UZASADNIENIE

Powódka L. B. domagała się w pozwie uznania za bezskuteczną umowy darowizny, zawartej w dniu 21 marca 2014 r., mocą której K. P. przeniósł na rzecz pozwanej S. M. prawo własności nieruchomości gruntowej zabudowanej budynkiem mieszkalnym, położonej przy ul. (...) we W., dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia- Krzyków prowadzi księgę wieczystą nr (...), do wysokości wierzytelności przysługującej powódce z tytułu zachowku względem K. P. w kwocie 78.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 3 kwietnia 2014 r. do dnia zapłaty, stwierdzonej ugodą zawartą przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu w sprawie o sygn. akt I C 529/14, z zastrzeżeniem, że pozwana może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu powódki jeżeli zaspokoi wierzycielkę albo wskaże wystarczające do zaspokojenia wierzycielki mienie dłużnika.

W uzasadnieniu żądania powódka podała, że przysługuje jej wierzytelność wobec dłużnika K. P., który dokonując nieodpłatnego przeniesienia własności wskazanej nieruchomości na rzecz swojej córki (pozwanej S. M.) stał się niewypłacalny. Powódka jest siostrą dłużnika i przysługuje jej wobec dłużnika wierzytelność pieniężna z tytułu zachowku po zmarłej matce E. M.. K. P., będąc pozwanym w postępowaniu toczącym się przed tut. Sądem w sprawie pod sygn. akt I C 529/14 zgodził się na zawarcie ugody sądowej, na mocy której zobowiązał się do zapłaty na rzecz powódki kwoty 78.000 zł – w ratach. Wobec braku płatności, powódka wzywała dłużnika do uregulowania należności wynikającej z zawartej ugody. Wezwanie to nie było jednak skuteczne, a dłużnik przeniósł na rzecz pozwanej córki własność nieruchomości, przy czym prawo to stanowiło jedyny istotny element majątku dłużnika.

Powódka powołała się na spełnienie przesłanek skargi pauliańskiej, uregulowanych w art. 527 i n. k.c.: złą wiarę dłużnika oraz jego niewypłacalność na skutek dokonanej czynności. Powódka wskazała, że skarżona czynność miała nieodpłatny charakter, a nadto pomiędzy dłużnikiem a pozwaną występują ścisłe powiązania rodzinne. Powódka podała, że pozwana może zwolnić się z obowiązku znoszenia egzekucji z nieruchomości, jeśli zaspokoi powódkę lub wskaże wystarczające do zaspokojenia wierzytelności mienie dłużnika.

W odpowiedzi na pozew (k. 47) pozwana S. M. wniosła o oddalenie powództwa w całości. Pozwana zakwestionowała treść ugody, obejmującej wierzytelność powódki, wskazując na fakt nierozliczenia darowizn uczynionych przez spadkodawczynię E. P. na rzecz powódki, a także na konflikt występujący pomiędzy spadkodawczynią a powódką. Pozwana powołała się na błąd ojca (dłużnika) co do zawartej ugody polegający na tym, że dłużnik sądził, iż zawarcie ugody nie jest równoznaczne z zakończeniem sprawy o zachowek. Pozwana wskazała także na fakt spłacania przez pozwaną zobowiązań dłużnika – swojego ojca oraz nakłady czynione przez pozwaną na nieruchomość będącą przedmiotem zaskarżonej czynności.

Pozwana podniosła, że nie doszło do spełnienia przesłanek skargi pauliańskiej, gdyż dłużnik w dacie dokonywania darowizny był przekonany, że jest już rozliczony z siostrą (powódką w niniejszej sprawie). Dłużnik nie miał zatem świadomości pokrzywdzenia powódki. Również pozwanej nie można zaliczyć złej wiary, gdyż nie wiedziała ona o roszczeniach powódki. Umowa darowizny została sporządzona jeszcze przed wniesieniem przez powódkę pozwu o zachowek oraz zawarciem ugody w tej sprawie. Pozwana podała nadto, że zaskarżona czynność nie miała nieodpłatnego charakteru z uwagi na spłacenie przez pozwaną długów swojego ojca.

W toku postępowania strony podtrzymywały swoje stanowiska.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powódce L. B. przysługuje wobec dłużnika K. P. wierzytelność na kwotę 78.000 zł, która miała być płatna w 3 ratach: w wysokości 20.000 zł do dnia 31 grudnia 2014 r., w wysokości 28.000 zł do dnia 1 czerwca 2015 r. oraz w wysokości 30.000 zł do dnia 31 grudnia 2015 r., z tym że niezapłacenie którejkolwiek z rat w ustalonej wysokości lub terminie miało powodować natychmiastową wymagalność całości pozostałej należności wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od kwoty 78.000 zł od dnia 3 kwietnia 2014 r. do dnia zapłaty. Źródłem wierzytelności powódki jest ugoda zawarta przed tut. Sądem w dniu 23 października 2014 r. w toku postępowania toczącego się w sprawie o sygn. akt I C 529/14. W sprawie prowadzonej pod sygn. akt I C 529/14 powódka domagała się od pozwanego (dłużnika w niniejszej sprawie) kwoty 112.500 zł tytułem zachowku po zmarłej matce stron E. P..

(dowód: odpis protokołu posiedzenia tut. Sądu w sprawie pod sygn. akt I C 529/14 z dnia 23.10.2014 r. wraz załącznikiem do protokołu w postaci ugody sądowej, k. 14 – 15)

Spadkodawczyni E. P. zmarła w dniu (...)r. Stwierdzenie nabycia spadku na rzecz dłużnika K. P. na podstawie testamentu nastąpiło na mocy postanowienia Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej z dnia 16 października 2009 r. (sygn. akt XIV Ns 619/09). Natomiast pozew w sprawie o zapłatę zachowku został wniesiony w dniu 3 kwietnia 2014 r.

( dowód: postanowienie Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej z 16.10.2009 r., k. 8 dołączonych do akt niniejszej sprawy akt. o sygn. I C 529/14; pozew w sprawie o zachowek, k. 4 akt o sygn. I C 529/14)

Na podstawie umowy darowizny z dnia 21 marca 2014 r. dłużnik K. P. przeniósł na rzecz swojej córki – pozwanej w niniejszej sprawie S. M. prawo własności nieruchomości położonej przy ul. (...) we W., dla której Sąd Rejonowy dla Wrocławia- Krzyków prowadzi księgę wieczystą nr (...).

( dowód: akt notarialny sporządzony przed notariuszem B. K. w O., rep. (...), k. 10 – 13; odpis zwykły księgi wieczystej nr (...) datowany na 3.07.2015 r., k. 17 – 18)

Pismem datowanym na dzień 20 marca 2015 r. powódka wzywała dłużnika do zapłaty kwoty 78.000 zł wraz z odsetkami liczonymi od 3 kwietnia 2014 r., powołując się na fakt niewykonania warunków ugody z dnia 23 października 2014 r.

( dowód: wezwanie do zapłaty z 20.03.2015 r. wraz z dowodem nadania, k. 16)

Pozwana spłacała zobowiązania ojca, wysokość spłaconych zobowiązań kształtowała się na poziomie 30.000 – 40.000 zł. Wartość nieruchomości podana w umowie darowizny wynosiła 315.000 zł. Nakłady poczynione następnie przez pozwaną na nieruchomość wynosiły 100.000 – 130.000 zł, a obecnie wartość nieruchomości jest określana przez pozwaną na ok. 400.000 zł.

W chwili obecnej dłużnik otrzymuje wynagrodzenie za pracę w wysokości od ok. 1.200 do 1.800 zł netto miesięcznie. Dłużnik posiada majątek (rzeczy ruchome należące w przeszłości do spadkobierczyni) o wartości kilku tysięcy zł. Swoje bieżące dochody dłużnik przeznacza na bieżące potrzeby, a także spłatę zaciągniętych w przeszłości zobowiązań. W spłacie długów wspomaga go najbliższa rodzina.

( dowód: przesłuchanie pozwanej, e–protokół z dnia 21.06.2016 r. 00:33:50 - 01:07:57)

Sąd zważył, co następuje:

Powódka S. M. dochodziła uznania za bezskuteczną w stosunku do niej umowy zawartej w dniu 21 marca 2014 r. pomiędzy dłużnikiem K. P. a pozwaną S. M., dotyczącej przeniesienia własności nieruchomości położonej we W., przy ul. (...). Powódka wskazywała, że skarżona umowa darowizny doprowadziła do niewypłacalności dłużnika, w stosunku do którego powódka posiada wierzytelność wynikającą z ugody sądowej.

Powódka powołała się na art. 527 k.c., wskazując, że są podstawy ku temu, aby uznać czynność za bezskuteczną w stosunku do niej. Podstawę prawną odpowiedzialności pozwanych w tego rodzaju sprawach stanowią przepisy statuujące instytucję tzw. skargi pauliańskiej. Zgodnie z art. 527 § 1 k.c. gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności (art. 527 § 2). Tak zakreślone podstawy powództwa decydują o tym, że w tego rodzaju postępowaniach na wierzycielu spoczywa obowiązek wykazania: 1. przysługującej mu wobec dłużnika wierzytelności, 2. faktu dokonania zaskarżonej czynności prawnej między dłużnikiem i osobą trzecią, na podstawie której osoba ta uzyskała korzyść majątkową, 3. swojego pokrzywdzenia wskutek dokonania zaskarżonej czynności, 4. działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

W ocenie Sądu materiał zgromadzony w sprawie wskazuje, że istotnie powódce przysługuje w stosunku do K. P. wierzytelność na kwotę 78.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za zwłokę w zapłacie tej kwoty. Pozwana próbowała kwestionować istnienie tej wierzytelności, podważając skutki ugody sądowej z dnia 23 października 2014 r., jednakże pozwana nie była w stanie w żadnym zakresie wykazać swoich twierdzeń co do nieskuteczności ugody i braku istnienia wierzytelności z niej wynikającej.

W szczególności pozwana nie była w stanie wykazać, żeby ugoda była nieskuteczna ze względu na rzekomy błąd pozwanego, polegający na niewiedzy odnośnie do skutków dokonywanej ugody. Zgodnie z art. 918 §1 k.c. uchylenie się od skutków prawnych ugody zawartej pod wpływem błędu jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy błąd dotyczy stanu faktycznego, który według treści ugody obie strony uważały za niewątpliwy, a spór albo niepewność nie byłyby powstały, gdyby w chwili zawarcia ugody strony wiedziały o prawdziwym stanie rzeczy. Osoba składająca oświadczenie pod wpływem błędu ma możliwość uchylenia się od jego skutków w terminie jednego roku od daty wykrycia błędu (art. 88 k.c.).

Tymczasem w okolicznościach niniejszej sprawy podawany przez pozwaną błąd dłużnika (strony umowy ugody) nie ma znaczenia prawnego już z tego powodów, że dłużnik nie złożył powódce oświadczenia o uchyleniu się od skutków błędu (art. 918 k.c. w zw. z art. 88 k.c.). Nadto podawana przez pozwaną okoliczność niewiedzy ojca co do konsekwencji ugody w żadnym zakresie nie spełnia rygorystycznych przesłanek błędu uregulowanych w art. 918 k.c., w szczególności nie zachodzi tu błąd wspólny stron w rozumieniu art. 918 k.c. (dotyczący stanu rzeczy uważanego przez obie strony za niewątpliwy).

W ocenie Sądu nie można również uznać, żeby ugoda z dnia 23 października 2014 r. była nieskuteczna z innych przyczyn. Fakt zawarcia tej ugody przed Sądem czyni niewiarygodnym zaistnienie po stronie dłużnika jeszcze dalej idącej niż błąd wady oświadczenia woli, a mianowicie braku świadomości albo swobody powzięcia decyzji i wyrażenia woli (art. 82 k.c.). Z zaoferowanego materiału dowodowego nie wynika również w żadnym zakresie, żeby zawarta ugoda mogła zostać uznana za niezgodną z zasadami współżycia społecznego i przez to nieważną (art. 58 § 2 k.c.). W konsekwencji uznać należało, że chroniona wierzytelność ma swoją podstawę w pełni skutecznej ugodzie sądowej z dnia 23 października 2014 r., a podnoszone przez strony twierdzenia co do darowizn czynionych przez spadkobierczynię czy stanu lub wartości majątku wchodzącego w skład spadku nie mogą obecnie służyć do kwestionowania wierzytelności wynikającej z tej ugody.

Samo dokonanie czynności prawnej przez dłużnika z pozwaną i przeniesienie na tej podstawie prawa własności na rzecz pozwanej nie było sporne. Pozwana wskazywała, że spłacała zobowiązania dłużnika (na rzecz osób trzecich), a także czyniła określone nakłady na nieruchomość, co miało mieć znaczenie z punktu widzenia możliwości uznania, że pozwana nabyła korzyść majątkową z pokrzywdzeniem wierzyciela. Z zaoferowanego materiału dowodowego wynika jednak, zdaniem Sądu jednoznacznie, że pozwana tę korzyść nabyła, a efektem czynności było pokrzywdzenie wierzyciela – powódki w niniejszej sprawie. Pozwana wskazywała na spłatę zobowiązań ojca, jednak sama wyjaśniała w toku swojego przesłuchania, że wysokość spłaconych zobowiązań kształtowała się na poziomie 30.000 – 40.000 zł. Tymczasem wartość nieruchomości podana w umowie darowizny wynosiła 315.000 zł, z czego wynika, że pozwana uzyskała korzyść majątkową na poziomie co najmniej 275.000 zł. Również nakłady poczynione następnie przez pozwaną na nieruchomość nie wyłączają tej korzyści, skoro sama pozwana wskazywała w trakcie przesłuchania, że wartość tych nakładów wynosiła 100.000 – 130.000 zł, a obecnie nieruchomość jest warta ok. 400.000 zł. Wynika z tego bowiem niewątpliwie, że nawet po potrąceniu wskazanych kwot wartość otrzymanej korzyści w znacznym stopniu przekraczała kwotę 200.000 zł.

Z zaoferowanego materiału dowodowego wynika nadto niewątpliwie, że dłużnik nie posiada obecnie majątku, który pozwoliłby mu zaspokoić wierzytelność powódki w kwocie ponad 70.000 zł wraz z narastającymi odsetkami za zwłokę. Sama pozwana w toku swojego przesłuchania przyznawała bowiem, że dochody dłużnika nie są wysokie, dłużnik spłaca zaległe zobowiązania, a majątek ruchomy dłużnika można oszacować na kwotę jedynie kilku tysięcy złotych. W konsekwencji uznać należy, że zostały spełnione wszystkie przesłanki skargi pauliańskiej o charakterze przedmiotowym: istnienie chronionej wierzytelności, czynność prawna dokonana przez dłużnika z osobą trzecią (pozwaną) oraz zaistnienie pokrzywdzenia wierzyciela (powódki) na skutek tej czynności, wyrażającego się niewypłacalnością dłużnika.

Spełniona została również przesłanka o charakterze podmiotowym, tj. świadomość pokrzywdzenia wierzyciela istniejąca po stronie dłużnika w dacie dokonywania zaskarżonej czynności. W okolicznościach niniejszej sprawy powódka nie egzekwowała co prawda swojej wierzytelności przed datą darowizny, a sam pozew o zachowek został złożony dwa tygodnie po dacie darowizny. Tym niemniej samo roszczenie o zapłatę zachowku powstało już z datą otwarcia spadku, a na podstawie zawartej ugody doszło jedynie do obniżenia wysokości wierzytelności oraz zmiany warunków jej spłaty. Obowiązek zapłaty zachowku ma charakter powszechny i wprost wynika z przepisów o charakterze powszechnie obowiązującym. Dlatego też należy uznać, że dłużnik musiał mieć świadomość istnienia zobowiązania wobec swojej siostry już w dacie dokonania darowizny, a zatem musiał mieć świadomość, iż jego działanie prowadzić będzie do pokrzywdzenia wierzycielki.

Brak było natomiast podstaw do weryfikowania istnienia dobrej lub złej wiary pozwanej w chwili zawierania kwestionowanej obecnie czynności prawnej. Zgodnie z art. 528 k.c., jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Na podstawie interpretacji tej regulacji w orzecznictwie jednoznacznie przyjmuje się, że bezpłatnego uzyskania korzyści majątkowej nie można ograniczać jedynie do sytuacji, w której dłużnik nie otrzymuje żadnej korzyści ekonomicznej za spełnione przez siebie świadczenie. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 16 września 2011 r., IV CSK 624/10, OSNC-ZD 2012, nr 4, poz. 75, wskazał, że we wszystkich przypadkach, gdy ochrona pewnych praw czy interesów jest uzależniona od nieodpłatnego charakteru dokonanej czynności, przyjęcie formalnego kryterium odpłatności czyniłoby tę ochronę czysto iluzoryczną. Doświadczenie wskazuje bowiem, że czynność nieodpłatna zostałaby zastąpiona czynnością, w której świadczeniu jednej strony odpowiadałoby świadczenie drugiej, tyle że o wartości niewspółmiernie niższej. Natomiast przez pojęcie odpłatności w rozumieniu przepisów k.c. regulujących roszczenie pauliańskie należy rozumieć w zasadzie pełny ekwiwalent korzyści majątkowej.

Tymczasem, jak już wskazywano, w okolicznościach niniejszej sprawy pozwana otrzymała korzyść majątkową o wartości ponad 200.000 zł, co dobitnie wynika już z samego przesłuchania pozwanej. Zaskarżona darowizna z dnia 21 marca 2014 r. miała charakter nieodpłatny w rozumieniu art. 528 k.c., a pozwana nie musiała mieć świadomości, że czynność prowadziła do pokrzywdzenia wierzyciela. W konsekwencji uznać należało, że wszystkie przesłanki skargi pauliańskiej zostały spełnione, co skutkowało uwzględnieniem powództwa w całości, o czym orzeczono w punkcie I sentencji wyroku. Zastrzeżenie o możliwości zwolnienia się przez pozwaną poprzez zaspokojenie wierzyciela bądź wskazanie mienia dłużnika wystarczającego do zaspokojenia znajduje podstawę wprost w art. 533 k.c., a nadto jest zgodne z żądaniem pozwu.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. Zgodnie z dyspozycją powołanego przepisu strona przegrywająca sprawę winna zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Do niezbędnych kosztów procesu w niniejszej sprawie należało zaś zaliczyć wynagrodzenie należne pełnomocnikowi w kwocie 7.200zł wraz z opłatą od pełnomocnictwa -17 zł. W związku z tym Sąd zasądził od pozwanej na rzecz strony powódki kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Jednocześnie biorąc po uwagę trudną sytuację majątkową pozwanej oraz wygraną powódki Sąd nie obciążał ich dalszymi kosztami sądowymi (art. 113 u.k.s.c.).

1) odnotować uzasadnienie,

2) odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi pozwanej,

3) kal. 14 dni.

W-w, 21.07.2016 r.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE