UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 18 listopada 2013 roku, wniesionym do Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie w dniu 21 listopada 2013 roku, powód – B. M. wniósł o zasądzenie od pozwanego – M. S. kwoty 28800 zł z odsetkami ustawowymi od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych (k. 3-6).

W uzasadnieniu pozwu powód podał, że razem z córką W. M. i synem A. M. (1) jest współwłaścicielem nieruchomości gruntowej składającej się z działki numer (...), o powierzchni 876 m², zabudowanej domem mieszkalnym o powierzchni 220 m², położonej w L. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w Lublinie X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer (...).

Powód podał, że pozwany korzysta z jego nieruchomości bez jakiegokolwiek tytułu prawnego pochodzącego od powoda lub jego poprzedników prawnych. Tym samym pozwany jest posiadaczem w złej wierze.

Powód wskazał, że podstawa prawna jego roszczeń wynika z przepisów art. 225 k.c. w zw. z art. 224 k.c., zgodnie z którymi właścicielowi nieruchomości wykorzystywanych przez posiadacza w złej wierze należy się odpowiednie wynagrodzenie.

Powód wskazał, że pozwany korzysta z co najmniej 1/4 części domu, to jest 55 m². Średni koszt wynajmu mieszkania o takiej powierzchni wynosi w L. około 1200 zł. Ponadto pozwany na nieruchomości prowadzi swoją „firmę”, co wynika z faktu parkowania przez niego wszystkich swoich samochodów i odbierania tych samochodów przez pracowników jego „firmy”. W związku z tym, że pozwany zajmuje dom ze wszystkimi wygodami oraz miejscami parkingowymi, gdzie zostawia swoje samochody, zdaniem powoda koszt wynajmu wynosi około 1600 zł miesięcznie, co za okres 3 lat daje w sumie kwotę 57600 zł, która w połowie przypada powodowi, jako współwłaścicielowi.

Powód wskazał, że pozwany zamieszkuje na nieruchomości z matką małoletnich, która nie jest właścicielką nieruchomości oraz nie partycypuje w kosztach jej utrzymania.

Zdaniem powoda, żądanie pozwu odpowiada wartości rynkowej prawa najmu zajętej przez pozwanego części nieruchomości powoda w okresie 3 lat przed wytoczeniem powództwa.

W piśmie procesowym z dnia 9 grudnia 2013 roku powód wskazał, że domaga się wynagrodzenia za okres bezumownego korzystania z nieruchomości przez pozwanego od dnia 21 listopada 2010 roku do dnia złożenia pozwu, czyli do dnia 21 listopada 2013 roku (k. 14).

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 20 grudnia 2013 roku, wydanym w sprawie I Nc 844/13, Sąd Rejonowy orzekł zgodnie z żądaniem pozwu (k. 18).

Od nakazu zapłaty z dnia 20 grudnia 2013 roku pozwany – M. S. wniósł sprzeciw, zaskarżając nakaz w całości. Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, a w toku dalszego postępowania wniósł o zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych (k. 25, 36-38, 52).

Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2015 roku Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie oddalił powództwo i zasądził od B. M. na rzecz M. S. kwotę 2417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (k. 211).

W uzasadnieniu wyroku Sąd Rejonowy ustalił, że na podstawie umowy sprzedaży z dnia 18 października 2000 roku B. M. nabył z ówczesną żoną – M. M. (2) (obecnie M.) nieruchomość oznaczoną jako działka numer (...), o powierzchni 876 m², położoną w L. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w Lublinie X Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer (...). Nieruchomość została nabyta do ich majątków odrębnych po 1/2 części. Na powyższej działce małżonkowie wspólnie wybudowali dom jednorodzinny o powierzchni 220 m².

Sąd Rejonowy ustalił, że z uwagi na konflikt pomiędzy małżonkami, w 2008 roku B. M. wyprowadził się z powyższej nieruchomości, zaś w dniu 14 czerwca 2010 roku M. M. (2) swój udział w powyższej nieruchomości darowała na rzecz dzieci – W. i A.. W 2010 roku w Sądzie Okręgowym w Lublinie zapadł wyrok, którym orzeczono o rozwiązaniu małżeństwa B. M. i M. M. (2) przez rozwód, zaś wkrótce po tym M. M. (2) powróciła do swojego panieńskiego nazwiska (...).

Sąd Rejonowy ustalił, że od około 2007 roku pozwany na zlecenie M. M. (4) wykonywał na nieruchomości przy ul. (...) różnorodne prace porządkowe i naprawcze, a od 2011 roku pozostaje z nią w związku nieformalnym, pomagając w opiece nad dziećmi w zakresie dowożenia na zajęcia w szkole oraz na zajęcia pozalekcyjne. W (...) urodziło się wspólne dziecko pozwanego i M. M. (4). Pozwany prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...) – usługi kanalizacyjne” na terenie całego kraju. Jest właścicielem nieruchomości lokalowej położonej w L. przy ul. (...), gdzie jest zameldowany i gdzie znajduje się jego centrum życiowe. Tam odbiera korespondencję, tam znajdują się jego rzeczy osobiste oraz związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, tam z reguły śpi. Nadto pozwany jest współwłaścicielem nieruchomości zabudowanej, położonej w miejscowości G., którą nabył wraz z M. M. (4) i na której okresowo przebywają.

Sąd Rejonowy ustalił, że z uwagi na to, iż M. M. (4) mieszka z dziećmi sama, a w pobliżu prowadzone są budowy i przemieszcza się wiele nieznanych jej osób z ekip budowlanych, a ponadto na zlecenie powoda pracownicy jego kancelarii (komorniczej) wykonywali zdjęcia posesji przy ul. (...), co wzbudzało niepokój M. M. (4), na jej prośbę pozwany w 2013 roku pozostawiał przed tą posesją samochody wykorzystywane w prowadzonej działalności gospodarczej, aby sprawić wrażenie pobytu na niej także innych osób. Faktycznie od 2006 roku centrum życiowym M. S. jest mieszkanie znajdujące się w L. przy ulicy (...), gdzie ma on swoje rzeczy osobiste, w garażu przechowuje część narzędzi służących do prowadzonej działalności gospodarczej oraz wskazuje adres tego mieszkania jako jedyny adres do korespondencji. Pozwany na nieruchomości przy ul. (...) przebywa celem wykonania na prośbę M. M. (4) prac naprawczych, czy porządkowych, ponadto celem dowozu jej dzieci na zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne, okazjonalnie tam śpi (kilka razy w miesiącu). Pozwany nie przeprowadził się na posesję przy ul. (...), do której nie ma kluczy, nie ma tam swoich rzeczy osobistych, nie dociera tam jego korespondencja, wszelkie czynności wykonuje na zlecenie M. M. (4), natomiast razem budują dom w miejscowości S. i dopiero po jego wybudowaniu planują wspólne w nim zamieszkanie.

Sąd Rejonowy ustalił, że pomiędzy powodem a M. M. (4) toczy się aktualnie kilka postępowań sądowych. Dotyczą one ustalenia kontaktów powoda z dziećmi i alimentów.

Sąd Rejonowy wskazał dowody, na podstawie których dokonał ustaleń faktycznych, i wyjaśnił, że dokumenty przedłożone przez strony nie były kwestionowane co do ich autentyczności, natomiast zdjęcia i nagranie na płycie CD, aczkolwiek nie kwestionowane co do faktów nimi stwierdzonych, były powołane przez powoda na okoliczności zamieszkiwania pozwanego na nieruchomości przy ul. (...), których to twierdzeń Sąd nie podzielił. W ocenie Sądu, powód nie wykazał, aby pobyt pozwanego na nieruchomości przy ul. (...) wiązał się z innym charakterem niż pomocy w pracach na tej nieruchomości M. M. (4) i pomocy przy dowozie dzieci, nadto ze sporadycznym pobytem jako gość M. M. (4). Taki charakter pobytu pozwanego potwierdziły zeznania świadków przesłuchanych w toku przeprowadzonego postępowania, to jest M. M. (4).

Sąd wskazał, że dał wiarę zeznaniom świadków przesłuchanych w toku niniejszego postępowania, jako spójnym, zgodnym i odpowiadającym innym dowodom o charakterze nieosobowym. Świadkowie potwierdzili okoliczności w postaci zamieszkiwania M. M. (4) wspólnie z dziećmi w przedmiotowym domu oraz okazjonalnego, to jest kilka razy w miesiącu, nocowania tam pozwanego, parkowania pojazdów należących do pozwanego przed posesją nr (...) przy ulicy (...), wykonywania prac porządkowych i innych zleconych przez M. M. (4).

Sąd wskazał, że pominął zeznania świadka A. S., który przyznał, że choć zna z widzenia córkę powoda – W. M., to jednak z uwagi na to, że posesja nr (...) przy ulicy (...) w L. nie znajduje się na jego drodze do domu, nie posiada wiedzy na temat parkujących tam pojazdów. Sąd pominął również zeznania złożone przez świadka J. C., który zeznał, że nie wie o co toczy się sprawa, nie zna stron postępowania, na przedmiotowej działce był tylko dwa razy, w obecności M. M. (4) i jej dzieci, jednak z uwagi na upływ czasu, nie jest w stanie dokładnie podać jaki to był okres.

Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisów art. 224 § 1 k.c. i art. 225 k.c. i wskazał, że podstawowe znaczenie dla ustalenia zasadności dochodzonego roszczenia powoda miało określenie charakteru pobytu pozwanego na przedmiotowej nieruchomości w okresie objętym żądaniem pozwu, to jest od dnia 21 listopada 2010 roku do dnia 21 listopada 2013 roku. W ocenie Sądu Rejonowego ustalenia poczynione w sprawie, nie wskazują, aby pozwany był posiadaczem nieruchomości we wskazanym okresie.

Sąd Rejonowy uznał, że powód nie wykazał, aby pozwany na przedmiotowej nieruchomości stale przebywał, czy miał taką możliwość nieograniczoną, ponieważ nie ma i nie miał do niej kluczy, nie stworzył tam swojego centrum spraw życiowych, pozwany w okresie objętym żądaniem pozwu nie posiadał w domu powoda żadnych przedmiotów osobistych, za wyjątkiem tych, które służyły mu do wykonywania prac zleconych mu przez M. M. (4). Jako aktywny przedsiębiorca, prowadzący działalność gospodarczą o zasięgu ogólnokrajowym, jedyny adres do korespondencji wskazał mieszkanie przy ulicy (...), którego jest właścicielem od 2006 roku i w którym przechowuje narzędzia niezbędne do wykonywania pracy. Pozwany nie wykazywał także swoim postępowaniem woli władania tą nieruchomością, czy to jako posiadacz samoistny, czy to jako zależny. Każdorazowo wykonywał czynności zlecone przez M. M. (4), był jej gościem, żaden ze świadków nie miał przekonania, aby pozwany rościł do tej nieruchomości jakiekolwiek prawa, co więcej, większość przesłuchanych świadków z sąsiedztwa nieruchomości nie odnotowała bytności pozwanego na niej. To wszystko wskazuje na okazjonalny pobyt na tej nieruchomości pozwanego, jako gościa M. M. (4), a nie jako osoby, która nią włada jako posiadacz, czy to samoistny, czy zależny. Stan faktyczny ustalony w sprawie nie kwalifikuje pozwanego jako posiadacza, ale jako prekarzystę, który z nieruchomości przy ulicy (...) w L. korzysta grzecznościowo.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Rejonowy wskazał przepisy art. 98 § 1 i 3 k.p.c.

Od wyroku Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie z dnia 27 kwietnia 2015 roku apelację wniósł B. M., zaskarżając wyrok w całości.

Powód zarzucił „naruszenie przepisów postępowania cywilnego:

a. w szczególności dyspozycji art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną w świetle zasad logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego ocenę dowodu z zeznań świadków M. M. (4), H. S., W. Ś., P. K., Ł. T., A. W., P. Ł., M. Ł., czego konsekwencją było błędne przyjęcie przez Sąd, że Pozwany M. S. nie przebywa stale w nieruchomości będącej własnością Powoda, mimo, iż zeznania świadków były niespójne oraz nie mogły stanowić jednoznacznego dowodu za oddaleniem powództwa, z uwagi na brak szczegółowej wiedzy w przedmiocie sprawy,

b. w szczególności dyspozycji art. 233 § 1 k.p.c. i błędne przyjęcie przez Sąd I instancji, że w przedmiotowej sprawie nie zostało wykazane, że Pozwany korzystał z nieruchomości w okresie objętym żądaniem pozwu,

c. mianowicie art. 233 § l k.p.c. poprzez dokonanie jednostronnej oceny dowodów oraz brak wszechstronnego rozważenia całego zebranego w sprawie materiału dowodowego, a także sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego oraz logicznego rozumowania, polegający w szczególności na przydaniu wiary jedynie zeznaniom pozwanego, jego partnerki oraz świadków tylko w zakresie zgodnym z twierdzeniami Pozwanego”.

Powód wniósł o:

„I. zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości,

II. ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania,

III. zasądzenie od Pozwanego na rzecz Powoda kosztów postępowania sądowego, w tym również odwoławczej wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych”1.

Na rozprawie apelacyjnej powód, reprezentowany przez pełnomocnika, popierał apelację. Pozwany, reprezentowany przez pełnomocnika, wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych (k. 241v).

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja powoda jest częściowo uzasadniona.

Na wstępie należy przypomnieć, że w rozpoznawanej sprawie powód dochodził od pozwanego zapłaty wynagrodzenia za korzystanie przez pozwanego z nieruchomości, powołując się na to, iż powód był współwłaścicielem w okresie objętym żądaniem pozwu, a pozwany korzystał z tej nieruchomości, nie mając do tego żadnego tytułu prawnego.

Podstawa faktyczna powództwa przytoczona przez powoda wskazuje, że swoje roszczenie powód opiera na przepisach Kodeksu cywilnego o ochronie własności. Z przepisów tych wynika, że właścicielowi rzeczy przysługują roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy zarówno w stosunku do posiadacza samoistnego tej rzeczy (art. 224 § 2 k.c. i art. 225 k.c.), jak i w stosunku do posiadacza zależnego (art. 230 k.p.c.).

B. M. powoływał jako podstawę prawną swojego roszczenia przepisy art. 224 § 2 k.c. i art. 225 k.c., jednak nie twierdził, aby M. S. był posiadaczem samoistnym nieruchomości objętej księgą wieczystą numer (...).

W sprawie cywilnej sąd nie jest związany podstawą prawną roszczenia, wskazywaną przez powoda, a jedynie podstawą faktyczną tego roszczenia. Podstawę prawną oceny zasadności roszczenia powoda sąd musi oznaczyć samodzielnie i niezależnie od stanowiska stron w tym zakresie.

W okresie objętym żądaniem pozwu, to jest od dnia 21 listopada 2010 roku do dnia 21 listopada 2013 roku, powód był współwłaścicielem nieruchomości objętej księgą wieczystą numer (...), a jego udział w prawie własności wynosił 1/2 część.

W rozpoznawanej sprawie zebrany materiał dowodowy nie daje podstaw do ustalenia, że we wskazanym wyżej okresie M. S. był posiadaczem samoistnym przedmiotowej nieruchomości. Nie władał bowiem tą nieruchomością jak właściciel, czy nawet tylko współwłaściciel. Był natomiast posiadaczem zależnym tej nieruchomości, gdyż władał nią jak biorący rzecz w użyczenie, chociaż wspólnie z innymi osobami – M. M. (4) i jej dziećmi.

Z przepisu art. 336 k.c. wynika, że posiadaczem zależnym rzeczy jest ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą.

Podobnie jak posiadanie samoistne posiadanie zależne rzeczy wyznaczają dwa elementy: władanie rzeczą i określony sposób tego władania. Te dwa elementy są jednocześnie wystarczające dla uznania, że mamy do czynienia z posiadaniem zależnym konkretnej rzeczy.

W związku z powyższym nie jest trafne stanowisko Sądu pierwszej instancji, który kwalifikacji posiadania przez pozwanego nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) upatrywał także w tym, czy nieruchomość ta stanowiła centrum życiowe pozwanego w okresie objętym żądaniem pozwu, czy też nie. Tymczasem przepis art. 336 k.c. w odniesieniu do posiadania rzeczy, w szczególności nieruchomości, takiego kryterium nie przewiduje.

Dokonując oceny dowodów i ustaleń faktycznych, Sąd pierwszej instancji skupił się głównie na dowodach osobowych, tymczasem oceny dowodów dokonuje się na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Chodzi tutaj o cały materiał procesowy, który należy rozumieć szeroko, a więc nie tylko obejmujący materiał dowodowy, ale także materiał procesowy nie będący dowodami.

Przy ocenie dowodów Sąd Rejonowy zbyt małe znaczenie nadał dowodom z nagrań przedstawionych przez powoda oraz z dokumentacji fotograficznej, a także z dokumentacji pochodzącej z akt innych spraw sądowych, która została przedstawiona przez powoda, a także pominął istotne wypowiedzi pozwanego, powoda, jak i świadka – M. M. (4).

Z nagrania rozmowy z dnia 22 lipca 2011 roku, której zapisu treści strony ostatecznie nie kwestionowały, wynika, że M. S. wypowiada się w liczbie mnogiej na temat przeprowadzki do mieszkania na ul. (...) w L., mając na myśli także siebie wśród osób, które miałyby się tam przeprowadzić. Z wypowiedzi tej jednoznacznie wynika, że M. S. traktuje siebie jako mieszkańca budynku znajdującego się na nieruchomości przy ul. (...) w L. (k. 12 – tekst nagrania).

Fotografie dołączone przez powoda do pozwu, a przedstawiające widok na frontową część nieruchomości przy ul. (...) w L., dotyczą przede wszystkim okresu obejmującego sierpień, wrzesień i październik 2013 roku2. Częstotliwość parkowania i czas parkowania samochodów należących do pozwanego na nieruchomości przy ul. (...) w L. lub na ulicy przed tą nieruchomością, w szczególności samochodów służących pozwanemu w prowadzeniu działalności gospodarczej, jednoznacznie wskazują, że obecność pozwanego i zamieszkiwanie na przedmiotowej nieruchomości w tym okresie miały charakter stały.

Wprawdzie fotografie te dotyczą tylko części okresu objętego żądaniem pozwu, jednak mają istotne znaczenie dla oceny wiarygodności twierdzeń pozwanego dotyczących częstotliwości i charakteru przebywania na nieruchomości przy ul. (...) w L.. Pozwany twierdził bowiem, że przez cały okres objęty żądaniem nie był posiadaczem tej nieruchomości, a więc także w okresie od sierpnia 2013 roku do października 2013 roku. Złożone fotografie w sposób oczywisty przeczą tym twierdzeniom, co pozwala na przyjęcie, że zeznania pozwanego dotyczące okresu wcześniejszego również nie są wiarygodne.

Całkowicie nieprzekonujące jest uzasadnienie przyczyn parkowania samochodów pozwanego przed posesją przy ul. (...) w L., przedstawione przez pozwanego i M. M. (4). Sam fakt, że w pobliżu prowadzone są inwestycje budowlane, nie uzasadnia jeszcze podejmowania takich szczególnych środków ostrożności, jak stwarzanie pozorów obecności większej liczby, czy też określonego rodzaju osób na nieruchomości. Nie zostały wykazane przy tym jakiekolwiek racjonalne przyczyny stosowania tego rodzaju „środków ostrożności”. Jeżeli natomiast chodzi o wykonywanie fotografii przez powoda lub osoby działające na jego zlecenie, to tego rodzaju zachowania, o ile stanowiłyby naruszenie przepisów prawa, powinny być przedmiotem czynności właściwych organów państwowych lub innych. W każdym razie również nie uzasadniały zastosowania opisanych wyżej środków, gdyż pozwany i M. M. (4) doskonale zdawali sobie sprawę, przez kogo lub na czyje zlecenie wykonywane są fotografie lub na czyje zlecenie mogą być wykonywane.

Składając wyjaśnienia w sprawie V RC 1422/12 Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie M. M. (4) stwierdziła początkowo, że „w ciągu miesiąca nocuje u niej partner od kilku do kilkunastu razy – od 1 do 30”, aby zaraz potem skorygować swą wypowiedź, wskazując, że „od 1 do 30 – to był żart związany ze zdenerwowaniem” (k. 198). Powyższe tłumaczenie nie jest przekonujące, gdyż pierwotną wypowiedź trudno uznać jako żart, a okoliczności przesłuchania nie dawały podstaw do uznania, że M. M. (4) była zdenerwowana lub chociażby że zachodziły okoliczności uzasadniające zdenerwowanie.

Jeżeli weźmie się pod uwagę okoliczność, że w związku z wykonywaniem prowadzonej działalności pozwany co najmniej klika dni w miesiącu przebywa poza L., to z samej tylko wypowiedzi M. M. (4) wynika, że praktycznie pozostałą część miesiąca przebywa w budynku przy ul. (...) w L..

Z zeznań M. M. (4) złożonych w rozpoznawanej sprawie (I C 205/14) wynika, że rola pozwanego, gdy chodzi o wykonywanie czynności na nieruchomości przy ul. (...) w L., od 2009 roku nie ogranicza się do wykonywania konkretnych umówionych czynności pomocniczych na podstawie umów o dzieło, czy umów o świadczenie usług, ale ma charakter stały, a pozwany przejął wszystkie męskie obowiązki związane z utrzymaniem nieruchomości i domu, a od lata 2011 roku jego relacje z dziećmi M. M. (4) i powoda są tego rodzaju, że M. S. zastępuje im ojca, zarówno gdy chodzi o czynności związane z organizacją dnia codziennego, jak i związane z zaspokojeniem potrzeb duchowych – zapewnienia bezpieczeństwa i więzi duchowej.

Powyższe okoliczności przeczą wiarygodności twierdzeń pozwanego, że nie dysponował kluczami do budynku przy ul. (...). Gdyby tak było, że powód nie dysponował kluczami, to za każdym razem zawożenia dzieci do szkoły lub w inne miejsca i przywożenia ich z powrotem do domu musiałby udawać się po te klucze do miejsca pobytu w danym dniu M. M. (4). Czyniłoby to pomoc całkowicie nieefektywną, wręcz nieracjonalną.

Wreszcie należy zwrócić uwagę na fakt, że nieruchomość oznaczona jako działka numer (...), o powierzchni 0,27 ha, położona w G., a objęta księgą wieczystą numer (...), została kupiona przez M. S. i M. M. (4) na współwłasność po 1/2 części już w listopadzie 2010 roku. W treści księgi wieczystej widnieją również wpisy hipotek umownych (zwykłej i kaucyjnej) obciążających całą nieruchomość, zabezpieczających spłatę kredytu zaciągniętego na zakup nieruchomości, którego spłata została określona na 30 lat.

Składając zeznania w dniu 6 sierpnia 2013 roku M. M. (4) zeznała, że kredyt na zakup tej nieruchomości zaciągnęła wspólnie z M. S. (k. 70, 197).

Okoliczności te świadczą o tym, że już wówczas osoby te planowały wspólne długoterminowe inwestycje, co było jednym z przejawów bliskich relacji między nimi. W chwili obecnej M. M. (4) i M. S. posiadają wspólne małoletnie dziecko i budują dom mieszkalny na jeszcze innej nieruchomości niż nieruchomość w G..

Składając zeznania w rozpoznawanej sprawie M. S. przyznał, że pozostaje z M. M. (4) w nieformalnym związku od 2010 roku (k. 79, 208).

Składając zeznania w sprawie V RC 1422/12 Sądu Rejonowego Lublin-Zachód w Lublinie jako świadek, M. S. potwierdził, że jest partnerem życiowym M. M. (4) i mają wspólne dziecko w wieku 7 tygodni (k. 205).

Z istoty konkubinatu, jako trwałego nieformalnego związku dwojga osób, wynika, że relacje między konkubentami wyznaczają trzy rodzaje więzi – fizyczna, psychiczna i gospodarcza. Wyrazem tych więzi jest między innymi fakt przebywania razem, zamieszkiwania oraz chęć stałego utrzymywania tego stanu. Wyrazem więzi gospodarczej jest między innymi fakt wspólnego prowadzenia gospodarstwa domowego i innych spraw o charakterze majątkowym.

Jeżeli zatem M. M. (4) i M. S. pozostają od 2010 roku w nieformalnym związku odpowiadającym cechom małżeństwa (konkubinacie), to jest to kolejny argument przemawiający przeciwko trafności stanowiska Sądu pierwszej instancji, że pobyty pozwanego na nieruchomości przy ul. (...) w L. w okresie objętym żądaniem pozwu miały charakter incydentalny i grzecznościowy.

Wszystkie wskazane wyżej okoliczności nakazują odmienne spojrzenie na ocenę dowodów osobowych dokonaną przez Sąd Rejonowy, a tym samym na ustalenia faktyczne w zakresie okoliczności mających bezpośrednio istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Charakterystyczne jest przy tym, że świadkowie (inni niż M. M. (4), w szczególności zawnioskowani przez pozwanego), których zeznania Sąd Rejonowy uznał za wiarygodne, nie dostrzegli, że pozwany i M. M. (4) tworzą od 2010 roku trwały związek konkubencki.

Uznając za uzasadnione w przeważającej części zarzuty powoda dotyczące oceny dowodów, należy uznać, że pozwany był posiadaczem zależnym nieruchomości przy ul. (...) w L. w okresie objętym żądaniem pozwu. Oczywiście pozwany władał tą nieruchomością nie samodzielnie, lecz wspólnie z M. M. (4) i jej dziećmi. Pozwany władał tą nieruchomością jako biorący nieruchomość w użyczenie. Pozwany przebywał na nieruchomości i korzystał z niej nieodpłatnie, nie uważając się za jej właściciela. Miał możliwość przebywania na tej nieruchomości w każdym czasie i z możliwości tej korzystał. Jednocześnie pozwany od początku miał świadomość jaki jest stan prawny tej nieruchomości, gdy chodzi o prawo własności, a w szczególności prawo dysponowania nieruchomością. Pozwany był więc posiadaczem w złej wierze.

M. S. miał przede wszystkim świadomość konfliktu między M. M. (4) a jej byłym mężem. Wielokrotnie uczestniczył w zdarzeniach stanowiących przejawy tego konfliktu.

Można oczywiście zgodzić się ze stanowiskiem pozwanego, że powód wystąpił z żądaniem zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości przez pozwanego po tym, jak M. M. (4) wniosła do sądu pozew przeciwko B. M. o podwyższenie alimentów na rzecz ich wspólnych małoletnich dzieci. Powyższa okoliczność nie ma jednak żadnego wpływu na ocenę zasadności żądania zarówno powoda, jak i M. M. (4), a stanowi jedynie odzwierciedlenie relacji pomiędzy powodem a byłą żoną. Można jedynie przypuszczać, że gdyby M. M. (4) nie wniosła w imieniu dzieci pozwu o podwyższenie alimentów, to powód nie wniósłby pozwu o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie przez M. S. z nieruchomości przy ul. (...) w L.. Nie oznacza to jednak, że gdyby M. M. (4) nie wniosła pozwu o podwyższenie alimentów, to roszczenie o zapłatę wynagrodzenia nie byłoby wówczas uzasadnione. Podobnie, gdyby powód nie wniósł pozwu o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości, to nie oznacza to, że roszczenie o podwyższenie alimentów nie byłoby uzasadnione.

Należy przy tym podkreślić, że rozpoznawana sprawa nie stanowi jakiejkolwiek postaci rozstrzygnięcia konfliktu o charakterze osobistym i majątkowym istniejącego pomiędzy powodem a jego byłą żoną. Konflikt ten nie ma jakiegokolwiek znaczenia dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy, a Sąd Okręgowy nie ocenia jakichkolwiek postaw i zachowań stron procesu oraz najbliższych im osób na tle wskazanego konfliktu. Przedmiotem oceny była wyłącznie zasadność roszczenia powoda o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości przez pozwanego w okresie wskazanym przez powoda.

Powodowi, jako współwłaścicielowi nieruchomości, przysługiwało zatem roszczenie o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie przez pozwanego z nieruchomości. Pozwany był bowiem posiadaczem zależnym tej nieruchomości w złej wierze.

Podstawę prawną roszczenia powoda stanowią przepisy art. 225 § 2 k.p.c. w zw. z art. 230 k.p.c.

W związku z tym, że w okresie objętym żądaniem pozwu powód był współwłaścicielem nieruchomości, z której korzystał pozwany, a udział powoda w prawie własności wynosił 1/2 część, powód był legitymowany do dochodzenia wynagrodzenia w części przypadającej na jego udział. Za okres objęty żądaniem powodowi należała się zatem kwota 9000 zł.

Wysokość wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości w okresie objętym żądaniem pozwu została ustalona na podstawie opinii biegłego A. M. (2). Opinia ta w zakresie ustalenia wysokości wynagrodzenia za kolejne miesiące okresu objętego żądaniem pozwu nie była kwestionowana przez strony i nie budzi wątpliwości Sądu Okręgowego co do swojej wiarygodności.

Wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy bez tytułu prawnego powinno odpowiadać czynszowi najmu lub dzierżawy, jaki można by uzyskać z wynajęcia lub wydzierżawienia rzeczy danego rodzaju.

W rozpoznawanej sprawie wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości przy ul. (...), będącej typową nieruchomością służącą celom zamieszkiwania rodziny, powinno odpowiadać czynszowi najmu, jaki można by uzyskać od osoby mieszkającej wspólnie ze współwłaścicielami na tej nieruchomości.

Mając na uwadze powyższe rozważania, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zmienił częściowo zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że zasądził od M. S. na rzecz B. M. kwotę 9000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 13 lutego 2014 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty.

Kwota 9000 zł podlegała zasądzeniu z odsetkami za opóźnienie od dnia 13 lutego 2014 roku. Od dnia 13 lutego 2014 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku są to odsetki za opóźnienie według stopy procentowej odsetek ustawowych, a od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty odsetki za opóźnienie według stopy procentowej odsetek ustawowych za opóźnienie.

Podstawę prawną zasądzenia wskazanych wyżej odsetek stanowi przepis art. 481 § 1 k.c., który stanowi, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Z przepisów art. 476 zd. 1 i 2 k.c. wynika, że dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela.

W odniesieniu do świadczenia dochodzonego przez B. M. termin spełnienia świadczenia przez M. S. nie był oznaczony (przez umowę, ustawę lub orzeczenie sądu), a więc świadczenie to powinno zostać spełnione przez dłużnika niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela do spełnienia świadczenia. Przed wniesieniem pozwu B. M. nie wzywał M. S. do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości. W związku z powyższym funkcję wezwania do spełnienia świadczenia pełni żądanie spełnienia świadczenia zawarte w pozwie. Oświadczenie woli powoda w tym zakresie (wezwanie) wywołuje skutki prawne z chwilą, gdy doszło do pozwanego w taki sposób, że mógł zapoznać się z jego treścią (art. 60 § 1 zd. 1 k.c.).

Z pisma procesowego pozwanego z dnia 5 lutego 2014 roku wynika, że M. S. wie już, z jakim żądaniem powód występuje w sprawie I Nc 844/13, a więc wynika z tego, że żądanie zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości doszło do pozwanego. W związku z tym należy uznać, że tygodniowy termin liczony od tego dnia jest wystarczający do przyjęcia, że świadczenie powinno zostać spełnione do chwili jego upływu i że tym samym zachowane zostałoby kryterium niezwłoczności spełnienia świadczenia po wezwaniu przez wierzyciela.

W związku z częściową zmianą zaskarżonego wyroku w punkcie I należało również zmienić rozstrzygnięcie zawarte w punkcie II, a dotyczące kosztów procesu za pierwszą instancję.

Podstawę prawną rozstrzygnięcia w zakresie kosztów procesu za pierwszą instancję stanowi przepis art. 100 zd. 1 k.p.c., który stanowi, że w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Z uwagi na to, że powództwo zostało częściowo oddalone, Sąd Okręgowy stosunkowo rozdzielił koszty procesu pomiędzy stronami, mając na względzie fakt, w jakiej części żądanie pozwu zostało uwzględnione.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w postanowieniu z dnia 31 stycznia 1991 roku, II CZ 255/90 (OSP 1991, z. 11, poz. 279), stosunkowy podział kosztów procesu (art. 100 k.p.c.) dotyczy ich całości, co oznacza przyjęcie za podstawę obliczeń sumy należności obu stron, ustalonych stosownie do zasad z art. 98 § 2 i 3 k.p.c. (oraz art. 99 k.p.c.), w wypadkach tam wskazanych. Sumę tę dzieli się proporcjonalnie do stosunku, w jakim strony utrzymały się ze swymi roszczeniami lub obroną, otrzymując w wyniku kwoty, stanowiące ich udziały w całości kosztów. Jeżeli poniesione przez stronę koszty przewyższają obciążający ją udział – zasądzeniu na jej rzecz podlega różnica.

Ogółem koszty procesu w rozpoznawanej sprawie wyniosły w pierwszej instancji 6329,10 zł.

Powód poniósł koszty w kwocie 3896,30 zł, obejmujące:

1) opłatę od pozwu – 1440 zł (k. 2),

2) opłatę skarbową od pełnomocnictwa procesowego – 17 zł (k. 51),

3) wynagrodzenie pełnomocnika procesowego – 2400 zł, ustalone na podstawie § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 roku, poz. 461 – tekst jednolity ze zmianami) w związku z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1800),

4) opłaty pocztowe za przesłanie przesyłek poleconych obejmujących pisma procesowe skierowane do sądu i odpisy pism przeznaczonych dla pełnomocnika strony przeciwnej – 5,70 zł (k. 15), 4,20 zł (k. 68a), 4,20 zł (k. 75), 4,20 zł (k. 81a), 4,20 zł (k. 83), 4,20 zł (k. 130a), 4,20 zł (k. 132), 4,20 zł (k. 176a), 4,20 zł (k. 179).

Pozwany poniósł koszty w kwocie 2432,80 zł, obejmujące:

1) opłatę skarbową od pełnomocnictwa procesowego – 17 zł (k. 46),

2) wynagrodzenie pełnomocnika procesowego – 2400 zł, ustalone na podstawie § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w związku z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie,

3) opłaty pocztowe za przesłanie przesyłek poleconych obejmujących pisma procesowe skierowane do sądu i odpisy pism przeznaczonych dla pełnomocnika strony przeciwnej – 7,40 zł (k. 55), 4,20 zł (k. 132a), 4,20 zł (k. 179a).

Pozwany przegrał sprawę w 0,313 części, ponieważ w takim zakresie zostało uwzględnione żądanie pozwu (9000 zł : 28800 zł = 0,313). Powód przegrał sprawę w 0,687 części.

Udział w sumie kosztów procesu obciążający pozwanego wynosi 1981,01 zł (= 6329,10 zł · 0,313). Udział w sumie kosztów procesu obciążający powoda wynosi 4348,09 zł.

Ponieważ poniesione przez pozwanego koszty (2432,80 zł) o 451,79 zł przewyższają obciążający go udział, zasądzeniu na jego rzecz tytułem zwrotu kosztów procesu podlega ta właśnie różnica.

W pozostałej części apelacja powoda jest bezzasadna i w związku z tym podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Wynagrodzenie za korzystanie przez pozwanego z nieruchomości stanowiącej współwłasność powoda w okresie objętym żądaniem pozwu zostało ustalone na podstawie opinii biegłego A. M. (2), a więc w kwocie niższej niż dochodzona przez powoda. Powództwo B. M. w części obejmującej żądanie przewyższające zasądzoną kwotę podlegało zatem oddaleniu, jako bezzasadne. Tym samym apelacja w tej części podlegała oddaleniu.

Nie jest zasadny wniosek apelacji o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Z przepisów art. 386 § 2 i 4 k.p.c. wynika, że uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji może nastąpić tylko w razie stwierdzenia nieważności postępowania, w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Dodatkową podstawę prawną uchylenia wyroku stanowi przepis art. 505¹² § 1 k.p.c., mający zastosowanie w postępowaniu uproszczonym. Przepis ten stanowi, że jeżeli sąd drugiej instancji stwierdzi, że zachodzi naruszenie prawa materialnego, a zgromadzone dowody nie dają wystarczających podstaw do zmiany wyroku, uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania.

W ocenie Sądu Okręgowego w rozpoznawanej sprawie nie zachodzi żadna ze wskazanych wyżej podstaw uchylenia orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu. Postępowanie przed Sądem pierwszej instancji nie jest dotknięte nieważnością. Sąd ten rozpoznał istotę sprawy, analizując zasadność żądania pozwu z punktu widzenia okoliczności faktycznych przytoczonych jako podstawa faktyczna powództwa i rozpoznając zarzuty podniesione przez pozwanego. Wydanie wyroku przez Sąd Okręgowy nie wymaga również przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, ani też nawet uzupełniania, czy powtarzania postępowania dowodowego.

W sprawie nie ma również faktycznych podstaw do zastosowania przepisu art. 505¹² § 1 k.p.c., przede wszystkim dlatego, że nie podlegała ona rozpoznaniu i nie została rozpoznana w postępowaniu uproszczonym.

Należy także zwrócić uwagę, że powód nie przytacza w apelacji zarzutów, których uwzględnienie mogłoby skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku.

Na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy zasądził od B. M. na rzecz M. S. kwotę 7,39 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Ogółem koszty postępowania odwoławczego w rozpoznawanej sprawie wyniosły 3878 zł.

Powód poniósł koszty w kwocie 2656,80 zł, obejmujące:

1) opłatę od apelacji – 1440 zł (k. 230),

2) wynagrodzenie pełnomocnika procesowego – 1200 zł, ustalone na podstawie § 6 pkt 5 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w związku z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz

3) opłaty pocztowe za przesłanie przesyłek poleconych obejmujących pisma procesowe skierowane do sądu i odpisy pism przeznaczonych dla pełnomocnika strony przeciwnej – 4,20 zł (k. 215), 4,20 zł (k. 231), 4,20 zł (k. 278), 4,20 zł (k. 280).

Pozwany poniósł koszty w kwocie 1221,20 zł, obejmujące:

1) wynagrodzenie pełnomocnika procesowego – 1200 zł, ustalone na podstawie § 6 pkt 5 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w związku z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie,

2) opłatę skarbową od pełnomocnictwa procesowego – 17 zł (k. 246),

3) opłatę pocztową – 4,20 zł (k. 247).

Pozwany przegrał sprawę w drugiej instancji w 0,303 części, ponieważ w takim zakresie apelacja została uwzględniona. Powód przegrał sprawę w drugiej instancji w 0,687 części.

Udział w sumie kosztów postępowania odwoławczego obciążający pozwanego wynosi 1213,81 zł (= 3878 zł · 0,313). Udział w sumie kosztów postępowania odwoławczego obciążający powoda wynosi 2664,19 zł.

Ponieważ poniesione przez pozwanego koszty (1221,20 zł) o 7,39 zł przewyższają obciążający go udział, zasądzeniu na jego rzecz tytułem zwrotu kosztów procesu podlega ta właśnie różnica.

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych w związku z art. 100 zd. 1 k.p.c. Sąd Okręgowy nakazał pobrać od B. M. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Lublinie kwotę 697,31 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Na tej samej podstawie prawnej Sąd Okręgowy nakazał pobrać od M. S. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Lublinie kwotę 317,70 zł tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Nieuiszczone w drugiej instancji koszty sądowe obejmowały wydatki w kwocie 1015 zł, poniesione przez Skarb Państwa na pokrycie kosztów przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości. Koszty te należało stosunkowo rozdzielić między stronami, biorąc pod uwagę stosunek, w jakim każda z nich jest stroną przegrywającą sprawę w postępowaniu odwoławczym.

W związku z powyższym powoda obciąża kwota 697,31 zł (= 1015 zł · 0,687), a pozwanego kwota 317,70 zł (= 1015 zł · 0,313).

Z tych wszystkich względów i na podstawie powołanych wyżej przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.

Joanna Misztal-Konecka Dariusz Iskra Andrzej Mikołajewski

1 Przytoczono dosłowne brzmienie zarzutów i wniosków apelacyjnych.

2 Trzy z nich odnoszą się do dnia 12 maja 2013 roku, a jedna do dnia 25 kwietnia 2013 roku.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE