UZASADNIENIE

(...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. wniósł o zasądzenie od pozwanego P. R. kwoty 557.683,01 zł wraz z umownymi odsetkami w wysokości półtorakrotności stopy odsetek ustawowych to jest na dzień 8 sierpnia 2012 r. w wysokości 19,50 % w stosunku rocznym z uwzględnieniem zmiany stopy odsetek ustawowych w późniejszym okresie naliczanych od kwoty 557.683,01 zł od dnia wytoczenia powództwa to jest od dnia 10 sierpnia 2012 r. do dnia faktycznej zapłaty – z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanego do nieruchomości dla której prowadzona jest księga wieczysta (...). Ponadto powód domagał się zasądzenia kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 267.133,10 zł z zastrzeżeniem pozwanemu prawa powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do nieruchomości położonej w P., działka nr (...) o powierzchni 0,6269 ha, dla której Sąd Rejonowy w Poznaniu prowadzi księgę wieczystą nr (...), oddalił powództwo w pozostałym zakresie i rozstrzygnął o kosztach procesu.

Podstawą tego orzeczenia były następujące ustalenia faktyczne:

W dniu 9 marca 1999 r. powód działający wówczas pod (...) Bank (...) S.A. – Grupa (...) IV Oddział w P. zawarł z rodzicami pozwanego J. R. i S. R. umowę o kredyt hipoteczny nr (...), na podstawie której udzielił kredytobiorcom długoterminowego kredytu w wysokości 600.000 zł, waloryzowanego kursem średnim waluty w DEM ogłoszonym przez NBP i to na sfinansowanie kosztów realizacji kolejnego etapu budowy rezydencji wolnostojącej położonej na nieruchomości dla której Sąd Rejonowy w Poznaniu prowadzi księgę wieczystą nr (...). Strony ustaliły, że kredyt będzie oprocentowany według zmiennej stopy procentowej ustalonej jako stopa bazowa powiększona o marżę banku. Zasady naliczania oprocentowania i jego wysokość zostały określone w % 7 umowy. Jednocześnie w § 8 pkt 4 umowy postanowiono, że niespłacenie przez kredytobiorcę rat w terminie lub spłacenie jej w niepełnej wysokości spowoduje, że należność z tego tytułu stanie się zadłużeniem przeterminowanym. Za każdy dzień utrzymywania się zadłużenia przeterminowanego kredytodawcy należne będą odsetki naliczone według obowiązującej w danym dniu stopy oprocentowania dla zadłużenia przeterminowanego naliczonego w wysokości dwukrotności obowiązującej w danym okresie w banku stopy oprocentowania kredytu, która w dniu podpisywania umowy wynosiła 10,66 %.

W chwili zawierania umowy kredytowej właścicielami rzeczonej nieruchomości byli kredytobiorcy w udziale wynoszącym ½ oraz ich syn P. w tym samym udziale. W celu zabezpieczenia kredytu właściciele ustanowili na nieruchomości hipotekę zwykłą umowną do kwoty 600.000 zł z odsetkami w wysokości 10,66 %.

W dniu 31 lipca 2007 r. kredytobiorcy przenieśli na pozwanego – na podstawie umowy darowizny - swój udział we własności przedmiotowej nieruchomości.

W związku z zaprzestaniem spłaty przez kredytobiorców rat kredytowych powodowy bank postawił kredyt w stan natychmiastowej wykonalności, a następnie wszczął przeciwko dłużnikom egzekucję, która okazała się bezskuteczna. Na dzień wystawienia (...) niespłacona należność główna (kapitał) wynosiła 267.133,10 zł.

W tej sytuacji powód podjął decyzję o egzekwowaniu należności od dłużnika rzeczowego – pozwanego P. R., w oparciu o hipotekę ustanowioną na zabezpieczenie udzielonego kredytu. Pozwany nie spłacił zadłużenia ani w żaden sposób nie ustosunkował się do wezwania do zapłaty.

Na gruncie ustalonych okoliczności faktycznych Sąd Okręgowy uznał powództwo – mające podstawę w art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (w brzmieniu obowiązującym przed dniem 20 lutego 2011 r.) za usprawiedliwione co do zasady. W myśl tego przepisu w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można obciążyć nieruchomość prawem na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Nie może zatem budzić wątpliwości, że pozwany jako właściciel nieruchomości i dłużnik rzeczowy, mimo że nie jest stroną umowy kredytowej, ponosi odpowiedzialność wobec wierzyciela z tytułu kredytu zaciągniętego przez rodziców jako dłużników osobistych powoda.

Wątpliwości budzi natomiast wartość zgłoszonego roszczenia. Powód domaga się od pozwanego zapłaty kwoty 557.683,01 zł, z czego należność główna (z tytułu kapitału) to zaledwie 267.133,10 zł. Jak wynika z wpisu do księgi wieczystej hipoteka ustanowiona w celu zabezpieczenia wierzytelności kredytowej jest hipoteką umowną zwykłą. Zgodnie z treścią art. 68 u.k.w.h. hipoteka zabezpiecza także roszczenia o odsetki nieprzedawnione oraz o przyznane koszty postępowania. Na tle tego przepisu w judykaturze ugruntował się pogląd, zgodnie z którym hipoteka zwykła nie może zabezpieczać odsetek ustalonych w umowie według zmiennej stopy procentowej, nawet gdyby zostały objęte treścią wpisu do księgi wieczystej, skoro wierzytelności o wysokości nie ustalonej mogą być zabezpieczone tylko przez hipoteką kaucyjną. Hipoteka zwykła ustanowiona dla zabezpieczenia wierzytelności kredytowej banku obejmuje odsetki ustawowe za opóźnienie w zakresie wskazanym w art. 1025 § 3 kpc, nie zabezpiecza natomiast odsetek za opóźnienie ustalonych w umowie według zmiennej stopy procentowej, i to nawet gdyby objęte zostały treścią wpisu do księgi wieczystej, odsetki kapitałowe zabezpiecza tylko wtedy, gdy zostały ujawnione we wpisie.

Ponieważ roszczenie powoda ponad kwotę 267.133,10 zł obejmowało odsetki kapitałowe i za opóźnienie o zmiennej stopie procentowej (§ 7 i 8 umowy) – co nie spełnia wymogu oznaczoności wierzytelności zastrzeżonego dla hipoteki zwykłej – nie zasługiwało ono w tej części na uwzględnienie.

Zasądzeniu podlegało natomiast kwota odpowiadająca niespłaconemu kapitałowi 267.133,10 zł. Na podstawie art. 319 kpc zastrzeżono dla dłużnika prawo do powoływania się w postępowaniu egzekucyjnym na ograniczenie odpowiedzialności do nieruchomości obciążonej hipoteką.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 kpc.

Wyrok – w części oddalającej powództwo – zaskarżył powód, domagając się jego zmiany poprzez zasądzenie od pozwanego kwoty 557.683,01 zł wraz z umownymi odsetkami w wysokości półtorakrotności stopy odsetek ustawowych to jest na dzień 8 sierpnia 2012 r. w wysokości 19,50 % w stosunku rocznym z uwzględnieniem zmiany stopy odsetek ustawowych w późniejszym okresie naliczanych od kwoty 557.683,01 zł od dnia wytoczenia powództwa to jest od dnia 10 sierpnia 2012 r. do dnia faktycznej zapłaty. Skarżący wniósł też o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Skarżący zarzucił naruszenie:

-: art. 213 § 2 kpc poprzez jego niezastosowanie w sytuacji gdy pismo pozwanego z dnia 18 marca 2013 r. było w istocie uznaniem powództwa,
-: art. 232 kpc i 3 kpc poprzez naruszenie zasady kontradyktoryjności wskutek poczynienia ustaleń faktycznych co do tego, czy istniejąca hipoteka zabezpieczała spłatę odsetek umownych, mimo że żadna ze stron takiego zarzutu nie podniosła i nie było powodu, żeby czynić takie ustalenia z urzędu,
-: art. 399 § 1 kpc poprzez jego niezastosowanie i niewydanie w sprawie wyroku zaocznego mimo, że zachodziły po temu wszelkie przesłanki, a pozwany nie stawił się w sądzie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd odwoławczy podzielił poczynione przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne – przyjmując również, że ich zakres był ze względu na materialną podstawę powództwa w pełni uzasadniony – i nie godził w zasadę kontradyktoryjności procesu. W sytuacji bowiem kiedy powód skierował powództwo przeciwko dłużnikowi rzeczowemu z tytułu hipoteki zabezpieczającej spłatę długu kredytowego – ustalenie zakresu hipoteki, a zatem granic odpowiedzialności pozwanego dłużnika, miało znaczenie elementarne dla oceny, czy powództwo zasługiwało na uwzględnienie co do zasady i wysokości. Żądanie zasądzenia kwoty niespłaconego kapitału (w zakresie sumy 267.133,10 zł.) powiększonej o odsetki kapitałowe i odsetki za opóźnienie – naliczane w każdym przypadku według umownej, zmiennej stopy procentowej obligowało do zbadania – czy ustanowiona hipoteka (umowna zwykła w rozumieniu w art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece w brzmieniu obowiązującym przed dniem 20 lutego 2011 r.) mogła zabezpieczać i czy w tym konkretnym przypadku zabezpieczała spłatę tych wszystkich należności.

Nie można się przy tym zgodzić z powodem, że Sąd był zwolniony od takiego badania ze względu na uznanie powództwa dokonane przez pozwanego w piśmie z dnia 18 marca 2013 r. W piśmie tym pozwany wskazał: „dług zaciągnięty przez rodziców, ciążący na tej nieruchomości jest niepodważalny i jako obdarowany zdaję sobie sprawę z jego konsekwencji i konieczności uregulowania”, nie mniej w tym samym piśmie wniósł o oddalenie powództwa, przytaczając argumenty mające wskazywać – w zamyśle autora - na jego bezzasadność i przedwczesność, akcentując między innymi, że nie jest stroną umowy kredytowej. Uznanie powództwa polega tymczasem na złożeniu przez pozwanego oświadczenia, z którego wynika, że zgadza się z żądaniem powoda, przyznając okoliczności faktyczne roszczenia i wyraża zgodę na wydanie wyroku zgodnego z treścią żądania zamieszczonego w pozwie. Uznanie powództwa jest to zatem środek obrony pozwanego, z którego korzysta on w wypadku, gdy nie posiada żadnych zarzutów, które mogłyby mu zapewnić pozytywne rozstrzygnięcie sprawy. Treść pisma pozwanego z dnia 18 marca 2013 r., w którym zwalcza on zasadność powództwa (abstrahując od trafności zarzutów) i wnosi o oddalenie żądania, nie może być zatem poczytana jako oświadczenie o uznaniu powództwa, ze skutkiem zwalniającym Sąd od przeprowadzania postępowania dowodowego. Ponadto z rzeczonego pisma pozwanego nie wynika w jakim zakresie dług rodziców uznaje za niepodważalny (co do kapitału, czy w całej rozciągłości).

Niezależnie od tego wskazać należy, że Sąd po myśli art. 213 § 2 kpc jest związany uznaniem powództwa tylko wtedy gdy nie jest sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego i nie zmierza do obejścia prawa. Nie jest zatem zwolniony od badania, czy żądanie ma swoją podstawę - faktyczną i prawną.

Niesłusznie też skarżący wywodzi, że wydany w sprawie wyrok powinien korzystać z przymiotu zaoczności w sytuacji kiedy pozwany nie stawił się na rozprawie w dniu 5 lutego 2013 r. – posługując się „pełnomocnikiem” bez umocowania. Wprawdzie przepis art. 399 § 1 kpc stanowi, że sąd wyda wyrok zaoczny jeżeli pozwany nie stawił się na rozprawie albo nie bierze w niej udziału, nie mniej z przepisu art. 340 kpc wyraźnie wynika, że wyrok wydany w nieobecności pozwanego nie będzie zaoczny, jeżeli pozwany składał już w sprawie wyjaśnienia ustnie lub pisemnie. W okolicznościach sprawy, pozwany złożył w dniu 29 stycznia 2013 r. odpowiedź na pozew – do uzupełnienia braków formalnych której (przez złożenie odpisów z załącznikami) został na rzeczonej rozprawie zobligowany. W odpowiedzi pozwany złożył pismo z dnia z dnia 18 marca 2013 r. – prezentując w nim stanowisko jak w pozwie. Przyjąć zatem trzeba, że przejawił taką aktywność procesową, która nie umożliwiała wydania wyroku zaocznego.

Zarzuty natury procesowej okazały się zatem w całości bezzasadne, skarżący nie podniósł tymczasem zarzutów co do meritum rozstrzygnięcia. W tym zaś względzie Sąd Apelacyjny w całości zgadza się z wywodami Sądu Okręgowego, który prawidłowo i zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą przyjął, że w przypadku hipoteki umownej zwykłej ustanowionej pod rządami ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece w brzmieniu sprzed 20 lutego 2011 r. – dla zabezpieczenia wierzytelności kredytowej banku – nie mogła ona zabezpieczać odsetek ustalonych w umowie według zmiennej stopy procentowej. Obejmować ona mogła jedynie odsetki ustawowe za opóźnienie w zakresie wskazanym w art. 1025 § 3 kpc, nie obejmowała zaś odsetek za opóźnienie ustalonych w umowie według zmiennej stopy procentowej i to nawet gdyby zostały objęte treścią wpisu do księgi wieczystej, odsetki kapitałowe zaś zabezpieczała tylko wtedy, gdy zostały ujawnione we wpisie (por. wyrok SN z 2 grudnia 2009 r. I CSK 161/09, postanowienie SN z dnia 12 marca 2003 r., III CKN 1026/00, LEX 78898; postanowienie SN z 27 stycznia 2005 r. V CK 328/04, uchwała z dnia 20 maja 2005 r., III CZP 24/05, OSNC 2006, nr 4, poz. 60).

W sytuacji kiedy roszczenie powoda ponad kwotę 267.133,10 zł obejmowało odsetki kapitałowe i za opóźnienie o zmiennej stopie procentowej (czemu powód nie zaprzecza) powództwo w tej części słusznie zostało oddalone.

W tym stanie rzeczy apelację oddalono, a to z mocy art. 385 kpc.

Elżbieta Fijałkowska Marek Górecki Małgorzata Gulczyńska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE