UZASADNIENIE

Strona powodowa (...) Zespół (...) wystąpiła o zasądzenie od pozwanego T. P. kwoty 3 595,40 zł z odsetkami ustawowymi i kosztami procesu. Wskazała, iż strony łączyła umowa najmu szaletu miejskiego w A. zawarta w dniu 18 lutego 2002 roku na czas nieokreślony, zgodnie z którą pozwany winien był uiszczać czynsz najmu. Dochodzona kwota obejmowała niezapłacony czynsz za okres od lipca 2012 roku do czerwca 2013 roku.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa z zarzutem, iż mimo nieprzyjęcia przez stronę powodową zaproponowanych przez niego warunków w piśmie z dnia 24 czerwca 2011 roku powódka nie wypowiedziała umowy najmu, generując po stronie pozwanego zadłużenie.

Sąd Rejonowy, wskazując na bezsporną okoliczność związania stron umową najmu z dnia 18 lutego 2002 roku ustalił, iż próby pozwanego podwyższenia stawki za korzystanie z szaletu nie dały efektu. Dalej Sąd ustalił, że w dniu 31 grudnia 2012 roku strona powodowa obciążyła pozwanego notą odsetkową z tytułu nieterminowych wpłat, zaś w dniu 28 czerwca 2013 roku pozwany zwrócił się do powódki o zaliczenie wniesionej uprzednio kaucji w wysokości 3000 zł wraz odsetkami na poczet zaległości czynszowych.

Wyrokiem z dnia 16 września 2015 roku Sąd Rejonowy uwzględnił powództwo w całości na podstawie art. 659 par. 1 kc oraz par. 7 w. 2 umowy najmu oraz art. 481 par. 1 kc. Sąd Rejonowy wskazał, iż zadłużenie pozwanego było niesporne co czyniło powództwo zasadnym.

Odnosząc się do zarzutu pozwanego opartego na treści art. 5 kc, w ramach którego pozwany wywodził, iż strona powodowa naruszyła zasady współżycia społecznego ponieważ pomimo wielomiesięcznych zaległości w opłacie czynszu nie wypowiedziała umowy, generując po stronie pozwanego dalsze zadłużenie, Sąd Rejonowy zważył, iż działanie strony powodowej nie było sprzeczne zasadami współżycia społecznego.(...)bowiem, jako jednostka samorządu terytorialnego, jest obowiązana do dbałości o majątek komunalny, w czym zawiera się także obowiązek dochodzenia należności od kontrahentów. Wskazał Sąd, iż w par. 19 umowy przewidziano możliwość wypowiedzenia przez najemcę umowy najmu, z której to możliwości pozwany nie skorzystał. Pozwany, w ocenie Sądu Rejonowego, już w 2011 roku winien był wypowiedzieć umowę najmu skoro nie był w stanie uiszczać należności czynszowych. Dodatkowo, pozwany sam przyznał ,iż nie wypowiedział umowy albowiem spodziewał się poprawy sytuacji. Z kolei, pozwany ostatnią czynność zmierzającą do aneksowania umowy poprzez podniesienie stawki opłaty za korzystanie z szaletów miejskich podjął w roku 2005. Sąd Rejonowy wskazał, że tak strona powodowa, jak i pozwany byli uprawnieni do wypowiedzenia umowy najmu lokalu użytkowego, jednakże żadna ze stron nie miała takiego obowiązku. Niemniej pozwany, widząc jako przedsiębiorca nieopłacalność działalności, powinien był skorzystać z tego prawa, a nie oczekiwać na działania strony powodowej. Sąd Rejonowy podkreślił, iż pozwany uzyskiwał jednak dochód z tytułu prowadzenia szaletu, natomiast strona powodowa nie otrzymywała należnych opłat z tytułu czynszu, pomimo że regulowała opłaty związane z korzystaniem z wody, energii elektrycznej i kanalizacji. Z tych względów Sąd Rejonowy w zachowaniu strony powodowej nie dopatrzył się nadużycia prawa.

W apelacji od tego wyroku pozwany zarzucił Sądowi Rejonowemu naruszenie art. 233 par. 1 kpc poprzez poczynienie ustaleń sprzecznych z treścią zebranego materiału dowodowego oraz naruszenie art. 5 kc przez nieuwzględnienie zarzutu naruszenia przez stronę powodową zasad współżycia społecznego. W motywach apelacji wskazano , iż błąd w ocenie jaki popełnił Sąd Rejonowy, polegał na uznaniu powództwa za uzasadnione, co stanowiło konsekwencję wyprowadzenia przez Sąd Rejonowy wniosków sprzecznych z zasadami prawidłowego wnioskowania. Naruszenia art. 5 kc dopatrywał się skarżący w okoliczności, iż nie będąc w stanie płacić należnego czynszu najmu przez okres dwóch lat naruszał zapisy par. 19 umowy najmu, co jednak nie doprowadziło strony powodowej do podjęcia prawidłowych działań w postaci wypowiedzenia umowy. W efekcie doszło do wygenerowania po stronie pozwanego znacznego zadłużenia bowiem koszty utrzymania szaletu miejskiego w tym okresie zostały na niego przerzucone. Takie działanie strony powodowej było nadużyciem uprawnień wynikających z umowy najmu oraz pozostawało w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Ponadto, pozwany nie zdawał sobie sprawy z warunków rozwiązania umowy najmu z dnia 18 lutego 2002 roku i nie miał świadomości, że jest również uprawniony do wypowiedzenia tej umowy. Z taką argumentacją pozwany domagał się zmiany wyroku i oddalenia powództwa w całości lub uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Apelacja nie może odnieść skutku.

Wskazać należy, iż art. 233 par. 1 kpc dotyczy oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, wyznaczając zasady weryfikowania przez Sąd wartości (mocy) poszczególnych dowodów. Przepis ten reguluje kwestię procesową, mianowicie zasady określania przez sąd wiarygodności i znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy zgromadzonych dowodów. Ocena wszechstronna dokonana jest zaś wówczas, gdy Sąd na podstawie przeprowadzonych dowodów kreuje określony stan faktyczny, a apelujący wykazuje brak logiki między wyprowadzonymi przez Sąd wnioskami a materiałem dowodowym i w ten sposób obala ustalenia sądu. W orzecznictwie podkreśla się, że błędne ustalenia faktyczne mogą jedynie być, ale nie muszą, skutkiem nieprawidłowej oceny materiału dowodowego (zob. wyrok SA w Poznaniu z dnia 27.11.2007 r., I ACa 882/07, Lex nr 466439). W konsekwencji, dla skuteczności zarzutu naruszenia art. 233 kpc nie można poprzestać na stwierdzeniu, że dokonane ustalenia faktyczne są wadliwe, odnosząc się do stanu faktycznego, który w przekonaniu skarżącego odpowiada rzeczywistości. Niezbędne jest wskazanie przyczyn, które dyskwalifikują postępowanie sądu w zakresie poczynionych ustaleń. Skarżący powinien zwłaszcza wskazać, jakie kryteria oceny naruszył sąd przy analizie konkretnych dowodów, uznając brak ich wiarygodności i mocy dowodowej lub niesłuszne im taką moc przyznając (zob. postanowienie SN z dnia 23.01.2001 r., IV CKN 970/00, Lex nr 52753, wyrok SN z dnia 6.07.2005 r., III CK 3/05, Lex nr 180925). Zarówno w doktrynie jak i judykaturze przyjmuje się, że tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona. Aby zatem zarzut odnoszący się do naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów mógł zostać uwzględniony, nie wystarczy przedstawić - jak to czyni pozwany - alternatywny stan faktyczny; należy podważyć prawidłowość dokonanej przez sąd oceny dowodów, wykazując, że jest ona wadliwa lub błędna (por. wyroki SN z dnia: 12 kwietnia 2001 r., II CKN 588/99 - nie publ; 29 września 2002 r., II CKN 817/00 - nie publ.; 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/96 - OSNC 2000/7-8/139; 2 kwietnia 2003 r., I CKN 160/01 -nie publ.). Według ugruntowanego w orzecznictwie stanowiska, zarzut naruszenia art. 233 k.p.c. nie może polegać jedynie na zaprezentowaniu własnych, korzystniejszych dla skarżącego ustaleń stanu faktycznego, dokonanych na podstawie własnej oceny materiału dowodowego (zob. postanowienie SN z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99). Wykazanie przez apelującego, iż Sąd naruszył zasadę wyrażoną w art. 233 kpc oraz że mogło to mieć istotny wpływ na wynik sprawy, nie może być zastąpione odmienną interpretacją dowodów zebranych w sprawie, chyba, że strona jednocześnie wykaże, iż ocena dowodów, przyjęta przez Sąd za podstawę rozstrzygnięcia, przekracza granice swobodnej oceny dowodów (zob. wyrok SN z dnia 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/00). Oznacza to, że postawienie zarzutu naruszenia przepisu art. 233 k.p.c. nie może polegać na zaprezentowaniu przez apelanta stanu faktycznego przyjętego przez niego na podstawie własnej oceny dowodów. Apelujący musi wykazać, posługując się wyłącznie argumentami jurydycznymi, że Sąd naruszył ustanowione w wymienionym przepisie zasady oceny wiarygodności oraz mocy dowodów i że naruszenie to miało wpływ na wynik sprawy (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99). Zarzut zatem naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów tylko wtedy może być uznany za usprawiedliwiony, jeżeli Sąd zaprezentuje rozumowanie sprzeczne z regułami logiki, z zasadami wiedzy, bądź z doświadczeniem życiowym. Sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału zachodzi bowiem jedynie wtedy, gdy z treści dowodu wynika co innego, niż przyjął sąd, gdy pewnego dowodu nie uwzględniono przy ocenie, gdy Sąd przyjął pewne fakty za ustalone, mimo że nie zostały one w ogóle lub niedostatecznie potwierdzone, gdy Sąd uznał pewne fakty za nieudowodnione, mimo że były ku temu podstawy oraz, gdy ocena materiału dowodowego koliduje z zasadami doświadczenia życiowego lub regułami logicznego rozumowania, co oznacza, że Sąd wyprowadza błędny logicznie wniosek z ustalonych przez siebie okoliczności. W judykaturze utrwalone jest stanowisko, zgodnie z którym w sytuacji, gdy z określonego materiału dowodowego Sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, jego ocena nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, chociażby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne (por. postanowienie SN z dnia 10 stycznia 2002 r., II CKN 572/99, wyrok SN z dnia 27 września 2002 r., sygn. II CKN 817/00).

Wymogom tym pozwany nie sprostał. W apelacji bowiem skarżący nie konkretyzuje na czym polegać miały ustalenia Sądu sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym, a w konsekwencji wadliwość wyciągniętych przez Sąd Rejonowy wniosków. Apelant ogranicza się wyłącznie do postawienia zarzutu naruszenia art. 233 par. 1 kpc bez wykazania, w którym miejscu ustaleń faktycznych Sąd Rejonowy popełnił błąd i na czym ten błąd polegał. Tymczasem Sąd Rejonowy żadnego błędu w ustaleniach faktycznych się nie dopuścił. Niezależnie od tego, że część okoliczności faktycznych była bezsporna, zauważyć należy, iż przesłuchanie pozwanego potwierdziło dostrzeżone w sprawie okoliczności faktyczne. Równocześnie pozwany sam podał, że otrzymywał odsetki od zdeponowanej u strony powodowej kwoty kaucji oraz aprobował fakt zaliczenia kwoty kaucji na poczet zadłużenia bowiem czynność ta doprowadziła do zmniejszenia długu. Tym samym, ostatecznie, pozwany zaaprobował taki sposób rozliczenia stron, choć w toku procesu podnosił, iż jego oświadczenie w tym przedmiocie winna być wycofane ponieważ taka była jego decyzja. Jak wskazano, pozwany potwierdził, że rozliczenie takie jest dla niego korzystne. Uwagi te Sąd Okręgowy czynił ubocznie albowiem apelacja do kwestii tych, podobnie jak do wszelkich innych kwestii dowodowych, konkretnie się nie odnosi.

Rozważając zarzut naruszenia ad 5 kc wskazać trzeba, iż judykatura i część doktryny formułuje tzw. zasadę czystych rąk, w myśl której na nadużycie prawa nie może powoływać się podmiot, który sam zachowuje się w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Oznacza to w istocie, że badając zgodność zachowania uprawnionego z normami moralnymi brać pod uwagę należy także postawę drugiej strony. Wskazówka ta pozostaje konkretyzacją ogólnych reguł formułowania i uzasadniania ocen moralnych/ Edward Gniewek, k.c. komentarz, Warszawa 2013, wydawnictwo Beck, strona 21/.

Kierując się tymi przesłankami, zauważyć trzeba niepoprawne zachowanie pozwanego, polegającą na nieuiszczaniu należności czynszowych przez długi okres czasu przy równoczesnym kontynuowaniem umowy najmu. Pozwany oczywiście zdawał sobie sprawy z faktu, iż pozostaje dłużnikiem jednakże w celu ograniczenia długu żadnych kroków nie podjął. Tymczasem treść łączącej strony umowy jest całkowicie jasna i zrozumiała dla przeciętnego obywatela, a tym bardziej dla przedsiębiorcy. W par. 20 tej umowy zapisano bowiem, iż może być ona rozwiązana za porozumieniem stron w każdym czasie względnie wypowiedziana na 3 miesiące wcześniej na koniec miesiąca kalendarzowego. Taki zapis z powodu swojej przejrzystości nie wymaga wykładni i trudno dać wiarę pozwanemu jakoby treści umowy nie rozumiał. Okoliczności wskazują na to, iż pozwany nie miał woli rozwiązania umowy w jakikolwiek sposób, choć były możliwe tu dwie formy. Pozwany nie podjął próby rozwiązania kontraktu za porozumieniem stron, ani też umowy nie wypowiedział, choć pobierał opłaty od korzystających z szaletu. Równocześnie pozwany opłat czynszowych nie uiszczał, w tym nie ponosił kosztów zużycia wody i ścieków, choć oczywiście koszty te musiała ponieść (...). Zaznaczyć należy, iż wynajmujący w przypadku gdy najemca nie uiszcza czynszu nie ma obowiązku niezwłocznego wypowiedzenia umowy w związku z czym nie można strony powodowej obciążyć odpowiedzialnością za powstały dług. W istocie dług ten wygenerował sam pozwany, które nie zrezygnował z działalności. Pozwany wszak w sam podał, iż sądził że sytuacja się poprawi. Pozwany dopuścił się zatem zaniechania i nie może obecnie czynić zarzutu wynajmującemu, że ostatecznie skorzystał ze swojego prawa.

Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 października 2000 r., SK 5/99 (OTK 2000, Nr 7, poz. 254) podkreślił, że klauzula zasad współżycia społecznego odwołuje się do wartości powszechnie uznanych w kulturze naszego społeczeństwa, jest klauzulą generalną, która niejako współistnieje z całym systemem prawa cywilnego i z tego punktu widzenia musi być brana pod uwagę przez sądy przy rozstrzyganiu każdej sprawy. Norma wyrażona w art. 5 k.c. ma charakter wyjątkowy i wchodzi w grę wtedy, gdy w inny sposób nie można zabezpieczyć interesu zagrożonego wykonywaniem prawa podmiotowego. Wskazywał na to również wielokrotnie Sąd Najwyższy, podkreślając, że zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Dlatego dla zastosowania art. 5 k.c. konieczna jest ocena całokształtu okoliczności danego wypadku w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1994 r., II CRN 127/94, nie publ., z dnia 3 lutego 1998 r., I CKN 459/97, nie publ., z dnia 28 października 2003 r., I CK 222/02, nie publ., z dnia 15 kwietnia 2004 r., IV CK 284/03, nie publ., z dnia 25 sierpnia 2011 r., II CSK 640/10, nie publ., z dnia 11 maja 2012 r., II CSK 540/11, nie publ., z dnia 12 kwietnia 2012 r., II CSK 484/11, nie publ., z dnia 24 stycznia 2013 r., II CSK 286/12, nie publ., z dnia 11 kwietnia 2013 r., II CSK 438/12, nie publ. i z dnia 20 sierpnia 2015 r., II CSK 555/14, nie publ.).

Klauzula generalna ujęta w art. 5 k.c. ma na celu zapobieganie stosowaniu prawa w sposób schematyczny, prowadzący do skutków niemoralnych lub rozmijających się z celem, dla którego dane prawo zostało ustanowione. Powołany przepis ma wprawdzie charakter wyjątkowy, niemniej przewidziana w nim możliwość odmowy udzielenia ochrony prawnej musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 2 października 1991 r., III CRN 169/91, "Orzecznictwo Gospodarcze" 1992, Nr 2, poz. 31, z dnia 9 grudnia 2009 r., IV CSK 290/09, nie publ., z dnia 25 sierpnia 2011 r., II CSK 640/10, nie publ. i z dnia 26 kwietnia 2012 r., III CSK 300/11, OSNC 2012, Nr 12, poz. 144)- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2015r., II CSK 831/14.

Sytuacja taka, jak wywiedziono wyżej, w niniejszej sprawie nie ma miejsca.

Z tych względów apelację oddalono na podstawie art. 385 kpc. Sąd Okręgowy w oparciu o treść art. 102 kpc odstąpił od obciążenia pozwanego kosztami postępowania apelacyjnego , a to z uwagi na jego trudną sytuację majątkową i życiową wykazaną w sprawie, która też doprowadziła do ustanowienia pełnomocnika z urzędu. W ocenie Sądu Okręgowego ma tu zastosowanie zasada słuszności, która znajduje zastosowanie bez osobnego wniosku od strony przegrywającej. To czy zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony należy natomiast do swobodnej oceny sądu, która i tak następuje niezależnie od przyznanego zwolnienia od kosztów sądowych /wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2006 roku. , V CSK 292/06/. Rozstrzygnięcie w tym zakresie ma charakter dyskrecjonalny i w tym przypadku, jak już wyżej powiedziano, Sąd Okręgowy uznaje, że ze względu na bardzo trudną sytuację majątkową pozwanego i jego zły stan zdrowia zastosowanie art. 102 kpc było uzasadnione.

SSR E. Ostrowska-Suchmiel

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE