UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 26 lutego 2015 r., znak: (...)Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił Z. S. prawa do emerytury w obniżonym wieku, ponieważ ubezpieczony nie udowodnił do dnia 1 stycznia 1999 r. wymaganego 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego oraz nie osiągnął 15-letniego stażu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Organ rentowy zaliczył ubezpieczonemu do stażu pracy w szczególnych warunkach okres 1 roku, 3 miesięcy i 3 dni, tj. okresy zatrudnienia w (...) S.A. w S. od 2 grudnia 1976 r. do 9 lipca 1977 r. oraz od 2 sierpnia 1977 r. do 10 marca 1978 r. ZUS uznał za udowodniony ogólny staż ubezpieczeniowy (okresy składkowe i nieskładkowe) łącznie w wymiarze 21 lat, 10 miesięcy i 21 dni.

W odwołaniu od tej decyzji Z. S. domagał się jej zmianę poprzez ustalenie mu prawa do emerytury. W uzasadnieniu odwołania ubezpieczony wskazał, że wnosi o zaliczenie do stażu ubezpieczeniowego okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 28 stycznia 1971 r. do 24 października 1974 r. oraz okresu zatrudnienia od 3 stycznia 1983 r. do 31 sierpnia 1985 r. w (...) Spółdzielni (...) (...) z siedzibą w D. N., a do stażu pracy w szczególnych warunkach okresów zatrudnienia: od 8 kwietnia 1978 r. do 19 kwietnia 1982 r. w Przedsiębiorstwie (...) w G., gdzie pracował jako kierowca samochodów ciężarowych marki „K.” i „T.” o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, od 3 stycznia 1982 r. do 31 sierpnia 1985 r. (...)Spółdzielni (...) (...) z siedzibą w D. N., gdzie pracował na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego marki „S.” (...)oraz okresu prowadzenia działalności gospodarczej od 3 września 1985 r. do 31 grudnia 1998 r. polegającej na wykonywaniu publicznego transportu drogowego samochodem ciężarowym „S.” (...).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego odrzucenie na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 kpc wskazując przy tym, że ubezpieczony cofnął odwołanie od zaskarżonej decyzji, które wniósł w dnia 4 marca 2015 r. i Sąd Okręgowy w Siedlcach postanowieniem z dnia 24 marca 2015 r. wydanym w sprawie sygn. akt IV U 313/15 umorzył postępowanie, a następnie w dniu 24 marca 2015 r. ubezpieczony wniósł kolejne odwołanie od tej samej decyzji.

Wyrokiem z dnia 5 listopada 2015 r. Sąd Okręgowy w Siedlcach oddalił odwołanie.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd I instancji ustalił, że wnioskodawca Z. S., urodzony w dniu (...), wiek 60 lat osiągnął w dniu (...). Ubezpieczony w dniu 9 lutego 2015 r. wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o ustalenie prawa do emerytury. Organ rentowy ustalił na podstawie załączonych do wniosku dokumentów, że na dzień 1 stycznia 1999 r. Z. S. udowodnił ogólny staż ubezpieczeniowy w wymiarze 21 lat, 10 miesięcy i 21 dni, z czego okresy składkowe wynoszą 21 lat, 3 miesiące i 21 dni, zaś okresy nieskładkowe – 7 miesięcy. ZUS uznał za udowodniony staż pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 1 roku, 3 miesięcy i 3 dni. Z uwagi na brak wymaganego 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego oraz brak 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, decyzją z dnia 26 lutego 2015 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu przyznania emerytury w obniżonym wieku.

Sąd Okręgowy nadto ustalił, że ubezpieczony w okresie od dnia 1 września 1971 r. do dnia 9 czerwca 1973 r. był uczniem (...) w K.. Następnie w okresie od dnia 6 września 1973 r. do dnia 30 kwietnia 1974 r. był zatrudniony w(...)w S. na stanowisku montera maszyn drogowych. Wnioskodawca w okresie od dnia 9 maja 1974 r. do dnia 26 września 1974 r. pracował na podstawie umowy zlecenia w (...)w O. na stanowisku traktorzysty. Ubezpieczony w okresie od dnia 25 października 1974 r. do dnia 11 października 1976 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową. W okresie od dnia 28 października 1976 r. do dnia 10 listopada 1976 r. był zatrudniony w (...) (...)w S. na stanowisku kierowcy samochodowego. Następnie w okresach od dnia 2 grudnia 1976 r. do dnia 9 lipca 1977 r. oraz od dnia 2 sierpnia 1977 r. do dnia 10 marca 1978 r. pracował w Przedsiębiorstwie Państwowej (...) w W. Oddziale (...) w S. jako kierowca samochodu ciężarowego.

Z. S. w okresie od dnia 8 kwietnia 1978 r. do dnia 19 kwietnia 1982 r. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w G. na stanowisku kierowcy samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony i przewoził tymi samochodami żwir i piasek na budowy nasypów kolejowych. W okresie od dnia 3 stycznia 1983 r. do dnia 31 sierpnia 1985 r. ubezpieczony pracował w (...) Spółdzielni (...) (...) z/s w D. N. na stanowisku kierowcy-mechanika, z tym że do listopada 1984 r. wykonywał pracę mechanika, a od listopada 1984 r. pracę kierowcy samochodu ciężarowego.

W dniu 3 września 1985 r. ubezpieczony otrzymał zezwolenie na prowadzenie transportu drogowego z następującym zakresem: zarobkowy przewóz towarów – usługi dla ludności samochodem ciężarowym marki „S.”(...). Zezwolenie na prowadzenie takiej działalności co roku było przedłużane, aż do momentu wpisania Z. S. jako przedsiębiorcy z dniem 1 września 1989 r. do ewidencji działalności gospodarczej na podstawie ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej. Ubezpieczony prowadził działalność gospodarczą w zakresie świadczenia usług transportowych do dnia 31 grudnia 1998 r. i w tym czasie nie był nigdzie zatrudniony na podstawie umowy o pracę. W ramach prowadzonej od dnia 3 września 1985 r. działalności gospodarczej ubezpieczony miał zawarte m.in. z Oddziałem Terenowym Przedsiębiorstwa (...) w W., Gminą S., umowy zlecenia na wykonanie usług transportowych.

Ubezpieczony przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego i złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Sąd Okręgowy rozpoznał sprawę niniejszą merytorycznie, bowiem zgodnie z art. 203 § 2 k.p.c. pozew cofnięty nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa, co oznacza, że w okolicznościach sprawy niniejszej nie zachodzi powaga rzeczy osądzonej, na którą powołał się organ rentowy w związku z tym, że postępowanie z pierwszego odwołania wniesionego przez ubezpieczonego w dniu 4 marca 2015 r. zostało umorzone postanowieniem Sąd Okręgowy w Siedlcach wydanym w sprawie sygn. akt IV U 313/15. Ubezpieczony jednak ponownie wniósł w dniu 24 marca 2015 r. odwołanie od decyzji z dnia 26 lutego 2015 r., zachowując termin do jego wniesienia. Należało zatem odwołanie ubezpieczonego z dnia 24 marca 2015 r. rozpoznać merytorycznie.

Sąd Okręgowy podniósł, iż w okolicznościach sprawy niniejszej sporne były dwie okoliczności, a mianowicie czy ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. posiada staż pracy w szczególnych warunkach w wymiarze co najmniej 15 lat oraz ogólny staż ubezpieczeniowy (okresy składkowe i nieskładkowe) w wymiarze co najmniej 25 lat.

Ubezpieczony wnosił o zaliczenie mu do stażu pracy w szczególnych warunkach okresów zatrudnienia: w Przedsiębiorstwie (...) w G. od dnia 8 kwietnia 1978 r. do dnia 19 kwietnia 1982 r. (4 lata, 12 dni), w (...) Spółdzielni (...) (...) od dnia 3 stycznia 1983 r. do dnia 31 sierpnia 1985 r. (2 lata, 7 miesięcy i 29 dni) oraz okresu prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie świadczenia usług transportowych samochodem ciężarowym od dnia 3 września 1985 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. (13 lat, 3 miesiące i 27 dni). Przedsiębiorstwo (...) w G. zajmowało się budową nasypów kolejowych. W tym zakładzie pracy ubezpieczony pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy jako kierowca samochodów ciężarowych marki „K.” (...)i „T.” (...)o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, wożąc na budowane nasypy piasek i żwir.(...)Spółdzielnia (...) (...) prowadziła gospodarstwo rolne oraz zajmowała się produkcją pomocniczą – produkcją wyrobów betonowych. Ubezpieczony do listopada 1984 r. pracował w tej Spółdzielni jako mechanik. Do jego obowiązków należało wykonywanie napraw samochodu dostawczego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym do 3,5 tony oraz samochodu ciężarowego „S.” (...), a także wykonywanie różnych drobnych napraw. W Spółdzielni nie było warsztatu wyposażonego w kanał naprawczy. Z kolei jako kierowca samochodu ciężarowego marki „S.” o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony, ubezpieczony pracował od listopada 1984 r. do 31 sierpnia 1985 r. (10 miesięcy). Przewoził tym samochodem wyroby betonowe produkowane przez Spółdzielnię. Sąd I instancji uznał, że do stażu pracy w szczególnych warunkach należy zaliczyć okres zatrudnienia wnioskodawcy w Przedsiębiorstwie (...) w G. w wymiarze 4 lata i 12 dni oraz 10 miesięcy pracy w (...)Spółdzielni (...) (...)czyli łącznie 4 lata, 10 miesięcy i 12 dni.

Do pracy w szczególnych warunkach Sąd Okręgowy nie zaliczył okresu prowadzenia przez ubezpieczonego działalności gospodarczej od dnia 3 września 1985 r. do dnia 31 grudnia 1998 r., ponieważ zgodnie z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, świadczenia w nich określone przysługują tylko pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, stale przy pracach wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Pracownikiem zgodnie z art. 2 Kodeksu pracy jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Ubezpieczony prowadził działalność gospodarczą, a zatem w tym czasie nie był pracownikiem. Z tych samych względów do stażu pracy w szczególnych warunkach nie mógł być zaliczony okres pracy wykonywanej na podstawie umowy zlecenia w (...)w O. od dnia 9 maja 1974 r. do dnia 26 września 1974 r.

Sąd Okręgowy uznał, iż po zsumowaniu okresu 4 lat, 10 miesięcy i 12 dni, ustalonego w postępowaniu odwoławczym, z okresem uznanym przez organ rentowy (1 rok, 2 miesiące i 19 dni), ubezpieczony wykazał staż pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 6 lat, 1 miesiąca i 1 dnia, zamiast wymaganych ustawowo 15 lat. Wobec nie wykazania na dzień 1 stycznia 1998 r. przez ubezpieczonego stażu pracy w szczególnych warunkach w wymiarze co najmniej 15 lat, Sąd I instancji odstąpił od przeprowadzenia postępowania dowodowego w zakresie zaliczenia ubezpieczonemu do stażu ubezpieczeniowego okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, jako zbędnego dla rozstrzygnięcia odwołania.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Okręgowy oddalił odwołanie.

Apelację od tego wyroku wniósł ubezpieczony Z. S.. Zaskarżając wyrok Sądu I instancji w całości wnioskodawca zarzucił mu:

a/ naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 184 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2015 r., poz. 748 ze zm.) w związku § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) poprzez ich niezastosowanie w wyniku błędnej wykładni i przyjęcia, że praca kierowcy koncesjonowanego, który corocznie uzyskiwał licencję do kierowania pojazdami, nie podlega tym unormowaniom, w sytuacji, gdy faktycznie świadczona praca i zakres obowiązków wykonywanych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przez Z. S. w okresie od dnia 9 maja 1974 r. do 26 września 1974 r. oraz od dnia 3 września 1985 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. odpowiadała pracy typowego pracownika zatrudnionego w ramach umowy o pracę;

b/ naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c. w związku z art. 258 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego o dopuszczenie zgłoszonych przez ubezpieczonego dowodów z zeznań świadków, uniemożliwiając tym samym poczynienie istotnych ustaleń faktycznych o świadczeniu przez niego pracy w spornym okresie zgodnie z wymogami art. 22 k.p., mimo braku formalnego zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, jak również zaniechania przeprowadzenia postępowania w przedmiocie ustalenia okresu pracy ubezpieczonego w gospodarstwie rolnym rodziców;

c/ błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, a wyrażający się w uznaniu, że Z. S. nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach, pomimo że świadczona przez niego praca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, kwalifikuje się do szczególnych warunków opisanych w dziale VIII, punkt 1 wykazu A stanowiącego załącznik powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., także w okresie prowadzenia przez ubezpieczonego działalności gospodarczej w charakterze koncesjonowanego, posiadającego imienną licencję kierowcy samochodu ciężarowego o ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony.

W konsekwencji tych zarzutów ubezpieczony Z. S. wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie uzupełnienie postępowania dowodowego w zakresie zgłoszonych przez niego w postępowaniu przed Sądem Okręgowym dowodów i następnie zmianę zaskarżonego wyroku poprzez przyznanie Z. S. prawa do emerytury od dnia zgłoszenia wniosku o to świadczenie. Apelant wnosił nadto o zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Ustalenia Sądu I instancji i wyprowadzone na ich podstawie wnioski Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne. Sprawia to, że nie zachodzi potrzeba powtarzania szczegółowych ustaleń faktycznych oraz dokonanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku interpretacji przepisów prawa mających zastosowanie w sprawie niniejszej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 października 1998 r., II CKN 923/97 – OSNC 1999, z. 3, poz. 60; z dnia 12 stycznia 1999 r., I PKN 21/98 – OSNAP 2000, nr 4, poz. 143; z dnia 20 stycznia 2000 r., I CKN 356/98 – LEX nr 50863; z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 227/03 – LEX nr 585855; z dnia 20 maja 2004 r., II CK 353/03 – LEX nr 585756; z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 110/09 – LEX nr 518138; z dnia 27 kwietnia 2010 r., II PK 312/09 – LEX nr 602700).

Trafnie Sąd I instancji podniósł, że w sprawie niniejszej sporne były dwie okoliczności, a mianowicie czy ubezpieczony Z. S. do dnia 1 stycznia 1999 r. spełnił przesłankę ogólnego co najmniej 25-letniego stażu (okresu) składkowego i nieskładkowego oraz czy osiągnął do tej daty minimalny 15-letni okres zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Przed przystąpieniem do dalszych rozważań należy z całą mocą podkreślić, że warunki prawa do emerytury w obniżonym wieku, bliżej określone w art. 184 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2015 r., poz. 748 ze zm.) muszą być spełnione łącznie. Niespełnienie choćby jednego z nich sprawia, że ubezpieczony nie nabywa prawa do tego świadczenia.

W tym miejscu należy wskazać, iż zgodnie z ostatnio powołanymi przepisami ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego przewidzianego w art.32, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, tj. w dniu 1 stycznia 1999 r., osiągnęli: 1/ okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat – dla mężczyzn oraz osiągnęli okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art.27 ustawy, tj. co najmniej 25 lat dla mężczyzn, a także – 3/ nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. Zgodnie z § 4 ust.1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 ze zm.) pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik tego rozporządzenia, nabywa prawo do emerytury w wieku 60 lat dla mężczyzn, jeżeli ma wymagany okres zatrudnienia (co najmniej 25 lat dla mężczyzn), w tym co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Ponadto zgodnie z § 2 ust.1 ostatnio powołanego rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w tym rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku.

Niewątpliwie Z. S. według stanu na dzień 1 stycznia 1999 r. nie osiągnął wymaganego co najmniej 15-letniego stażu pracy w szczególnych warunkach. Ostatecznie Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawca udowodnił okres pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 6 lat, 1 miesiąca i 15 dni (w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, na skutek błędnego sumowania okresów wykonywania pracy w takich warunkach, omyłkowo wskazano 6 lat, 1 miesiąc i 1 dzień). Sporna pozostała kwestia czy do stażu pracy w szczególnych warunkach może być zaliczony okres samodzielnego prowadzenia przez wnioskodawcę pozarolniczej działalności gospodarczej od dnia 3 września 1985 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. Trafnie Sąd I instancji uznał, że tego ostatniego okresu nie można zaliczyć do wymaganego stażu pracy w szczególnych warunkach, ponieważ emerytura w obniżonym wieku przewidziana w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przysługuje wyłącznie pracownikom wykonującym pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy w ramach stosunku pracy. W tym miejscu należy wskazać, że przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. 2015 r., poz. 121 ze zm.) za pracownika uważają osobę pozostającą w stosunku pracy. Akty kreujące stosunek pracy, a mianowicie umowa o pracę, powołanie, wybór, mianowanie oraz spółdzielcza umowa o pracę, zostały wskazane w art. 2 k.p. Należy podkreślić, że wykaz tych aktów ma charakter wyczerpujący. W świetle art. 2 k.p. pracownikiem jest osoba zatrudniona na podstawie jednego z tych aktów. Osoba zatrudniona na innej podstawie prawnej niż wskazana w art. 2 k.p. nie jest pracownikiem. Nie jest pracownikiem osoba wykonująca te same czynności (pracę) na podstawie innego stosunku prawnego aniżeli wskazany w ostatnio powołanym przepisie lub w ramach prowadzonej samodzielnie działalności gospodarczej. W spornym okresie od dnia 3 września 1985 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. wnioskodawca nie posiadał statusu pracownika w rozumieniu art. 2 k.p., bowiem prowadził w tym czasie działalność gospodarczą. Oceny tej nie może zmieniać fakt, iż w ramach prowadzonej działalności gospodarczej ubezpieczony wykonywał te same czynności, które wcześniej w ramach stosunku pracy (umowy o pracę) wykonywał świadcząc pracę kierowcy samochodów ciężarowych o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. Stanowisko to uzasadnia okoliczność, że osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą sama organizuje warunki, w których ta działalność jest wykonywana, natomiast pracownikowi warunki wykonywania pracy są organizowane, nijako narzucane, przez pracodawcę. W tym miejscu należy z całą mocą podkreślić, że przewidziane w art. 184 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prawo do emerytury w obniżonym wieku przysługuje wyłącznie osobom, które jako pracownicy wykonywały pracę w szczególnych warunkach w ramach stosunku pracy, o ile według stanu na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodniły co najmniej 15 lat pracy w takich warunkach. Osoba prowadząca działalność gospodarczą, mimo wykonywania w jej ramach pracy wymienionej w wykazie prac w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (wykaz A stanowiący załącznik powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.), nie może skorzystać z przywileju wcześniejszego przejścia na emeryturę.

W judykaturze podkreśla się, iż skoro przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 ze zm.) wprost stwierdzają, że mają zastosowanie do pracowników zatrudnionych w ramach stosunku pracy, oznacza to, że nie mają zastosowania do innych osób, a w szczególności do osób prowadzących własną działalność gospodarczą (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2009 r., I UK 115/09 – LEX nr 558571; uchwała (7) Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2009 r., I UZP 7/09 – OSNP 2010, nr 11-12, poz. 141; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 maja 2005 r., III AUa 283/05 – LEX nr 1645746; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 8 września 2006 r., II S.A./Ke 866/05 – LEX nr 868706; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 18 czerwca 2013 r., III AUa 86/13 – LEX nr 1388958; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 8 kwietnia 2015 r., III AUa 765/14 – LEX nr 1679962). Sąd Apelacyjny w składzie obecnym w pełni podziela ten pogląd.

Nie zasługuje na aprobatę pogląd wyrażony w uzasadnieniu apelacji, że ograniczenie prawa do wcześniejszej emerytury jedynie do wypadków wykonywania pracy w szczególnych warunkach w ramach stosunku pracy, jest niezgodne z wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP zasadą równego traktowania. W związku z tak sformułowanym zarzutem należy zauważyć, że równość wobec prawa, o której mowa w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, nie oznacza, że wszyscy mają takie same prawa i obowiązki. Oznacza natomiast, że jednakowe prawa i obowiązki będą dotyczyć wszystkich osób należących do tych samych kategorii, przy czym wyróżnienie owych kategorii nie będzie arbitralne, lecz oparte na usprawiedliwionych kategoriach możliwych do zaakceptowania w demokratycznym państwie prawnym. Nie narusza, na przykład, konstytucyjnej zasady równości wobec prawa przyznanie szczególnych, w porównaniu z innymi pracownikami, uprawnień do wcześniejszego przejścia na emeryturę przez pracowników posiadających odpowiednio długi staż pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, pod warunkiem, że prawo zagwarantuje wszystkim takim pracownikom, że będą z nich korzystać na równych prawach. Podkreślenia bowiem wymaga to, że przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 ze zm.) nigdy nie miały charakteru powszechnego. Od czasu ich wejścia w życie ograniczały prawo do wcześniejszej emerytury jedynie do kręgu osób, których ubezpieczenie wynikało ze stosunku pracy. Sam tytuł ostatnio powołanego rozporządzenia przesądza, że prawo do emerytury na podstawie jego przepisów mogą nabyć wyłącznie ci ubezpieczeni, którzy legitymują się odpowiednio długim okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach, rozumianym jako wykonywanie pracy w ramach stosunku pracy.

Możliwość stosowania przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. została wprawdzie utrzymana (wyłącznie na okres przejściowy) na mocy art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednakże nie stanowi to uprawnienia do dokonywania zmian w jego treści z przyczyn formalnoprawnych (z faktu utraty mocy obowiązującej podstawy prawnej wydania tego rozporządzenia, tj. art. 55 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin – Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.).

Należy podkreślić, że zgodnie z § 2 ust. 1 powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. praca może być uznana za zatrudnienie w szczególnych warunkach wyłącznie wtedy, gdy pracownik w ramach obowiązującego na określonym stanowisku pełnego wymiaru czasu pracy świadczył ją stale, tj. ciągle.

W przypadku prowadzenia własnej działalności gospodarczej wymagania te – z uwagi na różne sytuacje faktyczne – nie mogą mieć realnego zastosowania. Wykonywanie takiej działalności często bowiem uzależnione jest m.in. od ilości zamówień, zapotrzebowania na rynku itp. Ponadto osoba prowadząca własną działalność gospodarczą nie tylko wykonuje szereg czynności o charakterze administracyjno-biurowym (np. zaopatrzenie w materiały, załatwianie formalności finansowych itp.), ale również reprezentuje firmę na zewnątrz. Zakres obowiązków osób podlegających ubezpieczeniom społecznym z tytułu niepracowniczego zatrudnienia wykracza zatem poza prace wymienione w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Dlatego też okresów takiego zatrudnienia nie można traktować na równi z pracą świadczoną w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Pracowniczy, a nie powszechny charakter prawa do emerytury w obniżonym wieku potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 września 2000 r., K 1/00 (Dz.U. Nr 76, poz. 874). Orzeczenie to zostało wydane w sprawie dotyczącej prawa do emerytury osób objętych ubezpieczeniami społecznymi z innych tytułów niż stosunek pracy. W uzasadnieniu tego wyroku Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie zmieniła zakresu podmiotowego regulacji dotyczących prawa do emerytury w obniżonym wieku w stosunku do stanu prawnego przed dniem 1 stycznia 1999 r. Zróżnicowanie uprawnień do emerytury w obniżonym wieku wynika z tego, że w stosunku do ubezpieczonych będących pracownikami jest to kontynuacją posiadanych uprzednio uprawnień, aż do całkowitego ich wygaszenia, natomiast pozostali ubezpieczeni, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (1 stycznia 1999 r.) podlegali innym systemom ubezpieczenia niż pracowniczy, takich uprawnień (do wcześniejszej emerytury) nigdy nie mieli. W konsekwencji Trybunał Konstytucyjny uznał, że wspomniane zróżnicowanie jest uzasadnione i nie narusza wynikających z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP zasad równości i sprawiedliwości społecznej.

Powyższe uwagi odnoszą się w pełni do okresu wykonywania na podstawie umowy zlecenia pracy traktorzysty w (...)w O. od dnia 9 maja 1974 r. do dnia 26 września 1974 r. Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia, podobnie jak przedsiębiorcy, nie są pracownikami w rozumieniu art. 2 k.p. Dla oceny uprawnień wnioskodawcy do emerytury w obniżonym wieku, z podanych wyżej przyczyn, nie ma żadnego znaczenia to, że praca traktorzysty wykonywana na podstawie umowy zlecenia w okresie od dnia 9 maja 1974 r. do dnia 26 września 1974 r. oraz praca wykonywana w ramach samodzielnie prowadzonej działalności gospodarczej w okresie od dnia 3 września 1985 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. odpowiadała pracy typowego pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. Z tych względów zarzut naruszenia prawa materialnego, a mianowicie art. 184 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2015 r., poz. 748 ze zm.) w związku § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) należało uznać za całkowicie chybiony.

Za trafny nie mógł być również uznany zarzut błędnych ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę orzekania, polegający na przyjęciu, że wnioskodawca nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach, pomimo że wykonywana przez niego praca na podstawie umowy zlecenia oraz w ramach samodzielnie prowadzonej działalności gospodarczej odpowiada pracy wymienionej w dziale VIII pkt 1 wykazu A stanowiącego załącznik powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. W związku z tak sformułowanym zarzutem należy jeszcze raz podkreślić, że prawo do emerytury w obniżonym wieku, o którym mowa w art. 184 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przysługuje wyłącznie osobom, które wykonywały pracę w szczególnych warunkach w reżimie pracowniczym. Do stażu pracy w szczególnych warunkach nie mogą być zaliczone okresy świadczenia przez wnioskodawcę pracy na podstawie umowy zlecenia oraz w ramach samodzielnie prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej. Ubezpieczony w tych okresach nie posiadał statusu prawnego pracownika (art. 2 k.p.), co sprawiło, że powołane wyżej przepisy regulujące prawo do emerytury w obniżonym wieku nie mają do niego zastosowania.

Warunki prawa do emerytury w obniżonym wieku, bliżej określone w art. 184 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, o czym była już wyżej mowa, muszą być spełnione łącznie. Niespełnienie choćby jednego z nich sprawia, że ubezpieczony nie nabywa prawa do emerytury. Z prawidłowych ustaleń Sądu I instancji wynika jednoznacznie, że wnioskodawca nie udowodnił posiadania, według stanu na dzień 1 stycznia 1999 r., co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach (udowodnił jedynie 6 lat, 1 miesiąc i 15 dni). Ta okoliczność sprawiła, że odpadła potrzeba ustalania czy spełnił on pozostałe przesłanki prawa do wcześniejszej emerytury określone w ostatnio powołanych przepisach, a w szczególności czy posiada co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Prawidłowo więc Sąd Okręgowy oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków, zgłoszony w odwołaniu na tę okoliczność. W związku z tym zarzut obrazy prawa procesowego, a mianowicie art. 227 k.p.c., art. 232 k.p.c. w związku z art. 258 k.p.c. również należało uznać za całkowicie chybiony.

Zaskarżony wyrok odpowiada więc prawu, a apelacja ubezpieczonego jako całkowicie bezzasadna podlegała oddaleniu.

Z przedstawionych wyżej względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

WYROK

UZASADNIENIE