UZASADNIENIE

Powód M. K. wniósł o zasądzenie od pozwanych A. P. i S. P. solidarnie kwoty 100.000 zł, wynikającej z weksla stanowiącego zabezpieczenie umowy depozytu nieprawidłowego z dnia 21 grudnia 2000 r., w wykonaniu której S. S.przekazał pozwanej A. P. kwotę 800.000 zł. Powód wskazał także, że w dniu 7 stycznia 2008 r. zawarł ze S. S.umowę powierniczego przelewu wierzytelności na podstawie której nabył wierzytelność w wysokości 100.000 zł.

Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 12 sierpnia 2008 r. Sąd Okręgowy nakazał pozwanym A. P. i S. P., aby solidarnie zapłacili powodowi kwotę 100.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 22 lipca 2008 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 4.867 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Od powyższego nakazu zarzuty wniósł pozwany, domagając się jego uchylenia i oddalenia powództwa. Zarzucił m.in., że umowa z dnia 21 grudnia 2000 r., jako umowa pozorna, jest nieważna; że pieniądze wskazane w umowie depozytu nieprawidłowego nigdy nie zostały pozwanej przekazane; że weksel nie został wypełniony zgodnie z deklaracją wekslową.

Po uchyleniu nakazu zapłaty w stosunku do pozwanej, z uwagi na niemożność doręczenia jej nakazu zapłaty w kraju, pozwana działająca przez kuratora dla nieznanej z miejsca pobytu wniosła odpowiedź na pozew, domagając się oddalenia powództwa. Podniosła zarzuty tożsame w swej treści z podniesionymi przez S. P..

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy:

- utrzymał w mocy w całości opisany wyżej nakaz zapłaty - w stosunku do pozwanego S. P.;

- zasądził od pozwanej A. P. na rzecz powoda M. K. kwotę 100.000 zł złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 22 lipca 2008 roku do dnia zapłaty wskazując, że jej odpowiedzialność jest solidarna z pozwanym S. P. na podstawie nakazu zapłaty z dnia 12 sierpnia 2008 r. wydanego do sygn. akt I Nc 167/08;

- rozliczył koszty procesu.

Sąd I instancji poczynił szczegółowe ustalenia, z których wynika, iż pozwany S. P. i S. S.wspólnie prowadzili działalność gospodarczą - od 1992 r. w formie spółki cywilnej (...), a od 1998 r. w (...) Spółki z o.o.. W 2001 r. ta ostatnia spółka miała problemy finansowe, z uwagi na które pozwany namówił swoją córkę – pozwaną A. P., by na bazie upadającej spółki (...) rozpoczęła prowadzenie własnej działalności w ramach Gospodarstwa Rolnego (...) w L.. Na uruchomienie planowanego przedsięwzięcia pozwana zaciągnęła kredyty bankowe, którego zabezpieczeniem było poręczenie udzielone przez spółkę cywilną (...) do kwoty 500.000 zł. Poręczenie w imieniu spółki podpisał pozwany i S. S. W zamian za udzielenie tego poręczenia S. S.zażądał od pozwanych korzyści majątkowej w postaci kwoty 1.000.000 zł.

Dnia 15 lipca 2001 r. pozwany S. P. wystawił pisemne oświadczenie, w którym zobowiązał się do zwrotu S. S.lub jego najbliższej rodzinie kwoty 1.000.0000 zł lub jej równowartość w euro tj. 250.000 euro, płatnej w pięciu ratach.

W październiku 2001 r. pozwana A. P., pozwany S. P. i S. S.udali się do K., do kancelarii radcy prawnego S., gdzie A. P. i S. S.- w obecności pozwanego - podpisali umowę depozytu nieprawidłowego..Umowa została antydatowana, opatrzono ją datą 21 grudnia 2000 r.

W umowie wskazano, że składający – S. S.oddaje przechowawcy - A. P. na przechowanie pieniądze w kwocie 800.000 zł; że podpisanie umowy przez przechowawcę stanowi potwierdzenie odbioru pieniędzy stanowiących jej przedmiot;, że składający upoważnia przechowawcę do rozporządzania przekazanymi mu pieniędzmi, które z chwilą przekazania stają się jego własnością, zgodnie z dyspozycją art. 845 kc; że umowa została zawarta na czas nieoznaczony i może zostać rozwiązana w każdym czasie; że umowa może zostać wypowiedziana przez każdą ze stron z zachowaniem 2 miesięcznego terminu wypowiedzenia ze skutkiem na koniec miesiąca kalendarzowego; że celem zabezpieczenia zwrotu pieniędzy przechowawca składa do dyspozycji składającego weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową (umowa wekslowa) poręczony przez S. P.; że w przypadku niezwrócenia przez składającego pieniędzy oddanych a przechowanie, pomimo zaistnienia obowiązku dokonania zwrotu, w terminie określonym w umowie, składający ma prawo wypełnić weksel na sumę wekslową równą kwocie określonej w § 1 pkt 1 umowy, a także umieścić na wekslu inne klauzule wekslowe zgodnie z podpisaną przez strony deklaracją wekslową.

Na zabezpieczenie wykonania umowy pozwana A. P. wystawiła 8 sztuk weksli in blanco, każdy z nich został poręczony przez pozwanego. Następnie weksle zostały zdeponowane w kancelarii radcy prawnego S. w K..

Sąd ustalił, że S. S.nie przekazał pozwanej kwoty 800.000 zł wskazanej umowie, ani w dacie jej podpisania, ani w żadnym innym terminie.

Z dalszych ustaleń Sądu wynika, że S. S.złożył pozwanej oświadczenie o wypowiedzeniu umowy depozytu nieprawidłowego w lutym 2004 r. i wezwał ją do zwrotu całej kwoty stanowiącej przedmiot depozytu.

Wreszcie Sąd ustalił, że w dniu 7 stycznia 2008 r. powód zawarł ze S. S.umowę powierniczego przelewu wierzytelności, na podstawie której S. S.przelał na jego rzeczy wierzytelność w stosunku do pozwanych A. P. i S. P. w wysokości 100.000 zł, wraz z wszelkimi prawami związanymi z tą wierzytelnością, w tym odsetki, koszty i zabezpieczenia w zamian za zapłacenie przez nabywcę (powoda) ceny w wysokości 50% należności głównej tj. kwoty 50.000 złotych w terminie 6 miesięcy od daty uzyskania prawomocnego tytułu wykonawczego. W § 4 pkt 6 i 7 umowy zawarto zapis, iż zbywca - przenosi na nabywcę część weksli in blanco stanowiących zabezpieczenie umowy depozytu nieprawidłowego, opatrzonych podpisem dłużnika oraz jego poręczyciela S. P., w ilości 1 sztuka. Nabywca jest uprawiony do wypełnienia wskazanego weksla i wezwania dłużnika do jego wykupu, jak również do dochodzenia sumy wekslowej w toku postępowania.

W piśmie z tej samej daty S. S.zawiadomił pozwaną o dokonaniu cesji wierzytelności na rzecz powoda wysokości wskazanej w umowie. W treści pisma podał, że do przeniesienia wierzytelności doszło z dniem 4 kwietnia 2008 r.

Dnia 30 czerwca 2008 r. powód wypełnił wystawiony przez pozwaną weksel in blanco na kwotę 100.000 zł z terminem płatności oznaczonym na dzień 21 lipca 2008 r.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy uznał zgłoszone roszczenie za uzasadnione.

W pierwszej kolejności Sąd ocenił, że powód nie korzysta ze szczególnej ochrony przewidzianej art. 17 Prawa wekslowego. Wierzytelność powoda nie została bowiem nabyta w drodze indosu, a zwykłego przelewu. Powód nabył bowiem wierzytelność na podstawie umowy cesji i w wykonaniu tej umowy otrzymał weksel, który następnie sam wypełnił. W sprawie zatem zastosowanie znajduje art. 509 kc i nast. kc, w tym art. 513 § 1 kc.

Następnie Sąd wskazał, że podnoszone przez pozwanych zarzuty spowodowały, że spór między stronami przeniósł się na grunt stosunku podstawowego. Oznacza to, że ocenie w sprawie podlega w zasadzie istnienie wierzytelności będącej podstawą wypełnienia weksla.

Oceniając zarzut pozwanych pozorności umowy z dnia 21 grudnia 2000 r. Sąd Okręgowy, po omówieniu przesłanek objętych treścią art. 83 § 1 kc wskazał, że z dokonanych w sprawie ustaleń faktycznych wynika, iż przesłanki te zachodzą. Celem zawarcia umowy depozytu nieprawidłowego było uniknięcie podejrzeń ze strony innych osób, że umowa została zawarta w związku z kredytem bankowym pozwanej, który otrzymała w 2001 r. Nadto S. S.i pozwana byli zgodni co do tego, że umowa nigdy nie zostanie wykonania, a w rzeczywistości ma inne przeznaczenie, które nie zostało ujawnione na zewnątrz.

Pomimo jednak pozorności umowy powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Zgodnie bowiem z art. 83 § 2 kc pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia woli, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabyła prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze. W sprawie nie zostało wykazane, by powód nabywając sporną wierzytelność działał w złej wierze.

Za bezzasadne uznał Sąd Okręgowy pozostałe zarzuty pozwanych, w tym, że pozwana zawierając umowę z 21 grudnia 2000 r. miała działać pod wpływem groźby, że zobowiązanie wynikające z weksla uległo przedawnieniu, że weksel został wypełniony niezgodnie z deklaracją wekslową.

Od powyższego orzeczenia skutecznie apelację wniosła jedynie pozwana, wnosząc o jego zmianę poprzez uchylenie wydanego w sprawie nakazu zapłaty i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, z uwzględnieniem kosztów postępowania apelacyjnego.

Apelująca zarzuciła:

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 83 § 1 i 2 k.c. i art. 513 § 1 k.c. poprzez ich błędną wykładnię wyrażająca się w przyjęciu, że art. 83 § 2 k.c. przewiduje ochronę osoby działającej w dobrej wierze dokonującej odpłatnej czynności prawnej na podstawie pozornego oświadczenia, znajduje zastosowanie w wypadku nabycia wierzytelności w drodze przelewu, pomimo regulacji art. 513 § 1 k.c., który to przepis wskazuje, że dłużnikowi przysługują względem nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty przysługujące mu względem zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie;

- naruszenie prawa procesowego art. 233 k.p.c. poprzez: błąd w ustaleniach faktycznych będących podstawą rozstrzygnięcia, wyrażający się w przyjęciu, iż powód nabywając wierzytelności z weksla odS. S.pozostawał w dobrej wierze;

- art. 232 zd. 2 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie przez Sąd I instancji postępowania dowodowego z urzędu w celu wyjaśnienia kwestii dobrej wiary powoda w nabyciu wierzytelności od S. P..

Powód wniósł o oddalenie apelacji pozwanej i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Wyrokiem z dnia 1 kwietnia 2011 r. Sad Apelacyjny oddalił apelację pozwanej i zasądził do niej na rzecz powoda koszty postępowania apelacyjnego.

Na skutek skargi kasacyjnej wniesionej przez pozwaną Sąd Najwyższy, wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2012 r., uchylił wyrok Sądu odwoławczego w części oddalającej apelację pozwanej oraz w części dotyczącej kosztów postępowania apelacyjnego.

Przy ponownym rozpoznaniu apelacji pozwana A. P. i powód podtrzymali swoje stanowiska oraz wnioski.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja pozwanej nie może odnieść zamierzonego skutku.

W pierwszej kolejności podzielić należy ocenę Sądu I instancji, że powód nie korzysta z ochrony przewidzianej art. 17 Prawa wekslowego, skoro powód nabył od S. S.wierzytelność wynikającą z umowy nazwanej umową depozytu nieprawidłowego na mocy przelewu i w jej wykonaniu otrzymał niewypełniony weksel. W tym stanie rzeczy, na skutek zarzutów pozwanych spór między stronami przeniósł się na grunt stosunku podstawowego.

W tym stanie rzeczy kluczowe znaczenie w sprawie ma ocena przesłanek określonych art. 83 § 2 kc, zgodnie z którym pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze. Nawet bowiem przy przyjęciu zasadności zarzutów pozwanej co do pozorności umowy depozytu nieprawidłowego, przy przyjęciu istnienia przesłanek określonych w/w przepisem, roszczenie powoda jest uzasadnione.

W tej części ustalenia faktyczne dokonane w pierwszej instancji Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne. Nie budzi jakichkolwiek wątpliwości, że nabywając wierzytelność od S. S.powód nie wiedział o wzajemnych relacjach finansowych pomiędzy zbywcą a pozwanymi, o okolicznościach faktycznych, w których doszło do zawarcia spornej umowy, w tym o rzeczywistych celach zawarcia tej umowy i fakcie, że w rzeczywistości pozwanej nie zostały wręczone jakiekolwiek środki finansowe. W sprawie brak jakichkolwiek dowodów, z których wynikałaby wiedza powoda w tym zakresie, jak też, by zachodziły tego rodzaju okoliczności, że powód mógł podejrzewać i dowiedzieć się o rzeczywistej treści stosunków pomiędzy zbywca, a pozwanymi. Podkreślenia wymaga, że sami pozwani nie zaoferowali żadnego dowodu dla wykazania złej wiary powoda.

Zasadnie powołuje Sąd I instancji okoliczność, że po raz pierwszy pozwani uzewnętrznili zastrzeżenia co do ważności umowy z dnia 21 grudnia 2000 r. już po zawarciu umowy przelewu wierzytelności. Wszelkie natomiast sugestie apelującej, które miałyby prowadzić do obalenia domniemania dobrej wiary powoda są chybione. W szczególności twierdzenie, że wyłącznie z faktu młodego wieku powoda i braku jego rozeznania z obrotem wekslowym, w kontekście wartości nabytej wierzytelności, wynikać ma niewiarygodność twierdzenia powoda o braku wiedzy co do rzeczywistej treści stosunków między zbywca a pozwanymi - jest niewystarczające dla przyjęcia, iż powód działał w złej wierze. Dla poczynienia postulowanego przez apelująca domniemania faktycznego niezbędne byłoby istnienie takiego ciągu innych faktów, które w oczywisty sposób prowadziłoby do pożądanych przez apelującą wniosków. W sprawie jakichkolwiek faktów mogących rodzić wątpliwości co do prawdziwości twierdzenia powoda w tym zakresie nie ujawniono.

Bezzasadny jest także zarzut naruszenia art. 232 kpc. Zważyć należy, że sama pozwana wykazała bierność w toku postępowania dowodowego w zakresie kwestionowanych okoliczności faktycznych. Z kolei prowadzenie z urzędu postępowania dowodowego należy do dyskrecjonalnej władzy sędziego. W obowiązującym kontradyktoryjnym modelu postępowania sądowego o rodzaju i zakresie roszczenia decyduje powód, a ciężar udowodnienia twierdzeń spoczywa na tej stronie, która je zgłasza. Zaznaczyć zatem należy, że zgodnie z art. 6 kc w zw. z art. 7 kc, ciężar wykazania, że powód nabywając sporną wierzytelność działał w złej wierze, obciążała pozwanych.

Stosownie do treści art. 232 kpc, sąd z urzędu może wprawdzie dopuścić dowód, ale powinien czynić to tylko pomocniczo i w sytuacjach wyjątkowych. Nadto uprawnienie do dopuszczenia dowodu z urzędu może przekształcić się w obowiązek w sytuacjach szczególnych (jak np. koluzja), które w niniejszej sprawie nie występują.

W pełni także należy podzielić ocenę prawną dokonaną przez Sąd I instancji z odwołaniem się do treści art. 83 § 2 kc. Oczywiście bezzasadna jest ta części argumentacji apelującej pozwanej, która zmierza do wykazania, że art. 513 § 1 kc jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 83 § 2 kc. Relacja między tymi przepisami jest odwrotna.

Z art. 513 § 1 kc wynika, że dłużnikowi przysługują przeciwko nabywcy wierzytelności wszelkie zarzuty, które miał przeciwko zbywcy w chwili powzięcia wiadomości o przelewie. Dłużnik może zatem wywodzić, że czynność prawna (umowa obligacyjna), którą cesjonariusz traktuje jako podstawę przelewanej wierzytelności, jest bezwzględnie nieważna. W sytuacji natomiast gdy cesjonariusz w dobrej wierze nabył od cedenta wierzytelność odpłatnie, może on skutecznie domagać się od dłużnika spełnienia świadczenia (art. 83 § 2 kc). Dłużnik nie będzie mógł w tym wypadku powołać się wobec cesjonariusza na to, że czynność prawna kreująca stosunek zobowiązaniowy, z którego wynika cedowana wierzytelność, jest nieważna z powodu jej pozorności.

Zważyć należy, że to na skutek celowego i świadomego działania dłużnika doszło do zawarcia umowy pozornej, skoro dla przyjęcia istnienia nieważności umowy z tej przyczyny niezbędne jest, niedostępne osobom trzecim, porozumienie obu stron umowy, że składane oświadczenia woli nie mają wywoływać zwykłych skutków prawnych. W takiej sytuacji ochronie musi podlegać nabywca wierzytelności, przed którym to porozumienie było ukryte.

Z powyższych względów apelacja pozwanej nie może odnieść skutku.

Niezależnie od powyższego wskazać należy, że także pozostałe ustalenia Sądu I instancji - za wyjątkiem ustalenia, że do zawarcia umowy z dnia 21 grudnia 2000 r. doszło wobec uzależnienia udzielenia poręczenia przez S. S.od otrzymania kwoty 1.000.000 zł. – Sąd Apelacyjny przyjmuje za własne.

W ocenie Sądu II instancji w sprawie nie doszło do wykazania przez pozwanych twierdzenia, że S. S.miał otrzymać 1.000.000 zł za zgodę na poręczenie kredytu dla pozwanej. W szczególności porównanie kolejności dokonywania poszczególnych czynności przez S. S. i pozwanych czyni niewiarygodnym przedmiotowe twierdzenie, jeżeli zważyć, że w sprawie nie wykazano korelacji czasowej pomiędzy uzyskaniem przez pozwaną kredytu a powstaniem przedmiotowej wierzytelności. Nie budzi natomiast wątpliwości, że pomiędzy S. S.a S. P. doszło do bliżej nieokreślonych rozliczeń w związku z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą oraz przejęciem majątku stanowiącego podstawę tej działalności przez A. P.. Z tych rozliczeń wynika zatem wierzytelność, o której mowa w oświadczeniu pozwanego z dnia 15 lipca 2001 r. i która była podstawą zawarcia pozornej umowy, antydatowanej na dzień 21 grudnia 2000 r.

W pozostałej części ustalenia faktyczne Sądu I instancji są trafne, wynikają z przeprowadzonych w sprawie dowodów, których ocena mieści się w granicach wyznaczonych art. 233 kpc.

W oparciu o te ustalenia Sąd Okręgowy dokonał prawidłowej oceny prawnej umowy z dnia 21 grudnia 2000 r., jak też dotyczącej zarzutów podniesionych przez pozwanych.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 kpc, orzekł jak w sentencji.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik postępowania (art. 98 § 1 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc), a na zasądzone koszty składają się opłaty tytułem wynagrodzenia pełnomocnika powoda za dwukrotne postępowanie apelacyjne oraz postępowanie ze skargi kasacyjnej (§ 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust1. pkt 2 i § 12 ust.4 pkt 1Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 z późn. zm).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE