UZASADNIENIE

Powód (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w K. wystąpił z powództwem przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. o zasądzenie kwoty 110.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 5 grudnia 2009 r. do dnia zapłaty (stanowiącej część wpłaconej zaliczki) oraz kosztami procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powód podał, iż dnia 3 lipca 2009 r. strony zawarły umowę przedwstępną sprzedaży udziałów (...) (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi pod warunkiem zawieszającym wyrażenia przez Bank (...) zgody na przejęcie prze (...) Spółkę Akcyjną z siedzibą w K. kredytu (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G.. Powód zapłacił pozwanemu tytułem zaliczki kwotę 2.000.000 zł. Według powoda warunek zawieszający, pod którym zawarta została ww. umowa przedwstępna nie ziścił się, ponieważ Bank (...) nie wyraził zgody na przejęcie przez (...) Spółkę Akcyjną kredytu pozwanej spółki. Skoro zaś warunek zawieszający, pod którym zawarto umowę przedwstępną sprzedaży nie ziścił się, umowa nie została zawarta. W konsekwencji zaliczka zapłacona przez powoda na rzecz pozwanego jest świadczeniem nienależnym i jako taka podlega zwrotowi, czego pozwany nie uczynił. Korespondencja przedsądowa pomiędzy stronami nie doprowadziła do koncyliacyjnego rozwiązania sporu. Pismem z dnia 11 stycznia 2010 r. pozwany poinformował powoda o obciążeniu go karą umowną, stosownie do § 7 ust. 1 umowy przedwstępnej sprzedaży i złożył oświadczenie o potrąceniu kary umownej z kwotą zapłaconej zaliczki. W ocenie powoda obciążenie karą umowną, a w konsekwencji dokonanie potrącenia przez pozwanego było bezskuteczne.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powoda na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W ocenie pozwanego brzmienie § 5 umowy przedwstępnej sprzedaży udziałów nie odnosi się, jak konsekwentnie podkreśla w pozwie powód, do zgody Banku (...) na udzielenie powodowi kredytu (zawarcia umowy kredytu stanowiącej samodzielny stosunek prawny, kreujący w sposób pierwotny prawa i obowiązki stron ), lecz do umowy przejęcia przez powoda długu pozwanego na podstawie translatywnej umowy przejęcia długu zawartej pomiędzy Bankiem (...) a powodem za zgodą pozwanego i co więcej - wyklucza konstrukcję prawną warunku zawieszającego w rozumieniu art. 89 kc. Pozwany podkreślił, że powyższe postanowienie umowy odnosi się bezpośrednio do akceptacji przez Bank (...) oferty powoda na przejęcie zobowiązań pozwanego z umowy kredytu inwestycyjnego złotowego nr 3l0/ (...) z dnia 10 marca 2006 r., nie zaś jak twierdzi powód do zgody Banku (...) na udzielenie powodowi kredytu w wysokości wskazanej we wniosku kredytowym z dnia 29 maja 2009 r.

Według pozwanego wolą stron było, aby elementem konstrukcyjnym ceny sprzedaży udziałów było przejęcie długu na podstawie umowy zawartej pomiędzy Bankiem (...) a powodem. Przy takiej konstrukcji prawnej, przepisy prawa - zwłaszcza art. 519 i n. kc - nie statuują wymogu uzyskania zgody wierzyciela na zawarcie umowy, lecz wskazują na konieczność uzyskania zgody dłużnika. Pozwany podniósł, iż z zestawienia § 5 umowy przedwstępnej sprzedaży udziałów z § 3 ust. 2 pkt 1 lit. b wynika, że dla przyjętej przez strony niniejszego postępowania konstrukcji umowy przejęcia długu nie była wymagana zgoda wierzyciela, ponieważ wierzyciel miał być stroną umowy przejęcia długu, wobec czego zastrzeżenie zawarte w § 5 umowy należy postrzegać jako bezskuteczne.

Niezależnie od wyartykułowanego powyższego stwierdzenia o bezskuteczności § 5 umowy przedwstępnej sprzedaży udziałów pozwany podniósł, iż nawet jeśliby przyjąć, że przez zgodę z przywołanego ww. postanowienia należy rozumieć przyjęcie przez Bank (...) oferty powoda co do zawarcia umowy przejęcia długu pozwanego (to jest zgodę na zawarcie umowy ), to zgoda ta jako immamentny i niezbędny składnik czynności prawnej dwustronnej, nie stanowi warunku w rozumieniu art. 89 kc, a wyłącznie warunek prawny. Skoro nawet gdyby powód konsekwentnie twierdził, że postanowienie § 5 jest ważne i skuteczne, to nie stanowi warunku zawieszającego w rozumieniu art. 89 kc, a zatem nie uzależnia skutków prawnych umowy od zaistnienia opisanego w jego treści zdarzenia prawnego.

Zdaniem pozwanego uznając postanowienie § 5 umowy przedwstępnej sprzedaży udziałów za bezskuteczne, umowa od dnia jej zawarcia stanowiła ważny i skuteczny stosunek obligacyjny.

Konkludując pozwany stwierdził, że § 5 umowy przedwstępnej sprzedaży udziałów z dnia 3 lipca 2009 r. odnosi się do przejęcia długu a nie uzyskania kredytu przez powoda, przy czym umowa przejęcia miała być zawarta pomiędzy wierzycielem a osobą trzecią, co skutkuje koniecznością uznania przywołanego postanowienia w zakresie zgody wierzyciela jako strony umowy przejęcia długu na przejęcie przez powoda zobowiązania pozwanego za bezskuteczne.

Według pozwanego zakładając, że postanowienie § 5 umowy stanowiło dopuszczalny przez przepisy kodeksu cywilnego warunek zawieszający, to należało uznać, że warunek ten się nie ziścił. Pozwany wskazał, iż po zawarciu umowy przedwstępnej pozwany uzyskał od powoda informację, że dla przejęcia długu konieczne było wykazanie przez powoda zdolności kredytowej, której powód w ocenie Banku (...) w tym okresie nie posiadał z powodu niedostatecznie dobrych wyników finansowych z podstawowej działalności gospodarczej. Powód będący profesjonalnym uczestnikiem obrotu finansowego, już przy zawieraniu umowy przedwstępnej miał zatem świadomość, że do zawarcia umowy przejęcia długu poprzez przejęcie zobowiązania kredytowego nie będzie mogło dojść w ustalonym terminie z przyczyn leżących po jego stronie, jakimi niewątpliwie były złe wyniki finansowe. W ocenie pozwanego powód w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego w szczególności z zasadami obrotu gospodarczego przeszkodził w ziszczeniu się warunku, dlatego należy uznać, że nastąpiły skutki takie jakby warunek się ziścił. W ocenie pozwanego warunek zawieszający z § 5 umowy należy traktować jako ziszczony najpóźniej z dniem 12 listopada 2009 r., tj. dniem, gdy ostatecznie okazało się, iż sprzeczne z zasadami współżycia społecznego zachowanie strony doprowadziło do nieziszczenia się warunku.

Zdaniem pozwanego konsekwencją zastosowania art. 93 § 1 kc jest niewykonanie przez powoda zobowiązania, o którym mowa w § 3 ust. 2 pkt 1 umowy i zasadność naliczenia przez pozwanego kary umownej oraz jej skuteczne potrącenie. Według pozwanego wskutek odmowy Banku (...) z dnia 12 listopada 2009 r. powstała następcza niemożliwość spełnienia świadczenia, ponieważ przepis art. 475 § 1 kc dotyczy wyłącznie sytuacji niezawinionych przez dłużnika, tymczasem negatywna decyzja Banku (...) wynikała z celowych zaniedbań i nieprofesjonalnych zachować powoda.

Wyrokiem z dnia 21 listopada 2011r. Sąd Okręgowy w Gdańsku uwzględnił żądanie pozwu w całości, a stronę pozwaną obciążył kosztami.

Sąd Okręgowy, ustalił następujący stan faktyczny:

Powód (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w K. prowadzi działalność gospodarczą między innymi w zakresie działalności maklerskiej i zarządzania funduszami.

Pozwany (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G. prowadzi natomiast działalność w zakresie produkcji i naprawy statków i łodzi, produkcji maszyn, aparatury elektrycznej, metalowych elementów konstrukcyjnych.

W roku 2008 pozwana spółka zaangażowała się w nowy projekt polegający na szukaniu nowych rynków, między innymi w E. A.. Stąd, w celu pozyskania kapitału pozwana przystąpiła do sprzedaży posiadanych udziałów w spółce (...) spółce z o.o. Jednocześnie przedmiotowe zamierzenie obejmowało rozwój inwestycyjny tejże spółki. Jesienią 2008 r. rozpoczęły się negocjacje pomiędzy pozwaną a powodem w sprawie sprzedaży udziałów ww. spółce. W celu zbycia udziałów pozwany zrealizował tzw. wykup menadżerski dokonując sprzedaży 4.757 udziałów członkom zarządu spółki, tak by udział członków zarządu w kapitale zakładowym spółki wynosił 20 % kapitału. Podczas negocjacji Prezes pozwanej spółki (...) poinformował zarząd powoda o istniejącym kredycie pozwanej w Banku (...) SA udzielonym na sfinansowanie zakupu udziałów (...) spółki z o.o. Z uwagi na korzystne warunki ww. kredytu, powód założył, iż istotna część ceny za zakup udziałów zostanie zapłacona poprzez „przejęcie zobowiązań" pozwanej wynikających z umowy kredytowej zawartej z Bankiem (...) SA. Powód zakładał, iż konstrukcja transakcji zakupu udziałów od pozwanej ma opierać się na przejęciu kredytu, który posiadał (...) spółka z o.o. w Banku (...) S.A. Stąd, powód przed zawarciem umowy przedwstępnej próbował uzyskać zgodę ww. Banku w formie promesy na przejęcie zobowiązania oraz na zwolnienie dotychczasowych zabezpieczeń. Promesa nie została udzielona, albowiem jak wyjaśnił Bank (...) SA, w zakresie swojej działalności nie zawiera umów o przejęcie długu dotychczasowego kredytobiorcy przez nowy podmiot. Natomiast nowa umowa kredytowa może dotyczyć tej samej inwestycji. W związku z powyższym w dniu 2 czerwca 2009 r. powód złożył do Oddziału G. Banku (...) wniosek o udzielenie kredytu , którego celem miało być przejęcie zobowiązania kredytowego (...) spółki z o.o. wynikającego z umowy nr (...)(...) dnia 10.03.2006 r. Powód poinformował Bank, iż w zamian za przejęcie zobowiązania kredytowego oraz wpłaty gotówkowe (...) spółka z o.o. przeniesie na (...) S.A. własność udziałów w (...) spółki. z o.o. Powód oczekiwał, że parametry określone w wymienionej umowie kredytowej będą takie same lub podobne jak to miało miejsce co do kredytu jaki posiadała w tym Banku pozwana spółka.

W dniu 15 czerwca 2009r. pracownik Banku (...) podjął wstępną negatywną decyzję w przedmiocie udzielenia kredytu powodowi ponieważ do wniosku nie załączono prognozy wyników finansowych. Jednocześnie wniosek powoda poddano dalszym procedurom bankowym, wzywając przedstawiciela powoda między innymi do złożenia zaświadczenia o stanie posiadanych akcji, prognoz finansowych, co zostało przedstawione. Również w miesiącu czerwcu 2009r. trwały dalsze negocjacje stron co do definitywnej wersji umowy przedwstępnej. Projekt umowy przedwstępnej przygotowywany był przez profesjonalnych pełnomocników stron, w tym zakresie powoda reprezentował adwokat G. K. (1).

Ponieważ nie nastąpiło jednoznaczne rozpoznanie wniosku powoda o udzielenie kredytu, Zarząd powodowej Spółki podjął decyzję o podpisaniu umowy przedwstępnej z pozwaną, ale z takim zastrzeżeniem, że będzie ona skutkowała tyko wtedy, gdy dojdzie do przejęcia ww. kredytu. W takich okolicznościach pojawiła się z inicjatywy powoda propozycja zmiany postanowień § 5 projektu umowy. W ostatecznej wersji § 5 umowy strony postanowiły, że" umowa została zawarta pod warunkiem zawieszającym, że Bank (...) wyrazi zgodę na przejęcie przez powoda zobowiązania pozwanego z umowy kredytu oraz na zwolnienie dotychczasowych zabezpieczeń spłaty kredytu i ustanowienia nowych zabezpieczeń. Pierwsza wersja § 5 brzmiała:" strony zgodnie oświadczają, że Bank (...) wyraził zgodę na przejęcie przez Kupującego zobowiązania Sprzedającego z umowy kredytu oraz na zwolnienie dotychczasowych zabezpieczeń spłaty kredytu i ustanowienia nowych zabezpieczeń".

Dnia 3 lipca 2009r. zawarta została pomiędzy (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G., jako sprzedającym, a (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w K., jako kupującym, przedwstępna umowa sprzedaży udziałów Euro – (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w G.. Przedmiotem umowy było przeniesienie na powoda własności 21.430 udziałów posiadanych w spółce działającej pod firmą (...) – (...) spółki z o.o. z siedzibą w G., ustalając cenę sprzedaży w wysokości 933 zł za l jeden udział (pkt. 1 i 3 Preambuły ).

W umowie pozwany zobowiązał się do zawarcia umów sprzedaży na rzecz powoda 21.430 udziałów, o łącznej wartości nominalnej 10.715.000 zł, za cenę w wysokości 19.994.190 zł składającej się z niespłaconej części kredytu zaciągniętego przez powoda na podstawie umowy nr (...) z dnia 10 marca 2006r. wg. zaświadczenia Banku (...) w G., wydanego na dzień podpisania niniejszej umowy stanowiącego załącznik nr 7 oraz kwoty 10.029.938,00 zł (§ 3 ust. 1 umowy). Dalej sąd I instancji przedstawia szczegółowo dalsze postanowienia umowy.

Ustala sąd I instancji, że w dniu 6 lipca 2009 r. powód dokonał wpłaty na rzecz pozwanego zaliczki na poczet części

ceny z umowy przyrzeczonej sprzedaży udziałów w wysokości 2.000.000 zł.

Z uwagi na brak decyzji Banku odnoszącej się do wniosku kredytowego powoda, aneksem nr (...) z dnia 2 września 2009r. strony zmieniły terminy zawarcia umowy przyrzeczonej sprzedaży udziałów - do dnia 31 października 2009r. Po zawarciu umowy przedwstępnej przez strony, Bank (...) S.A. prowadził dalsze czynności zmierzające do rozpoznania wniosku powoda o udzielenie nowego kredytu. Podstawę stanowił wniosek złożony w dniu 2 czerwca 2009r. Do wniosku powód załączył wymagane przez Bank dokumenty, z tym, że niektóre składane były do końca sierpnia 2009r. oraz udzielał dodatkowych informacji żądanych przez Bank. Powód kierował także monity do członków Zarządu Banku (...)/G. w G.. Pracownik Banku, po przeanalizowaniu dostarczonych przez powoda dokumentów i wyjaśnień, w tym co do prognoz finansowych zaproponował podjęcie negatywnej decyzję co do możliwości przyznania kredytu. W dniu 12 listopada 2009r. Bank (...)/G. w G. podjął decyzję o odmowie udzielenia kredytu powodowi w wysokości 10.027.302 zł. Następnie dnia 17 listopada 2009r. Bank (...)/G. w G. wystąpił do powoda z nową ofertą dotyczącą udzielenia powodowi kredytu na innych warunkach, niż uprzednio. W dniu 27 listopada 2009r. powód poinformował pozwanego o braku zgody Banku (...) S.A. O/ G. na przejęcie zobowiązań (...) spółki z o.o. wynikających z ww. umowy kredytowej. Powołując się na zapis § 5 umowy przedwstępnej powód wskazał iż umowa stała się bezskuteczna i wezwał pozwanego do zwrotu uiszczonej zaliczki w terminie 7 dni od dnia doręczenia pisma. Natomiast, pismem z dnia 16 grudnia 2009r. powód wystąpił do pozwanego z propozycją alternatywnego rozliczenia wpłaconej zaliczki i zawarci nowej umowy. Pozwany nie przystał na propozycję powoda.

Dnia 11 stycznia 2010r. pozwany na mocy § 7 ust. 1 umowy obciążył powoda karą umowną w wysokości 2.000.000 zł składając oświadczenie o potrąceniu kary umownej z zaliczką wpłaconą przez powoda.

Powyższe okoliczności faktyczne Sąd ustalił na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w postaci dokumentarnej, na zeznaniach słuchanych w sprawie świadków oraz częściowo na wyjaśnieniach stron. Całość zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego Sąd ocenił zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w art. 233 § 1 k.p.c. Mimo, że sprawa toczyła się w postępowaniu gospodarczym, sąd poza dowodami wnioskowanymi przez strony dopuścił z urzędu wskazane później przez strony w toku procesu nowe wnioski dowodowe. Swoją decyzję uzasadnił poglądami orzecznictwa (postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2004 r., V CK 453/04, niepubl. oraz wyrokami Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2006 r., III 341/O5, OSNC 2006, z. 10, poz. 174, z dnia 15 listopada 2006 r., V CSK 243/06, niepubl., czy z dnia 8 lutego 2007 r., I CSK 435/06 (niepubl.) oraz koniecznością merytorycznego rozpoznania sprawy.

Przedłożone przez strony dokumenty i ich kopię nie budziły wątpliwości Sądu, co do ich prawdziwości i wiarygodności. Również oświadczenie Banku (...) SA z dnia 26 lipca 2011 r. i załączone do niego kopie dokumentów nie budziły wątpliwości Sądu. Ponadto żadne dokumenty nie były kwestionowane przez strony w toku procesu. Za wiarygodne Sąd uznała także dowody złożone na podstawie art. 309 k.p.c. w postaci e-maili, które nie zostały zakwestionowane przez stronę pozwaną i powodową. Odnosząc się natomiast do zeznań świadków przesłuchanych w sprawie, za wyjątkiem części zeznań świadka J. G. (1), A. G. (1), Sąd nie znalazł podstaw do ich zakwestionowania. Jeżeli chodzi o zeznania świadków J. G. (1) i A. G. (1), to sąd I instancji zasadniczo uznał je jako wiarygodne. Za wiarygodne uznał zeznania świadków odnoszące się do czynności Banku podejmowanych w trakcie procedury weryfikacji wniosku kredytowego powoda albowiem znajdują potwierdzenie w materiale dowodowym sprawy. Natomiast zebrany w sprawie materiał dowodowy przeczy zeznaniom świadków, że powód nie dostarczał wymaganych dokumentów. Przeczy takiemu stwierdzeniu oświadczenie Banku wynikające z pisma z dnia 26 lipca 2011r. Z korespondencji e-mail wynika, że powód złożył sprawozdanie z I półrocze 2009r. w momencie kiedy było to możliwe, co potwierdził sama świadek A. G. (1). Również dostarczono prognozy finansowe i wyjaśnienia do nich. Na tle zeznań świadka A. G. (1) należy wysnuć wniosek, że problem polegał na ocenie założeń prognoz finansowych. W ocenie pracownika Banku udzielone wyjaśnienia były niedostateczne, co nie oznacza, że powód nie reagował na żądania Banku co do uzupełnienia dokumentacji. Przesłuchanej w charakterze strony pozwanej Prezes U. E. sąd I instancji co do zasady dał wiarę, a jej ocena znaczenia postanowienia § 5 umowy podlegała konfrontacji z zabranym materiałem dowodowym. Zeznaniom przesłuchanego w charakterze strony powodowej Członka Zarządu R. A. sąd dał także wiarę w całości, chociaż miały one charakter ogólny, niemniej wynikał z nich zarys założeń inwestycyjnych powoda, które znajduje odzwierciedlenie w przebiegu współpracy powoda z pozwanym i Bankiem (...).

Oceniając merytorycznie żądanie pozwu sąd I instancji wskazał, że powód domagał się zasądzenia od pozwanego kwoty 110.000 zł, stanowiącej część zaliczki wpłaconej na poczet ceny za nabycie udziałów na podstawie umowy przyrzeczonej. Za bezsporne uznał sąd I instancji, że pomiędzy stronami doszło do zawarcia umowy przedwstępnej sprzedaży udziałów (...) (...) spółki z o.o. w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Strony również w toku procesu bezspornie wskazywały, że zapłata 2.000.000 zł przez powoda na rzecz pozwanego stanowiła zaliczkę na poczet ceny nabycia ww. udziałów na podstawie umowy przyrzeczonej. Również, strony procesu nie kwestionowały postanowień § 7 umowy przedwstępnej, tj. możliwości ustanowienia kary umownej w przypadku nie zawarcia przez kupującego (powoda) pierwszej lub drugiej umowy sprzedaży udziałów.

Dokonując oceny prawnej Sąd Okręgowy wskazał, że po zamianie przepisu art. 390 § 1 zd. 2 kc dokonanego nowelą do kodeksu cywilnego z 14 lutego 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. , Nr 49, poz. 408) dopuszcza się powiązanie kary umownej z niewykonaniem wynikającego z umowy przedwstępnej obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej. Art. 390 § 1 zd. 2 kc wskazuje bowiem, że można w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania, jeżeli strona uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej.

Klauzula umowna zastrzeżona w § 7 umowy z dnia 3 lipca 2009r., zastrzegająca karę umowną zarówno dla sprzedającego jak i kupującego, stanowiła zatem wzmocnienie umowy przedwstępnej. Przedmiotem świadczenia z umowy przedwstępnej jest zawarcie umowy przyrzeczonej, a ściślej świadczenie to polega na złożeniu w przyszłości odpowiedniego oświadczenia woli przez strony oraz podjęciu czynności potrzebnych do zawarcia umowy ostatecznej - art. 390 § 1 k.c. Gdy strona zobowiązana na podstawie umowy przedwstępnej nie zawarła umowy przyrzeczonej z przyczyn, za którą ponosi odpowiedzialność, a strona uprawniona nie może ( art. 390 § 2 k.c.) lub nie chce dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej, aktualizuje się sankcja odszkodowawcza - odpowiedzialność strony zobowiązaniowej w granicach tzw. ujemnego interesu umowy.

Ponieważ, pozwany dokonał potrącenia (art. 498 § 1 i 2 kc) wpłaconej przez powoda zaliczki z karą umowną ustaloną na podstawie § 7 umowy przedwstępnej, rozpoznając spór, Sąd Okręgowy ustalał, czy umowa z dnia 3 lipca 2009r. była ważna, a następnie czy wiązała strony.

W tym zakresie wskazał, że do zwarcia ważnej umowy przedwstępnej wystarcza uzgodnienie elementów koniecznych umowy przyrzeczonej. W umowie z dnia 3 lipca 2009r. strony niewątpliwie określiły wszystkie istotne warunki przyszłej umowy sprzedaży udziałów posiadanych przez pozwanego w spółce (...) - (...) spółka z o.o.. Została także zachowana wymagana prawem forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi. Jednakże w umowie z dnia 3 lipca 2009 r. zamieszczono dodatkowe postanowienie § 5, na tle którego powstał spór, sprowadzający się do oceny, czy strony miały zamiar bezwarunkowego i definitywnego związania się węzłem prawnym (umową przedwstępną). Stąd, w pierwszej kolejności, Sąd Okręgowy dokonał oceny charakteru zapisu § 5 przedwstępnej umowy sprzedaży udziałów, w tym ustalenia, czy umowa przedwstępna miała charakter warunkowy, a jeżeli tak - to czy strony zastrzegły termin w jakim warunek powinien się ziścić. Na tak postawione pytanie sąd udzielił odpowiedzi pozytywnej, a tym samym rozważania poczynione przez stronę pozwaną w odpowiedzi na pozew, a odnoszące się do bezskuteczności zastrzeżonego w § 5 umowy warunku z uwagi na przepisy kodeksu cywilnego dotyczące umowy przejęcia długu ( art. 519 kc i następne ), uznał za nietrafne. Dokonując oceny zastrzeżenia zawartego w § 5 umowy przedwstępnej Sąd dokonał wykładni oświadczeń woli stron zgodnie z zasadami 65 k.c. (przyjął kombinowaną metodę wykładni, opartą na kryterium subiektywnym i obiektywnym). Ustalił, że w niniejszej sprawie, nie sposób uznać, aby strony jednakowo rozumiały zapis § 5 umowy. Prezes pozwanej spółki składając zeznania podała, że w jej ocenie zapis ten odnosił się konieczności wyrażenia zgody przez Bank na sprzedaż udziałów przez pozwaną, co wynikało z umowy kredytowej. Taka interpretacja spornego postanowienia umownego jest odosobniona i nie znajduje potwierdzenia w materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie.

Wobec powyższego koniecznym stało się przejście do drugiej, obiektywnej fazy wykładni, w której właściwy dla prawa sens oświadczenia woli ustala się na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak, jak sens ten rozumiała i rozumieć powinna osoba rozsądna. Podkreślić przy tym należy, że znaczenie oświadczeń woli ujętych w formie pisemnej ustala się przyjmując za podstawę przede wszystkim tekst dokumentu. Wykładni poszczególnych wyrażeń dokonuje się z uwzględnieniem kontekstu, w tym także związków treściowych występujących między zawartymi w tekście postanowieniami. Przy wykładni oświadczenia woli należy - poza kontekstem językowym - brać pod uwagę także okoliczności złożenia oświadczenia woli, czyli tzw. kontekst sytuacyjny (art. 65 § 1 k.c.). Obejmuje on w szczególności przebieg negocjacji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 września 1998 r., I CKN 815/97, OSNC 1999, nr 2, poz. 38). Ustalając sens postanowienia § 5 umowy, sąd zgodził się z oceną powoda, że wprost zapis ten wskazuje, iż strony zawarły umowę pod warunkiem zawieszającym, tym bardziej, że powód i pozwany przy redakcji umowy reprezentowani byli przez profesjonalnych pełnomocników, którym znane winno być znaczenie prawne warunku zawieszającego.

Zdaniem sądu I instancji, zwrot „zgoda Banku (...) na przejęcie przez powoda zobowiązania pozwanego z umowy kredytu oraz na zwolnienie dotychczasowych zabezpieczeń spłaty kredytu i ustanowienia nowych zabezpieczeń” stanowi warunek w rozumieniu art. 89 k.c. (zdarzenie zewnętrzne w stosunku do czynności prawnej). W ocenie sądu I instancji zgoda Banku na przejęcie zobowiązań pozwanego poprzez udzielenie kredytu powodowi dotyczyła odrębnej czynności prawnej związanej z oświadczeniem woli powoda jak i Banku (...) S.A. Opisane zdarzenie było zdarzeniem niepewnym i należało je zakwalifikować jako warunek mieszany, polegający na połączeniu świadomego działania strony (czynności podejmowane przez powoda) z faktem od niego niezależnym, do których należy zaliczyć działanie osoby trzeciej (Banku). Zatem skuteczność tak zastrzeżonego warunku w § 5 umowy przedwstępnej nie budziła wątpliwości Sądu Okręgowego.

Na tle powyższych rozważań jak i ustaleń, Sąd Okręgowy nie podzielił też argumentów strony pozwanej wskazujących, że postanowienie § 5 stanowi warunek prawny, przez co rozumie się ustanowione normami prawnymi przesłanki skuteczności czynności prawnej (np. wymagania co do formy czynności prawnej, kwalifikacji osobistych osób ), do której odnosi się warunek.

Dalej wskazał sąd I instancji, że z przeprowadzonego postępowania dowodowego nie wynikało, aby kiedykolwiek strony rozważały możliwość zawarcia umowy o przejęcie długu (tutaj zobowiązania kredytowego pozwanej Spółki) poprzez zawarcie umowy między dłużnikiem (pozwanym) a osobą trzecią (powodem) za zgodą wierzyciela (Banku).

Mając na uwadze powyższe rozważania Sąd Okręgowy uznał, że strony zawierając umowę przedwstępną w dniu 3 lipca 2009 r. uzależniły jej skuteczność od ziszczenia się warunku (art. 89 k.c. i art. 90 k.c.).

Z ustaleń dokonanych w sprawie wynikało też, że zastrzeżony przez strony warunek się nie ziścił, a zatem umowa przedwstępna nie doszła do skutku i jej postanowienia przestały wiązać strony. Zdaniem sądu I instancji rozpoznając spór należało również określić termin, w którym warunek zawieszający miał się ziścić. Z treści umowy przedwstępnej jednoznacznie wynikało, że strony podzieliły umowę sprzedaży udziałów na dwa etapy, określając termin zawarcia każdej z umów przyrzeczonych na 31 października 2009 r. i 20 lutego 2010 r., przy czym zapłata ceny z pierwszej umowy sprzedaży rozliczona miała być z wpłaconej zaliczki oraz poprzez przejęcie przez powoda zobowiązań pozwanej (sprzedającej) z umowy kredytowej. Zgodnie z art. 457 k.c. termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść dłużnika. Ponieważ warunek wynikający z § 5 umowy zastrzeżony został w celu ochrony interesów kupującego należało uznać, że termin wyznaczony do zawarcia pierwszej z umów przyrzeczonych był jednocześnie terminem zastrzeżonym dla powoda (dłużnika) do wystąpienia zdarzenia powodującego ziszczenie się lub nie warunku. W ocenie Sądu Okręgowego, na tle stanu faktycznego sprawy, uznać należało, że w dniu 27 listopada 2009r., w którym doręczono pozwanemu pismo powoda z 26 listopada 2009r. umowa przedwstępna przestała wiązać strony, stała się ona bowiem bezskuteczna wobec nie ziszczenia się warunku zawieszającego.

Sąd Okręgowy nie znalazł też podstaw do nieuwzględnienia powództwa z uwagi na naruszenie art. 5 k.c. Zdaniem tego Sądu, postępowanie powoda w trakcie rozpoznawania wniosku kredytowego nie można ocenić jako nieuczciwego, czy też nielojalnego wobec pozwanego i jednocześnie obiektywnie sprzecznego z zasadami współżycia społecznego. Nie zgodził się sąd I instancji z argumentacją pozwanego, iż nie zasługuje na ochronę prawną żądanie zwrotu zaliczki w sytuacji, w której pozwany był utrzymywany przez powoda co najmniej od lutego 2009r. do końca listopada 2009r. w przeświadczeniu o zamiarze nabycia udziałów (...) (...) spółki z o.o., wskutek czego pozwany kierując się lojalnością kontraktową nie poszukiwał innych nabywców. Z ustaleń faktycznych wynikało, że zgodnie z wolą obu strony, w tym i strony pozwanej, w okresie od lutego do lipca 2009 r. prowadzone były negocjacje, a następnie pozwany zgodził się na zmianę umowy przedwstępnej poprzez zmianę terminu zawarcia pierwszej z umów przyrzeczonych do dnia 31 października 2009r. W niniejszej sprawie strony uregulowały łączący je stosunek prawny, zgodnie z zasadą swobody umów przewidzianej w art. 353 k.c., w sposób szczegółowy w treści zawartej miedzy nimi umowy. Zdaniem Sądu Okręgowego nie było słusznym stwierdzenie, że powód naruszył zasady uczciwości kontraktowej albowiem wszelkie postanowienia umowne podlegały długotrwałym negocjacjom i zastały przyjęte przez obie strony sporu. Uznał sąd, że powód czyniąc starania o uzyskanie kredytu w Banku (...) S.A. właśnie zmierzał do realizacji umowy przedwstępnej. Z przeprowadzonego postępowania dowodowego nie wynikało celowe działanie powoda zmierzające do wprowadzenia pozwanego w błąd co do zamiaru zawarcia umów definitywnych, a przez ogólne odwoływanie się do klauzul generalnych przewidzianych w art. 5 k.c. nie można pośrednio podważać mocy obowiązującej łączącej strony umowy.

Mając powyższe rozważania na uwadze Sąd Okręgowy na mocy art. 89 k.c. uznał, iż wobec nie ziszczenia się warunku nie doszło do skutecznego zawarcia umowy przedwstępnej, w tym skutecznego, zastrzeżenia kary umownej. Zatem dokonane przez pozwanego potrącenie również jest nieskuteczne. Stąd na mocy przytoczonych przepisów, w tym art. 410 § 2 k.c. orzekł jak w wyroku. O odsetkach ustawowych Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 455 k.c. uznając, że należność stała się wymagalna z upływem terminu płatności wskazanego w piśmie z dnia 26 listopada 2009r.

O kosztach procesu Sąd orzekł w punkcie drugim wyroku, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu na mocy art. 98 § 1 i §3 k.p.c. w zw. z art. 108 k.p.c. i zasądził od pozwanego - jako strony przegrywającej - na rzecz powoda koszty procesu, które obejmują opłatę stałą od pozwu w wysokości i koszty zastępstwa procesowego w kwocie 3600,- zł ustalone na podstawie § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej urzędu (Dz.U. z 2002 r., nr 163, poz. 1348 z póz. zm.) oraz opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17,- zł.

Apelację od tego orzeczenia złożyła strona pozwana, zaskarżając w całości wyrok Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 21 listopada 2011r.

Przede wszystkim apelujący zarzucił dokonanie przez sąd I instancji ustaleń faktycznych na podstawie dowodów z dokumentów, które nie zostały w sposób formalny dopuszczone i przeprowadzone na rozprawie, ani po zamknięciu rozprawy (art. 224 § 2 k.p.c.), które zostały szczegółowo wskazane w apelacji, co stanowiło przejaw naruszenia przepisów prawa procesowego, tj. art. 210 § 3 k.p.c., art. 217 k.p.c., art. 235 k.p.c. i 236 k.p.c., a także art. 233 § 1 k.p.c. i ogólnych reguł postępowania w zakresie bezpośredniości, jawności, równości stron i kontradyktoryjności.

Z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia powyższego zarzutu, w szczególności wskutek uznania, iż uchybienie nie miało istotnego wpływu na treść orzeczenia, dodatkowo zarzucał :

- dokonanie przez sąd I instancji ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy na podstawie pisma przewodniego Banku (...) S.A. z dnia 26 lipca 2011r. (o charakterze porządkowym, technicznym), wystosowanego w odpowiedzi na zobowiązanie Sądu z dnia 18 lipca 2011r. (k. 446), którym przekazane zostały dokumenty objęte wnioskiem dowodowym pozwanego z dnia 11 kwietnia 2011r. i pkt 2 postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 15 lipca 2011r. (k. 444), pomimo iż nie stanowi ono dokumentu urzędowego ani prywatnego, gdyż nie zawiera oświadczenia woli ani wiedzy Banku (...) S.A. z uwagi na opatrzenie nieczytelnym podpisem (k. 448-449) bez imiennej pieczęci i w konsekwencji - niezasadne uznanie zeznań świadków J. G. (1) i A. G. (1) odnoszących się do kompletności dokumentów złożonych przez powoda w procedurze kredytowej za niewiarygodne w części sprzecznej z tym pismem (str. 16 uzasadnienia) oraz pominięcie decyzji załączonych do pisma z dnia 26 lipca 2011r. z uwagi na rażącą sprzeczność z tym pismem, pomimo iż jako dokumenty źródłowe powinny stanowić wyłączną podstawę dokonania ustaleń Sądu;

- dokonanie przez sąd I instancji ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, tj. tego, że powód przed zawarciem umowy przedwstępnej próbował uzyskać zgodę Banku (...) S.A. w formie promesy na przejęcie zobowiązania pozwanego z umowy kredytu oraz na zwolnienie dotychczasowych zabezpieczeń i ustanowienie nowych oraz że promesa nie została udzielona, a także że z uwagi na brak jednoznacznego rozpoznania wniosku powoda o udzielenie kredytu, Zarząd powodowej Spółki podjął decyzję o podpisaniu umowy przedwstępnej z pozwanym z zastrzeżeniem, że będzie ona skutkowała tylko wtedy, gdy dojdzie do przejęcia ww. kredytu, wyłącznie na podstawie zeznań świadków związanych z powodem (tj. pracownika powoda Ł. J. i pełnomocnika powoda G. K. (1)) oraz zeznań powoda (str. 7-8 uzasadnienia), w sytuacji gdy okoliczności te nie znajdują odzwierciedlenia w zeznaniach pozostałych świadków, zwłaszcza pracowników Banku (...) S.A. ani przesłanych przez Bank dokumentach (k. 450-462);

- niepoczynienie dostatecznych ustaleń faktycznych niezbędnych do prawidłowego rozstrzygnięcia o zasadności powództwa, tj.:

a) braku ustaleń, czy w dacie zawarcia umowy przedwstępnej z dnia 3 lipca 2009 r. istniała obiektywna możliwość uzyskania przez powoda kredytu na takich samych warunkach finansowych co pozwany w 2006 roku (marża, prowizja);

b) pominięcie okoliczności, iż powód nie przedłożył do Banku (...) S.A. założeń do prognoz finansowych na okres kredytowania (stanowiących warunek sine qua non dokonania oceny zdolności kredytowej przy kredytach długoterminowych) oraz nie udzielił wszystkich żądanych przez Bank informacji, czego konsekwencją była negatywna decyzja w przedmiocie udzielenia kredytu na przejęcie zobowiązania kredytowego, w sytuacji gdy okoliczność ta wynikała z uzasadnienia decyzji Banku (...) S.A. (k. 460), zeznań świadka A. G. (1) (k. 539), zeznań świadka J. G. (1) (k. 357 - 360) oraz treści pisma Banku (...) S.A. z dnia 17 listopada 2009 roku (tiret czwarte) (k. 45);

c) braku szczegółowych ustaleń co do terminów, w jakich miały być zawarte umowy przyrzeczone sprzedaży udziałów i umowa przejęcia długu, co zostało przez strony ustalone w § 1 aneksu nr (...) z dnia 2 września 2009 r. do przedwstępnej umowy sprzedaży udziałów z dnia 3 lipca 2009 r., zmieniającym § 3 ust. 2 pkt 1 lit. a) i b) umowy, w sytuacji gdy z ich porównania wynika, iż strony dopuszczały możliwość zawarcia pierwszej z umów przyrzeczonych przed zawarciem umowy przejęcia długu (a zatem przed wystąpieniem zdarzenia stanowiącego warunek);

d) pominięcie okoliczności faktycznych, w których zawierana była umowa przedwstępna i w których realizowane były czynności zmierzające do uzyskania zgody Banku (...) S.A., o której mowa w § 5 tej umowy, tj. dynamicznie zmieniającej się sytuacji rynkowej mającej wpływ na decyzje inwestycyjne przedsiębiorców, w tym powoda (niedojście do skutku sprzedaży Stocznia (...) S.A. inwestorowi katarskiemu, światowy kryzys gospodarczy, spadek liczby zamówień w branży stoczniowej, zmniejszenie przychodów (...) (...) spółki z o.o.);

e) braku ustaleń faktycznych co do spotkania stron, jakie odbyło się w W. w listopadzie 2009 roku (po otrzymaniu przez powoda pisma Banku (...) S.A. z dnia 12 listopada 2009 r.), którego celem było określenie sposobu sfinalizowania transakcji zakupu udziałów, co ma istotne znaczenie dla oceny, czy strony czuły się związane umową, czy nie;

f) braku szczegółowych ustaleń co do treści oferty powoda na zakup udziałów (...) (...) spółki z o.o. z siedzibą w G. z dnia 16 grudnia 2009 r., w sytuacji gdy jej porównanie z warunkami cenowymi nabycia udziałów przewidzianymi w umowie z dnia 3 lipca 2009 r. świadczy o tym, iż powód przestał być zainteresowany spełnieniem świadczenia z umowy przedwstępnej z dnia 3 lipca 2009 r., gdyż stała się ona zbyt droga (933 zł za udział przy oferowanej cenie w dniu 16 grudnia 2009 r. - 653,10 zł w opcji I oraz 746,40 zł w opcji II);

g) pominięcie okoliczności, iż powód nie wystąpił o uzasadnienie pisma z dnia 12 listopada 2009 r. i nie wystosował żądania skierowania rozpoznania sprawy na wyższy szczebel decyzyjny Banku, a także faktu, iż nie podjął współpracy z Bankiem (...) S.A. w odpowiedzi na pismo z dnia 17 listopada 2009 r., co ma istotne znaczenie dla przypisania powodowi braku woli zawarcia umów przyrzeczonych w wykonaniu umowy z dnia 3 lipca 2009 r.;

- sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego polegająca na przyjęciu, iż:

a) przed zawarciem umowy przedwstępnej sprzedaży udziałów z dnia 3 lipca 2009 r. powodowi nie zastała udzielona promesa zgody Banku (...) S.A. na przejęcie zobowiązania kredytowego pozwanego, w sytuacji gdy z materiału dowodowego wynika wyłącznie, iż postępowanie w przedmiocie wyrażenia zgody przedłużało się;

b) powód złożył do Banku (...) S.A. wszystkie wymagane dokumenty, w sytuacji gdy z całokształtu materiału dowodowego wynika okoliczność przeciwna (w szczególności z zeznań świadka J. G. (1) k. 357-360, zeznań świadka A. G. (1) - k. 361-363, 538-539, notatki służbowej -k. 460-461);

c) pismo Banku (...) S.A. z dnia 17 listopada 2009 r., doręczone powodowi przed zawiadomieniem pozwanego przez powoda o piśmie Banku z dnia 12 listopada 2009 r., stanowiło nową ofertę dotyczącą udzielenia powodowi kredytu na innych warunkach niż uprzednio, w sytuacji gdy zarówno z treści przedmiotowego dokumentu, jak i zeznań świadków M. P. (1), W. K. i J. G. (1) wynika, iż pismo stanowiło kontynuację procedury w przedmiocie wniosku powoda z dnia 2 czerwca 2009 r.;

- naruszenie przepisów prawa procesowego, to jest:

a) art. 232 zdanie drugie k.p.c. w zw. z art. 479¹² § 1 zdanie drugie k.p.c. poprzez dopuszczenie z urzędu (str. 13 uzasadnienia) dowodów zgłoszonych przez powoda reprezentowanego przez pełnomocnika profesjonalnego w piśmie procesowym z dnia 2 czerwca 2010 r. (k. 98 i n.) z uchybieniem dwutygodniowego terminu na ich powołanie liczonego od dnia, w którym wynikła potrzeba ich powołania, w szczególności dowodów z zeznań świadków S. S. i G. K. (1) oraz dowodów z dokumentów - korespondencji e-mail pomiędzy powodem a Bankiem (...) S.A. w G., a także w piśmie procesowym z dnia 5 września 2011 r., pomimo iż zgłoszone dowody z dokumentów mogły być przywołane na wcześniejszym etapie postępowania, a nadto oparcie się na tak dopuszczonych dowodowych przy ustalaniu stanu faktycznego, w sytuacji gdy nie zaistniały żadne szczególne okoliczności do zastępowania aktywności dowodowej stron, czego konsekwencją jest naruszenie prawa do bezstronnego sądu i odpowiadającego mu obowiązku przestrzegania zasady równego traktowania stron (art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej) a także obejście zasady prekluzji dowodowej;

b) art. 232 zdanie drugie k.p.c. w zw. z art. 479¹⁴ § 2 zdanie drugie k.p.c. poprzez dopuszczenie z urzędu (str. 13 uzasadnienia) dowodów zgłoszonych przez pozwanego z zachowaniem wymogów prekluzji dowodowej obowiązującej w postępowaniu gospodarczym, tj. dowodów z zeznań świadków J. G. (1) i A. G. (1) zgłoszonych na rozprawie w dniu 7 stycznia 2011r. (k. 205 - 206), dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach postępowania o udzielenie kredytu prowadzonego przez Bank (...) S.A. zgłoszonego w piśmie procesowym z dnia 7 kwietnia 2011 r. (str. 11 - 12 pisma), dowodu z uzupełniających zeznań świadka A. G. (1) zgłoszonego w piśmie procesowym z dnia 16 września 2011 roku (str. 8 - 9 pisma), czego konsekwencją jest stworzenie pozorów zachowania równości stron przy dopuszczeniu z urzędu dowodów zgłoszonych przez powoda z naruszeniem art. 479¹² § 1 zdanie drugie k.p.c., zwłaszcza w piśmie procesowym z dnia 2 czerwca 2010r. oraz z dnia 5 września 2011r.;

c) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie za dopuszczalne zeznań świadka G. K. (1) i w konsekwencji ustalenie na ich podstawie stanu faktycznego, w sytuacji gdy zeznania te zostały złożone z naruszeniem art. 6 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r., Nr 146, poz. 1188 ze zm.), statuującego bezwzględny obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej co do wszelkich informacji uzyskanych w związku ze świadczeniem pomocy prawnej, który to przepis stanowi lex specialis do art. 261 § 2 k.p.c. oraz § 19 Zbioru Z. Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeksu Etyki Adwokackiej), [Obwieszczenie Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 13 grudnia 2005 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Zbioru Z. Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks Etyki Adwokackiej] i nie przewiduje zwolnienia z tajemnicy zawodowej zarówno przez sąd cywilny, jak i klienta (k. 355), nawet w razie zamiaru złożenia zeznań w jego interesie, a tym samym dokonanie legalizacji przy użyciu autorytetu sądu zachowania naruszającego ustawowy obowiązek poufności (tzw. „owoc zatrutego drzewa");

d) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz dokonanie oceny zgromadzonego materiału dowodowego w sposób sprzeczny z zasadami logiki i doświadczeniem życiowym, co wyraża się w:

- odmowie uznania za wiarygodne zeznań świadka M. P. (1) w zakresie stwierdzenia, iż „od samego początku stanowisko banku było jednoznaczne, że warunki (udzielenia kredytu będą diametralnie inne" (k. 199) z uwagi na brak odzwierciedlenia w materiale dowodowym sprawy, w sytuacji gdy z zeznań świadka W. K. (uznanych przez Sąd za wiarygodne w całości - str. 15 uzasadnienia wyroku) wynika, że „Nie było możliwe, aby powód w 2009 r. uzyskał kredyt na takich samych warunkach jak A. w 2006 r." (k. 202), zaś zgodnie z zeznaniami świadka A. G. (1) w zakresie uznanym za wiarygodne (str. 15 - 16 uzasadnienia) „Harmonogram spłaty miał zostać ten sam, ale podstawowe parametry transakcji miały ulec zmianie. Nikt nie zapewniał, że cena zostanie utrzymana" (k. 362), czego konsekwencją jest błędne zastosowanie prawa materialnego - w szczególności art. 89 k.c. poprzez przyjęcie iż § 5 przedwstępnej umowy sprzedaży udziałów z dnia 3 lipca 2009 r. statuował warunek zawieszający, to jest odnosił się do zdarzenia przyszłego i niepewnego, jakim miało być - w ocenie Sądu udzielenie powodowi kredytu na tych samych warunkach co pozwanemu, ale z innymi zabezpieczeniami (str. 18 uzasadnienia);

- uznaniu za wiarygodne zeznań świadka G. K. (1) z uwagi na postronność do stron i sprawy, w sytuacji gdy świadek był pełnomocnikiem powoda w toku czynności zmierzających do zawarcia umowy przedwstępnej z dnia 3 lipca 2009 r. i jej wykonania, a jednocześnie pełnił funkcję członka Rady Nadzorczej (...) (...) spółki z o.o.;

- niezasadnym przyjęciu, iż procedura rozpoznawania wniosku powoda o udzielenie kredytu została w sposób definitywny zakończona pismem z dnia 12 listopada 2009 r., w sytuacji gdy z zeznań świadków M. P. (1) (k. 200), W. K. (k. 202) i J. G. (1) (k. 358) oraz dowodu z dokumentu (k. 45), wynika iż po tej dacie nadal istniała możliwość kontynuacji procedowania nad wnioskiem;

- niewyjaśnieniu z czego wynika konstatacja, w myśl której ocenia zdolności kredytowej spółki giełdowej może opierać się o informacje podawane do publicznej wiadomości (str. 16 uzasadnienia);

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 228 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie w toku wyrokowania kwestii okoliczności, w których zawierana była umowa przedwstępna i w których realizowane były czynności zmierzające do ziszczenia warunku określonego w § 5 tej umowy, tj. dynamicznie zmieniającej się sytuacji rynkowej mającej wpływ na decyzje inwestycyjne przedsiębiorców, co doprowadziło do niezastosowania przepisu art. 93 § 1 k.c.;

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez podanie ogólnych przyczyn, dla których sąd odmówił wiarygodności mocy dowodowej części zeznaniom świadka M. P. (1), J. G. (1) i A. G. (1) oraz dlaczego dopuścił dowody z urzędu, pomimo że były one wskazane przez strony, a nadto każda ze stron była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika;

- wskutek błędnie ustalonego stanu faktycznego - naruszenie przepisów prawa

materialnego, to jest:

a) w przypadku uznania umowy za warunkową - art. 93 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie, to jest przyjęcie że postawa powoda w toku procedowania nad wnioskiem o udzielenie kredytu i przedsiębrania czynności zmierzających nie wypełniała znamion nielojalności i nieuczciwości oraz sprzeczności z ogólnymi zasadami współżycia społecznego;

b) w przypadku uznania umowy za bezwarunkową - art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie wskutek przyjęcia, iż powód czyniąc starania o uzyskanie kredytu w Banku (...) S.A. zmierzał do realizacji umowy przedwstępnej, a zatem żądanie zwrotu zaliczki wobec nie ziszczenia się warunku, nie stanowi nadużycia prawa.

Nadto z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia powyższych zarzutów i przyjęcia stanu faktycznego ustalonego przez sąd pierwszej instancji za własny apelujący zarzucał :

- naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 65 k.c. poprzez dokonanie wykładni oświadczeń woli stron w zakresie znaczenia § 5 umowy przedwstępnej sprzecznie z literalnym brzmieniem umowy oraz z pominięciem treści aneksu nr (...) do umowy wprowadzającego możliwość zawarcia pierwszej umowy przyrzeczonej przed zawarciem umowy przejęcia długu, a zatem przed zaistnieniem zdarzenia, które sąd uznał za warunek zawieszający;

- naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 89 k.c. poprzez przyjęcie, iż § 5 przedwstępnej umowy sprzedaży udziałów z dnia 3 lipca 2009 r. statuował warunek zawieszający;

- naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 457 k.c. poprzez przyjęcie, iż termin wyznaczony do zawarcia pierwszej z umów przyrzeczonych (termin spełnienia świadczenia) był jednocześnie terminem zastrzeżonym dla powoda do wystąpienia zdarzenia powodującego ziszczenie się lub nie warunku (str. 22 uzasadnienia);

- naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 89 k.c. i art. 389 k.c. oraz 390 k.c. poprzez przyjęcie iż przedwstępna umowa sprzedaży udziałów stała się bezskuteczna wobec nie ziszczenia się warunku zawieszającego w dniu 27 listopada 2009 r., w sytuacji gdy z treści pisma Banku (...) S.A. z dnia 17 listopada 2009 r. wynikało, iż nadal istniała potencjalna możliwość, aby warunek się ziścił, czego konsekwencją jest naruszenie ar. 93 § 1 k.c. poprzez niezastosowanie (zaniechanie współpracy powoda z Bankiem) i art. 410 § 2 k.c. poprzez zastosowanie.

Mając powyższe na uwadze wnosił apelujący o zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku w całości poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje według stawki, o której mowa w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.), ewentualnie - o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za obie instancje.

Strona powodowa w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów związanych z postępowaniem apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje :

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela co do zasady ustalenia stanu faktycznego dokonane przez sąd pierwszej instancji i przyjmuje je za własne, jak również zastosowaną przez ten sąd wykładnię prawa materialnego i procesowego. Mając to na uwadze sąd drugiej instancji uznał za zbyteczne powtarzanie ustaleń i ocenę prawną dokonaną przez sąd I instancji (patrz wyrok SN z dnia 16 lutego 2005r., sygn. akt IV CK 526/04).

Zasadnie zarzucał apelujący dokonanie przez sąd I instancji ustaleń faktycznych na podstawie dowodów z dokumentów, które nie zostały w sposób formalny dopuszczone i przeprowadzone na rozprawie, ani po zamknięciu rozprawy (art. 224 § 2 k.p.c.), które zostały szczegółowo wskazane w apelacji, co stanowiło przejaw naruszenia przepisów prawa procesowego, tj. art. 210 § 3 k.p.c., art. 217 k.p.c., art. 235 k.p.c. i 236 k.p.c., a także art. 233 § 1 k.p.c. i ogólnych reguł postępowania w zakresie bezpośredniości, jawności, równości stron i kontradyktoryjności. Nie ulega wątpliwości - co podkreśla się w literaturze i orzecznictwie (por. wyroki Sąd Najwyższego: z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 571/00, OSNP 2003, nr 14, poz. 330, z dnia 9 marca 2005 r.) - że dokonanie przez sąd ustaleń faktycznych na podstawie wskazanych przez stronę dowodów, które nie zostały w formalny sposób dopuszczone i przeprowadzone na rozprawie (choć zostały zgłoszone w pismach procesowych), narusza ogólne reguły postępowania w zakresie bezpośredniości, jawności, równości stron i kontradyktoryjności. Podstawą ustaleń faktycznych mogą być - jak podkreślił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 marca 2005 r., III CK 217/04, niepubl. - tylko dowody prawidłowo przeprowadzone. Sąd powinien wypowiedzieć się w przedmiocie wniosku dowodowego. Jeżeli zamierza więc wykorzystać stanowiący przedmiot wniosku dowodowego dokument, to powinien zgodnie z przepisami regulującymi postępowanie dowodowe (art. 217, 236 k.p.c.) wskazać sposób jego potraktowania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2008 r., II PK 125/07, OSNP 2009, nr 5-6, poz. 66).

Wadliwość tą, na etapie postępowania apelacyjnego jednak usunął sąd II instancji. Wprawdzie podstawowym celem postępowania apelacyjnego jest orzekanie o środku zaskarżenia to jednakże postępowanie to sprowadza się do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Tylko wyjątkowo sąd apelacyjny może uchylić się od obowiązku wydania w sprawie orzeczenia kończącego postępowanie co do jej meritum (art. 386 § 2, 3 i 4 k.p.c.). Oznacza to, że w obecnym kształcie procesu cywilnego rozstrzyganie o faktach i prawie w drugiej instancji powinno być nieomal tak samo intensywne jak w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. Stąd sąd II instancji uznając wadliwość we wskazanym zakresie postępowania dowodowego, uznał za stosowne naprawić wskazane uchybienie i dopuścił wskazane dowody (vide postanowienie z k. 762).

Za niezasadny uznał sąd II instancji zarzut z pkt. 2 zarzutów apelacji dokonania przez sąd I instancji ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy na podstawie pisma przewodniego Banku (...) S.A. z dnia 26 lipca 2011r. oraz niezasadne uznanie zeznań świadków J. G. (1) i A. G. (1) odnoszących się do kompletności dokumentów złożonych przez powoda w procedurze kredytowej za niewiarygodne w części sprzecznej z tym pismem.

Nie budziło wątpliwości, że ustaleń tych dokonano na podstawie wskazanych dowodów (vide k. 7 uzasadnienia sądu I instancji i postanowienia dowodowego sadu II instancji z k. 762). Sąd Apelacyjny nie podziela zapatrywania skarżącego, aby ustaleń można było dokonywać jedynie na podstawie dokumentów urzędowych, czy prywatnych. Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera zamkniętego katalogu środków dowodów. W postępowaniu cywilnym obowiązuje zasada swobodnej oceny dowodów, która pozwala dokonywać ustaleń faktycznych (poza wyjątkami nieistotnymi dla niniejszej sprawy) na podstawie każdego środka dowodowego. (...) Banku (...) S.A. Oddział w G. z dnia 26 lipca 2011 r. jest niczym innym jak dokumentem prywatnym, stanowiącym dowód złożenia przez osobę która go podpisała oświadczenia zawartego w tym dokumencie (art. 245 k.p.c.) pomimo nieczytelnego podpisu. Sąd Apelacyjny także w całości podziela stanowisko sądu I instancji, jakie zaprezentował przy ocenie kwestionowanych zeznań świadków J. G. i A. G. (vide str. 16 uzasadnienia sądu I instancji).

Za niezasadny w ocenie sądu II instancji był także kolejny zarzut apelacji dokonania przez sąd I instancji ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, tj. tego, że powód przed zawarciem umowy przedwstępnej próbował uzyskać zgodę Banku (...) S.A. w formie promesy na przejęcie zobowiązania pozwanego z umowy kredytu oraz na zwolnienie dotychczasowych zabezpieczeń i ustanowienie nowych oraz że promesa nie została udzielona. W ocenie sądu II instancji, ustalenia takie były uzasadnione wskazanym przez sąd I instancji materiałem dowodowym i w żadnej mierze strona pozwana ich nie obaliła. To samo odnosi się do kwestionowania w apelacji ustalenia, że z uwagi na brak jednoznacznego rozpoznania wniosku powoda o udzielenie kredytu, Zarząd powodowej Spółki podjął decyzję o podpisaniu umowy przedwstępnej z pozwanym z zastrzeżeniem, że będzie ona skutkowała tylko wtedy, gdy dojdzie do przejęcia ww. kredytu. Sąd Apelacyjny nie widzi przeszkód by ustaleń tych dokonać wyłącznie na podstawie zeznań świadków związanych z powodem. Odwoływanie się, że to ustalenie nie ma potwierdzenia w zeznaniach pozostałych świadków jest niekonkretne i nie pozwala tego zarzutu zweryfikować. Natomiast twierdzenie, że nie znajduje to potwierdzenia w zeznaniach pracowników banku i nadesłanych przez bank dokumentach wydaje się zarzutem nietrafionym, albowiem ani Bank, ani jego pracownicy, nie analizowali przyczyn, dla których Zarząd powodowej spółki zdecydował się podpisać umowę przedwstępną z pozwaną oraz jakie strony poczyniły w niej zastrzeżenia.

Kolejny zarzut dotyczył niepoczynienia dostatecznych ustaleń faktycznych niezbędnych do prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy (pkt 4 zarzutów apelacji).

W tym zakresie pozwany zarzucał Sądowi Okręgowemu zaniechanie poczynienia ustaleń, czy w dacie zawarcia umowy przedwstępnej z dnia 3 lipca 2009 r. istniała obiektywna możliwość uzyskania przez powoda kredytu na takich samych warunkach finansowych jaki uzyskał pozwany w 2006 r. W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie była to wbrew twierdzeniom apelujące, okoliczność niezbędna dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy Faktem jest, że wiązała się ona z działaniami powoda co do uzyskania źródeł finansowania zawartej umowy z pozwaną spółką o jakie zabiegał w Banku, jednakże było to poza istotą sprawy, o czy też będzie jeszcze mowa dalej w niniejszym uzasadnieniu. Ta sama argumentacja dotyczy kwestii nie przedłożenia przez powoda w Banku założeń do prognoz finansowych na okres kredytowania.

Sąd Apelacyjny nie uznał też za niezbędne dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy dokonywanie szczegółowych ustaleń co do terminów w jakich miały być zawarte umowy przyrzeczone. W tym względzie wskazać należy, że sąd I instancji takie ustalenia poczynił (vide k. 9 -10 uzasadnienia sądu I instancji). Po drugie nawet gdyby nie było takich ustaleń to były one nieistotne punktu widzenia rozstrzyganej sprawy, albowiem dochodzone roszczenie nie wiązało się z wykonaniem, czy nie wykonaniem w terminie umów przyrzeczonych, a ziszczeniem się warunku w umowie przedwstępnej.

Zdaniem sądu II instancji nie można podzielić zapatrywania apelanta by także inne okoliczności wskazane w tym zarzucie były bezwzględnie niezbędne dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy (pominiecie okoliczności faktycznych, w których zawierana była umowa przedwstępna i w których realizowane były czynności zmierzające do uzyskania zgody Banku (...) S.A.; brak ustaleń faktycznych co do spotkania stron, jakie odbyło się w W. w listopadzie 2009r.; brak szczegółowych ustaleń co do oferty powoda na zakup udziałów spółki (...)-G. z 16.12.2009r.; pominięcie okoliczności, iż powód nie wystąpił o uzasadnienie pisma z dnia 12 listopada 2009r. i nie wystosował żądania skierowania rozpoznania sprawy na wyższy szczebel decyzyjny Banku, a także faktu, iż nie podjął współpracy z Bankiem (...) S.A. w odpowiedzi na pismo z dnia 17 listopada 2009r.). Oczywiście podnoszone okoliczności wiązały się z rozpoznawaną sprawą, wskazywały na działania stron jakie podejmowano by doprowadzić do jej sfinalizowania, ale nie były to okoliczności i fakty, które wymagałyby szczegółowych ustaleń, dla prawidłowego rozpoznania sprawy.

W kwestii zarzutu sprzeczności istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska apelanta by istniała sprzeczność ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, co do nie udzielenia powodowi przed zawarciem umowy przedwstępnej sprzedaży udziałów z dnia 3 lipca 2009 r. promesy przez Bank (...) S.A. na przejęcie zobowiązania kredytowego pozwanego. W tym zakresie Sąd Apelacyjny już wyraził swe stanowisko przy ocenie zarzutu z pkt 3 zarzutów apelacji.

Co do zarzutu sprzeczności istotnych ustaleń sądu I instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, że powód złożył do Banku (...) S.A, wszystkie wymagane dokumenty, w sytuacji gdy z całokształtu materiału dowodowego wynika okoliczność przeciwna, wskazać należy, że kwestię tą analizował sąd I instancji – vide k. 23 jego uzasadnienia, gdzie wyjaśnił podstawy na jakich doszedł do takiej konkluzji. Sąd II instancji w pełni podziela to stanowisko i tych samym przyczyn nie podziela stawianego zarzutu.

Co do pisma Banku (...) S.A, z dnia 17 listopada 2009 r., nie będącego według twierdzeń apelującego, nową ofertą udzielenia powodowi kredytu na innych warunkach niż uprzednio negocjowane. Przede wszystkim wskazać należy, że skoro Bank 12.11.2009r. podjął decyzję o odmowie udzielenia kredytu, to uznać należało, że procedura co do wniosku o udzielenie tego kredytu została zakończona. Pismo z dnia 17.11.2009r. w tej sytuacji nie było niczym innym jak ofertą udzielenia nowego kredytu, a nie jak to chce apelant kontynuacją poprzedniego wniosku (z 2 czerwca 2009r.)

Co do zarzutu naruszenia przepisów prawa procesowego - art. 232 zdanie drugie k.p.c., art. 479 ¹² § 1 zdanie drugie k.p.c. art. 479 ¹⁴ § 2 zdanie drugie k.p.c., § 1 k.p.c., tj. dopuszczenia z urzędu niektórych dowodów (a wnioskowanych przez obie strony, ale z uchybieniem terminów na ich powołanie), to wskazać należy, że sąd I instancji na s. 13 - 14 uzasadnienia zaskarżonego wyroku wyjaśnił motywy takiej swej decyzji. Trzeba wskazać, że dla przebiegu i kształtu postępowania w sprawach gospodarczych, które w niniejszej sprawie się toczyło, kluczowe znaczenie miała regulacja tzw. systemu prekluzji dowodowej. Zaniechanie wymaganych czynności, a więc zgłoszenia okoliczności faktycznych, zarzutów i wniosków dowodowych powodowało dla danej strony definitywną utratę możności ich podjęcia w dalszym toku postępowania. Zważywszy na surowe skutki działania systemu prekluzji, ustawodawca uzupełnił go elementami dyskrecjonalnej władzy sędziowskiej, co pozwala na przyjęcie i rozpoznanie spóźnionych twierdzeń o faktach, a także wniosków dowodowych i zarzutów, jeżeli strona nie mogła przedstawić ich wcześniej albo potrzeba ich przedstawienia powstała później. Ponadto system prekluzji modyfikowany jest także elementami systemu dyskrecjonalnego uznania dotyczącymi działania sądu z urzędu. Właśnie z tej ostatniej możliwości w niniejszej sprawie skorzystał sąd I instancji. Działanie to sąd II instancji uznał za usprawiedliwione, w okolicznościach wskazanych przez sąd I instancji (z uwagi na konieczność merytorycznego rozpoznania sprawy).

W zakresie zarzutu uznania za dopuszczalne i ustalenie stanu faktycznego na podstawie zeznań świadka G. K. (1) – adwokata wskazać należy, że tajemnica zawodowa, o której mowa w art. 261 § 2 k.p.c., to statuowana normatywnie tajemnica związana z wykonywaniem określonego zawodu w tym między innymi adwokata (patrz art. 6 ustawy o adwokaturze). W niniejszej sprawie informacje, które podał świadek G. K., dotyczyły przebiegu negocjacji umowy zawartej w dniu 3 lipca 2009 r. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zeznania świadka K. dotyczyły okoliczności, które co do zasady były już znane sądowi przed tą czynnością procesową (wynikały z pism pozwanej) i trudno uznać było je jako stanowiące naruszenie art. 6 prawa o adwokaturze. Ponadto zeznania świadka odnosiły się do informacji, które już poufne nie były, a szczególności pomiędzy stronami. Zdaniem sądu II instancji wymogu, że tajemnicą objęte jest wszystko, o czym adwokat dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej, nie należy rozumieć dosłownie. Cały szereg wiadomości podanych przez klienta przeznaczonych jest właśnie do ujawnienia w procesie. Tajemnicą objęte są tylko te wiadomości, które ze względu na swój charakter lub rodzaj sprawy zakwalifikować należy jako poufne i które w myśl art. 6 ustawy o adwokaturze pozostawały w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Nie znajdując takiego naruszenia w rozpoznawanej sprawie, w zakresie zeznań świadka G. K. (1), uznał sąd II instancji zarzut ten za niezasadny.

Za nieuzasadnione uznał też sąd II instancji zarzuty pozwanej spółki wskazane w pkt 6 zarzutów apelacji - szeregu naruszeń przy ocenie wiarygodności materiału dowodowego oraz z pkt 7 zarzutów (naruszenia też art. 328 § 2 k.p.c.) polegających na :

- odmowie uznania za wiarygodne zeznań świadka M. P. (1) w zakresie stwierdzenia pierwotnego braku możliwości udzielenia powodowi kredytu na analogicznych warunkach jakie osiągnął pozwany;

- uznaniu za wiarygodne zeznań świadka G. K. (1) z uwagi na postronność do stron i sprawy, w sytuacji gdy świadek był pełnomocnikiem powoda w toku czynności zmierzających do zawarcia umowy przedwstępnej i jej wykonania, a jednocześnie pełnił funkcję członka Rady Nadzorczej (...) Sp. z o.o.

- niezasadnym przyjęciu, iż procedura rozpoznawania wniosku powoda o udzielenie kredytu została w sposób definitywny zakończona pismem z dnia 12 listopada 2009 r.

- niewyjaśnieniu z czego wynika konstatacja, w myśl której ocena zdolności kredytowej spółki giełdowej może opierać się o informacje podawane do publicznej wiadomości

- pominięcie w toku wyrokowania faktów powszechnie znanych, tj. okoliczności, w których zawierana była umowa przedwstępna i w których realizowane były czynności zmierzające do ziszczenia warunku określonego w § 5 tej umowy, tj. dynamicznie zmieniającej się sytuacji rynkowej mającej wpływ na decyzje inwestycyjne przedsiębiorców.

W pierwszej kolejności należy podnieść, że z art. 233 § 1 k.p.c. wynika obowiązek wszechstronnej oceny całości materiału dowodowego. Poszczególne dowody, ze względu na swój związek ze stanem sprawy, nie mogą być oceniane wybiórczo, ale w konfrontacji z pozostałą częścią przeprowadzonych dowodów. Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy dokonał właśnie takiej wszechstronnej analizy, zestawiając ze sobą zarówno treść dokumentów z wypowiedziami słuchanych w sprawie świadków i przedstawicieli stron.

Stanowisko pozwanego odnośnie treści zeznań świadków M. P. (1) i W. K. jest sprzeczne z prawidłowymi ustaleniami, że powód jednoznacznie w swoim wniosku określił, iż oczekuje uzyskania kredytu na analogicznych warunkach jakie wynegocjował z Bankiem pozwany, zaś Bank w ciągu 5 miesięcy pracy nad tym wnioskiem ani razu nie wyartykułował stanowiska, iż uzyskanie przez powoda takiego kredytu jest a limine niemożliwe.

Co do zarzutu związanego z niewiarygodnością świadka K., jak już zostało wielokrotnie podniesione, z oczywistych względów osoby posiadające wiadomości na temat relacji gospodarczych przedsiębiorców z reguły pozostają w jakichś związkach z tymi podmiotami. Trudno oczekiwać, aby w postępowaniu sądowym o zapłatę roszczenia wynikającego z transakcji kapitałowej świadkami mogły być osoby wyłącznie postronne. Sam fakt istnienia określonych relacji świadka z jedną ze stron procesu nie może być podstawą do kwestionowania jego wiarygodności. Sąd dał wiarę zeznaniom tego świadka przede wszystkim dlatego, że ich treść znajdowała pokrycie w treści dokumentów, na które powoływał się również pozwany (pierwotnego projektu umowy i ostatecznej wersji jej § 5).

Za niezasadny uznał sąd II instancji zarzut polegający na kwestionowaniu stanowiska sądu I instancji, który wypowiadał się co do przyjętej przez niego oceny zdolności kredytowej spółki giełdowej. W tej kwestii należy wskazać, że sąd ten nie stwierdził, że takie informacje zawsze są wystarczają źródłem informacji dla podjęcia decyzji o udzieleniu kredytu. Apelujący nie zauważa, że sąd użył tam słowa „także", co zasadniczo zmienia sen wypowiedzi sądu I instancji. Co do kwestii naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. należy wskazać, że sąd I instancji wskazał, dlaczego odmówił wiarygodności części dowodom z zeznań świadkom M. P., J. G. i A. G.. Uzasadnienie to w ocenie sądu II instancji jest przekonywujące i wystarczające w okolicznościach sprawy. Co do kwestionowanym w tym punkcie zarzutów o dopuszczeniu dowodu z urzędu, to już w tym zakresie sąd II instancji wcześniej przedstawił swoje stanowisko.

W zakresie obszernych wywodów pozwanego na temat znaczenia dla sprawy tzw. transakcji katarskiej, to zdaniem sądu II instancji stanowiły one tło sporu. Mogłyby jedynie wskazywać na okoliczności, które skłoniły strony do podjęcia działań, które znalazły wyraz w zawartej umowie warunkowej. Jednakże w żadnej mierze nie wpływały na jej realizację, a to stanowiło oś sporu. Były to więc okoliczności nieistotne dla sprawy i poświęcanie im większej uwagi i szerszej argumentacji nie znajduje uzasadnienia.

Dalsze zarzuty dotyczyły już naruszenia prawa materialnego, co ewentualnie mogło mieć wpływ na zasadność rozstrzygnięcia sądu I instancji.

Odnosząc się do nich w pierwszej kolejności należało rozstrzygnąć kwestię czy umowa będąca przedmiotem roszczeń zgłoszonych przez powoda miała charakter umowy warunkowej, co negowała dalej apelująca spółka, zarzucając naruszenie art. 89 i 93 k.c.

Zgodnie z treścią art. 89 k.c., powstanie lub ustanie skutków czynności prawnej można uzależnić jedynie od wystąpienia zdarzenia, które nosi określone cechy - mianowicie ma ono charakter przyszły i niepewny. W konsekwencji nie jest warunkiem zastrzeżenie, które odwołuje się bądź to do zdarzeń z przeszłości, choćby nieznanych stronom w momencie dokonania czynności, bądź do zdarzeń, które występują równocześnie z faktem dokonania czynności, bądź to w końcu do zdarzeń przyszłych, lecz pewnych. Trzeci przypadek określany jest mianem terminu. O warunku zawieszającym mówi się wówczas, gdy powstanie skutku czynności prawnej uzależnione jest od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Od warunku, o którym mowa w art. 89 kc., odróżnić należy tzw. "warunki prawne". Pod pojęciem tym kryją się formułowane przez prawo przesłanki ważności czynności prawnej. Cechą określonego w art. 89 kc. postanowienia umownego jest m.in. niepewność co do wystąpienia zdarzenia przyszłego i niepewnego. Brak owej pewności występuje także w przypadku warunku prawnego. Różnica między obiema postaciami warunków tkwi w źródłach, które nadają im moc wiążącą. Podczas gdy "warunki prawne" czerpią swą moc z obowiązującego porządku prawnego, warunki, o których mowa w art. 89k.c., obowiązują na mocy woli stron dokonujących czynności prawnej. Na istotę warunku prawnego nie ma wpływu fakt, iż strony w treści czynności prawnej uzależniły skuteczność dokonywanej czynności prawnej od spełnienia wszystkich, wymaganych przez prawo warunków. Tego typu postanowienia umowne są najczęściej niczym innym jak tylko zbytecznym powtórzeniem tego, co i tak obowiązuje. Możliwe jest jednak, iż - formułując treść czynności prawnej - powtórzono prawne przesłanki jej skuteczności, a ponadto dodano dodatkowe warunki. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 maja 1998 r., I CKN 683/97, OSP 1999, z. 1, poz. 8, jako „warunki prawne” [...] ustanowione przez normy prawne przesłanki skuteczności czynności prawnej, np. wymagania co do formy, kwalifikacji osobistych, zezwolenia organów. Powstanie skutków prawnych uzależnione jest w tych przypadkach od treści normy prawnej, a nie od treści czynności prawnej, która może wymagania normy prawnej powtarzać, lecz to dla oceny skuteczności prawnej jest bez znaczenia. W tym sensie "nie stanowi zastrzeżenia warunku w znaczeniu wynikającym z art. 89 zawarte w przedwstępnej umowie sprzedaży nieruchomości oświadczenie stron umowy, uzależniające jej wejście w życie od zezwolenia na zakup tej nieruchomości przez radę nadzorczą spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będącą stroną umowy".

Dalej wskazać należy, że rodzaj zastrzeżonego warunku nie pozostaje obojętny dla kształtu dokonywanej czynności. Tak więc zastrzeżenie warunku zawieszającego sprawia, że skutek nie następuje, mimo iż proces tworzenia czynności został zakończony. Nastąpi on automatycznie wraz ze ziszczeniem się warunku, a jego ostateczny kształt zależeć będzie od rodzaju czynności warunkowej. Jeśli warunek zawieszający wprowadzono do czynności o charakterze zobowiązującym, skutek ziszczenia się warunku oznacza powstanie zobowiązania.

Przenosząc te ogólne uwagi do rozpoznawanej sprawy w ocenie sądu II instancji prawidłowo uznał sąd I instancji, że postanowienia umowy (szczególnie § 5) z dnia 3 lipca 2009r. zawartej przez strony, na tle której zaistniał niniejszy spór, miały charakter warunku zawieszajacego. Zasadnie sąd ten przyjął, że cała umowa miała charakter warunkowy z warunkiem zawieszającym, którym była „ zgoda Banku (...) na przejęcie przez kupującego zobowiązania sprzedającego z umowy kredytu blizej okreslonego w tej umowie oraz na zwolnienie dotychczasowych zabezpieczeń kredytu i ustanowienie nowych zabezpieczeń. W tym zakresie Sąd Apelacyjny w pełni podziela ustalenia sądu I instancji wyrażone na str. 8 - 11 uzasadnienia oraz rozważania dotyczące oceny zawartej umowy wyrażone na k. 1-21 uzasadnienia. Sąd Apelacyjny pragnie podkreślić, że nie akceptuje w żadnej mierze stanowiska apelującej, by były jakiekolwiek podstawy do oceny umowy jako umowy o przejęcie długu. Przedmiotem umowy warunkowej było nabycie udziałów za określoną cenę, a nie za przejęcie długu. W tym zakresie sąd II instancji nie podziela zarzutu naruszenia przepisów prawa materialnego, to jest art. 65 k.c. poprzez dokonanie wykładni oświadczeń woli stron w zakresie znaczenia § 5 umowy przedwstępnej sprzecznie z literalnym brzmieniem umowy. Zdaniem sądu II instancji w tym zakresie, wbrew wywodom apelacji, nic nie wnosi treść aneksu nr (...) do umowy wprowadzającego możliwość zawarcia pierwszej umowy przyrzeczonej przed zawarciem umowy Bankiem, a zatem przed zaistnieniem zdarzenia, które sąd I instancji uznał za warunek zawieszający. Zasadnie w tym zakresie wywodził sąd I instancji, że strony zmieniły termin zawarcia pierwszej umowy przyrzecznej mając na uwadze osiągnięcie celu jaki zakładały pierwotnie zawierając umowę (w określonym celu inwestycyjnym) i mając na uwadze, że procedury w Banku w celu uzyskania środków na sfinansowanie umowy przyrzeczonej trwały ( nie zakończyły się w terminach jakie strony przewidywały).

Zasadnie też sąd i instancji uznał, że warunek nie ziścił się, albowiem bank nie udzielił zgody na przejęcie przez kupującego zobowiązania sprzedającego z umowy kredytu blizej określonego w tej umowie oraz na zwolnienie dotychczasowych zabezpieczeń kredytu i ustanowienie nowych zabezpieczeń, ani też kupującemu nie udało się uzyskać kredytu w celu spłaty kredytu sprzedajacego i zwolnienie ustanowionych tam zobowiązań i ustanowienie nowych.

Jak to już wskazano wyżej, rodzaj zastrzeżonego warunku nie pozostaje obojętny dla kształtu dokonywanej czynności. Tak więc zastrzeżenie warunku zawieszającego (jak w niniejszej sprawie) powodowało, że skutek nie nastąpił, mimo iż proces tworzenia czynności został zakończony. Nieziszczenie się warunku nie rodzi też żadnych innych skutków prawnych związanych z dokonywaną czynnością. Tu wskazać należy na zastrzenie kary umownej. Zapis umowy w żadnej mierze nie pozwala uznać, że jej zastrzeżenie nie było też obwarowane warunkiem. A więc dla jej wymagalności, także wymagane było ziszczenie się warunku. Inaczej mówiąc, można by wywodzić skutki z zastrzeżeń kary umownej, gdyby ziścił się warunek, a strona zobowiązana do zawarcia umowy przyżyczonej uchylałaby się od tego obowiązku.

Skoro do takiego ziszczenia nie doszło, to zastrzeżenie to nie mogło wywoływać skutków prawnych, a więc zgłoszenie do potrącenia z dochodzoną należnością zgłoszonej kary umownej, było bezskuteczne. W tym stanie sprawy za niezasadny uznał sąd II instancji zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego - art. 89 k.c. i art. 389 k.c. oraz 390 k.c. poprzez przyjęcie, iż przedwstępna umowa sprzedaży udziałów stała się bezskuteczna wobec nie ziszczenia się warunku zawieszającego.

Kolejny zarzut dotyczył art. 457 k.c. i wadliwego, zdaniem apelującego przyjęcia, że termin wyznaczony do zawarcia pierwszej z umów przyrzeczonych (termin spełnienia świadczenia) był jednocześnie terminem zastrzeżonym dla powoda do wystąpienia zdarzenia powodującego ziszczenie się lub nie warunku. Tu należy podkreślić, że każdy warunek zawieszający, a więc uzależniający powstanie skutków czynności prawnej musi się kiedyś ziścić. Skoro strony uzależniły zawarcie umowy przyrzeczonej od zaistnienia określonego zdarzenia przyszłego i niepewnego, jednocześnie określając kiedy ta umowa miała zostać zawarta, oczywistym jest, że warunek ten musiał się ziścić w terminie nie późniejszym niż określono to w umowie przedwstępnej, i zasadnie uznał sąd I instancji, że miał on chronić interesy nabywcy.

Sąd Apelacyjny nie podziela poglądu skarżącej spółki, że w sprawie należało stosować art. 5k.c. Stosowanie tego rozwiązania apelująca uzależniała od wcześniejszego uznania, że umowa ma charakter bezwarunkowy. Skoro to nie miało miejsca, brak było podstaw do rozważań na temat potrzeby stosowania w sprawie art. 5 k.c.

Reasumując stwierdzić należy, że zasadnie przyjął Sąd Okręgowy, że umowa dnia 3 lipca 2099r. zawarta przez strony w całości miała charakter warunkowy. Zawarta została pod warunkiem zawieszającym. Skoro w ramach zawartej umowy strona powodowa na rzecz umowy przyrzeczonej wpłaciła zaliczkę, a do ziszczenia się warunku nie doszło i wobec tego nie doszło też do zawarcia umowy przyrzeczonej, zaliczka jako świadczenie nienależne podlegała zwrotowi, czego strona pozwana nie uczyniła. Zdaniem sądu II instancji, prawidłowo uznał sąd I instancji, że podnoszony przez pozwaną w ramach obrony zarzut potrącenia swej wierzytelności z wierzytelnością powódki nie wynikał ze skutecznego zobowiązania, albowiem potrącenie to oparte było na żądaniu zapłaty kary umownej, która to wierzytelność pozwanej nie powstała po jej stronie, wobec nie ziszczenia się warunku pod jakim zostało ustanowione też uprawnienie do żądana kary umownej.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc orzekł jak w punkcie I sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 § 1 kpc), ustalając wysokość wynagrodzenia pełnomocnika powódki w oparciu o § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r., nr 163, poz. 1349 z póz. zm.).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE