UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 27 października 2015 roku w sprawie z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. przeciwko E. K. o zapłatę, Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 30.881,58 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 stycznia 2014 roku do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym zakresie oraz rozliczenie kosztów procesu pozostawiając referendarzowi sądowemu w oparciu o zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana, zaskarżając go w części uwzględniającej powództwo i zasądzającej od pozwanej na rzecz powoda kwotę 30.881,58 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 stycznia 2014 roku do dnia zapłaty. Zaskarżonemu wyrokowi pozwana zarzuciła:

1. naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy tj.:

a) przepisu art. 233 § i k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów poprzez dokonanie w sprawie następujących istotnych ustaleń faktycznych: że zmiany zakresu rzeczowego prac były inicjowane bezpośrednio na budowie albo mailowo przez Pozwaną oraz że świadek wielokrotnie informował pozwaną, że zmiany spowodują zwiększenie ceny, wyłącznie w oparciu o przeprowadzony dowód z zeznań świadka M. Ś., pracownika Powoda którego zeznania powinny, po pierwsze, podlegać takiej samej kątem wiarygodności, jak dowód z przesłuchania stron, po drugie zaś, złożone przez świadka zeznania me znajdują swojego potwierdzenia w prowadzonej przez strony korespondencji mailowej, jak również nie korespondują z innymi zeznaniami tego świadka, który twierdził, że pozwana zlecała prace dodatkowe w formie pisemnej, a co nie zostało przez powoda wykazane, po trzecie zaś, zeznania świadka M. Ś. nie mogły stanowić podstawy ustaleń faktycznych co do informowania Pozwanej o zmianie wysokości wynagrodzenia, gdyż świadek nie był upoważniony do modyfikowania stosunku umownego łączącego Pozwaną z powodem, co w konsekwencji doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych polegającego na przyjęciu iż pomiędzy stronami doszło do zmiany treści pierwotnego zobowiązania i zmiany ustalonego wynagrodzenia z ryczałtowego na kosztorysowe;

b) przepisu art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów poprzez wyprowadzenie ze zgromadzonego materiału dowodowego wniosków z niego niewynikających, że pomiędzy stronami doszło do zmiany treści pierwotnego zobowiązania i zmiany ustalonego wynagrodzenia
z ryczałtowego na kosztorysowe, podczas gdy z przesłuchania strony powodowej wynika, iż powód nigdy nie był na budowie oraz brak jest dowodów wskazujących na fakt informowania pozwanej przez powoda o konieczności zmiany rodzaju umówionego wynagrodzenia, jak również brak jest dowodów wskazujących na fakt informowania pozwanej przez powoda o konieczności podwyższenia i wysokości podwyższonego wynagrodzenia w stosunku do wynagrodzenia umówionego;

c) art. 233 § 1 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów poprzez wyprowadzenie z całokształtu zgromadzonego materiału dowodowego, w tym w szczególności z treści korespondencji mailowej z dnia 19 czerwca 2013 r. oraz 23 lipca 2013 roku wniosków z niego niewynikających tj., że zgłaszane przez Pozwaną propozycje zmian zakresu rzeczowego robót zmierzały do zwiększenia tego zakresu rzeczowego, podczas gdy analiza treści powyższej korespondencji mailowej prowadzi do wniosku odmiennego – że pozwana ograniczała pierwotny zakres rzeczowy robót, co w konsekwencji doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych polegającego na przyjęciu, iż pozwana inicjowała zmiany zakresu rzeczowego robót wyrażając jednocześnie zgodę na zmianę ustalonego wcześniej wynagrodzenia ryczałtowego na kosztorysowe;

d) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie dozwolonych granic oceny opinii biegłego i dokonanie ustaleń w oparciu o twierdzenia biegłego wykraczające poza zakreśloną przez Sąd tezę dowodową, które to twierdzenia nie były wiadomościami specjalnymi lecz stanowiły zastrzeżoną dla Sądu oceną prawną stosunku łączącego strony, a polegały na wskazaniu przez biegłego, iż początkowo uzgodnione wynagrodzenie ryczałtowe nie może stanowić podstawy rozliczenia zawartej przez strony umowy z uwagi na zdecydowanie rozszerzony zakres prac;

e) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie przy dokonywaniu istotnych ustaleń w sprawie wyjaśnień strony pozwanej, których Sąd nie ocenił w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku jako niewiarygodnych, a w szczególności pominięcie wyjaśnień, że pozwana zmieniała zakres rzeczowy robót dążąc do ich ograniczenia w stosunku do pierwotnie umówionego oraz że Pozwana nie była informowana przez Powoda o konieczności zmiany ustalonego wynagrodzenia ryczałtowego, co w konsekwencji doprowadziło do błędu w ustaleniach faktycznych polegającego na przyjęciu, iż pomiędzy stronami doszło do zmiany treści pierwotnego zobowiązania i zmiany ustalonego wynagrodzenia z ryczałtowego na kosztorysowe;

f) art 232 k.p.c. w zw. z art. 3 k.p.c. poprzez uznanie, iż powód podołał obowiązkowi procesowemu udowodnienia:

- że pomiędzy stronami doszło do modyfikacji treści umowy pierwotnej poprzez złożenie zgodnych oświadczeń woli na mocy których strony dokonały zmiany pierwotnie ustalonego wynagrodzenia ryczałtowego na wynagrodzenie kosztorysowe, jak również, że pozwana godziła się na podwyższenie wynagrodzenia umownego o prawie 100%, podczas gdy powyższa okoliczność wynika jedynie z zeznań świadka M. Ś. będącego pracownikiem strony powodowej, a ponadto powód, jako profesjonalista, w stosunku do którego należy stosować podwyższony miernik staranności przy dbaniu o własne interesy nie zadbał o co najmniej mailowe potwierdzenie zmiany rodzaju wynagrodzenia jak i jego spodziewanej wysokości, odmiennej niż pierwotnie ustalona;

- wysokości wzbogacenia strony pozwanej kosztem strony powodowej w związku z wykonaniem przez powoda robót dodatkowych bez uprzedniego ustalenia
z pozwaną ich wartości,

co w konsekwencji doprowadziło do błędnego uznania, iż Powód zdołał wykazać w sposób wystarczający, że pomiędzy stronami doszło do zmiany umowy pierwotnej i zmiany wynagrodzenia ryczałtowego na kosztorysowe;

1. naruszenie prawa materialnego, tj.:

a) art. 632 § 1 k.c. w zw. z art. 647 k.c. w zw. z art. 72 § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż zmiana zakresu rzeczowego robót w sytuacji, gdy strony przy zawieraniu umowy w sposób wyraźny zaakceptowały wynagrodzenie ryczałtowe jako sposób rozliczenia zawartej umowy o o roboty budowlane, upoważnia powoda, prowadzącego działalność gospodarczą polegającą na wykonywaniu robót budowlanych, do żądania wynagrodzenia kosztorysowego zamiast pierwotnie ustalonego wynagrodzenia ryczałtowego, pomimo że strony nigdy nie doszły do porozumienia co wszystkich istotnych postanowień takiej nowej lub istotnych zmian postanowień umowy pierwotnej, a w szczególności nie doszły do porozumienia co do rodzaju i wysokości wynagrodzenia za roboty wynikające ze zmiany zakresu rzeczowego;

b) art. 630 § 1 zd. 2 k.c. w zw. z art. 631 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, iż powód mógł żądać wynagrodzenia kosztorysowego zamiast pierwotnie ustalonego wynagrodzenia ryczałtowego, podczas gdy strony zawarły umowę o roboty budowlane przewidując jej rozliczenie wynagrodzeniem ryczałtowym, a ponadto powód, prowadzący działalność gospodarczą polegającą na wykonywaniu robót budowlanych nie dokonał obmiaru robót przed zawarciem, ani w trakcie wykonywania umowy oraz nie sporządził przed rozpoczęciem tych robót, jak również w trakcie ich wykonywania żadnego kosztorysu, który mógłby być przedmiotem negocjacji stron prowadzących do zmiany istotnego elementu umowy pierwotnej – rodzaju ustalonego wcześniej wynagrodzenia z ryczałtowego na kosztorysowy;

c) art. 632 § 1 k.c. w zw. z art. 648 § 1 k.c. poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe a ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wynika, by powód informował pozwaną o zmianie rodzaju oraz wysokości umówionego wynagrodzenia w związku ze zmianą zakresu rzeczowego robót;

d) art. 630 § 1 zd. 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż niewykonanie przez Powoda obmiaru robót oraz niewykonanie i nieprzedstawienie Pozwanej przy zawieraniu umowy kosztorysu do akceptacji stanowi „umówienie się o wynagrodzenie kosztorysowe” w rozumieniu powołanego przepisu;

e) art. 630 § 1 zd. 2 k.c. poprzez jego błędną wykładnię sprowadzającą się do przyjęcia, iż zachowanie Powoda, prowadzącego działalność gospodarczą w zakresie wykonywania robót budowlanych, polegające na niedokonaniu obmiaru robót przed zawarciem ani w trakcie wykonywania umowy oraz na niesporządzeniu przed rozpoczęciem tych robót, jak również w trakcie ich wykonywania, jakiegokolwiek kosztorysu, stanowi „dołożenie należytej staranności” w rozumieniu powołanego przepisu;

f) art. 60 k.c. w zw. z art. 72 § 1 k.c. w zw. z art. 647 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż oświadczenie woli pozwanej w przedmiocie modyfikacji zakresu rzeczowego robót stanowi równoczesne oświadczenie woli pozwanej w przedmiocie zmiany rodzaju „ustalonego wynagrodzenia z ryczałtowego na kosztorysowy, bez względu na nieprzedstawienie przez Powoda jakiejkolwiek informacji o zmianie wysokości takiego wynagrodzenia.

W oparciu o wskazane zarzuty pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w części uwzględniającej powództwo i zasądzającej od pozwanej na rzecz Powoda kwotę 30.881,58 zł złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 7 stycznia 2014 r. do dnia zapłaty poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od Powoda na rzecz Pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wedle norm przepisanych oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym, wedle norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja jest częściowo zasadna i skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku.

Sąd Rejonowy poczynił w niniejszej sprawie prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd odwoławczy podziela i przyjmuje za własne. Efektem kontroli instancyjnej jest jednak zmiana wynikająca z odmiennej oceny prawnej zdarzeń faktycznych, które zostały jednak precyzyjnie opisane, a stan faktyczny rzetelnie zrekonstruowany w pisemnych motywach zaskarżonego orzeczenia.

Na wstępie należy wskazać, że w świetle zaproponowanych przez powódkę i przeprowadzonych przez Sąd I instancji dowodów nie ulega wątpliwości, że strony zawarły ustną umowę, której przedmiotem było wykonanie prac budowlanych na nieruchomości należącej do pozwanej. Okolicznością bezsporną była także określona przez strony wysokość wynagrodzenia należnego powódce za wykonane prace w wysokości 29.500 złotych.

Kwestie sporne wokół których koncentrują się zarzuty apelacji dotyczyły rozstrzygnięcia, czy w ramach rozliczenia prac powód miał prawo domagać się wynagrodzenia kosztorysowego zamiast ustalonego pierwotnie wynagrodzenia ryczałtowego w szczególności na skutek rozszerzenia pierwotnego zakresu prac.

Sąd Okręgowy podziela zarzuty apelacji wskazujące na dokonanie przez Sąd I instancji nietrafnej oceny materiału dowodowego. W ocenie Sądu Okręgowego z materiału dowodowego niniejszej sprawy nie można było wyprowadzić wniosku, że w toku wykonywania prac strony dokonały zmiany pierwotnie ustalonego wynagrodzenia ryczałtowego na wynagrodzenie kosztorysowe. Sąd I instancji błędnie przyjął, że pozwana w sposób jasny i klarowny wyraziła swoją wolę, modyfikując zakres prac i zobowiązując się pokryć ich koszty oraz strony jednoznacznie uznały, iż nie obowiązuje ich już porozumienie z czerwca 2013 roku i tym samym na nowo kształtują więź obligacyjną. Przede wszystkim wniosków w powyższym zakresie nie można było wysnuć w oparciu o treść pisma E. K. z dnia 26 sierpnia 2013 roku, w którym pozwana wniosła o rozliczenie umowy. Trudno bowiem uznać, by w oświadczeniu woli rozliczenia umowy pozwana dała również wyraz swojej woli zmodyfikowania treści zawartej umowy i zmiany ustalonego wynagrodzenia ryczałtowego na wynagrodzenie kosztorysowe. O ile również pozwana
w dniu 24 lipca 2013 roku w związku z przedłużającymi się pracami wniosła o ograniczenie zakresu zaplanowanych prac i w związku z tym zaproponowała sporządzenie nowego wyliczenia, to przedłożony jej kosztorys powykonawczy nie został przez pozwaną uznany.
W piśmie z dnia 17 grudnia 2013 roku (k. 67 akt sprawy, k. 68-69) pozwana wprost odnosząc się do przedstawionego jej kosztorysu powykonawczego, wskazała, iż kosztorys ten jest zupełnie nieprzydatny w sprawie rozliczeń z tytułu wykonanych prac, gdyż nie odnosi się do ceny ryczałtowej określonej w umowie, a nadto stanowi kalkulację opartą na cenach katalogowych, które nie są w żadnej mierze adekwatne do wcześniej ustalonego wynagrodzenia, dokonując następnie zapłaty wynagrodzenia w kwocie 20.374 złotych uznając saldo wynikające z przedłożonej faktury (...) jako niezgodne z umową i stanem faktycznym wykonanych prac.

Brak było również dowodów wskazujących na fakt informowana pozwanej przez powoda o konieczności zmiany umówionego wynagrodzenia, jak również o konieczności podwyższenia wynagrodzenia w stosunku do wynagrodzenia umówionego. Podstawą ustaleń w tym zakresie nie mogły stanowić zeznania świadka M. Ś., bowiem świadek będący pracownikiem powoda nie był upoważniony do składania oświadczeń woli w jego imieniu , a tym samym modyfikowania treści stosunku umownego łączącego pozwaną z powodem i ustalenia wynagrodzenia kosztorysowego w miejsce ryczałtowego. Wskazać przy tym należy, iż o ile świadek twierdził, że informował pozwaną, iż przeprowadzane zmiany spowodują zwiększenie ceny, to nie informował pozwanej o ile ulegnie ona zmianie.
W okoliczności zlecenia przez pozwaną prac dodatkowych nie można było jednocześnie upatrywać złożenia przez pozwaną oświadczenia woli w przedmiocie zawarcia porozumienia zmieniającego rodzaj i wysokość ustalonego wynagrodzenia. Fakt informowania pozwanej o konieczności zwiększenia pierwotnie ustalonej wysokości wynagrodzenia ryczałtowego nie wynika również z pozostałego materiału dowodowego, w szczególności z korespondencji mailowej prowadzonej przez pozwaną ze świadkiem M. Ś., która w żadnym razie nie odzwierciedla modyfikacji wysokości wynagrodzenia. Wskazywana korespondencja mailowa nie może być bowiem zinterpretowana jako zawierająca zgodę na zmianę umowy lub wyjście poza jej zakres. W treści tych pism brak jest tego rodzaju zwrotów i oświadczeń skutkujące przyjęciem takiej zmiany.

Przesądzić zatem należy, że uzgodnione przez strony wynagrodzenie miało charakter wynagrodzenia zryczałtowanego, zaś pomiędzy stronami umowy nie doszło do modyfikacji oświadczeń woli skutkującego przekształceniem ustalonego wynagrodzenia ryczałtowego w wynagrodzenie kosztorysowe. Nie został zawarty żaden aneks do umowy w zakresie zmieniającym przyjęty pierwotnie charakter wynagrodzenia oraz jego wysokość.

Wskazać przy tym należy, że powód, aby domagać się wynagrodzenia wyższego nie mógł poprzestać na sporządzeniu kosztorysu powykonawczego, bowiem nawet wówczas, gdy ostatecznie wartość wykonanych przez niego robót była wyższa od umówionej, nie uzasadniało to samo przez się żądania zapłaty przez pozwaną brakującej różnicy. Domagając się podwyższenia wynagrodzenia winien był wykazać, że zaistniały okoliczności, o których mowa w art. 630 § 1 zd. 2 k.c. Tymczasem analizując stanowisko strony powodowej wyrażane w pozwie oraz kolejnych pismach procesowych, Sąd Okręgowy nie znalazł żadnych takich twierdzeń, które uzasadniałyby uprawnienie do żądania podwyższenia wynagrodzenia.

Wskazać należy, że w umowie o roboty budowlane, uregulowanej w art. 647 i następne k.c., strony mogą określić wynagrodzenie za wykonane roboty jako wynagrodzenie ryczałtowe, przewidziane w art. 632 § 1 k.c., jak też zastrzec możliwość jego modyfikacji, w zależności od zaistnienia konieczności wykonania robót dodatkowych lub zmniejszenia zakresu robót podstawowych. Prawnymi konsekwencjami ukształtowania wynagrodzenia ryczałtowego bez takiej klauzuli jest zarówno niedopuszczalność podwyższenia go, jak też obniżenia, nawet gdyby dochód osiągnięty przez wykonawcę był wyższy od założonego w kalkulacji będącej podstawą określenia wysokości ryczałtu. Istota wynagrodzenia ryczałtowego, wskazująca na zasadę jego niezmienności w toku realizacji umowy, jednolicie była określana w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki: z dnia 26 kwietnia 2007 r., III CSK 366/06; z dnia 14 marca 2008 r., IV CSK 460/07; z dnia 25 marca 2011 r., IV CSK 397/10, niepublikowane). Dopuszczalność podwyższenia ryczałtu, czy rozwiązania umowy z przyczyn niezależnych od stron umowy, przewidziana została w art. 632 § 2 k.c., dotyczy jednak tak znacznej zmiany stosunków, która prowadziłaby do dalece niekorzystnych konsekwencji dla wykonawcy, pozbawiających go w zasadzie umówionego wynagrodzenia,
a nawet poniesienia rażącej straty. Tylko w razie wykazania przez przyjmującego zamówienie, że nawet pomimo dołożenia należytej staranności nie mógł przewidzieć konieczności wykonania innych, aniżeli ujęte w kosztorysie prac, bądź prac w większym zakresie, może domagać się podwyższenia wynagrodzenia. W przeciwnym razie, w braku zaistnienia tych przesłanek, wynagrodzenie umówione ma charakter ostateczny (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 4 lipca 2013 roku, IACa 644/13, Lex numer 1375930). Taka sytuacja nie miała miejsca w rozpoznawanej sprawie. Ze zgromadzonego materiału dowodowego nie wynika, by wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie prac groziłoby powodowi rażącą stratą. Niewątpliwie za zmianę stosunków w rozumieniu powołanego przepisu nie można uznać zmiany zakresu rzeczowego prac w toku wykonywania umowy. Podkreślenia wymaga, że powód nie powoływał się przesłanki wymienione w art. 632 § 2 k.c., wskazując jedynie, iż zmiana zakresu rzeczowego pociągała za sobą akceptację wynikającej stąd zmiany zakresu kwotowego wykonywanych prac. Tymczasem takiej akceptacji ze strony pozwanej nie było. Zważyć również należy, że powód będący profesjonalistą w zakresie prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej polegającej m. in. na wykonywaniu robót budowlanych przed zawarciem umowy nie miał żadnych przeszkód do ustalenia zarówno zakresu prac, jak i ich kosztów. Tymczasem jak wynika z akt sprawy nie wykonał on obmiaru oraz sporządzenia kosztorysu. W trakcie zaś wykonywania prac dodatkowych powód nie zawarł dodatkowej umowy umożliwiającej mu wywiązanie się z własnego obowiązku. W świetle powyższych okoliczności należało uznać, że powód dąży w istocie do przerzucenia na pozwaną odpowiedzialności finansowej za własne błędy, popełnione w trakcie realizacji zawartej umowy.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy w ocenie Sądu Okręgowego stronie powodowej nie udało się wykazać, że doszło do zmiany przedmiotu umowy, ani też że wykonano prace dodatkowe, za które należne jest dodatkowe wynagrodzenie.

W tej sytuacji zdaniem Sądu Okręgowego powód mógł domagać się wyłącznie wynagrodzenia w wysokości określonej w umowie. W sprawie pozostawało poza sporem, że pozwana na poczet należnego powodowi wynagrodzenia dokonała zapłaty kwoty 20.374,00 zł. Różnica pomiędzy wynagrodzeniem uzgodnionym w ramach umowy, tj. 29.500, a uzyskanym przez powoda obejmowała zatem kwotę 9.126 złotych.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten sposób, że zasądzoną w punkcie 1 kwotę 30.881,58 zł obniżył do kwoty 9.126 zł. W pozostałym zakresie apelacja podlegała oddaleniu.

Zważywszy na wynik kontroli instancyjnej o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.561,50 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, uznając, iż apelująca wygrała ostatecznie sprawę w 30%, z zasądzonej bowiem kwoty 30.881,58 zł ostatecznie na rzecz apelującej zasądzono kwotę 9.126 zł.