliwości zarobkowe, w szczególności podjęcia dodatkowego zatrudnienia przy remontach i wykańczaniu wnętrz. Sąd doszedł do przekonania, że bieżące dochody uczestnika są wystarczające, by mógł on czynić systematyczne oszczędności z przeznaczeniem na ratalną spłatę. Jak przyznał uczestnik, we wrześniu 2014 roku wydatkował 11.300 zł na ślub córki, o którym dowiedział się z półrocznym wyprzedzeniem. Były to jego oszczędności z prac dorywczych z ostatniego 1,5 roku. Fakt ten dowodzi, że uczestnik ma możliwość czynienia bieżących oszczędności, a znając terminy i rozmiar ciążących na nim zobowiązań względem wnioskodawczyni jest w stanie, w ocenie Sądu, odpowiednio zintensyfikować i ukierunkować swoje wysiłki.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako nieuzasadnioną.

O kosztach w punkcie 2. postanowienia orzeczono w oparciu o art. 520 § 2 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. W okolicznościach niniejszej sprawy zachodzą podstawy do przyjęcia, że w postępowaniu odwoławczym interesy apelującego uczestnika M. P. były sprzeczne z interesami wnioskodawczyni S. P., żaden z podniesionych przez niego zarzutów nie okazał się uzasadniony, a więc istniały dostatecznie usprawiedliwione przyczyny dla oparcia rozstrzygnięcia na wyjątku przewidzianym w art. 520 § 2 k.p.c. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika wnioskodawczyni z urzędu w wysokości 1.200 zł ustalono w oparciu o § 2 w zw. z § 7 ust 1 pkt 10 w zw. z § 7 pkt. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tj. Dz. U. z 2013 r., poz. 461).