UZASADNIENIE

(w całości)

Sąd Okręgowy w Częstochowie, wyrokiem z dnia 18 grudnia 2015 r., sygn. akt II K 126/13, po rozpoznaniu sprawy:

J. K., oskarżonego o popełnienie przestępstwa z art. 258 § 1 k.k. (pkt I), przestępstwa z art. 286 §1 k.k. w związku z art. 294 § 1 k.k. w związku z art. 270 § 1 k.k. w związku z art. 271 § 1 i 3 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. przy zastosowaniu art. 12 k.k. przy zastosowaniu art. 65 §1 k.k. i art. 64 § 1 k.k. (pkt IV), przestępstwa z art. 299 § 1, 5 i 6 kk przy zastosowaniu art. 12 k.k. przy zastosowaniu art. 65 § 1 k.k. i art. 64 § 1 k.k. (pkt V),

M. D., oskarżonej o popełnienie przestępstwa z art. 258 § 1 k.k. (pkt I), przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w związku z art. 286 § 1 k.k. i z art. 286 § 1 k.k. w związku z art. 294 § 1 k.k. w związku z art. 270 § 1 k.k. w związku z art. 271 § 1 i 3 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. przy zastosowaniu art. 12 k.k. i art. 65 § 1 k.k. (pkt VI), przestępstwa z art. 18 § 3 k.k. w związku z art. 299 § 1, 5 i 6 k.k. i z art. 299§ 1, 5 i 6 k.k. przy zastosowaniu art. 12 k.k. i art. 65§1 k.k. (pkt VII), przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w związku z art. 271 § 1 i 3 k.k. w związku z art. 11 § 2 k.k. przy zastosowaniu art. 12 k.k. i art. 65 § 1 k.k. (pkt VIII), przestępstwa z art. 299§ 1, 5 i 6 k.k. przy zastosowaniu art. 12 k.k. i art. 65 par. 1 k.k. ,(pkt IX), uniewinnił oskarżonych od dokonania wszystkich zarzucanych im czynów, a kosztami procesu obciążył Skarb Państwa.

Powyższy wyrok zaskarżony został w całości na niekorzyść wszystkich oskarżonych apelacją prokuratora.

Apelujący, wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, zarzucił mu:

1. obrazę art. 7 k.p.k. w zw. z art. 92 k.p.k., która miała wpływ na treść orzeczenia, polegającą na dowolnej, wbrew zasadom prawidłowego rozumowania oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego ocenie zebranego w sprawie materiału dowodowego, która spowodowała, że Sąd Okręgowy uznał po merytorycznej weryfikacji wybranych dowodów, w szczególności w postaci fragmentów wyjaśnień oskarżonych, że swoimi zachowaniami nie wyczerpali znamion zarzucanych im przestępstw, podczas gdy z analizy pełnych wyjaśnień oskarżonych, zeznań świadków: E. S., J. J., M. K., L. K., R. C., Z. C. i R. K. oraz wyroków Sądu Okręgowego wC., sygn. akt (...) i Sądu Okręgowego w K., sygn. akt (...), zawiadomienia Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w K. wraz z załącznikami wynika, że wszyscy oskarżeni świadomie:

-: brali udział w zorganizowanej grupie przestępczej mającej na celu popełnienie przestępstw przeciwko dokumentom, polegającym na poświadczaniu nieprawdy i podrabianiu faktur VAT dokumentujących zakup i sprzedaż oleju napędowego i benzyny,
-: w imieniu reprezentowanych przez siebie podmiotów gospodarczych przyjmowali i ewidencjonowali poświadczające nieprawdę lub podrobione faktury VAT kupna paliw, dokumentujące transakcje gospodarcze, które nie miały miejsca,

a nadto G. J. i J. K. w imieniu reprezentowanych przez siebie podmiotów gospodarczych wystawiali faktury VAT sprzedaży tak nabytych paliw

2. obrazę przepisu art. 424 § 1 k.p.k., która miała wpływ na treść zaskarżonego wyroku, polegającą na zaniechaniu przez Sąd Okręgowy dokonania oceny dowodu w postaci wyroku Sądu Okręgowego w C. z dnia 2 października 2012 roku. sygn. akt (...), z treści którego wynika, że oskarżony G. J. został prawomocnie skazany min. za posługiwanie się dokumentami dokumentującymi transakcje gospodarcze, które nie miały miejsca, w tym poświadczającymi nieprawdę fakturami VAT, sprzedaży paliw wystawionymi dla PHU (...) G. J. i przez PPHU (...) Sp. z o.o., co pozostaje w łączności przedmiotowej z zarzutem nr 2 aktu oskarżenia złożonego w niniejszej sprawie, dotyczącym wystawienia w imieniu PHU (...) poświadczających nieprawdę faktur VAT sprzedaży tych samych paliw,

3. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na treść zaskarżonego wyroku poprzez błędną ocenę wyjaśnień oskarżonych G. J., J. K. i M. D., polegającą na mylnym uznaniu, że nie mieli świadomości, że w imieniu reprezentowanych przez siebie podmiotów gospodarczych przyjmowali i ewidencjonowali poświadczające nieprawdę lub podrobione faktury VAT kupna paliw, dokumentujące transakcje gospodarcze, które nie miały miejsca oraz wystawiał faktury VAT sprzedaży tak nabytych paliw, a nadto, że nie brali udziału w zorganizowanej grupie przestępczej z przypisaną im w tej grupie rolą, podczas gdy z innych dowodów zebranych w niniejszym postępowaniu karnym wynika wniosek odmienny.

Stawiając te zarzuty apelujący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny stwierdził, co następuje.

Apelacja prokuratora okazała się zasadna w zakresie dotyczącym G. J. oraz M. D. i dlatego skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku w odniesieniu do tych oskarżonych. W stosunku do oskarżonego J. K. wniesiony środek odwoławczy nie zasługiwał na uwzględnienie.

Uzasadniając zarówno przyczyny uchylenia zaskarżonego wyroku w stosunku do G. J. i M. D. jak i utrzymania zaskarżonego wyroku części dotyczącej J. K., Sąd Apelacyjny ograniczy się do kwestii związanych z czynami przeciwko wiarygodności dokumentów. Specyfika niniejszej sprawy powoduje, że rozważania na temat ewentualnej odpowiedzialności oskarżonych za udział w zorganizowanej grupie przestępczej i pranie brudnych pieniędzy są uzależnione od przypisania im popełenienia wymienionych wcześniej przestępstw. Stąd też rozstrzyganie o odpowiedzialności G. J. i M. D. za czyny z art. 258 k.k. i art. 299 k.k. jest na obecnym etapie postępowania przedwczesne. Z tych samych powodów uniewinnienie oskarżonego J. K. od popełenienia przestępstwa zarzucanego mu w pkt IV w realiach niniejszej sprawy uwalnia go od odpowiedzialności za przestępstwa zarzucane mu w pkt I i V.

Przed odniesieniem się do istoty sprawy przypomnieć należy, że w chwili obecnej nietrzymanie przez uzasadnienie wyroku standardów z art. 424 k.p.k. nie może stanowić podstawy uchylenia wyroku. Stąd też nie ma potrzeby szerszego wypowiadania się na temat zasadności zarzutu obrazy art. 424 § 1 k.p.k. Tym bardziej, że apelujący porusza w nim kwestię, która stanowi również przedmiot zarzutu obrazy art. 7 k.p.k.

Przechodząc do meritum, zacząć należy od tego, że bez wątpienia firmowanie przez oskarżonych podmiotów gospodarczych, które zostały wykorzystane do działań polegających na podrabianiu i wystawianiu poświadczających nieprawdę dokumentów jest istotną poszlaką mogącą wskazywać na sprawstwo oskarżonych, ale samodzielnie nie dowodzi jeszcze winy oskarżonych. Stąd też przy braku innych dowodów wiążących oskarżonego J. K. z wystawianiem, przyjmowaniem, ewidencjowaniem podrobionych lub poświadczających nieprawdę faktur, sam fakt bycia właścicielem czy też wspólnikiem spółki nie jest wystarczający do przypisania temu oskarżonemu odpowiedzialności karnej. Stanowisko Sądu Okręgowego wyrażające się w uniewinnieniu J. K. od zarzucanych mu czynów jest zatem słuszne, a apelujący nie przedstawił żadnych argumentów, które pozwalałyby je skutecznie podważać. Argumentów takich nie mogą stanowić prowadzone bez oparcia dowodowego dywagacje skarżącego i bezrefleksyjnie powoływane fakty. Ma racje apelujący, że kupowanie podmiotu gospodarczego, tak samo zresztą jak prowadzenie każdej działalności gospodarczej jest ze swej istoty ukierunkowanie na osiąganie zysku. Nie oznacza to jeszcze, że podejmując takie działania oskarżony J. K. miał na celu popełnienie zarzucanych mu przestępstw. Doświadczenie życiowe pokazuje przecież, że sam fakt posiadania firmy, zwłaszcza takiej, która pozwala prowadzić działalność w obszarach koncesjonowanych, może stanowić wartość stanowiącą wkład w prowadzenie wspólnej działalności gospodarczej. Nie jest też niczym nadzwyczajnym, gdy formalny właściciel firmy nie zajmuje się osobiście faktycznym prowadzeniem jej działalności. Również to, że oskarżony miał się pojawiać na stacji paliw prowadzonej przez M. i G. J., a nawet w okresie „niepowrotu” do zakładu karnego otrzymywać od M. J. pieniądze na utrzymanie, nie oznacza jeszcze, że w tym czasie prowadził przestępczą działalność. Oceniając zatem linię obrony J. K., nie można pomijać tego, co wynika z zeznań E. S. – pracownika kontroli skarbowej (k.143 – 149) oraz dokumentacji skarbowej. Dowody te wskazują, że J. K. udzielił L. K. pełnomocnictwa do prowadzenia i (...) firmą (...), które zostało złożone w I Urzędzie Skarbowym w G. w dniu 17 października 2002 r., a w dniu 5 lutego 2004 r. zbył swoje udziały R. K.. Powyższe koresponduje z zeznaniami L. K., który stwierdził, że formalnie prezesem firmy był J. K., ale „całą moc decyzyjną i wszystkie polecenia otrzymywał od R. K.”. To wyłącznie R. K. zajmował się wszystkimi sprawami związanymi z kontrahentami, to on mówił mu na co ma wystawić fakturę i na jaką firmę (k. 612 – 616) i to on „nieformalnie” zatrudnił go spółce (...) (k. 2414). Wbrew oczekiwaniom skarżącego o wadliwości ustaleń faktycznych Sądu pierwszej instancji nie świadczy podnoszony przez świadka J. J. fakt dostarczania przez J. K. paliwa do firmy (...). Przeciwnie, przedstawione przez świadka okoliczności dostaw zdają się przemawiać na korzyć J. K.. Po pierwsze, dostawy, o których mówił J. J.miały miejsce w dniach 30 maja 2003 r. i 30 września 2003 r., a więc w okresie nieobjętym postawionymi oskarżonym zarzutami. Po drugie, z zeznań J. J. wynika, że faktury, które otrzymał był podpisane przez L. K. i co najważniejsze nie były to faktury „puste”, lecz dokumentowały faktyczne dostawy paliwa.

Mie można wreszcie zapominać o tym, że oskarżony J. K. przez pewien czas pozbawiony wolności i nie miało to żadnego wpływu na funkcjonowanie przestępczego procederu, w którym miałby uczestniczyć.

Dlatego też, nie podzielając zarzutów apelacji prokuratora, Sąd Apelacyjny w stosunku dotyczącym J. K. zaskarżony wyrok utrzymał w mocy, a kosztami procesu za postępowanie odwoławcze obciążył w tej części Skarb Państwa.

Inaczej rzecz natomiast przedstawia się sytuacja oskarżonego G. J. i oskarżonej M. D., choć i tu zauważyć trzeba, że apelujący starając się zanegować trafność skarżonego wyroku nie wykazuje, jaki wpływ na jego treść mogły mieć niektóre z podnoszonych okoliczności. Najlepszym tego przykładem jest skazanie oskarżonego G. J. wyrokiem Sądu Okręgowego w K., (...) za przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 286 § 1 k.k. i art. 310 § 2 k.k. w z art. 11 § 2 k.k. i 12 k.k. popełnione w okresie od początku października do 8 listopada 2006 r. To, że oskarżony popełnił przestępstwo polegające na założeniu w siedzibie spółki (...) terminala do dokonywania płatności kartami płatniczymi i wykorzystywaniu go do wyłudzania pieniędzy przy użyciu podrobionych kart kredytowych i za pomocą wprowadzenia w błąd co do autentyczności i faktycznego zaistnienia transakcji handlowych, w żadnym wypadku nie dowodzi jeszcze tego, że musiał świadomie uczestniczyć w obrocie paliwem z wykorzystaniem podrobionych i poświadczających nieprawdę faktur VAT.

Nie ulega wątpliwości, iż tym co różni sytuację tych oskarżonych od sytuacji J. K. jest to, że G. J. i M. D. realizowali znamiona przedmiotowe zarzucanych im czynów przeciwko wiarygodności dokumentów. Naturalną konsekwencją tego jest odwrócenie kierunku dowodzenia i przeniesienie na oskarżonego ciężaru wykazania, że nie miał świadomości przestępczego charakteru swojego działania. Jest przecież rzeczą oczywistą, iż w zdecydowanej większości spraw ustalenie np., że sprawca zabiera cudzą rzecz i postępuje z nią jak właściciel, że niszczy cudzą rzecz, że uderza inną osobę, jest w zasadzie równoznaczne z przypisaniem mu winy i to sprawca chcąc uniknąć odpowiedzialności karnej musi wykazać, że realizując przedmiotowe znamiona przestępstwa kradzieży, zniszczenia mienia, uszkodzenia ciała, jednak nie działał z zamiarem popełenienia przestępstwa. Podobnie jest w niniejszej sprawie, choć tak, jak w każdej innej, uwzględniać trzeba niepowtarzalną specyfikę jej okoliczności faktycznych.

Oceniając zatem linię obrony oskarżonych, sprowadzającą się w istocie rzeczy do przerzucenia całości odpowiedzialności na nieżyjącego M. J. i przedstawienia siebie, jako osób, które wbrew swojej formalnej pozycji w firmie zajmowały się czynnościami technicznymi i nie miały nawet powodów przypuszczać, że w uczestniczą w procederze wykorzystującym podrobione i poświadczające nieprawdę dokumenty, nie można oczywiście tracić z pola widzenia braków dowodowych, których chociażby ze względu na śmierć M. J. czy też M. L. nie da się uzupełnić, a wynikające stąd wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść oskarżonych. Nie zwalania to jednak Sądu z krytycyzmu w podejściu do linii obrony oskarżonych, która z punktu widzenia osoby dysponującej przeciętną wiedzą i doświadczeniem życiowym zdaje się razić naiwnością. To, że na stacji paliw prowadzonej przez oskarżonych odbywał się faktyczny obrót paliwami, nie dowodzi jeszcze ich niewiedzy o rzeczywistym stanie rzeczy. Tym bardziej, gdy uwzględni się to, że transakcje dokumentowane podrobionymi i poświadczającymi nieprawdę fakturami nie były zdarzeniami jednostkowymi i przypadkowymi, dotyczącymi marginalnej ilości obracanego paliwa.

Przy ocenie materiału dowodowego i dokonywaniu ustaleń faktycznych uszło uwagi sądu, że: z zawartych w aktach sprawy informacji wynika, że już w lipcu 2007 r. stan zdrowia M. J., był na tyle zły, iż uniemożliwiał mu udział w postępowaniu karnym (zaświadczenie lekarskie biegłego lekarza sądowego z zakresu onkologii z dnia 30 lipca 2007 r., k 95), zaś z zeznań konkubiny ojca oskarżonego – M. K. wynika, że w czasie choroby M. J. miał przebywać z nią w S., skąd przy pomocy G. J. miał telefonicznie organizować dostawy i sprzedaż paliw (k. 2567). Już tylko to zdaje się wykluczać, aby oskarżony nie miał wiedzy o rzeczywistej działalności firm, z którymi był związany.

Jakkolwiek z uwagi na uwarunkowania procesowe, a to sposób rozstrzygnięcia w wyroku z dnia 28 listopada 2012 r., (...) kwestii odpowiedzialności oskarżonego za ten „wycinek” zarzucanej mu przestępczej działalności, który dotyczył faktur mających pochodzić od firmy (...), wyrok wydany przez Sąd Okręgowy w C. w sprawie (...) zdaje się nie mieć bezpośredniego znaczenia dla oskarżonego w niniejszej sprawie, to jednak trudno byłoby zignorować okoliczności dotyczące przestępstwa, za które G. J. został skazany w tej sprawie. Gdy uwzględni się opisywaną przez L. K. „współpracę” z G. J. związaną z wystawianiem poświadczających nieprawdę faktur i dokonywaniem operacji finansowych mających uwiarygodniać pozorne transakcje, to brak racjonalnych powodów do bronienia tezy, że pozostałe fikcyjne faktury nie mogły budzić wątpliwości oskarżonego.

Nie można w końcu zapominać o tym, że oskarżony od samego początku zdawał sobie sprawę z tego, że zarejestrowana przez niego firma (...) z założenia miała być wykorzystywana do dokumentowania pozornych transakcji między tym podmiotem gospodarczym a firmą (...). Z samej treści uzasadnienia skarżonego wyroku ( str. 23 uzasadnienia), wynika zresztą, że M. J. miał przekazywać M. D. poświadczające nieprawdę faktury VAT sprzedaży paliw wystawione przez PHU (...).

Oceniając linię obrony oskarżonej M. D. nie można pomijać znajdujących się aktach niniejszej sprawy materiałów ze sprawy toczącej się przeciwko niej i M. J. przed Sądem Rejonowym w Bielsku – Białej, sygn. akt IX K 1613/05, które uszły uwadze Sądu Okręgowego. Wydanym w tej sprawie wyrokiem M. D. została skazana w dniu 31 stycznia 2006 r. za czyn z art. 23 ust 1 ustawy o systemie monitorowania o kontroli jakości paliw ciekłych. Treść wyjaśnień, jakie oskarżona złożyła w tej sprawie w dniu 16 listopada 2005 r. zdaje się przeczyć kreowanemu obecnie przez oskarżoną obrazowi jej roli w spółce (...), sprowadzającej się wyłącznie wykonywania pracy księgowej. Będąc przesłuchiwana w dniu 16 listopada 2005 r. ( k.2222 – 2224) M. D. nie składała swoich wyśnień z pozycji osoby wykonującej czynności usługowe dla spółki i niezorientowanej w jej działalności, lecz z pozycji wspólnika mającego pełną wiedzę o działalności spółki i aktywnie uczestniczącego w jej prowadzeniu.

Również przedstawiany przez J. J. charakter i skala działalności firmy (...) w zakresie obrotu paliwami (krótkotrwała, nierentowana sprzedaż detaliczna niewielkiej ilości paliwa na stacji benzynowej) oraz jego twierdzenie, że M. D. od wielu lat, aż do czasu (...) spółki (...) pomagała mu w prowadzeniu księgowości (k. 1179) czyni niewiarygodnym przyjęcie, że oskarżona nie wiedziała, iż firma ta zaprzestała działalności i nie była w stanie dostarczać takich ilości paliwa, jak to wynikało z wprowadzanych do księgowości firmy (...) faktur.

Mając to wszystko na uwadze nie można uznać, że Sąd pierwszej instancji wszechstronnie wyjaśnił okoliczności sprawy, a dokonane przez niego ustalenia faktyczne są wynikiem wnikliwej analizy i oceny materiału dowodowego. Dlatego też zaskarżony wyrok w zakresie dotyczącym G. J. i M. D. nie mógł się ostać.

Rozpoznając sprawę Sąd I instancji ponownie przeprowadzi postępowanie dowodowe, zwracając uwagę na potrzebę wyjaśnienia wskazanych okoliczności mających znaczenie dla oceny strony podmiotowej czynów oskarżonych. Zebrany materiał dowodowy podda następnie wszechstronnej i wnikliwej analizie oraz ocenie, co pozwoli Sądowi na dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych, a w dalszej kolejności na pełną i kompleksową ich interpretację prawną oraz właściwe rozstrzygnięcie sprawy.

SSA Wiesław Kosowski SSA Piotr Mirek SSO del. Andrzej Ziębiński

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE