UZASADNIENIE

We wniosku z dnia 18 lutego 2015 roku wnioskodawczyni W. C. (1) działająca przez pełnomocnika, wystąpiła o stwierdzenia nabycia spadku po L. F. zmarłej w dniu 20 maja 1986 roku w B., F. F. (1) zmarłym w dniu 25 lutego 1990 roku w U., M. F. zmarłym 27 listopada 2012 roku w Ś. i F. F. (1) zmarłym w dniu 19 sierpnia 2014 roku w C.. Wszyscy spadkobiercy zamieszkiwali ostatnio w B.. Wniosek ten został złożony do sprawy I Ns (...) o stwierdzenie nabycia spadku po L. F..

Postanowieniem z dnia 05 czerwca 2015 roku Sąd Rejonowy w Chełmnie wyłączył wniosek W. C. (1) o stwierdzenie nabycia spadku po F. F. (1) zmarłym 25 lutego 1990 roku, M. F. zmarłym 27 listopada 2012 roku oraz po F. F. (1) zmarłym 19 sierpnia 2014 do odrębnego postepowania. Sprawa została zarejestrowana pod sygnaturą akt I Ns (...)

W uzasadnieniu wniosku wnioskodawczyni wskazała, że F. F. (1) zmarł w dniu 25 lutego 1990 roku w chwili śmierci był wdowcem. Pozostawił po sobie siedmioro dzieci: J. F. (1), J. F. (2), M. F., F. F. (1), G. W., B. B. i W. C. (1). Nie pozostawił testamentu. Nikt z następców prawnych nie zrzekł się dziedziczenia i nie odrzucił spadku. W skład spadku po zmarłym F. F. (1) wchodzi udział w zabudowanym gospodarstwie rolnym, położonym w miejscowości B. I i B. gmina U., powiat (...) w województwie (...), obejmującym działki oznaczone numerami geodezyjnymi (...), o łącznej powierzchni 13,78 ha, dla którego Sąd Rejonowy w Chełmnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgi wieczyste (...), B. I K. 164, B. I K. 211. Uprawnionymi do dziedziczenia wchodzącego w skład spadku udział w gospodarstwie rolnym są na podstawie ustawy dzieci: M. F. i W. C. (1).

M. F. w chwili śmierci był bezdzietnym kawalerem. Pozostawili po sobie rodzeństwo: I. M., F. F. (1), G. W., B. B., W. C. (1) oraz zstępnych rodzeństwa: dzieci brata M. K.: A. K. i D. B.; dzieci brata H. K.: H. K., S. K., W. B. i B. G.; córki brata J. F. (1): B. F. (1), K. F. i J. W..

F. F. (1) syn F. i L. w chwili śmierci był bezdzietnym kawalerem. Pozostawili po sobie rodzeństwo: I. M., G. W., B. B., W. C. (1) oraz zstępnych rodzeństwa: dzieci brata M. K.: A. K. i D. B.; dzieci brata H. K.: H. K., S. K., W. B. i B. G.; córki brata J. F. (1): B. F. (1), K. F. i J. W..

W odpowiedzi na wniosek, uczestniczki postępowania B. F. (1), K. F. i J. W., reprezentowane przez pełnomocnika wniosły o stwierdzenie, że wchodzące w skład spadku po F. F. (1) zmarłym 25 lutego 1990 roku gospodarstwo rolne położone w miejscowości B. I i B. gmina U., obejmujące działki oznaczone geodezyjnymi numerami 216/1, 216/2, 182/1, 214, 110/1, o łącznej powierzchni 13.78 ha, dla którego Sąd Rejonowy w Chełmnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgi wieczyste (...), B. I K. 164, B. I K. 211 nabyły na podstawie ustawy dzieci: J. F. (1), M. F., G. W., B. B. i W. C. (1). W pozostałym zakresie uczestniczki wniosły zgodnie z wnioskiem W. C. (3). W uzasadnieniu wniosku podniosły, iż J. F. (1) jest uprawnionym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego ponieważ na dzień otwarcia spadku był trwale niezdolny do pracy, M. F. stale pracowała bezpośrednio przy produkcji rolnej, a G. W., B. B. i W. C. (1) posiadają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej.

Uczestnicy postępowania B. B., G. W., H. K., B. G., W. B., S. K. przychylili się do wniosku, przy czym B. B. i G. W. podnosiły, iż posiadają uprawnienia do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Uczestniczka postępowania I. M. nie przychyliła się do wniosku.

Uczestnicy postępowania A. K., T. K. i D. B. nie zajęli stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje:

F. F. (1), syn J. i W., mający miejsce ostatniego zwykłego pobytu w B., zmarł dnia 25 lutego 1990 roku w B.

Dowody:

Odpis skrócony aktu zgonu F. F. (1) – k. 25 akt I Ns (...)

Spadkodawca w chwili śmierci była wdowcem. Pozostawił siedmioro dzieci: J. F. (1), J. F. (2), M. F., F. F. (1), G. W. B. B. i W. C. (1). Nie miał dzieci pozamałżeńskich, ani osób przysposobionych. F. F. (1) nie sporządził testamentu.

Spadkodawca F. F. (1) nie pozostawił testamentu. Nie toczyła się sprawa o uznanie żadnego spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia, a spadkodawca nie zawierał umów o zrzeczenie się dziedziczenia po nim. Nikt po jego śmierci nie składał oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Dowody:

Odpis skrócony aktu zgonu F. F. (1) – k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu zgonu J. F. (1) – k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu zgonu J. F. (2) - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu zgonu M. F. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu zgonu F. F. (1), syna F. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu małżeństwa G. W. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu małżeństwa B. B. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu małżeństwa W. C. (1) - k. 25 akt I Ns (...)

Zapewnienie spadkowe W. C. (1) – k. 115v-166 akt

Zapewnienie spadkowe B. F. (1) – k. 116 akt

Zapewnienie spadkowe G. W. – k. 116v akt

Zapewnienie spadkowe B. B. – k. 116v-117 akt

F. F. (1) był właścicielem gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości B. I i B. gmina U., obejmującego działki oznaczone geodezyjnymi numerami 216/1, 216/2, 182/1, 214, 110/1, o łącznej powierzchni 13.78 ha, dla którego Sąd Rejonowy w Chełmnie V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgi wieczyste (...), B. I K. 164 oraz B. I K. 211.

Zstępni F. F. (1), jeszcze jako dzieci pracowali wraz z rodzicami w spadkowym gospodarstwie, a następnie przez wiele lat M. F. i F. F. (1) mieszkając w gospodarstwie rolnym, a J. F. (1), J. F. (2), G. W. i B. B. systematycznie, w tym w dacie otwarcia spadku po ojcu przyjeżdżając do gospodarstwa rodziców w B., wykonywali stosowne do potrzeb czynności w tym gospodarstwie.

W dacie śmierci F. F. (1) w gospodarstwie tym były uprawiane grunty rolne, głównie pod uprawę warzyw, hodowano krowy mleczne oraz trzodę chlewną na sprzedaż. Gospodarstwo prowadził F. F. (1) razem z nim mieszkali M. F., F. F. (1) i B. B.. M. F. pracował wyłącznie stale bezpośrednio przy produkcji rolnej i praca ta stanowiła główne źródło jego utrzymania. B. B. i F. F. (1) pracowali poza rolnictwem i systematycznie, również w dacie otwarcia spadku po F. F. (1), pracowali stale bezpośrednio przy produkcji rolnej w spadkowym gospodarstwie.

J. F. (2) mieszkał i pracował poza rolnictwem w C.. Do C. wyprowadził się jeszcze za życia matki L. F.. W czasie wolnym od pracy wykonywanej poza rolnictwem, w weekendy i w urlop, wykonywał sukcesywnie czynności w spadkowym gospodarstwie, gdy tylko zachodziła taka potrzeba, jego praca miała bezpośredni związek z zadaniami wytwórczymi spadkowego gospodarstwa rolnego. J. F. (2) zajmował się pracami polowymi.

Córki F. F. (1): G. W., B. B. i W. C. (1) posiadają przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, ukończyły trzyletnie przygotowanie rolnicze.

J. F. (1) zgodnie z orzeczeniem Komisji Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia w T. z dnia 30 marca 1989 roku został zaliczony do pierwszej grupy inwalidów na stałe.

Dowody:

Wydruk z księgi wieczystej (...) - k. 45-54 akt,

Wydruk z księgi wieczystej (...) - k. 38-42 akt,

Odpis z księgi wieczystej B. I K. 211 – k. 41 akt I Ns (...),

Odpis z księgi wieczystej B. I K. 164 – k. 42 akt I Ns (...),

Postanowienie Sądu Rejonowego w Chełmnie z dnia 14 października 2015 roku o stwierdzeniu nabycia spadku po L. F. wydane w sprawie I Ns (...) – k. 115 akt I Ns (...)

Świadectwo ukończenia szkoły przysposobienia rolniczego przez G. W. nr 324 z dnia 31.05.1979 r. – k. 113 akt,

Zeznania uczestniczki G. W. – k. 116v, 153-153v akt,

Poświadczenie ukończenia szkoły przysposobienia rolniczego przez B. F. (2) nr PM-606-16- (...) z dnia 21.05.2015 r.- k. 111 akt,

Zeznania uczestniczki B. B. – k. 116v akt,

Świadectwo ukończenia szkoły przysposobienia rolniczego przez W. C. (1) nr 326 z dnia 31.05.1979 r. – k. 26 akt I Ns (...),

Zeznania wnioskodawczyni W. C. (1) – k. 115-116, 152, 153 akt,

Orzeczeniem Komisji Lekarskiej do Spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia w T. z dnia 30 marca 1989 roku – k. 110 akt,

Zeznania uczestniczki B. F. (1) – k. 116 akt,

Zeznania uczestniczki I. M. – k. 153 ak,

M. F., syn F. i L., mający miejsce ostatniego zwykłego pobytu w B., zmarł dnia 27 listopada 2012 roku w B.

Dowody:

Odpis skrócony aktu zgonu M. F. – k. 25 akt I Ns (...)

Spadkodawca M. F. w chwili śmierci był bezdzietnym kawalerem. Rodzice M. F. zmarli przed nim. Matka L. F. z domu J. zmarła 20 maja 1986 roku, a ojciec F. F. (1) zmarł 25 lutego 1990 roku. Spadkodawca posiadał dziewięcioro rodzeństwa: H. K., M. K., I. M., J. F. (1), J. F. (2), F. F. (1), G. W. B. B. i W. C. (1). W dacie śmierci M. F. nie żyło czworo jego braci M. K., J. F. (1), H. K. i J. F. (2).

M. K. zmarł dnia 27 grudnia 1992 roku. Pozostawił po sobie dwoje dzieci syna A. K. i córkę D. B..

J. F. (2) zmarł 31 października 1997 roku. W dacie śmierci był bezdzietnym kawalerem.

H. K. zmarł 05 lutego 1998 roku. Pozostawił po sobie czworo dzieci H. K., S. K., W. B. i B. G..

J. F. (1) zmarł 16 lipca 2010 roku. Pozostawił po sobie troje dzieci B. F. (1), K. F. i J. W..

Spadkodawca M. F. nie pozostawił testamentu. Nie toczyła się sprawa o uznanie żadnego spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia, a spadkodawca nie zawierał umów o zrzeczenie się dziedziczenia po nim. Nikt po jego śmierci nie składał oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Dowody:

Odpis skrócony aktu zgonu M. F.– k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu zgonu L. F.– k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu zgonu F. F. (1)– k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu zgonu J. F. (1) – k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu zgonu J. F. (2) - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu zgonu F. F. (1) syna F. - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu małżeństwa G. W. - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu małżeństwa B. B. - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu małżeństwa W. C. (1) - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu zgonu M. K. - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu zgonu H. K. - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu małżeństwa I. M. - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu urodzenia A. K. - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu małżeństwa D. B. - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu urodzenia H. K. - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu urodzenia S. K. - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu małżeństwa W. B. - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu małżeństwa B. G.- k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu urodzenia B. F. (1) - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu urodzenia K. F. - k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu małżeństwa J. W. j- k. 25 akt I Ns (...),

Zapewnienie spadkowe W. C. (1) – k. 115v-166, 151v-152 akt,

Zapewnienie spadkowe B. F. (1) – k. 116 akt,

Zapewnienie spadkowe G. W. – k. 116v,153-153v akt,

Zapewnienie spadkowe B. B. – k. 116v-117 akt,

Zapewnienie spadkowe B. G. – k. 152 akt,

Zapewnienie spadkowe I. M. – k. 152 v-153 akt

Zapewnienie spadkowe B. G. – k.152-152v akt,

Zapewnienie spadkowe S. K. – k. 152 v akt,

Zapewnienie spadkowe W. B. – k. 152 v akt

F. F. (1), syn F. i L., mający miejsce ostatniego zwykłego pobytu w B., zmarł dnia 19 sierpnia 2014 roku w C..

Dowody:

Odpis skrócony aktu zgonu F. F. (1) syna F. – k. 25 akt I Ns (...)

Spadkodawca F. F. (1) w chwili śmierci był bezdzietnym kawalerem. Rodzice F. F. (1) zmarli przed nim. Matka L. F. z domu J. zmarła 20 maja 1986 roku, a ojciec F. F. (1) zmarł 25 lutego 1990 roku. Spadkodawca posiadał dziewięcioro rodzeństwa: H. K., M. K., I. M., J. F. (1), J. F. (2), M. F., G. W. B. B. i W. C. (1). W dacie śmierci F. F. (1) nie żyło pięcioro jego braci M. K., J. F. (1), H. K., J. F. (2) i M. F..

Spadkodawca F. F. (1) syn F. nie pozostawił testamentu. Nie toczyła się sprawa o uznanie żadnego spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia, a spadkodawca nie zawierał umów o zrzeczenie się dziedziczenia po nim. Nikt po jego śmierci nie składał oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Dowody:

Odpis skrócony aktu zgonu F. F. (1) syna F. – k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu zgonu L. F.– k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu zgonu F. F. (1)– k. 25 akt I Ns (...),

Odpis skrócony aktu zgonu J. F. (1) – k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu zgonu J. F. (2) - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu zgonu M. F. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu małżeństwa G. W. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu małżeństwa B. B. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu małżeństwa W. C. (1) - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu zgonu M. K. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu zgonu H. K. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu małżeństwa I. M. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu urodzenia A. K. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu małżeństwa D. B. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu urodzenia H. K. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu urodzenia S. K. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu małżeństwa W. B. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu małżeństwa B. G.- k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu urodzenia B. F. (1) - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu urodzenia K. F. - k. 25 akt I Ns (...)

Odpis skrócony aktu małżeństwa J. W. j- k. 25 akt I Ns (...)

Zapewnienie spadkowe W. C. (1) – k. 115v-166 akt

Zapewnienie spadkowe B. F. (1) – k. 116 akt

Zapewnienie spadkowe G. W. – k. 116v akt

Zapewnienie spadkowe B. B. – k. 116v-117 akt

Zapewnienie spadkowe I. M. – k. 153 akt,

Zapewnienie spadkowe B. G. – k.152-152v akt,

Zapewnienie spadkowe S. K. – k. 152 v akt,

Zapewnienie spadkowe W. B. – k. 152 v akt

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny pozostawał właściwie bezsporny i został ustalony na podstawie dokumentów, których wiarygodność i autentyczność nie były podważane oraz nie budziły wątpliwości Sądu, a także wiarygodnych zapewnień spadkowych, a także na podstawie zeznań wnioskodawczyni W. C. (1) oraz uczestników postępowania: B. F. (1), G. W., B. B. i I. M.. Zapewnienia i zeznania Sąd uznała za wiarygodne w zakresie w jakim nie było między nimi sprzeczności. Sprzeczności w zeznaniach wnioskodawczyni i uczestników postępowania pojawiły się w zakresie dotyczącym wykonywania pracy w spadkowym gospodarstwie przez J. F. (2) i F. F. (1). Uczestnicy byli zgodni co do faktu, że zarówno J. F. (2) jak i F. F. (1) syn F. pracowali, jak pozostałe rodzeństwo w gospodarstwie rolnym będąc dziećmi, jak i do tego, że później w dorosłym życiu obaj pracowali również poza rolnictwem i w gospodarstwie rolnym. Rozbieżności w zeznaniach uczestników i wnioskodawczyni dotyczyły właściwie jedynie oceny wykonywanej w spadkowym gospodarstwie pracy w momencie śmierci spadkodawcy F. F. (1) syna J. i W., czy wypełniała ona przesłankę stałej pracy w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej.

Zgodnie z art. LI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Przepisy wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 94 z późn. zm.) do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy, chyba że przepisy tej ustawy stanowią inaczej.

Zgodnie z art. 670 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy - Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U nr 181, poz. 1287), zgodnie z art. 6 ust. 2 tejże ustawy, który stanowił, że do spadku otwartego przed dniem 14 lutego 2001 roku, przepisy, o których mowa w art. 3 pkt. 8 i 9 ustawy, stosuje się w brzmieniu dotychczasowym, czyli w takim postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku sąd bada z urzędu, kto jest spadkobiercą, w szczególności bada czy spadkodawca pozostawił testament oraz czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne i którzy spośród spadkobierców powołanych z ustawy do spadku odpowiadają warunkom przewidzianym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Na podstawie przepisu art. 924 k.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Zgodnie z art. 926 § 1 i 2 k.c. powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Powyższe oznacza, że dziedziczenie ustawowe ma charakter subsydiarny – znajduje zastosowanie, gdy nie powołano spadkobiercy testamentowego albo powołany spadkobierca nie może lub nie chce dziedziczyć. Jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu, przepisy kodeksu cywilnego stanowią kto i z jakim udziałem dziedziczy spadek, jeżeli natomiast spadkodawca pozostawił testament, sąd prowadzący postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku dokonuje oceny ważności testamentu, stosownie do treści przepisów kodeksu cywilnego.

Mając na względzie powyższe oraz to, iż żaden ze spadkodawców nie pozostawił testamentu, do dziedziczenia po nich dochodzą spadkobiercy ustawowi.

W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku (art. 931 § 1 k.c.).

W związku z powyższym spadek po F. F. (1) na podstawie ustawy nabyły jego dzieci J. F. (1), J. F. (2), M. F., F. F. (1), G. W., B. B. i W. C. (1) w częściach równych, a więc każde z nich w 1/7 części. Jak wynika bowiem ze złożonych w sprawie zapewnień nikt ze spadkobierców F. F. (1) nie odrzucił spadku, ani też nie zawierał ze spadkodawcą za jego życia umowy w formie aktu notarialnego o zrzeczenie się dziedziczenia po nim.

Wobec ustalenia, iż w skład spadku po F. F. (1) wchodziło gospodarstwo rolne, a spadkodawca zmarł w dniu 25 lutego 1990 roku, Sąd był obowiązany badać, którzy spośród spadkobierców powołanych do spadku z ustawy odpowiadają warunkom przewidzianym do dziedziczenia gospodarstw rolnych, określonym w art. 1059 i nast. k.c. Prawem właściwym dla spadku są przepisy obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy. Jeśli w tym czasie istniały ograniczenia związane z nabywaniem gospodarstwa rolnego poprzez spadkobranie, sąd, wydając postanowienie o nabyciu spadku, jest obowiązany je uwzględnić (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 2009 roku, IV CSK 146/09, LEX nr 527094).

Zgodnie § 1 ust. 1 i 3 obowiązującego w dacie śmierci F. F. (1) rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28.11.1964 roku w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych (t.j. Dz. U z 1983 r. Nr 19, poz. 86 ze zm.) nieruchomość uważa się za rolną, jeżeli jest lub może być użytkowana na cele produkcji rolnej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej, przy czym nie uważa się za nieruchomość rolną nieruchomości należących do tej samej osoby lub osób, jeżeli ich łączny obszar nie przekracza 1 ha użytków rolnych, zaś zgodnie z § 2 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia za gospodarstwo rolne uważa się wszystkie należące do tej samej osoby (osób) nieruchomości rolne, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą wraz z budynkami, urządzeniami, inwentarzem żywym i martwym, zapasami oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, do gospodarstwa rolnego zalicza się również lasy i grunty leśne oraz nieużytki należące do właściciela nieruchomości określonych w ust. 1, jeżeli stanowią lub mogą stanowić z tymi nieruchomościami zorganizowaną całość gospodarczą.

W myśl art. 1059 k.c., w brzmieniu obowiązującym w dacie śmierci F. F. (1), spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku:

1) odpowiadają warunkom wymaganym dla nabycia własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności, albo

2) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo

3) są trwale niezdolni do pracy

Zgodnie z art. 160 § 1 k.c. własność nieruchomości rolnej lub jej części może być przeniesiona na rzecz osoby fizycznej tylko wtedy, gdy nabywca:

1) stale pracują w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej albo

2) ma kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Zgodnie § 3 ust. 1 rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 28.11.1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych za kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego uważa się ukończenie szkoły rolniczej, przysposobienia rolniczego lub uzyskanie tytułu kwalifikacyjnego w zawodach rolniczych, zaś zgodnie z ust. 3 tego paragrafu przerwa w pracy w gospodarstwie rolnym nie stanowi przeszkody do uznania, że osoba zainteresowana odpowiada warunkom określonym w art. 160 § 1pkt 1 k.c.

Za osoby trwale niezdolne do pracy uważa się osoby, które:

1) osiągnęły wiek - kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub

2) zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (§ 7 ust. 1 i 3 rozporządzenia)

Należy nadmienić, że wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 roku wydanym w sprawie P 4/99 ( OTK 2001, nr 1, poz. 5, Dz. U z 2001 r. Nr 14, poz. 99 ) przepis art. 1059 k.c. w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 26 października 1971 r. zmieniającą ustawę Kodeks cywilny (Dz. U. z 1971 r. Nr 27, poz. 252) i w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321) oraz art. 1060, 1062 i 1064 (w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1990 r. Nr 55, poz. 321)) oraz art. 1087 zostały uznane za niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej jedynie w zakresie, w którym odnoszą się do spadków otwartych od dnia 14 lutego 2001 roku. Oznacza to, że od dnia 14 lutego 2001 r. nie ma odrębnego dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Przesłanka stałej pracy bezpośrednio przy produkcji rolnej (art. 1059 pkt 1 k.c.) rozumiana jest szeroko. Ocena czy spadkobierca w chwili otwarcia spadku stale pracował w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej jest zagadnieniem skomplikowanym o tyle, że judykatura w tej materii uległa pewnym zmianom, także wynikającym z uznania za niekonstytucyjne przepisów o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego. Także w związku z późniejszymi zmianami społeczno-gospodarczymi, odstąpiono od wykładni zbyt rygorystycznej. Praca ta nie musiała być ani jedynym, ani głównym źródłem utrzymania spadkobiercy (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 lutego 2000 r. III CKN 575/98 niepubl). Sąd Najwyższy wielokrotnie w swej judykaturze podkreślał, że fakt pracy poza rolnictwem spadkobiercy, odpowiadającego przesłankom przewidzianym w art. 1059 k.c., nie pozbawia go prawa dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Pracą wykonywaną bezpośrednio przy produkcji rolnej jest praca związana z ziemią jako podstawowym środkiem produkcji, a zatrudniona bezpośrednio przy produkcji rolnej jest każda osoba, której praca ma bezpośredni związek z zadaniami wytwórczymi konkretnego gospodarstwa rolnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2010 r. II CSK 37/2010). Pojęcie stałej pracy przy produkcji rolnej obejmuje bowiem każdą pracę wykonywaną w gospodarstwie rolnym w ramach rodzinnego podziału czynności. Judykatura dopuszcza również, w zależności od konkretnego układu faktycznego, uznanie pracy sezonowej jako spełniającej przesłankę stałej bezpośredniej pracy przy produkcji rolnej, skoro praca w gospodarstwie rolnym z istoty swej najczęściej ma właśnie charakter sezonowy (zob. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 1997 r., I CKN 312/97, niepubl.). Wyjaśniono także, iż brak wykonywania codziennych czynności w obejściu i przy inwentarzu nie wyłączał omawianej przesłanki dziedziczenia. Przesłanka ta jest więc spełniona jeżeli spadkobierca stale tj. od szeregu lat, w tym w chwili otwarcia spadku, gdy tylko zachodziła taka potrzeba gospodarcza, wykonywał sukcesywnie czynności przy pracach polowych w spadkowym gospodarstwie rolnym.

W związku z przedstawionymi powyżej przepisami o dziedziczeniu gospodarstw rolnych i ustalonym w sprawie stanem faktycznym Sąd uznała że wszystkie dzieci spadkodawcy posiadają uprawnienia do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. W przedmiotowej sprawie nie budziło wątpliwości, iż wymagania do dziedziczenia gospodarstwa rolnego spełniał w dacie otwarcia spadku M. F., który w momencie otwarcia spadku prowadził wraz z ojcem gospodarstwo rolne. Nie było także kwestionowane, iż przesłanki do dziedziczenia gospodarstwa rolnego spełniają G. W., B. B. i W. C. (1), które legitymują się świadectwami ukończenia szkoły przysposobienia rolniczego oraz J. F. (1), jako osoba, która w dniu otwarcia spadku była zaliczona do I inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Wątpliwości dotyczyły posiadania uprawnień do dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez synów J. F. (2) i F. F. (1). J. F. (2) w dniu otwarcia spadku mieszkał i pracował w C.. Do C. wyprowadził się jeszcze za życia matki L. F.. Jednakże w soboty i niedziele, jak również w czasie wolnym od pracy wykonywanej poza rolnictwem systematycznie przyjeżdżał pracować w gospodarstwie rolnym (zeznania uczestników postępowania B. F. (1) k.116, G. W. k. 153, wnioskodawczyni W. C. (1) k. 116. 152). F. F. (1) mieszkał wraz z M. F. w gospodarstwie rolnym rodziców i pracował również poza rolnictwem w B., jednakże systematycznie w czasie wolnym od pracy wykonywanej poza rolnictwem, pracowała w gospodarstwie rolnym. Jak wynika z zeznań uczestniczki postępowania G. W. i wnioskodawczyni W. C. (1), J. F. (2) pomagał w gospodarstwie tak samo jak brat F. F. (1). Pomagali oni systematycznie, w głównych czynnościach w gospodarstwie rolnym. Badając przesłanki do dziedziczenia gospodarstwa rolnego trzeb pamiętać, że ustawodawca nie uzależnił oceny, czy praca bezpośrednio przy produkcji rolnej jest stała, od upływu konkretnego okresu jej wykonywania oraz od uzyskiwania konkretnych, wymiernych efektów ekonomicznych. Pracą wykonywaną bezpośrednio przy produkcji rolnej jest praca związana z ziemią jako podstawowym środkiem produkcji, a zatrudniona bezpośrednio przy produkcji rolnej jest każda osoba, której praca ma bezpośredni związek z zadaniami wytwórczymi konkretnego gospodarstwa rolnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2010 r. II CSK 37/2010). Dla oceny czy spadkobierca w chwili otwarcia spadku „stale pracuje” bezpośrednio przy produkcji rolnej bez znaczenia jest kwestia kto faktycznie zarządzał danym gospodarstwem rolnym, bowiem pojęcie stałej pracy przy produkcji rolnej obejmuje każdą pracę wykonywaną w gospodarstwie rolnym w ramach rodzinnego podziału czynności. Przesłanka ta jest zatem spełniona, jeżeli spadkobierca od szeregu lat w tym w chwili otwarcia spadku, gdy zachodzi taka potrzeba gospodarcza, wykonywał sukcesywnie czynności przy pracach polowych w spadkowym gospodarstwie. Jak wynika z zeznań wnioskodawczyni i uczestników postępowania wszyscy zstępni F. F. (1), jeszcze jako dzieci pracowali wraz z rodzicami w spadkowym gospodarstwie, a następnie przez wiele lat M. F. i F. F. (1) mieszkając w gospodarstwie rolnym, a J. F. (1), J. F. (2), G. W. i B. B. systematycznie, w tym w dacie otwarcia spadku po ojcu przyjeżdżając do gospodarstwa rodziców w B., wykonywali stosowne do potrzeb czynności w tym gospodarstwie. Ponadto należy podkreślić, iż Sąd Najwyższy wielokrotnie w swojej judykaturze podkreślał, że fakt pracy poza rolnictwem spadkobiercy, odpowiadającego przesłankom przewidzianym w art. 1059 k.c., nie pozbawia go prawa dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Wymogiem dziedziczenia gospodarstwa rolnego na podstawie art. 1059 k.p.c. nie było też zamieszkiwanie i wykonywanie w gospodarstwie rolnym codziennych czynności.

Mając na uwadze powyższe rozważania w ocenie Sądu J. F. (2) i F. F. (1) syn F. spełniają ustawową przesłankę do dziedziczenia gospodarstwa rolnego w postacie stałej pracy w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej - ich praca miała bezpośredni związek z zadaniami wytwórczymi konkretnego gospodarstwa rolnego.

Sąd w sprawie niniejszej w pełni podzielił stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 4 października 2002 roku (III CKN 135/01, LEX nr 57229), w którym Sąd Najwyższy wskazał, że wprawdzie w wyniku orzeczenia Trybunału nie nastąpiło uchylenie w całości przepisów dotyczących dziedziczenia gospodarstw rolnych, jednak orzeczenie Trybunału powinno być brane pod uwagę przy wykładni tych przepisów. Bez wątpienia bowiem Trybunał uznał przepisy normujące dziedziczenie gospodarstw rolnych za sprzeczne z Konstytucją stwierdzając, że przyjęta w nich regulacja bez dostatecznego uzasadnienia pozbawia równej ochrony spadkobierców dziedziczących z ustawy na zasadach ogólnych, nie zawierając jednocześnie niezawodnego mechanizmu „wyrównania” korzyści majątkowych płynących z dziedziczenia. Jedynie ze względu na pewność prawa i zasadę nieretroakcji, Trybunał nie wyeliminował powyższych przepisów z porządku prawnego przed datą ogłoszenia jego wyroku, co nie może pozostać bez wpływu na wykładnię tych przepisów także w okresie, gdy obowiązywały.

Podkreślić też należy, że już we wcześniejszym okresie judykatura w materii dziedziczenia gospodarstw rolnych ulegała istotnym zmianom. Z biegiem lat, w związku ze zmianami społeczno – gospodarczymi, odstąpiono od rygorystycznej wykładni. Oznacza to, że przepisy ograniczające uprawnienia spadkobierców, będące odstępstwem od ogólnych zasad dziedziczenia, powinny być wykładane zgodnie z ich celem, którym było dążenie do dziedziczenia gospodarstw rolnych przez osoby zdolne do kontynuowania gospodarowania i unowocześniania gospodarstwa rodzinnego.

Reasumując Sąd, mając na uwadze powyższe ustalenie i przepisy, w punkcie 1 sentencji postanowienia, stwierdził, iż wchodzące w skład spadku po F. F. (1) gospodarstwo rolne odziedziczyły z mocy ustawy dzieci spadkodawcy J. F. (1), J. F. (2), M. F., F. F. (1), G. W., B. B. i W. C. (1) w częściach równych, a więc każde z nich w 1/7 części.

Jak wynika ze zgodnych zapewnień złożonych w sprawie spadkodawcy M. F. i F. F. (1) zmarli jako bezdzietni kawalerowi.

W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy (art. 932 § 1, 3, 4 i 5 k.c.).

M. F. w chwili śmierci był bezdzietnym kawalerem, jego rodzice zmarli przed nim, posiadał dziewięcioro rodzeństwa: H. K., M. K., I. M., J. F. (1), J. F. (2), F. F. (1), G. W., B. B. i W. C. (1). W dacie śmierci M. F. nie żyło czworo jego braci M. K., J. F. (1), H. K. i J. F. (2). M. K. pozostawił po sobie dwoje dzieci syna A. K. i córkę D. B.. J. F. (2) w dacie śmierci był bezdzietnym kawalerem. H. K. pozostawił po sobie czworo dzieci H. K., S. K., W. B. i B. G., a J. F. (1) trzy córki B. F. (1), K. F. i J. W.. Zgodnie zatem z art. 932 § 4 i 5 k.c. spadek po M. F. dziedziczą: I. M., G. W., F. F. (1), B. B. i W. C. (1) każdy po 12/96 części oraz zstępni zmarłego rodzeństwa: dzieci M. K.: A. K. i D. B. każde po 6/96 części, dzieci brata H. K.: B. G., S. K., W. B. i H. K. każde w 3/96, dzieci brata J. F. (1): J. W., B. F. (1) i K. F. każde w 4/96 części. Jak wynika bowiem ze złożonych w sprawie zapewnień nikt ze spadkobierców M. F. nie odrzucił spadku, ani też nie zawierał ze spadkodawcą za jego życia umowy w formie aktu notarialnego o zrzeczenie się dziedziczenia po nim. Wobec powyższych ustaleń, na podstawie art. 932 § 4 i 5 k.c. w zw. z art. 670 k.p.c., Sąd orzekł jak w punkcie 2 sentencji postanowienia.

F. F. (1) syn F. w chwili śmierci był bezdzietnym kawalerem, jego rodzice zmarli przed nim, posiadał dziewięcioro rodzeństwa: H. K., M. K., I. M., J. F. (1), J. F. (2), F. F. (1), G. W., B. B. i W. C. (1). W dacie śmierci F. F. (1) nie żyło pięcioro jego braci M. K., J. F. (1), H. K., J. F. (2) i M. F.. M. K. pozostawił po sobie dwoje dzieci syna A. K. i córkę D. B.. J. F. (2) i M. F. w dacie śmierci byli bezdzietnymi kawalerami. H. K. pozostawił po sobie czworo dzieci H. K., S. K., W. B. i B. G., a J. F. (1) trzy córki B. F. (1), K. F. i J. W.. Zgodnie zatem z art. 932 § 4 i 5 k.c. spadek po M. F. dziedziczą: I. M., G. W., B. B. i W. C. (1) każdy po 12/84 części oraz zstępni zmarłego rodzeństwa: dzieci M. K.: A. K. i D. B. każde po 6/84 części, dzieci brata H. K.: B. G., S. K., W. B. i H. K. każde w 3/84, dzieci brata J. F. (1): J. W., B. F. (1) i K. F. każde w 4/84 części. Jak wynika bowiem ze złożonych w sprawie zapewnień nikt ze spadkobierców F. F. (1) nie odrzucił spadku, ani też nie zawierał ze spadkodawcą za jego życia umowy w formie aktu notarialnego o zrzeczenie się dziedziczenia po nim. Wobec powyższych ustaleń, na podstawie art. 932 § 4 i 5 k.c. w zw. z art. 670 k.p.c., Sąd orzekł jak w punkcie 3 sentencji postanowienia

O kosztach postępowania orzeczono w punkcie 4 sentencji postanowienia na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Sędzia Sądu Rejonowego

N. D.

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE