UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 28 grudnia 2012 r. nr (...) po przeprowadzeniu z urzędu postępowania przeciwko (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów:

I. na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 uokik, działania (...) polegające na zamieszczeniu we wzorcach o nazwie: „Umowa o prowadzenie indywidualnego konta emerytalnego « (...) Obligacje»” oraz „Aneks nr (...) do umowy o prowadzenie indywidualnego konta emerytalnego « (...) Obligacje»” postanowień wpisanych do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479⁴⁵ § 2 k.p.c., o treści powołanej w decyzji i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 28 marca 2011 r.;

II. na podstawie art. 28 ust. 1 i 2 uokik, wobec uprawdopodobnienia w toku postępowania stosowania przez (...) praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów określonych w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 uokik polegającej na zamieszczeniu we wzorcach o nazwie „Taryfa prowizji i opłat bankowych (...) Banku (...) S.A. za usługi oferowane klientom rynku detalicznego: osobom fizycznym, klientom instytucjonalnym rynku mieszkaniowego oraz małym i średnim przedsiębiorcom” w zakresie odnoszącym się do następujących rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych: (...) (z (...) lub bez (...)), (...) (z (...) lub bez (...)) oraz Kont (...), postanowień, wpisanych do rejestru postanowień wzorców umów uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479^{(

45)} § 2 k.p.c., o treści powołanej w decyzji i po zobowiązaniu się przez (...) do podjęcia działań zmierzających do zapobieżenia naruszeniom zbiorowych interesów konsumentów, poprzez wprowadzenie do wzorców umów dotyczących rachunków oszczędnościowo - rozliczeniowych postanowień określających sposób i koszty podejmowania działań monitorująco - upominawczych zgodnie z propozycją zawartą w piśmie z dnia 9 maja 2012 r., nałożył na (...) obowiązek wykonania tego zobowiązania, poprzez wprowadzenie do obrotu z konsumentami nowych wzorców umownych dotyczących rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych, w których określono sposób i koszty podejmowania działań monitorująco-upominawczych oraz wystąpienie do kontrahentów będących konsumentami z propozycją zmian we wszystkich nadal obowiązujących umowach poprzez podpisanie aneksów zgodnie z nowymi wzorcami umów, w terminie 2 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji;

III. na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 uokik, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 uokik, działania (...) polegające na prezentowaniu w kampaniach reklamowych pod nazwą (...), „Kampania wiosenna: (...)” oraz „Kampania letnia: (...)” w okresie od 5 października 2010 r., w reklamach promujących określone warunki udzielania kredytów pod nazwą marketingową (...) informacji o skierowaniu ww. oferty udzielenia kredytów na tych warunkach wyłącznie do aktualnych klientów Banku posiadających w nim ROR od minimum 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i na którym nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, w taki sposób, że – biorąc pod uwagę m.in. zastosowaną wielkość czcionki, czas ekspozycji, umiejscowienie i długość ww. komunikatu – informacja ta mogła być nieczytelna dla przeciętnego konsumenta i wprowadzać go w błąd co do dostępności kredytu na promowanych warunkach, co stanowi nieuczciwą praktykę rynkową określoną w art. 4 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 i 3 pkt 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oraz godzi w zbiorowe interesy konsumentów - i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 31 sierpnia 2011 r.

IV. na podstawie art. 28 ust. 3 uokik nałożył na (...) obowiązek przekazania, w terminie trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji, informacji o stopniu realizacji zobowiązania nałożonego w pkt II decyzji poprzez dostarczenie dokumentów świadczących o wprowadzeniu do obrotu z konsumentami nowych wzorców umów oraz zaoferowaniu dotychczasowym klientom będącym konsumentami propozycji zmian w obowiązujących umowach.

V. na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik, w zw. naruszeniem zakazu, o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 uokik, w zakresie opisanym w pkt III sentencji niniejszej decyzji, nałożył na (...) karę pieniężną w wysokości 2.844.558 zł płatną do budżetu państwa.

Odwołanie od powyższej decyzji, zaskarżając decyzję w części, tj. w zakresie punktów III i V, wywiódł (...) S.A., który zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego i procedury administracyjnej, a w szczególności:

1. naruszenie § 5 ust. 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. ws. właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur UOKIK (dalej: rozporządzenie) w zw. z art. 33 ust. 3, ust. 5 i ust. 6 uokik oraz w zw. z art. 6, art. 19 i art. 20 k.p.a. w zw. z art. 83 uokik poprzez przekazanie przez Prezesa UOKiK sprawy zakończonej wydaniem decyzji Delegaturze UOKiK w P., pomimo że:

(i) w niniejszej sprawie właściwy był Prezes UOKiK – Centrala w W., a nie zachodził szczególnie uzasadniony przypadek, który mógłby stanowić podstawę przekazania tej sprawy delegaturze,

(ii) przekazanie sprawy określonej w § 5 ust. 2 rozporządzenia może nastąpić wyłącznie po jej wszczęciu, do czego wyłączną kompetencję posiada Prezes UOKiK – Centrala w W., a w niniejszej sprawie postępowanie zostało wszczęte przez dyrektora delegatury, co skutkowało wydaniem decyzji z naruszeniem przepisów o właściwości, a w konsekwencji nieważnością decyzji;

2. naruszenie art. 49 ust. 1 i art. 101 ust. 2 oraz art. 74 uokik w zw. z art. 110 i art. 126 k.p.a. w zw. art. 83 uokik, poprzez zmianę przez Prezesa UOKiK w dniu 22 listopada 2012 r. postanowienia z dnia 3 stycznia 2012 r. o wszczęciu postępowania w zakresie zarzucanych powodowi praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów polegających na rzekomym stosowaniu nieuczciwych praktyk rynkowych (pkt III postanowienia z dnia 3 stycznia 2012 r.), co skutkowało wydaniem decyzji uwzględniającej zarzut stosowania praktyk określonych w postanowieniu z dnia 22 listopada 2012 r., podczas gdy brak było podstaw do zmiany postanowienia z dnia 3 stycznia 2012 r., a w konsekwencji wydania decyzji uwzględniającej zarzut stosowania praktyk, które nie były przedmiotem postępowania i nie mogły stanowić podstawy decyzji, co skutkuje wydaniem decyzji w zakresie punktu III i V rozstrzygnięcia z rażącym naruszeniem prawa, a w rezultacie nieważnością decyzji w tym zakresie;

3. naruszenie art. 105 uokik, poprzez wszczęcie w dniu 3 stycznia 2012 r. postępowania między innymi w zakresie reklamy „(...)”, pomimo że od końca roku, w którym powód zaprzestał tej reklamy, tj. od końca 2010 r., upłynął rok, co wyłączało możliwość wszczęcia w tym zakresie postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów;

4. naruszenie art. 7 k.p.a. w zw. z art. 83 uokik oraz art. 233 § 1 k.p.a. w zw. z art. 84 uokik, polegające na błędnym ustaleniu stanu faktycznego stanowiącego podstawę wydania decyzji, będącym skutkiem braku wszechstronnego rozważenia zebranego materiału i wadliwej oceny wiarygodności oraz mocy dowodów zgromadzonych w postępowaniu;

– co skutkowało ustaleniem, że reklamy stanowiły nieuczciwe praktyki rynkowe, a w konsekwencji praktyki naruszające zbiorowe interesy konsumentów;

5. naruszenie art. 2 pkt 8 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym w zw. z motywem 18 dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniającej dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady praz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady w zw. z art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 uokik w zw. z art. 4 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 upnpr, poprzez przyjęcie, dla potrzeb ustalenia, czy reklamy stanowią nieuczciwą praktykę rynkową, wzorca przeciętnego konsumenta w oderwaniu od charakteru usług, których dotyczyły reklamy (tj. usługi finansowe), pomimo że charakter towarów i usług, których dotyczy praktyka ma istotne znaczenie dla ustalenia wzorca przeciętnego konsumenta, jako że poziom uwagi przeciętnego konsumenta różni się w zależności od towarów i usług, a w przypadku usług finansowych poziom uwagi przeciętnego konsumenta jest wyższy niż w przypadku innych towarów i usług, co skutkowało błędną oceną, że reklamy stanowiły przejaw nieuczciwych praktyk rynkowych oraz praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów;

6. naruszenie art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 uokik w zw. z art. 4 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 i ust. 3 pkt 1 upnpr w zw. z art. 5 ust. 2 lit. b oraz art. 2 lit. e dyrektywy, poprzez przypisanie powodowi stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych, przy jednoczesnym braku przypisania powodowi winy umyślnej w stosowaniu tych praktyk oraz braku wykazania takiej winy, podczas gdy przesłanką nieuczciwej praktyki rynkowej jest wina umyślna przedsiębiorcy, co skutkowało brakiem podstaw do przypisania powodowi stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych, a w konsekwencji brakiem podstaw do przypisania powodowi stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów;

7. naruszenie art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 uokik w zw. z art. 4 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 i ust. 3 pkt 1 upnpr w zw. z art. 5 ust. 2 lit. a oraz art. 2 lit. e dyrektywy, poprzez przypisanie powodowi stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych, pomimo że reklama była zgodna ze standardami staranności zawodowej, a pozwany nie wykazał, aby reklama była z tymi standardami sprzeczna, co skutkowało brakiem podstaw do przypisania powodowi stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych, a w konsekwencji brakiem podstaw do przypisania powodowi stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów;

8. naruszenie art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 uokik w zw. z art. 4 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 i ust. 3 pkt 1 upnpr w zw. z art. 5 ust. 2 lit. b oraz art. 2 lit. e dyrektywy, poprzez przypisanie powodowi stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych, pomimo że: (i) reklamy nie są sprzeczne z dobrymi obyczajami; (ii) reklamy nie zniekształcają ani nie mogą zniekształcić w istotny sposób zachowania rynkowego przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w szczególności reklamy nie powodują znacznego ograniczenia zdolności konsumenta do podjęcia świadomej decyzji i skłonienia go tym samym do podjęcia decyzji dotyczącej transakcji dotyczącej produktu, której inaczej by nie podjął; (iii) reklamy nie stanowią działania dotyczącego dostępności produktu;

9. naruszenie art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 uokik w zw. z art. 4 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 i ust. 3 pkt 1 upnpr w zw. z art. 5 ust. 4 i art. 6 ust. 6 upnpr oraz art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 3 dyrektywy, poprzez ocenę zakwestionowanych reklam z pominięciem ograniczeń czasowych i przestrzennych wynikających ze specyfiki środków komunikowania się z konsumentami zastosowanych w spornych reklamach oraz środków podjętych przez Bank w celu udostępnienia informacji konsumentom, podczas gdy ograniczenia te i środki mają istotne znaczenie dla oceny czy sporne reklamy wprowadzały w błąd, a ich uwzględnienie prowadzi do wniosku, że sporne reklamy nie stanowiły nieuczciwej praktyki rynkowej ani praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów;

10. naruszenie art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 3 uokik w zw. z art. 4 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 i ust. 3 pkt 1 upnpr w zw. z art. 7 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim w zw. z art. 8 ust. 1 tej ustawy poprzez uznanie za nieuczciwą praktykę rynkową i praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów działania Banku wypełniającego dyspozycję art. 7 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 w zw. z art. 8 ust. 1 ukk polegającego na informowaniu klienta w sposób jednoznaczny, zrozumiały i widoczny o wysokości miesięcznej raty spłaty ustalonej na podstawie reprezentatywnego przykładu, podczas gdy działanie zgodne z prawem nie może stanowić nieuczciwej praktyki rynkowej ani praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów;

11. naruszenie art. 106 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 111 uokik, poprzez nie uwzględnienie, przy ustalaniu wysokości kary nałożonej decyzją, istotnych okoliczności zarzucanego naruszenia przepisów ustawy.

Podnosząc powyższe odwołujący wnosił o uchylenie decyzji w zaskarżonej części, a na wypadek nieuwzględnienia tego wniosku o zmianę decyzji w zaskarżonej części, poprzez uchylenie punktów III i V decyzji, ewentualnie, poprzez umorzenie postępowania lub uznanie, że praktyka opisana w tym punkcie nie stanowi praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, przy jednoczesnym uchyleniu punktu V rozstrzygnięcia decyzji. Alternatywnie natomiast odwołujący wnosił o zmianę zaskarżonej decyzji w zaskarżonej części, poprzez: usunięcie w punkcie III rozstrzygnięcia decyzji, w opisie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, odniesienia do reklam pod nazwą „(...)” oraz „Kampania wiosenna: (...)” oraz zmianę wskazanej w tym opisie daty, od której praktyka była stosowana, z dnia „5 października 2010 r.” na dzień „13 czerwca 2011 r.”, a także poprzez odstąpienie od wymierzenia kary pieniężnej wskazanej w punkcie V rozstrzygnięcia decyzji lub obniżenie wysokości tej kary. Odwołujący wnosił także o zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W odpowiedzi na odwołanie Prezes UOKiK wniósł o oddalenie odwołania w całości oraz o zasądzenie od (...) na rzecz Prezesa UOKiK kosztów zastępstwa procesowego według norm przypisanych.

Wyrokiem z dnia 13 stycznia 2015 roku Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uchylił zaskarżoną decyzję w punkcie III i V oraz zasądził od Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na rzecz (...) Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 1377 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy ustalił, że (...) S.A. z siedzibą w W. jest bankiem prowadzącym działalność, między innymi, w zakresie pośrednictwa finansowego, udzielania kredytów, działalności maklerskiej, trustowej, funduszów inwestycyjnych. W dniu 9 czerwca 2011 r. dyrektor Delegatury w P. wszczął na podstawie art. 48 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 uokik oraz art. 33 ust. 6 uokik i §2 rozporządzenia postępowanie wyjaśniające w celu ustalenia, czy nastąpiło naruszenie przepisów ustawy w związku m.in. z działaniami reklamowo-promocyjnymi dotyczącymi warunków udzielania kredytu („(...) w (...) Banku (...)”). Bank został wezwany do przekazania materiałów reklamowych i promocyjnych: prasowych, telewizyjnych, jak również zamieszczanych w Internecie związanych z reklamą „(...) w (...) Banku (...)” publikowanych w okresie 1-31 grudnia 2010 r. W odpowiedzi na wezwanie (...) przesłał materiały reklamy prasowej, wyklejki witryn, siatki na budynku (...), reklamy na przystankach, plakat, ulotki dotyczące reklamy (...) z głównym hasłem: Z (...). W reklamach zawarto informację: „25,40 zł miesięcznie za każdy 1000 zł pożyczki”. Natomiast w ulotce na drugiej stronie wskazano, (…) teraz rata tylko 25,40 zł miesięcznie za każdy 1000 zł pożyczki*. Pożyczkę możesz otrzymać podczas jednej wizyty w placówce Banku, standardowo bez poręczycieli i zabezpieczeń. Jeśli jesteś klientem (...) Banku (...), możesz liczyć na pożyczkę z niższym oprocentowaniem (…) ” Odnośnik (*) precyzował - „Za każdy 1.000 zł pożyczki udzielonej w placówkach Banku klientom posiadającym ROR w (...) Banku (...) od co najmniej 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, spłacanej w 60 równych ratach kapitało-odsetkowych, rata miesięczna wynosi 25,40 zł. RRSO wynosi 22,51%. Oprocentowanie zmienne w stosunku rocznym 17,99%, prowizja za udzielenie pożyczki 5%. Informacja na dzień 29.10.2010 r.” Dodatkowo załączono ulotkę reklamy (...) z głównym hasłem: W (...) Na drugiej stronie ulotki zawarto informację „teraz tylko 26 zł miesięcznie za każdy 1000 zł pożyczki*” podobnie jak w poprzedniej ulotce znalazł się tekst: „Pożyczkę możesz otrzymać podczas jednej wizyty w banku, standardowo bez poręczycieli i zabezpieczeń. Jeśli jesteś Klientem (...) Banku (...), możesz liczyć na pożyczkę z niższym oprocentowaniem (…) ” Odnośnik (*) precyzował - (...) 23,13%, oprocentowanie zmienne 18,49%, prowizja za udzielenie pożyczki 5%, dla raty miesięcznej 25,67 za każdy 1.000 zł pożyczki udzielonej w placówkach Banku (...) posiadającym ROR w (...) Banku (...) od co najmniej 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i na którym nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, spłacanej w 60 równych ratach kapitałowo - odsetkowych. Informacja na dzień 3.06.2011 r.”

Po otrzymaniu tych materiałów, kolejnym wezwaniem (...) został zobowiązany do (i) złożenia wszelkich materiałów reklamowych i promocyjnych (spoty telewizyjne, reklamy prasowe, ulotki reklamowe, plakaty, zrzuty internetowe itp.) dotyczących kredytu (...) a rozpowszechnianych od stycznia 2011 r., (ii) wskazania stacji telewizyjnych, w których emitowano począwszy od listopada 2010 r. spoty reklamowe kredytu (...) oraz częstotliwości i czasu ich emisji, a w przypadku reklamy w prasie o wskazanie tytułów prasowych i okresu rozpowszechniania w obu przypadkach za okres do dnia doręczenia wezwania (tj. 28 września 2011 r.). (...) podał stacje telewizyjne, w których wyemitowano spoty reklamowe pożyczki gotówkowej od listopada 2010 r. do 28 września 2011 r. oraz dołączył materiały reklamowe i promocyjne pożyczki gotówkowej za podany w wezwaniu okres, które przyjęły formę reklamy: (i) (...) z głównym hasłem: Z (...); wydruk ulotki podawał aktualność informacji na 29.10.2010, 6.12.2010 r., reklama prasowa miała miejsce 6 grudnia 2010, (ii) (...) z głównym hasłem: (...) oraz „25,40 zł miesięcznie za każdy 1000 zł pożyczki”; wydruk ulotki podawał aktualność informacji na 18.02.2011 r., (iii) (...) z głównym hasłem: „(...)” oraz „0% prowizji za udzielenie pożyczki z ubezpieczeniem i spłatą w minimum 48 ratach” w wersji (i) promocja trwa od 21.02. do 22.04.2011 r. wydruk ulotki podawał aktualność informacji na 18.02.2011 r. oraz (ii) promocja trwa do 31 maja 2011 r. wydruk ulotki podawał aktualność informacji na 4.04.2011, reklama prasowa trwała od 21 lutego do 20 kwietnia 2011 (iv) „(...)”; wydruk ulotki podawał aktualność informacji na 3.06.2011, reklama prasowa trwała od 20 czerwca 2011 r. do 1 października 2011 r. Wszystkie materiały zawierały wyliczenie raty miesięcznej odnoszącej się do pożyczki udzielonej „Klientom posiadającym ROR w (...) Banku (...) od co najmniej 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i na którym nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie”. Na załączonej płycie CD w materiałach „kampania letnia” dołączono reklamę telewizyjną, gdzie motywem przewodnim był zakup lampy. Tak samo oznaczono produkt w wykazie reklam telewizyjnych emitowanych od 13 czerwca 2011 do 28 sierpnia 2011 r. W sporządzonej notatce do postanowienia z dnia 3 stycznia 2012 r. zamykającego postępowanie wyjaśniające odniesiono się do spotów reklamowych dotyczących kredytu (...) zatytułowane „(...)” oraz „S. M. jako (...)” rozpowszechnianych w telewizji, Internecie oraz na billboardach i plakatach zewnętrznych. Akcent położono na sposób prezentacji komunikatu (wielkość czcionki, długość komunikatu i krótki czas emisji), co powodowało, że przekaz reklamowy jest taki, jakby oferta handlowa była skierowana do wszystkich potencjalnie zainteresowanych podmiotów, a spoty (treść i forma graficzna) sugerują, że każdy zainteresowany może zawrzeć umowę kredytu na wskazanych w reklamie warunkach. Zaś informacja, że oferta handlowa skierowana jest do dotychczasowych klientów posiadających ROR w (...) Banku (...) od minimum 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i na którym nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie jest niewłaściwie wyeksponowana.

W dniu 30 grudnia 2011 r. na podstawie art. 33 ust. 4 i 5 uokik, Prezes UOKiK upoważnił Delegaturę UOKiK w P. do podjęcia czynności wynikających z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów dotyczących wszczęcia i prowadzenia postępowania w trybie art. 49 ust. 1 w zw. z art. 24 tej ustawy oraz do wydania decyzji ws. praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów – przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W., zaś Dyrektora ww. Delegatury upoważnił do podpisania decyzji w tej sprawie.

Postanowieniem z dnia 3 stycznia 2012 r. Dyrektor Delegatury UOKiK w P., w imieniu Prezesa UOKiK, wszczął z urzędu postępowanie ws. stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w zawiązku z podejrzeniem stosowania przez (...) S.A. z siedzibą w W., między innymi, praktyk określonych w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 uokik, polegających na prezentacji w reklamach telewizyjnych, internetowych i zewnętrznych komunikatu informującego o skierowaniu oferty kredytu (...) wyłącznie do aktualnych klientów Banku posiadających w nim ROR od minimum 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i na którym nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, w taki sposób, że – biorąc pod uwagę zastosowaną wielkość czcionki, czas ekspozycji i długość ww. komunikatu – komunikat ten mógł być nieczytelny dla przeciętnego konsumenta, co może stanowić nieuczciwą praktykę rynkową określoną w art. 5 ust. 1 w zw. z art. 4 ust. 1 i 3 pkt 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oraz godzi w zbiorowe interesy konsumentów. W uzasadnieniu postanowienia podniesiono, że Prezes Urzędu zakwestionował spoty reklamowe dotyczące kredytu (...) zatytułowane „(...)” oraz „S. M. jako (...)” rozpowszechniane w telewizji, Internecie, oraz na bilbordach i plakatach zewnętrznych. W ocenie Prezesa Urzędu komunikat o kręgu podmiotów, do których skierowana jest przedmiotowa oferta w obu zakwestionowanych kampaniach reklamowych jest trudny do odczytania z uwagi na wielkość zastosowanej czcionki, długość komunikatu oraz krótki czas jego ekspozycji. Prezes zważył, że przekaz reklamowy całej kampanii kredytu gotówkowego (...) jest taki, jakby oferta handlowa ww. kredytu skierowana była do wszystkich potencjalnie zainteresowanych podmiotów. Zakwestionowane spoty reklamowe rozpowszechniane były i są w środkach masowego przekazu, a ich treść oraz forma graficzna sugerują, że każdy zainteresowany może zawrzeć umowę kredytu na wskazanych w reklamie warunkach. W ocenie Prezesa informacja o tym, że przedmiotowa oferta handlowa skierowana jest do dotychczasowych klientów banku posiadających w nim ROR od minimum 6 miesięcy, na który dokonywane są systematycznie wpływy i na którym nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie jest niewłaściwie wyeksponowana i z uwagi na krótki czas emisji planszy zawierającej przedmiotową informację oraz niewielką czcionkę niedostrzegalna dla przeciętnego konsumenta.

W postępowaniu w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów organ wezwał do (i) wskazania liczby przypadków za okres 2010 – 2012, w których (...) negatywnie rozpatrzył wnioski kredytowe lub zmienił zasady udzielania kredytu z uwagi na niespełnienie przez ubiegających się o kredyt w ofercie (...) warunku posiadania ROR w (...) Banku (...) od minimum 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i na którym nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie (ii) przekazania materiałów reklamowych i promocyjnych związanych z ofertą kredytu (...) od 28 września 2011 r. Odpowiedź Banku była zaprzeczająca, aby posiadanie rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego w (...) było kiedykolwiek przesłanką negatywnego rozpatrzenia wniosku kredytowego. Posiadanie ROR jest jednym z kilkudziesięciu czynników uwzględnianych w ocenie wiarygodności kredytowej klienta. Bank różnicował natomiast warunki cenowe przez wyodrębnienie dwóch grup klientów (i) tzw. klientów banku posiadających ROR od minimum 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i na którym nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, tu zaliczano też konsumentów posiadających ROR o wymaganych cechach w innych bankach i zdecydowali się go przenieść do (...) przed uzyskaniem pożyczki, (ii) pozostałych wnioskodawców. Nowe materiały reklamowe dotyczyły reklamy pod nazwą (...) z przekazem: „Bez zaświadczeń o dochodach: dla klientów (...) Banku (...) - do 20.000 zł, dla nowych Klientów - do 10.000 zł”; wydruk ulotki podawał aktualność informacji na 22.11.2011 r. W ramach tej kampanii Bank (...) wykorzystywał siatki, witryny, (od 1 grudnia 2011 r. do 20 stycznia 2012 r.), prasa (od 21 listopada 2011 r. do 5 grudnia 2011 r.), plakat (od 8 grudnia 2011 r.), Internet (od 1 grudnia 2011 r.), spoty telewizyjne (od 7 listopada 2011 r. do 11 grudnia 2011 r.), ulotki. Spółka (...) tym samym pismem wystąpiła do Prezesa UOKiK o wydanie decyzji zobowiązującej do podjęcia określonych działań zmierzających do zapobieżenia naruszeniom na podstawie art. 28 uokik, w ramach których (...) zobowiązał się zapewnić, aby informacje o warunkach koniecznych do spełnienia celu uzyskania raty kredytu, przykładowo wskazanej w treści reklam kredytu (...) prezentowane były większą czcionką lub przez dłuższy czas, niż to miało miejsce w dotychczasowych przekazach reklamowych lub takiego przygotowania przekazu reklamowego, w którym nie będzie prezentowana przykładowa wysokość raty kredytu, a tym samym nie będzie konieczne wskazanie szczególnych warunków koniecznych do spełnienia przez klienta. Powyższe zobowiązanie miało zostać zrealizowane w przypadku każdej kolejnej emisji reklam kredytu (...) zatytułowanych „(...)” oraz „(...)”. Ponowne wezwanie dotyczyło materiałów reklamowych i promocyjnych dotyczących oferty kredytu (...) rozpowszechnianych w okresie od dnia 1 lutego 2012 r. do dnia 30 czerwca 2012 r. Bank przedstawił materiały reklamy z głównym przekazem „(...)” trwającą od 22 lutego 2012 r. do 8 kwietnia 2012 r. z dodatkową promocją „0% PROWIZJI” oraz materiały kampanii „(...)” obowiązującą od 7 maja 2012 r. do 30 czerwca 2012 r. Zbiorcze podsumowanie wszystkich kampanii reklamowych w okresie od 1 stycznia 2011 r. do 31 stycznia 2012 r. pod względem nazwy, materiałów i czasokresu zawierał załącznik nr 2 pisma (...) z dnia 21 września 2012 r.

- „Kampania wiosenna: „(...)”, (i) główny przekaz: „0% prowizji za udzielenie pożyczki z ubezpieczeniem i spłatą w minimum 48 ratach”, (ii) jako materiały reklamowe wykorzystano prasę, radio, plakaty, ulotki, Internet, nośniki reklamy zewnętrznej (outdoor), (iii) trwała od 21 lutego 2011 r. do 31 maja 2011 r.

- „Kampania letnia: (...)”, (i) główny przekaz: „(...)”, (ii) w ramach której wykorzystano spoty telewizyjne, radiowe, plakaty, ulotki, Internet; (iii) trwała od 13 czerwca 2011 r. do 31 sierpnia 2011 r.

- „Kampania jesienno - zimowa: (...) (i) główny przekaz: „Przekaz z (...): 0% prowizji dla pożyczki z ubezpieczeniem w wariancie rozszerzonym” (ii) trwała od 24 października 2011 r. do 30 listopada 2011 r. oraz z ( (...)) przekazem: „Przekaz z (...): bez zaświadczeń o dochodach: dla klientów (...) Banku (...) - do 20.000 zł, dla nowych Klientów - do 10.000 zł”; trwała (iv) od 7 listopada 2011 r. do 11 grudnia 2011 r. W ramach tej kampanii Bank (...) wykorzystywał spoty telewizyjne, siatki, witryny, plakaty, ulotki oraz Internet.

To samo pismo wskazywało jakie warunki stosował Bank dla tzw. klientów banku oraz tzw. nowych klientów. Klientem Banku była osoba fizyczna, spełniająca co najmniej jeden z następujących warunków: - posiada rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy w Banku (...) od co najmniej 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie; - w przypadku przeniesienia rachunku z innego banku - wymagany 6 miesięczny łączny okres posiadania ROR w Banku (...) i w banku poprzednim, na których nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, dokonywane były systematyczne wpływy i nastąpił co najmniej pierwszy wpływ na ROR prowadzony w Banku (...); dodatkowo klient udokumentuje historię rachunku w innym banku; - posiada pozytywną historię kredytową w Banku (...) ustaloną na podstawie raportu kredytowego. Natomiast za nowego klienta uznawano osobę fizyczną nie spełniającą powyżej wskazanych warunków. Reklamy pożyczki w postaci spotu telewizyjnego miały długość piętnastu, trzydziestu lub czterdziestu pięciu sekund, a w każdym przypadku przez cztery sekundy zawierały planszę z hasłem reklamowym, w której dolnej części znajdował się tekst z informacją o warunkach udzielenia kredytu, w tym także wymóg posiadania ROR od 6 miesięcy. Informacja zawarta na wskazanej planszy o podmiotach, które mogą skorzystać z oferty, zawierała również tą samą czcionką informację o warunkach kredytu w zakresie przewidzianym w ustawie o kredycie konsumenckim (m.in. o RRSO). W reklamach zawierano, m.in., następujące informacje:

- „Za każdy 1.000 zł pożyczki udzielonej w Banku klientom posiadającym ROR w (...) Banku (...) od co najmniej 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, spłacanej w 60 równych ratach kapitało-odsetkowych, rata miesięczny wynosi 25,40 zł. RRSO wynosi 22,51%. Oprocentowanie zmienne w stosunku rocznym 17,99%, prowizja za udzielenie pożyczki 5%. Informacja na dzień 29.10.2010 r. Taryfa prowizji i opłat bankowych oraz szczegóły oferty dostępne są w placówkach Banku oraz na (...)” (w 2010 r.);

- (...) 23,13%, oprocentowanie zmienne 18,49%, prowizja za udzielenie pożyczki 5%, dla raty miesięcznej 25,67 za każdy 1.000 zł pożyczki udzielonej w placówkach Banku (...) posiadającym ROR w (...) Banku (...) od co najmniej 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, spłacanej w 60 równych ratach kapitałowo - odsetkowych. Szczegóły dotyczące pożyczki, w tym Taryfa prowizji i opłat bankowych są dostępne w placówkach Banku oraz na stronie (...)” (w 2011 r.).

W Internecie reklamy wyświetlane były w formie graficznej animacji, gdzie po naciśnięciu odnośnika „sprawdź” rozwijał się komunikat o informacjach na temat pożyczki zamieszczonych na stronie internetowej (...), w tym także wymóg posiadania ROR od 6 miesięcy. W reklamach zawierano, m.in., następujące informacje:

- „Za każdy 1.000 zł pożyczki udzielonej w Oddziałach i Agencjach Banku, klientom posiadającym ROR w (...) Banku (...) od co najmniej 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, spłacanej w 60 równych ratach kapitałowo - odsetkowych, rata miesięczna wynosi 25,40 zł. RRSO wynosi 22,51 %. Oprocentowanie zmienne 17,99%, prowizja za udzielenie pożyczki 5%. Informacja na dzień 05.10.2010 r.” (w 2010 r.);

- (...) wynosi 31,09% i dotyczy umowy pożyczki gotówkowej w kwocie 8.000 zł udzielonej klientom posiadającym ROR w (...) Banku (...) od co najmniej 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, spłacanej w 48 równych ratach kapitałowo - odsetkowych. Podane RRSO zawiera koszty składki ubezpieczenia w wysokości 0,45% w skali miesiąca; płatnej jednorazowo z góry za cały okres i podlegającej kredytowaniu. Stawka prowizji wynosi 0%. Kwota wypłacana klientowi do dyspozycji wynosi 6.578,95 zł. Oprocentowanie zmienne 15,99%. Maksymalny okres kredytowania dla klientów powyżej 65 roku życia wynosi 60 miesięcy. Oferta dostępna w oddziałach (...) Banku (...). Informacja na dzień 18.02.2011 r.” (w 2011 r.).

Reklama pożyczki (...) w prasie obejmowała jedną stronę formatu A4, gdzie ok. 3/4 strony zajmował rysunek, natomiast pozostałą część hasła reklamowe, zaś na samym dole strony umieszczony był małą czcionką tekst z informacją o warunkach udzielenia kredytu, w tym warunek posiadania ROR od 6 miesięcy. Podobnie jak w reklamie telewizyjnej, w taki sam sposób jak i taką samą czcionką, (...) informował także o warunkach kredytu w zakresie przewidzianym ustawą o kredycie konsumenckim. W reklamach zawierano, m.in., następujące informacje:

- „Taryfa prowizji i opłat bankowych oraz szczegóły oferty w tym dotyczące ubezpieczenia, są dostępne w placówkach (...) Banku (...) oraz na stronie (...). Za każdy 1.000 zł pożyczki udzielonej w Banku klientom posiadającym ROR w (...) Banku (...) od co najmniej 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, spłacanej w 60 równych ratach kapitało - odsetkowych, rata miesięczny wynosi 25,40 zł. RRSO wynosi 22,51%. Oprocentowanie zmienne w stosunku rocznym 17,99%, prowizja za udzielenie pożyczki 5%. Informacja na dzień 29.10.2010 r.” (w 2010 r.);

- „Taryfa prowizji i opłat bankowych oraz szczegóły oferty dostępne są w placówkach banku oraz na stronie (...) RRSO 23,13%, oprocentowanie zmienne 18,49%, prowizja za udzielenie pożyczki 5%, dla raty miesięcznej 25,67 za każdy 1.000 zł pożyczki udzielonej w placówkach Banku Klientom posiadającym ROR w (...) Banku (...) od co najmniej 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i na którym nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, spłacanej w 60 równych ratach kapitałowo – odsetkowych” (w 2011 r.).

Reklamy w postaci billboardów oraz plakatów zewnętrznych (siatki wielkoformatowe i witryny) miały jednakową formę graficzną, jak reklamy w prasie, przy czym różna była skala ich wielkości.

Reklamy radiowe obejmowały przekaz marketingowy oraz informację czytaną przez lektora, który przedstawiał niektóre warunki udzielenia pożyczki oraz wskazywał, gazie można uzyskać szczegółowe informacje, a także miejsca, w których dostępny jest reklamowany produkt. W reklamach zawarto, m.in., następujące informacje: „Z (...) stać Cię na więcej, bo teraz w (...) Banku (...) mamy 0% prowizji za pożyczkę z ubezpieczeniem i spłatą w minimum 48 ratach. RRSO dla 4 letniej pożyczki, w wysokości 8.000 zł, dla klientów posiadających ROR w (...) 31,9%, pozostałe warunki i inne szczegóły (...). Oferta dostępna w oddziałach od 31 lutego do 22 kwietnia.” (w 2011 r.).

Spoty telewizyjne emitowano w 38 stacjach telewizyjnych (min. w (...)). Reklamy radiowe ogłaszano w około 100 stacjach radiowych (m.in. w (...) wraz z oddziałami lokalnymi, (...) - wraz z oddziałami lokalnymi, (...) - wraz z oddziałami lokalnymi, (...) - wraz z oddziałami lokalnymi, (...) - wraz z oddziałami lokalnymi, (...). Reklamy prasowe zamieszczano w 24 tytułach, takich jak np.: (...)).

W dniu 22 listopada 2012 r. Prezes UOKiK - w imieniu którego działał Dyrektor Delegatury UOKiK w P. - wydał postanowienie, którym zmienił postanowienie z dnia 3 stycznia 2012 r. w ten sposób, że pkt III nadano następujące brzmienie: „wszczyna się z urzędu postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów w zawiązku z podejrzeniem stosowania przez (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów określonych w art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 uokik, polegających na prezentowaniu, w okresie od 5 października 2010 r., w reklamach promujących określone warunki udzielania kredytów pod nazwą marketingową „(...) informacji o skierowaniu ww. oferty udzielenia kredytów na tych warunkach wyłącznie do aktualnych klientów Banku posiadających w nim ROR od minimum 6 miesięcy, na który dokonywane były systematyczne wpływy i na którym nie wystąpiły niedopuszczalne salda debetowe w tym okresie, w taki sposób, że – biorąc pod uwagę m.in. zastosowaną wielkość czcionki, czas ekspozycji, umiejscowienie i długość ww. komunikatu – informacja ta mogła być nieczytelna dla przeciętnego konsumenta i wprowadzać go w błąd co do dostępności kredytu na promowanych warunkach, co może stanowić nieuczciwą praktykę rynkową określoną w art. 4 ust. 1 w zw. z art. 5 ust. 1 i 3 pkt 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (…) oraz godzić w zbiorowe interesy konsumentów”.

W 2011 r. (...) osiągnęła przychód w wysokości 15.803.099.000 zł. Pismem z dnia 13 grudnia 2012 r. Prezes UOKiK zawiadomił (...) o zakończeniu zbierania materiału dowodowego w niniejszej sprawie, a także pouczył stronę o możliwości zapoznania się z tym materiałem oraz złożenia dodatkowych wyjaśnień. W dniu 28 grudnia 2012 r. wydano decyzję, która została zaskarżona w niniejszym postępowaniu sądowym.

W oparciu o powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy uznał odwołanie za częściowo zasadne.

Ustosunkowując się w pierwszej kolejności do zarzutów dotyczących naruszenia przepisów o właściwości i przekroczenia przez dyrektora Delegatury UOKiK zakresu umocowania, skutkujących nieważnością zaskarżonej decyzji, Sąd Okręgowy uznał je za zasadne.

Zgodnie z art. 29 uokik Prezes Urzędu jest jednoosobowym centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach ochrony konkurencji i konsumentów. W przepisie art. 31 uokik zamieszczono obszerny katalog zadań, jakie ustawa nakłada na Prezesa UOKiK, który powierzone zadania przy pomocy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (art. 29 ust. 6 uokik). Stosownie z kolei do art. 33 ust. 1 uokik w skład (...) wchodzi Centrala w W. oraz delegatury Urzędu w B., w G., w K., w K., w L., w Ł., w P., w W. i we W.. Na podstawie delegacji z art. 33 ust. 3 ustawy Prezes Rady Ministrów określił w drodze rozporządzenia z dnia 1 lipca 2009 r. właściwość miejscową i rzeczową delegatur Urzędu w sprawach z zakresu działania Prezesa Urzędu po uwzględnieniu charakteru i liczby spraw występujących na danym terenie (rozporządzenie w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Dz. U. z dnia 7 lipca 2009 r.).

Delegatury stosownie do §2 Rozporządzenia mają zadania w postaci (i) sprawowania kontroli, (ii) prowadzenia postępowań wyjaśniających, antymonopolowych w sprawach praktyk ograniczających konkurencję, w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, w sprawach kar pieniężnych; (iii) przekazywania informacji, (iv) współpracy z wojewódzkimi inspektorami Inspekcji Handlowej, (v) udzielanie pomocy. Zasadą ustanowioną §5 Rozporządzenia jest, że postępowania w sprawach naruszania zbiorowych interesów konsumentów prowadzi delegatura właściwa miejscowo ze względu na siedzibę przedsiębiorcy stosującego praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Regulacja ta odpowiada treści 33 ust. 4 uokik odwołującej się do spraw „oprócz spraw należących do ich właściwości”. Wyjątek od reguły wprowadza §5 ust. 2 Rozporządzenia dla praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, które ujawniają się na całym lub znacznej części rynku krajowego, wówczas właściwy w tych sprawach jest Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - Centrala w W.. Jednak jak zaznaczył Sąd Okręgowy, Prezes Urzędu korzystając z uprawnienia art. 33 ust. 5 uokik może sprawę należącą do swojej właściwości przekazać do załatwienia wskazanej delegaturze pod warunkiem, że jest to szczególnie uzasadniony przypadek, co stanowi wyjątek od art. 33 ust. 3 uokik, gdzie właściwość miejscowa delegatur jest określona Rozporządzeniem z uwzględnieniem charakteru i liczby spraw występujących na danym terenie. Na podstawie art. 33 ust. 5 chodzi zatem w ocenie Sądu o „indywidualną sprawę” z właściwości Centrali.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy wskazał, że w niniejszej sprawie właściwa była Centrala w W., bowiem w uzasadnieniu decyzji przy nakładaniu kary Prezes Urzędu wziął pod uwagę ogólnopolski zakres stwierdzonych naruszeń. Nie było właściwości delegatury Urzędu w P. ze względu na siedzibę przedsiębiorcy stosującego praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów. Zgodnie z art. 33 ust. 6 uokik decyzje i postanowienia w sprawach z zakresu właściwości delegatur oraz w sprawach przekazanych do załatwienia przez Prezesa Urzędu na podstawie ust. 5 dyrektorzy delegatur wydają w imieniu Prezesa Urzędu. Prezes Urzędu stosownie natomiast do §2 Statutu Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kieruje Urzędem przy pomocy m.in. dyrektorów delegatur Urzędu. Prezes może upoważnić osoby wymienione w §2 ust. 1 (m.in. dyrektorów delegatur) do podejmowania decyzji, w określonych sprawach, w jego imieniu. W związku z tym dyrektorzy delegatur posiadają kompetencje do wydawania postanowień i decyzji w imieniu Prezesa Urzędu co do zasady w sprawach z zakresu właściwości swoich delegatur, a drodze wyjątku (i) w wyniku przekazania sprawy delegaturze, (ii) bądź na podstawie indywidualnego upoważnienia Prezesa UOKiK wydanego na podstawie art. 268a k.p.a. w związku z §2 ust. 1 Statutu.

Upoważnienie z dnia 30 grudnia 2011 r. zawiera: (i) podstawę prawną art. 33 ust. 4 i 5 uokik, (ii) i na tej podstawie upoważnienie Delegatury Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w P., (iii) do podjęcia czynności wynikających z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów dotyczących wszczęcia i prowadzenia postępowania w trybie art. 49 ust. 1 w związku z art. 24 tej ustawy oraz do wydania decyzji w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów – przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W., (iv) oraz upoważnienie dyrektora Delegatury do podpisania decyzji w sprawie.

Zdaniem Sądu Okręgowego przedmiotowe upoważnienie, mimo powołania się na przepisy o przekazaniu nie przekazuje jednak sprawy delegaturze tylko upoważnia delegaturę do wymienionych zadań. Upoważnienie delegatury do zadań, które nie mieszczą się w jej uprawnieniach określonych Rozporządzeniem tj. „wszczęcia postępowania” i „wydania decyzji” stanowi przekazanie ustawowych kompetencji Prezesa Urzędu jednostce nie posiadającej osobowości prawnej, która nie może działać w imieniu organu. Tylko bowiem organ jakim jest Prezes Urzędu może wydać postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawach praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów (tu art. 101 ust. 2 uokik) i wydać decyzję w sprawie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów (art. 31 ust. 2 uokik). Aby dyrektor Delegatury wszczął postępowanie i wydał decyzję w imieniu Prezesa Urzędu w sprawie nie należącej do właściwości delegatury musi zachodzić przekazanie sprawy i w to w okolicznościach szczególnie uzasadnionych albo posiadanie indywidualnego upoważnienia do działania w imieniu Prezes Urzędu jako organu uzyskanego na podstawie art. 268a k.p.a. w zw. z §2 Statutu.

W tym stanie rzecz, Sąd Okręgowy uznał, że postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawie i decyzja nr (...) są aktami wydanymi bez upoważnienia, gdyż dyrektor delegatury nie nabył go ani na podstawie art. 33 ust. 6 uokik ani na podstawie upoważnienia z dnia 30 grudnia 2011 r. Nie tyle jednak naruszenie przepisów o właściwości uzasadnia stwierdzenie nieważności decyzji, ile jej wydanie, przez nieuprawnionego do działania dyrektora Delegatury.

Za zasadny Sąd Okręgowy uznał także zarzut odwołującego dotyczący zmiany postanowienia. Zdaniem Sądu postanowienie z dnia 3 stycznia 2012 r. jako praktykę nieuczciwą traktowało komunikat o skierowaniu oferty wyłącznie do aktualnych klientów banku, którzy mieli określone cechy i komunikat ten mógł być nieczytelny ze względu na czysto techniczne aspekty – czcionka, czas i długość. Założenie zarzutu było więc takie, że oferta dotyczy aktualnych klientów, a mogą nią się zainteresować „nie klienci” ze względu na słabą ekspozycję. (...) wyjaśnił natomiast, że nie było celem kampanii reklamowej skierowanie oferty tylko do klientów Banku, ale właśnie do wszystkich. W kontekście takiego zarzutu Bank wystąpił z propozycją wydania decyzji zobowiązującej na podstawie art. 28 uokik i przedstawił projekty zmian reklamy poprzez zwiększenie czcionki, czasu ekspozycji oraz usunięcie wysokości raty kredytu przez co uniknęłoby się potrzeby wskazania szczególnych warunków do spełnienia przez klienta (pismo z 3 lutego 2012 r. strona 13 i 15). Zmiana postanowienia w dniu 22 listopada 2012 r. była natomiast skutkiem uzyskania dodatkowych informacji w postępowaniu właściwym po przedstawieniu uzasadnienia zarzutów. Po zmianie postanowienia istota zarzutu polegała na wprowadzaniu konsumentów w błąd co do dostępności kredytów (...) na promowanych w reklamach warunkach. W postępowaniu wyjaśniającym nie skierowano żadnych pytań do (...) dotyczących liczby przypadków, w których bank negatywnie rozpatrzył wnioski kredytowe lub zmienił zasady udzielonego kredytu ze względu na niespełnienie warunków podawanych w kampanii. Postępowanie wyjaśniające ograniczało się do gromadzenia materiałów reklamowych za poszczególne okresy. W obu przypadkach kwestionowano reklamę, ale przy pierwszym zarzucie jej parametry, co prowadziło do nieczytelności jej dostępności, a w drugim jej treść, gdyż mogła wprowadzać w błąd co do promocyjnych warunków. Postanowienie z dnia 3 stycznia 2012 r. kwalifikuje działanie (...) jako nieuczciwą praktykę rynkową określoną w art. 5 ust. 1 w zw. z art. 4 ust. 1 i 3 pkt 1 upnpr (kwalifikacja błędnie powołuje nieistniejący art. 4 ust. 3 pkt 1). Zmienione postanowienie kwalifikuje działanie jako naruszające art. 4 ust. 1 w związku z art. 5 ust. 1 i ust. 3 pkt 1 upnpr i dodaje nową cechę zarzucanego czynu oraz uszczegóławia reklamy, których dotyczy zarzut. Wybrane reklamy „Kampania wiosenna: (...)” oraz „Kampania letnia: (...)” odwołują się do warunków cenowych (wysokość raty spłaty), co w istocie dotyczy ceny produktu a nie jego dostępności. Przekaz reklamowy docierający do konsumentów przemawia ceną jako kryterium decyzji dotyczącej umowy. W ocenie Sądu Okręgowego powołane kwalifikacje prawne w obu postanowieniach mają istotny wpływ na zakres prowadzonego postępowania ze względu na inną ocenę prawa materialnego. W konsekwencji pkt III decyzji wydany na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 uokik nie odpowiada postanowieniu z dnia 3 stycznia 2012 r. co przekłada się na naruszenie zasad postępowania wskazanych przez odwołującego i niewłaściwe zastosowanie prawa materialnego (art. 5 ust. 1 i ust. 3 pkt 1 upnpr) prowadzące do uchylenia decyzji.

Sąd Okręgowy nie uznał za zasadny zarzutu naruszenia art. 105 uokik, gdyż w sentencji postanowienia z dnia 3 stycznia 2012 r. zakwestionowano oferty kredytu (...), a nie „(...)” trwającą od 5 października 2010 r. do 31 grudnia 2010 r. W ramach kampanii reklamowej produktu (...) pojawiły się różne jej wersje: - (...). O ile postanowienie z dnia 3 stycznia 2012 r. dotyczyło oferty kredytu, o tyle już zmieniające postanowienie z dnia 22 listopada 2012 r. wiązało się z konkretnymi cechami dwóch kampanii: (...). Wskazane różnice dodatkowo potwierdzają naruszenie poprzednio omawianego zarzutu.

Za trafny Sąd Okręgowy uznał zarzut wadliwie ustalonego przez Prezesa Urzędu treści przekazu reklamowego kampanii reklamowej (...), wskazując, że materiał dowodowy potwierdza stanowisko odwołującego, że hasło kampanii brzmiało „0% prowizji za udzielenie pożyczki z ubezpieczeniem i spłatą w minimum 48 ratach” a nie „25 złotych 40 groszy za każdy 1000 zł – tylko tyle wynosi miesięczna rata pożyczki w (...) Banku (...)”. To ostatnie dotyczyło kampanii (...). Postawiony zarzut zmierzałby do zmiany decyzji poprzez usunięcie odniesień do kampanii (...), gdyby nie zarzuty dalej idące prowadzące do uchylenia decyzji.

Sąd Okręgowy wskazał, że nie jest rzeczą ustalenia faktycznego, ale rozumienia przekazu reklamy jak oceni się krąg odbiorców reklamowanego produktu i proponowanych warunków dla adresatów reklamy z podziałem na tzw. klientów Banku i nie-klientów, co stało się powodem zmiany postanowienia o wszczęciu postępowania. Podobnie z faktu, że część przekazu reklamowego odpowiada wymaganiom ustawy o kredycie konsumenckim nie wynika zakaz postawienia innej części przekazu reklamowego zarzutu naruszenia praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów.

Sąd Okręgowy uznał, że bezprawność przypisanej (...) praktyki wywodzi się z naruszenia przepisów ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Wskazał, że postanowienie z dnia 3 stycznia 2012 r. odnosiło się do klauzuli generalnej (art. 4 ust. 1 i art. 5 ust. 1 upnpr), natomiast postanowienie z 22 listopada 2012 r. do wyspecyfikowanej praktyki (art. 5 ust. 3 pkt 1 upnpr). Zachowania mieszczące się w znamionach praktyk wprost wyspecyfikowanych w ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym trzeba zatem rozpatrywać na ich podstawie. Dopiero praktyki rynkowe niedookreślone w ustawie należy oceniać przez pryzmat klauzuli generalnej nieuczciwej praktyki rynkowej (art. 4 ust. 1 upnpr).

Sąd Okręgowy wskazał, że adresatem reklamy (...) był ogół konsumentów. Na tle niniejszej sprawy nie można jednak określić cech takiego konsumenta poza klasycznymi atrybutami przeciętnego konsumenta jako „dostatecznie dobrze poinformowanego, uważnego i ostrożnego”. Bank nie wskazał, aby inne cechy mieli konsumenci przy podziale na tzw. klientów i nie-klientów. Natomiast różnica polegała na płaszczyźnie ochrony zachowań rynkowych przeciętnego konsumenta, a zatem podkreśleniu co może doprowadzić do zniekształcenia zachowania. Przed zmianą postanowienia o wszczęciu postępowania zdaniem Prezesa reklama była adresowana do klientów Banku a mogli się nią zainteresować wszyscy ze względu na nieczytelność komunikatu („komunikat o kręgu podmiotów, do których skierowana jest przedmiotowa oferta jest trudny do odczytania z uwagi na wielkość zastosowanej czcionki, czas ekspozycji, umiejscowienie lub długość komunikatu”). Po zmianie zaś niedozwolone działanie przejawiało się w kierowaniu reklamy do wszystkich, ale z określonymi warunkami tylko dla klientów, czyli nierzetelność przekazu („pomimo faktycznego skierowania promowanej w reklamie oferty i warunków w niej zawartych tylko i wyłącznie dla tzw. „Klienta Banku” spełniającego enumeratywnie określone warunki, reklama jest na tyle nieczytelna, że sprawia wrażenie jakby zaprezentowane warunki dostępne były dla każdego potencjalnego konsumenta zainteresowanego oferta Banku”).

W związku z tym, że inaczej należy oceniać praktykę rynkową w zależności od tych dwóch płaszczyzn zniekształceń zachowań rynkowych, niecelowa była w ocenie Sądu Okręgowego analiza dalszych zarzutów naruszenia prawa materialnego koncentrująca się na ocenie samej reklamy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisów prawa (wskazanych w zarzucie pierwszym i drugim oraz art. 5 ust. 3 pkt 1 uokik) i podlega uchyleniu na podstawie art. 479 ^31a § 3 k.p.c. W konsekwencji za zbędne Sąd I instancji uznał badanie zarzutów odnoszących się do wymiaru kary pieniężnej.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 §1 k.p.c. w związku z art. 98 § 3 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku, zaskarżając go w całości, złożył pozwany, który zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego oraz przepisów postępowania, w tym:

1. art. 33 ust. 4,5 i 6 uokik, poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie na skutek uznania, że nie doszło do przekazania sprawy, a Dyrektor Delegatury Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w P. nie posiadał upoważnienia do wydania postanowienia o wszczęciu postępowania oraz decyzji (...), gdyż nie nabył go na podstawie art. 33 ust. 6 ustawy, ani na podstawie upoważnienia z dnia 30 grudnia 2011 r. i w związku z tym błędne przyjęcie, iż zaistniały podstawy do uchylenia decyzji;

2. art. 101 ust. 2 uokik, poprzez uznanie, że: brak jest podstaw do zmiany postanowienia o wszczęciu postępowania w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, a także że postanowienie z dnia 22 listopada 2012 r. zmieniające postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów z dnia 3 stycznia 2012 r. zostało wydane bez podstawy prawnej i w konsekwencji niedopuszczalne jest orzekanie o zachowaniach, które wynikają ze zmienionego postanowienia o wszczęciu postępowania;

3. art. 74 uokik, poprzez jego niezastosowanie i uchylenie decyzji w związku z naruszeniem prawa do czynnego udziału powoda w postępowaniu zakończonym decyzją (...) oraz realizacji jego prawa do obrony w sytuacji, gdy Prezes Urzędu orzekał o zarzutach, które powód znał i do których powód mógł się ustosunkować;

4. art. 233 § 1 k.p.c., poprzez błąd w ustaleniach faktycznych stanowiących podstawę rozstrzygnięcia, wskutek błędnej oceny zebranych dowodów polegającej na uznaniu, iż:

- upoważnienie z dnia 30 grudnia2011 r. nie przekazuje sprawy delegaturze, lecz tylko upoważnia delegaturę do wykonania wymienionych w nim zadań, podczas gdy z treści ww. upoważnienia wynika jednoznacznie, że czynności w nim opisane wyczerpują pojęcie „przekazaniu sprawy” oraz ,

- w postanowieniu o wszczęciu postępowania w sprawie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów z dnia 3 stycznia 2012 r. oraz w postanowieniu o zmianie tego postanowienia z dnia 22 listopada 2012 r. zakwestionowano odmienne zachowania powoda, podczas gdy w drugim postanowieniu Prezes Urzędu doprecyzował tylko opis zachowania powoda, kwalifikowany jako naruszenie art. 4 i art. 5 ust. 1 i 3 pkt 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. z 2007 r., Nr 171, poz. 1206);

5. art. 5 ust. 1 i 3 pkt 1 ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz. U. z 2007 r., Nr 171, poz. 1206) w związku z art. 24 ust. 1 i 2 pkt 3 uokik, poprzez niewłaściwe zastosowanie ww. przepisów, w następstwie zaniechania oceny przekazów reklamowych, które Prezes Urzędu kwestionował w zaskarżonej decyzji pod kątem wprowadzenia przeciętnego konsumenta w błąd co do dostępności kredytu (...) na promowanych warunkach, a w ostatecznym rachunku uznanie zaistnienia podstaw do uchylenia decyzji w zaskarżonej części;

6. art. 106 ust. 1 pkt 4 uokik, poprzez uchylenie decyzji w zaskarżonej części.

Podnosząc powyższe skarżący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje, ewentualnie natomiast wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie - Sądowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje.

Apelacja okazała się bezzasadna, albowiem przedmiotowa decyzja z dnia 28 grudnia 2012 r. podlegała uchyleniu. Wadliwość upoważnienia z dnia 30 grudnia 2011 r., wystawionego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów /tom I akt administracyjnych/, skutkowała wydaniem jej z naruszeniem przepisów o właściwości, poprzedzonym przez wszczęcie postępowania i jego prowadzenie przez organ nieuprawniony, co w konsekwencji implikowało nieważność decyzji. Zarzuty apelacji dotyczące oceny przedmiotowego pełnomocnictwa oparte na treści art. 233 § 1 k.p.c. oraz naruszeniu prawa procesowego, w postaci art. 33 ust. 4,5 i 6 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów /zwanej dalej ustawą/, poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, są nietrafne. Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń co do zakresu, a zatem treści tegoż pełnomocnictwa, na podstawie dołączonego do akt oryginału dokumentu, które to ustalenia Sąd Apelacyjny uznaje za własne. Generalnie prawidłowe okazały się również wnioski prawne odnośnie subsumpcji i skutków prawnych w płaszczyźnie prawa procesowego, tj. art. 33 ust. 3,5,6 uokik-u w zw. z § 5 ust. 2 Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w/s właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur UOKiK-u /zwanego dalej rozporządzeniem/ w zw. art. 6, 19, 20 kpa i art. 83 uokik-u.

W pierwszej kolejności należało zauważyć, iż przedmiotowe „Upoważnienie” nie stanowi pełnomocnictwa dla Dyrektora Delegatury UOKiK-u w P. do działania w sprawie, wydanego na podstawie art. 268a, skoro upoważnia go jedynie do podpisania decyzji w sprawie. Koncepcji takiej nie prezentował nawet skarżący, wskazując iż stanowi ono de facto „przekazanie do załatwienia sprawy”. Pogląd ten jednak jest nietrafny. Należy zauważyć bowiem , iż nie zawiera ono „przekazania sprawy do załatwienia”, lecz „upoważnienie” Delegatury UOKiK-u w P. do wskazanych w nim czynności. Przede wszystkim jednak podnieść należy, że postępowanie przed rzekomym „przekazaniem” nie zostało wszczęte. Natomiast stosownie do treści art.101 uokik: „stroną postępowania jest każdy, wobec kogo zostało wszczęte postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Prezes Urzędu wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów i zawiadamia o tym strony”. Oznacza to, iż postanowienie to określa nie tylko datę wszczęcia postępowania, ale indywidualizuje jego stronę oraz określa, opisuje działanie, które narusza normę prawną, konkretyzując jej treść. Innymi słowy postanowienie to inicjuje postępowanie i określa jego ramy podmiotowe i przedmiotowe, w tym prawne, definiując niejako sprawę będącą jego przedmiotem. W konsekwencji o „sprawie” w rozumieniu przepisów ustawy można mówić dopiero po jej wszczęciu, a zatem nie jest możliwe przekazanie nieokreślonej bliżej, sprawy przyszłej, kiedy formalnie nie wiadomo kogo i jakiego czynu miałaby dotyczyć, tj. przed jej określeniem, ustaleniem w postaci wydania postanowienia o wszczęciu postępowania. Dlatego też nie jest w tym przypadku możliwa interpretacja, jakoby zawarte w tekście dokumentu sformułowanie „upoważnienie” miało oznaczać „przekazanie sprawy”. Rozważany dokument ponadto nie typizuje nawet czynu, o który miałoby chodzić /wspominając ogólnie o „sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów”/, zaś w przepisie art. 33 ust.5 ustawy jest mowa o „sprawie” /indywidualnej/, nie zaś jakiejś ogólnej, „zbiorczej” kategorii wielu możliwych spraw, w których np. doszło do naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, prowadzonych przeciwko danemu podmiotowi. Nie jest również zrozumiałe ani uzasadnione przyjęcie poglądu, zakładającego, że dysponujący znajomością prawa procesowego i materialnego, Prezes urzędu, który de facto stoi na straży jego przestrzegania i wymaga, pod groźbą kary administracyjnej, jego przestrzegania od stron procesu, miałby mylić zupełnie różne czynności w sensie prawnym, tj. udzielenie upoważnienia /swoistego pełnomocnictwa konkretnej osobie/ z przekazaniem sprawy delegaturze, a zatem innej jednostce organizacyjnej do załatwienia. Ponadto, aby Prezes mógł przekazać sprawę, należącą do swojej właściwości/ do jakich należała niniejsza/ wskazanej delegaturze, stan faktyczny musi stosownie do treści art. 33 ust. 5 ustawy wyczerpywać znamiona „szczególnie uzasadnionego przypadku”. Tymczasem Prezes UOKiK-u nie tylko nie wykazał na żadnym etapie postępowania, ale nawet nie wskazał, na czym w przedmiotowej sytuacji taki przypadek o charakterze szczególnym miałby polegać. Pominięcie tej okoliczności rodzi niebezpieczeństwo dowolności i stanowi o braku przesłanek do przekazania sprawy. W konsekwencji brak było podstaw, aby uznać iż postępowanie miał prawo wszcząć i prowadzić oraz sfinalizować w postaci decyzji, na podstawie art. 33 ust 6 w zw. art. 33 ust. 5 ustawy, Dyrektor Delegatury UOKiK-u w P.. Był on w tej sytuacji organem nieuprawnionym do działania w sprawie, zaś naruszenie przepisów o właściwości /§ 5 ust. 2 rozporządzenia w zw. art. 33 ust. 3 ustawy /implikuje nieważność decyzji. Powyższe skutkuje konstatacją o niezasadności apelacji. W konsekwencji niecelowe i bezprzedmiotowe było odnoszenie się do pozostałych zarzutów apelacji i związanych z tym ustaleń i rozważań Sądu Okręgowego. W związku z powyższym z mocy art. 385 k.p.c. w zw. art. 108 § 1 k.p.c. w zw. art. 98 §1 i 3 k.p.c. orzeczono jak na wstępie.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE