UZASADNIENIE

Prokurator Okręgowy w Gliwicach wniósł o ustalenie , że nieważne są następujące czynności prawne :

1) oświadczenie złożone w dniu 9 maja 2007 r przez J. K. (1) i G. K. i M. R. w formie „oświadczenia wystawcy weksli i oświadczenie J. K. (1) i G. K. w formie aktu notarialnego z dnia 9 maja 2007 r rep A nr 2077/2007 przed notariuszem R. R. (1) w Kancelarii Notarialnej w B. o ustanowieniu na rzecz M. R. hipoteki kaucyjnej do sumy najwyższej 70.600 zł na zabudowanej nieruchomości opisanej w księdze wieczystej KW NR (...).234 Sądu Rejonowego w W.;

2) oświadczenie złożone przez J. K. (1) i G. K. w formie aktu notarialnego z dnia 9 maja 2007 r rep A nr 2082/2007 przed notariuszem R. R. (1) w Kancelarii Notarialnej w B. w postaci udzielenia pełnomocnictwa M. R. do sprzedaży nieruchomości opisanej w księdze wieczystej KW NR (...).234 Sądu Rejonowego w W. za cenę nie niższą niż 70.600 zł ;

3) warunkowa umowy sprzedaży zabudowanej nieruchomości opisanej w księdze wieczystej KW NR (...).234 Sądu Rejonowego w W. zawarta pomiędzy J. K. (1) i G. K. reprezentowanymi przez pełnomocnika M. R. a J. T. w formie aktu notarialnego Rep.A nr (...) sporządzonego w dniu 18 września 2007 r przed notariuszem R. R. (1) w Kancelarii Notarialnej w B. ,

4) umowa przenosząca własność zabudowanej nieruchomości opisanej w księdze wieczystej KW NR (...).234 Sądu Rejonowego w W. zawarta pomiędzy J. K. (1) i G. K. reprezentowanymi przez pełnomocnika M. R. a J. T. w formie aktu notarialnego Rep.A nr (...) sporządzonego w dniu 23 października 2007 r przed notariuszem R. R. (1) w Kancelarii Notarialnej w B. ,

Nadto powód wniósł o zasądzenie zwrotu kosztów procesu od pozwanych M. R. i J. T. i zwolnienie pozwanych J. i G. K. od ponoszenia kosztów sądowych w całości na podstawie art. 102 uksc.

W uzasadnieniu powód wskazał, że Prokuratura Okręgowa w Gliwicach. skierowała do Sądu akt oskarżenia między innymi przeciwko M. R. , J. K. (2) i J. T. o popełnienie przestępstw z art. 286§1 kk i art. 304 kk polegających na wyłudzeniu nieruchomości o wartości 250.000 zł na szkodę J. K. (1) i G. K. w związku z zawarciem przez nich i M. R. umowy pożyczki.

Pozwani J. i G. K. byli właścicielami zabudowanej budynkiem mieszkalnym nieruchomości ( składającej się z pięciu parcel ) opisanej w KW NR (...) Sądu Rejonowego w W.. W latach 2006-2007 wprowadzili się do tego budynku . W związku z budową zaciągnęli kredyt i liczne pożyczki i popadli w kłopoty finansowe. Kiedy suma ich zadłużenia wyniosła 60.000 zł postanowili wziąć kredyt konsolidacyjny który mogliby spłacać w dłuższym okresie. Wobec braku zdolności kredytowej w bankach zwrócili się do J. K. (2) który miał być ich doradcą i pośrednikiem finansowym. Uzyskali obietnicę załatwienia kredytu bez poręczyciela jednak wcześniej J. K. (2) zobowiązał ich do spłaty mniejszych zadłużeń wobec wierzycieli, którzy wszczęli wobec nich postępowanie egzekucyjne. Zaproponował im udzielenie prywatnej pożyczki przez M. R. celem spłaty tych zobowiązań. W dniu 7 maja 2007 r J. K. (2) podpisał z J. i G. K. umowę na restrukturyzację, celem której miało być podjęcie przez J. K. (2) działań zmierzających do uregulowania sytuacji finansowej zleceniodawców. W dniu 9 maja 2007 r J. i G. K. udali się wraz z J. T. do kancelarii notarialnej w B. gdzie podpisali wcześniej przygotowane przez M. R. „Oświadczenie wystawcy weksli” oraz 5 weksli oraz przygotowane wcześniej przez J. T. pełnomocnictwo i akt ustanowienia hipoteki . W oświadczeniu wystawcy weksli J. i G. K. jako wystawcy weksli sprzedali M. R. jako remitentowi trzy weksle o nominałach weksel nr 1 – 2.000 zł , weksel nr 2 – 1.600 zł , i weksel nr 3 – 27.000 zł za kwotę łączną 25.000 zł którą zobowiązali się wykupić za kwotę nominalną 30.600 zł w terminie do dnia 9 czerwca 2007 r – weksel nr 1 , do dnia 9 lipca 2007 r –weksel nr 2 i do dnia 9 sierpnia 2007 – weksel nr 3. Dla zabezpieczenia wykupu weksli J. i G. K. wystawili dwa weksle kaucyjne nr 4 i 5 o nominałach po 20.000 zł . Weksle 4 i 5 miały być zwrócone wystawcy weksli w razie terminowego wykupu weksli nr 1-3. W oświadczeniu zastrzeżono zabezpieczenie wykupu weksli w formie hipoteki kaucyjnej na nieruchomości wystawców weksli do sumy 70.600 zł . J. i G. K. podpisali te dokumenty nie rozumiejąc ich treści. Następnie przed notariuszem podpisali kolejne dokumenty w formie aktów notarialnych : oświadczenie o ustanowieniu hipoteki na ich nieruchomości na rzecz M. R. celem zabezpieczenia udzielonej pożyczki do kwoty 70.600 zł , pełnomocnictwo na jej rzecz do sprzedaży ich nieruchomości przy czym również nie rozumieli treści tych dokumentów . W treści pełnomocnictwa pełnomocnik został również umocowany do składania oświadczeń o poddaniu się egzekucji z art. 777§1 pkt 4 kpc w zakresie obowiązku wynikającego z pełnomocnictwa. Po podpisaniu umowy J. T. wypłacił pożyczkobiorcom 1.000 zł z których pokryte zostały koszty notarialne. Ponadto J. K. (2) złożył pisemne oświadczenie że w dniu 9 maja 2007 r wypłaci gotówką J. i G. K. kwotę 7.000 zł a pozostała kwota ma być wypłacona w ciągu 3 dni od wpłynięcia do sądu wniosku o ustanowienie hipoteki. Wbrew temu oświadczeniu kwota nie została wypłacona pożyczkobiorcom bowiem J. K. (2) potrącił z tej kwoty 1.220 zł tytułem wynagrodzenia dla J. K. (2) w związku z zwarciem umowy na restrukturyzację oraz kwotę 2.000 zł tytułem wykupu weksla nr 1 pomimo , że termin jego wykupu przypadał dopiero na 9 czerwca 2007 r. J. K. (2) i J. T. z udzielonej pożyczki dokonali spłaty zobowiązań pozwanych na sumę ok. 16.000 zł. W dniu 17 07 2007 r pozwani tytułem wykupu weksla nr 2 zapłacili jedynie kwotę 110 zł a weksla nr 3 w ogóle nie wykupili . J. i G. K. liczyli w dalszym ciągu na udzielenie im kredytu konsolidacyjnego i w tym celu prowadzili dalsze rozmowy z J. T.. W dniu 10 08 2007 r M. R. poinformowała pozwanych, że wobec nie wykupienia przez nich weksla nr 3 opatrzyła weksle nr 4 i 5 datą płatności na dzień 21 08 2007 r. W listopadzie 2007 r otrzymali z Gminy zawiadomienie o podatku od nieruchomości z którego wynikało , że właścicielem ich nieruchomości jest J. T.. W dniu 18 09 2007 r M. R. działając jako pełnomocnik pozwanych zawarła warunkową umowę sprzedaży nieruchomości na rzecz J. T. za kwotę 72.000 zł . Aktem notarialnym z dnia 23 10 2007 r przeniosła własność nieruchomości na rzecz J. T.. M. R. ani J. T. nie podjęli względem pozwanych żadnych działań w celu poinformowania ich o zamiarze sprzedaży nieruchomości ani nie podjęli żadnych działań egzekucyjnych np. w stosunku do hipoteki. W grudniu 2007 r J. T. przymusił pozwanych do podpisania oświadczenia że są świadomi konsekwencji złożonych przez nich oświadczeń wekslowych uzależniając od tego odsprzedanie im własności nieruchomości. W styczniu 2008 r pozwani poinformowali J. K. (2) , że znaleźli współkredytobiorcę lecz J. T. i J. K. (2) nie byli już tym zainteresowani . J. T. wystawił dom na sprzedaż a pozwanych zaczęły odwiedzać różne osoby celem oglądnięcia nieruchomości. Ostatecznie J. T. sprzedał nieruchomość R. i B. S. za cenę 169.000 zł co nastąpiło na podstawie aktów notarialnych z dnia 4 01 2008 r i 21 02 2008 r. Pozwani wyprowadzili się z budynku. M. R. zawiadomiła pożyczkobiorców pismem z dnia 9 09 2008 r ,że z ceny sprzedaży dokonała wzajemnych potrąceń na kwotę 67.000 zł . Ponadto potrąciła sobie kwotę 5.000 zł tytułem pokrycia kosztów reprezentacji i swojego wynagrodzenia .Pismem tym zwróciła pozwanym weksle nr 3 , 4 i 5 .

Zdaniem powoda wszystkie czynności opisane w pozwie są nieważne . Oświadczenie wystawcy weksli było zawarte dla pozoru tj w celu ukrycia innej czynności prawnej czyli umowy pożyczki. Wolą pozwanych od samego początku było uzyskanie pożyczki na sfinansowanie własnych potrzeb. Nie zamierzali dokonywać obrotu wekslami ani sprzedawać swojej nieruchomości. Powód wskazywał, że nieważne są oświadczenia o ustanowieniu hipoteki , udzieleniu pełnomocnictwa , warunkowa umowa sprzedaży nieruchomości i umowa przenosząca własność a to w myśl art. 58 § 1 i 2 kc . Czynności te miały na celu obejście ustawy i są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego .

Pozwani J. i G. K. uznali powództwo.

Pozwana M. R. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie zwrotu kosztów procesu. Zdaniem pozwanej Prokurator nie wykazał interesu prawnego w rozumieniu art. 189 kpc. Pozwana zaprzeczyła ,aby zawarła z pozwanymi jakąkolwiek umowę pożyczki bowiem w ramach prowadzonej działalności nigdy nie zajmowała się udzielaniem pożyczek . Łączył ją z pozwanymi stosunek prawny oparty na prawie wekslowym i sprzedaży weksli. Pozwani wielokrotnie zawierali w rożnych bankach i instytucjach pożyczki, które z pewnością były zabezpieczone wekslowo , a zatem pozwani mieli pełną świadomość i rozumieli dokumenty które podpisywali . Ponadto w oświadczeniu z dnia 14 12 2007 r pozwani własnoręcznym podpisem potwierdzili ważność wszystkich dokonanych przez siebie czynności prawnych. Pozwani potwierdzili własnoręcznym podpisem na dokumencie z dnia 9 05 2007 r że otrzymali kwotę 7.000 zł a pozostałą część otrzymali ich wierzyciele. M. R. musiała zabezpieczyć swoje interesy. Kupowała weksle od wystawców ryzykując swoje środki finansowe w znacznej kwocie. Zabezpieczeniem było wystawienie weksli kaucyjnych nr 4-5 przy czym nie stanowiły one realnego zabezpieczenia skoro pozwani posiadali znaczne zadłużenie wobec szeregu wierzycieli. Dlatego kolejnym zabezpieczeniem było ustanowienie hipoteki kaucyjnej na kwotę równą sumie nominalnej wszystkich weksli. Tymczasem banki zwykle ustanawiają przy udzielaniu pożyczek i kredytów hipoteki kaucyjne na kwoty 2-3 wyższe niż kwoty udzielanego kredytu. Ponadto na nieruchomości była ustanowiona hipoteka na kwotę 40.000 zł na rzecz Banku Spółdzielczego w G. i to ten bak miał pierwszeństwo zaspokojenia z nieruchomości. Z kolei w pełnomocnictwie do sprzedaży nieruchomości pozwani zaznaczyli , ze strony łączy stosunek wekslowy. Nie może być zatem mowy o nadmiernym zabezpieczeniu wykupu weksli bowiem istotą zabezpieczenia wierzytelności wierzyciela jest ustanowienie takiego zabezpieczenia , które mimo ryzyka transakcji umożliwi mu ściągnięcie wierzytelności. J. i G. K. nie składali żadnych zastrzeżeń co do sposobu w jaki pozyskali środki finansowe . Byli w pełni świadomi podejmowanych czynności. Nie działali pod przymusem psychicznym ani fizycznym. Skoro pozwani nie wykupili weksli nr 3 i 4-5 to nieruchomość została sprzedana zgodnie z umocowaniem wynikającym z pełnomocnictwa. Pozwani nie odwołali pełnomocnictwa . M. R. nie naruszyła jakichkolwiek zasad współżycia społecznego które mogłyby uzasadniać unieważnienie czynności prawnych.

Pozwany J. T. wniósł o oddalenie powództwa w pełni zgadzając się ze stanowiskiem pozwanej M. R..

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwani J. i G. K. w 2007 r byli właścicielami nieruchomości dz nr (...) , (...) , (...) , (...) położonej w P. opisanej w KW NR (...) Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Sl zabudowanej budynkiem mieszkalnym . W latach 2006-2007 wprowadzili się do tego budynku . W związku z budową zaciągnęli kredyt i liczne pożyczki i popadli w kłopoty finansowe. Kiedy suma ich zadłużenia wyniosła 60.000 zł postanowili wziąć kredyt konsolidacyjny , który mogliby spłacać w dłuższym okresie. Wobec braku zdolności kredytowej w bankach zwrócili się do J. K. (2) prowadzącego działalność : doradztwo , restrukturyzacje , pośrednictwo finansowe .Ich celem było pozyskanie kredytu konsolidacyjnego z którego mogliby spłacić inne swoje zobowiązania. J. K. (2) miał być ich doradcą i pośrednikiem finansowym. Dostarczyli mu wszystkie dokumenty związane ze swoimi zadłużeniami . Uzyskali obietnicę załatwienia kredytu bez poręczyciela jednak wcześniej J. K. (2) zobowiązał ich do spłaty mniejszych zadłużeń wobec wierzycieli którzy wszczęli wobec nich postępowanie egzekucyjne. W tym celu w dniu 7 maja 2007 r J. K. (2) podpisał z J. i G. K. umowę na restrukturyzację celem której miało być podjęcie przez J. K. (2) działań zmierzających do uregulowania sytuacji finansowej zleceniodawców. J. K. (2) zobowiązał się do analizy możliwości restrukturyzacji zadłużenia , współdziałania w negocjacji z wierzycielami , opracowania wniosku celem pozyskania finansowania bankowego lub pozabankowego w wysokości ok. 20.000 zł. Z kolei pozwani zobowiązali się do zapłaty na rzecz J. K. (2) wynagrodzenia w wysokości 1.000 zl oraz dodatkowego wynagrodzenia 3.000 zl za opracowanie wniosku celem pozyskania finansowania . Dodatkowo strony ustaliły że J. K. (2) otrzyma dodatkowe wynagrodzenie 40 % z kwoty uzyskanego obniżenia - redukcji . W dniu 9 maja 2007 r J. i G. K. udali się wraz z J. T. do kancelarii notarialnej w B. gdzie podpisali wcześniej przygotowane przez M. R. „Oświadczenie wystawcy weksli” oraz 5 weksli. W oświadczeniu wystawcy weksli J. i G. K. jako wystawcy weksli sprzedali M. R. jako remitentowi trzy weksle o nominałach weksel nr 1 – 2.000 zł , weksel nr 2 – 1.600 zł , i weksel nr 3 – 27.000 zł za kwotę łączną 25.000 zł którą zobowiązują się wykupić za kwotę nominalną 30.600 zł w terminie do dnia 9 czerwca 2007 r – weksel nr 1 , do dnia 9 lipca 2007 r –weksel nr 2 i do dnia 9 sierpnia 2007 – weksel nr 3. Dla zabezpieczenia wykupu weksli J. i G. K. wystawili dwa weksle kaucyjne nr 4 i 5 o nominałach po 20.000 zł . Weksle 4 i 5 miały być zwrócone wystawcy weksli w razie terminowego wykupu weksli nr 1-3. W oświadczeniu zastrzeżono zabezpieczenie wykupu weksli w formie hipoteki kaucyjnej na nieruchomości wystawców weksli do sumy 70.600 zł .

Następnie w Kancelarii Notarialnej w B. w dniu 9 maja 2007 r J. i G. K. podpisali kolejne dokumenty w formie aktów notarialnych :

- oświadczenie o ustanowieniu hipoteki kaucyjnej do kwoty 70.600 zł na ich nieruchomości opisanej w KW NR 49.234 na rzecz M. R. celem zabezpieczenia wykupu weksli do kwoty 70.600 zł ,

- pełnomocnictwo na rzecz M. R. upoważniające ją do sprzedaży ich nieruchomości za cennie niższą niż 70.600 zł dowolnym osobom , w tym także sobie samej na warunkach według uznania pełnomocnika. Umocowanie obejmowało także prawo do podejmowania wszelkich czynności związanych z wykonaniem pełnomocnictwa , w tym także wymeldowania wszystkich zameldowanych osób w opisanym budynku , a nadto do składania oświadczenia o poddaniu ich egzekucji z art. 777§ 1 pkt 4 kpc w zakresie wykonywania obowiązków wynikających z treści udzielonego pełnomocnictwa. Nadto pełnomocnik otrzymał upoważnienie do zawierania i rozwiązywania umów z dostawcami energii elektrycznej , wodnej, gazowej , cieplnej oraz usług telekomunikacyjnych. W pełnomocnictwie postanowiono , że pełnomocnik jest upoważniony do udzielania dalszych pełnomocnictw oraz , że pełnomocnictwo jest nieodwołalne przed dniem wykupu wystawionych przez nich weksli oraz niegasnące w przypadku ich śmierci .

Po podpisaniu umowy J. T. wypłacił pożyczkobiorcom 1.000 zł z których pokryte zostały koszty notarialne. Ponadto J. K. (2) złożył pisemne oświadczenie że w dniu 9 maja 2007 r wypłaci gotówką J. i G. K. kwotę 7.000 zł a pozostała kwota ma być wypłacona w ciągu 3 dni od wpłynięcia do sądu wniosku o ustanowienie hipoteki. Wbrew temu oświadczeniu kwota nie została wypłacona pożyczkobiorcom bowiem J. K. (2) potrącił z tej kwoty 1.220 zł tytułem wynagrodzenia dla J. K. (2) w związku z zwarciem umowy na restrukturyzację oraz kwotę 2.000 zł tytułem wykupu weksla nr 1 pomimo , że termin jego wykupu przypadał dopiero na 9 czerwca 2007 r. J. K. (2) i J. T. z udzielonej pożyczki dokonali spłaty zobowiązań pozwanych na sumę ok. 16.000 zł.

W dniu 17 07 2007 r pozwani tytułem wykupu weksla nr 2 zapłacili kwotę 110 zł a weksla nr 3 w ogóle nie wykupili . J. i G. K. liczyli w dalszym ciągu na udzielenie im kredytu konsolidacyjnego i w tym celu prowadzili dalsze rozmowy z J. T..

W dniu 10 08 2007 r M. R. poinformowała pozwanych , że wobec nie wykupienia przez nich weksla nr 3 opatrzyła weksle nr 4 i 5 datą płatności na dzień 21 08 2007 r.

W listopadzie 2007 r J. i G. K. otrzymali z Gminy zawiadomienie o podatku od nieruchomości z którego wynikało , że właścicielem ich nieruchomości jest J. T..

W dniu 18 09 2007 r M. R. działając jako pełnomocnik pozwanych zawarła w Kancelarii Notarialnej notariusza R. R. (1) warunkową umowę sprzedaży nieruchomości objętej KW (...).234 na rzecz J. T. za kwotę 72.000 zł pod warunkiem że Agencja Nieruchomości Rolnych nie skorzysta z prawa pierwokupu .

Aktem notarialnym z dnia 23 10 2007 r M. R. działając jako pełnomocnik pozwanych przeniosła własność nieruchomości opisanej w KW NR 49.234 na rzecz J. T.. M. R. ani J. T. nie podjęli względem pozwanych żadnych działań w celu poinformowania ich o zamiarze sprzedaży nieruchomości ani nie podjęli żadnych działań egzekucyjnych np. w stosunku do hipoteki.

W grudniu 2007 r pozwani J. i G. K. podpisali oświadczenie sporządzone przez J. T. w którym stwierdzili , że byli świadomi warunków określonych w oświadczeniu wekslowym z dnia 9 05 2007 r i zdają sobie sprawę w pełni z wszelkich konsekwencji z tego wynikających oraz że potwierdzają warunki zawartych aktów notarialnych z dnia 18.09 2007 r i z dnia 23 10 2007 r i w pełni je akceptują. Oświadczenie podpisali w czasie prowadzonych rozmów z J. T. co do możliwości odkupienia od niego nieruchomości . Liczyli na to że J. T. odsprzeda im nieruchomość i jeśli znajdą współkredytobiorcę będą mogli uzyskać kredyt konsolidacyjny.

W styczniu 2008 r pozwani poinformowali J. K. (2) , że znaleźli współkredytobiorcę lecz J. T. i J. K. (2) nie byli już tym zainteresowani . J. T. wystawił dom na sprzedaż. Pozwanych zaczeli nachodzić różni ludzie zainteresowani kupnem nieruchomości.

Ostatecznie J. T. sprzedał nieruchomość R. i B. S. za cenę 169.000 zł co nastąpiło na podstawie aktów notarialnych z dnia 4 01 2008 r i 21 02 2008 r. Pozwani wyprowadzili się z budynku. M. R. zawiadomiła pożyczkobiorców pismem z dnia 9 09 2008 r ,że z ceny sprzedaży dokonała wzajemnych potrąceń na kwotę 67.000 zł . Ponadto potrąciła sobie kwotę 5.000 zł tytułem pokrycia kosztów reprezentacji i swojego wynagrodzenia .Pismem tym zwróciła pozwanym weksle nr 3 , 4 i 5 .

Powyższy stan faktyczny Sad ustalił w oparciu o :

- wizytówkę J. K. (2) – k 16

- umowę o restrukturyzację z dnia 7 maja 2007 r k 17

- kartę klienta k 18-19

-oświadczenie wystawcy weksli z dnia 9 05 2007 r k 21

- oświadczenie M. R. – k 27

-zlecenia wypłaty środków – k 28 i 49

-dowodu wypłaty wynagrodzenia na rzecz J. K. (2) k 30

- pełnomocnictwo karta 32

- oświadczenie o ustanowieniu hipoteki kaucyjnej k 33

- pełnomocnictwo do sprzedaży nieruchomości k 35

- pisma stanowiące korespondencję J. K. (2) z wierzycielami pozwanych k 38-46

- dyspozycje wykupu weksla – k 52-53

- dowód wpłaty kwoty 2.000 wykupu weksla k 31

- pismo M. R. k 55

- warunkową umowę sprzedaży nieruchomości i umowę przenoszącą własność karty 57-60

-oświadczenie pozwanych k 61

-pisma M. R. o sposobie rozliczenia ceny sprzedaży k 68

- wydruk KW NR (...) k 69-73

- częściowo zeznania świadka J. K. (2), zeznania świadka R. R. (1) , R. S. , B. S., przesłuchanie stron

- akty notarialne , oświadczenia wystawcy weksli M. K. , J. K. (3) k 150-155

- warunkową umowę sprzedaży , umowę przenoszącą własność k 181-185

Sąd zważył:

Powództwo należało uznać za zasadne. Spełnione zostały przesłanki art. 189 kpc. Przepis ten uprawnia powoda do żądania ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Zgodnie z art. 7 kpc prokurator posiada legitymację do wystąpienia z powództwem, przy czym nie jest on ograniczony obowiązkiem wykazania interesu prawnego w rozumieniu art. 189 kpc, o ile działa jednocześnie na zasadzie art. 57 kpc, tj. gdy wytacza samoistne powództwo w interesie publicznym dla ochrony praworządności.

W świetle zgromadzonego materiału dowodowego i poczynionych wyżej ustaleń, działania podejmowane przez pozwanych J. T. i M. R. w stosunku do pozwanych J. K. (1) i G. K. są sprzeczne z przepisami ustawy i zasadami współżycia społecznego.

Oświadczenie wystawcy weksli zawierające zobowiązanie do wykupu weksli wystawionych przez J. i G. K. złożone zostało za ich zgodą dla ukrycia umowy pożyczki. Z zeznań pozwanych J. i G. K. wynika, że od początku ich wolą było uzyskanie kredytu konsolidacyjnego celem spłacenia innych długów jakie posiadali wobec wielu wierzycieli. W tym celu prowadzili rozmowy z J. K. (2). Umowa na restrukturyzację jaką strony podpisały miała prowadzić do zmniejszenia zadłużenia wobec innych wierzycieli. Czynności proponowane pozwanym J. i G. K. przez pozwanych M. R. i J. T. związane z nabyciem weksli były w istocie umową pożyczki i miały na celu ukrycie odpłatnego charakteru pożyczki i uzyskanie wysokich odsetek . Sprzedaż papierów wartościowych nie była zamiarem pozwanych J. i G. K. skoro nie rozumieli mechanizmu ich działania. Zresztą sprzedaż papierów wartościowych nie była również wolą M. R. skoro postanowienia wynikające z oświadczenia wystawcy weksli nie były przez nią przestrzegane. Pozwani podpisali weksle w dniu 9 maja 2007 r . Z tego tytułu mieli otrzymać kwotę 25.000 zł . W dniu 9 maja 2007 r potwierdzili otrzymanie gotówki w kwocie 7.000 zl oraz zlecili przelewy pozostałej części pieniędzy na rzecz wierzycieli. Z niewiadomych powodów z kwoty 7.000 zł M. R. od razu w dniu 9.05 2007 r potrąciła kwotę 2.000 zl tytułem wykupu weksla nr 1 którego termin wykupu ustalony został na miesiąc później tj na 9.06 2007 r. Weksel nr 1 wystawiony został zatem w dniu 9 05 2007 r na kwotę 2.000 zl i w tym samym dniu został przez pozwanych rzekomo wykupiony. Świadczy to o dokonywaniu przez strony pozornych czynności mających na celu ukrycie odpłatnej umowy pożyczki obejmującej kwotę 25.000 zł . Umowa pożyczki została zawarta z rażącym pogwałceniem zasad dotyczących pożyczania pieniędzy a więc była zawarta w celu obejścia ustawy a więc nieważna ( tj. przepisów dot. niedozwolonych odsetek – art. 359§2 ¹ⁱ² kc .) J. i G. K. wystawili weksle w dniu 9 maja 2007 r o łącznej wartości nominalnej 30.600 zł , które wykupiła M. R. za kwotę 25.000 zł Wystawcy zobowiązali się wykupić te weksle za cenę nominalną : weksel nr 1 w dniu 9.06 2007 r, weksel nr w dniu 9 07 2007 r i weksel nr 3 w dniu 9.08.2007 r. . Tak więc różnica ceny kupna i sprzedaży w okresie 3 miesięcy wyniosła 5.600 zł co stanowi 22,4 % kwartalnie ( 89 % rocznie). Kwota 5.600 zł stanowi ukryte wynagrodzenie w formie odsetek od pożyczonych pieniędzy . Tymczasem przepis art. 359 § 2 ¹ kc przewiduje maksymalną wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej na poziomie czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP która w dniu zawarcia umowy ustalona była na poziomie 23 % rocznie .Pozwani M. R. i J. T. nie postępowali uczciwie, lojalnie i zgodnie z celem składanych oświadczeń. Doprowadzili do zawarcia umowy w zamiarze przejęcia nieruchomości pozwanych za niewielką cenę odbiegającą od wartości rynkowej. Świadczy o tym nadmierna forma zabezpieczenia wierzytelności . Dłużnicy obciążeni zostali niewspółmiernie do zobowiązania a wierzyciel zagwarantował sobie szeroką możliwość zaspokojenia znacznie ponad wartość udzielonego świadczenia .

Pierwszą formą zabezpieczenia wykupu weksli nr 1-3 ( a w zasadzie weksla nr 2 i weksla nr 3 skoro weksel nr 1 od razu został wykupiony ) było przedstawienie do zapłaty dodatkowych weksli nr 4 i 5 o łącznej wartości 40.000 zł . Drugim zabezpieczeniem wykupu wszystkich weksli było ustanowienie na nieruchomości pozwanych małżonków K. hipoteki kaucyjnej do kwoty 70.600zł . Trzecim zabezpieczeniem było udzielenie pożyczkodawcy szerokiego pełnomocnictwa do sprzedaży ich nieruchomości . Z kwoty pożyczki 25.000 zł potrącono 2.000 zł na wykup weksla , 1.220 zł wynagrodzenia z umowy na restrukturyzację. De facto pozwani otrzymali 21.780 zl z czego 14.090 zł J. K. (2) przelał bezpośrednio na rzecz wierzycieli. Dalsze zlecenie wypłaty środków pozwani wydali pismem z dnia 22 06 2007 r na kwotę 2.420 zl. W dniu 22 06 2007 r pieniędzmi pozyskanymi w ramach pożyczki dysponowała zatem M. R.. Kwotą tą pozwani w dniu 22 06 2007 r nie dysponowali a minął już termin wykupu weksla nr 2. Z powyższego wynika więc że pozwani w wyniku dokonanych czynności zyskali kwotę ok. 21.000 zł a zabezpieczenie jej spłaty było nadmierne. Na temat skutków prawnych „nadzabezpieczenia” wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28 10 2010 r sygn II CSK 218/10 w którym uznano dopuszczalność zakwalifikowania ustanowienia nadmiernego lub zbytecznego zabezpieczenia wierzytelności jako sprzecznego z zasadami współżycia społecznego , skutkującego nieważnością czynności na podstawie art. 58 § 2 kc. i 58 § 2 k.c.). W uzasadnieniu tego orzeczenia stwierdzono , że zapobiegliwość wierzyciela w zakresie tworzenia odpowiednio skutecznych, intensywnych i ekonomicznie pewnych zabezpieczeń może in concreto podlegać także kontroli sądowej, jednak nadmiernie obciążony dłużnik powinien wykazać stan nadzabezpieczenia (art. 6 k.c.). Zasada swobody umów obejmuje swobodę decydowania o zawarciu lub niezawarciu umowy, swobodę wyboru kontrahenta, swobodę ukształtowania treści umowy. W ramach wyrażonej w art. 353 §1 k.c. zasady swobody umów mieści się również przyzwolenie na faktyczną nierówność stron umowy. Nie ekwiwalentność sytuacji prawnej stron umowy nie wymaga, więc co do zasady istnienia okoliczności, które by ją usprawiedliwiały, skoro stanowi ona wyraz woli stron.

Obiektywnie niekorzystna jednak dla jednej strony - tu pozwanych J. i G. K. -treść dokonanych czynności prawnych zasługiwać będzie na negatywną ocenę moralną, a w konsekwencji prowadzić do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego w sytuacji, gdy do takiego ukształtowania stosunków umownych, który jest dla niej w sposób widoczny krzywdzący, doszło przy świadomym lub tylko spowodowanym niedbalstwem, wykorzystaniu przez drugą stronę swojej silniejszej pozycji. Umowa zawarta przez stronę działającą pod presją faktycznej przewagi kontrahenta nie może być, bowiem uznana za wyraz w pełni swobodnej i rozważnie podjętej przez nią decyzji

(wyrok SN z dnia 18 marca 2008 r., IV CSK 478/07, Lex nr 371531).

Przepis art. 58 §2 kc formułuje nieważność czynności prawnej w razie jej sprzeczności z konkretnymi zasadami współżycia społecznego. Do takiej oceny czynności prawnej może dojść ze względu na cel, do którego osiągnięcia czynność zmierza, zachowanie nieuczciwe, nielojalne lub naruszające interesy osób trzecich. Konieczne jest dokonanie wartościowania zachowania z konkretnymi zasadami współżycia społecznego w kontekście skutku prawnego (tak też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2011 r., I CSK 261/10, LEX nr 784986). Praktyka orzecznicza dopuszcza często sankcję nieważności na podstawie art. 58 § 2 kc w przypadku takiego naruszenia zasad współżycia społecznego, które prowadzi do rażącego pokrzywdzenia jednej ze stron (por. z wyrokami SN z dnia: 30 listopada 1971 r., II CR 505/71, OSP 1972, z. 4, poz. 75, 30 maja 1980 r., III CRN 54/80, OSN 1981, Nr 4, poz. 60 oraz 13 października 2005 r., IV CK 162/05, LEX nr 186899 oraz powołany wcześniej wyrok SN z dnia 3 lutego 2011 r.). Niemożność skatalogowania poszczególnych zasad współżycia społecznego sprawia, że wymaganie zgodności czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego jest zagadnieniem określonego stanu faktycznego i podlega badaniu w jego konkretnych okolicznościach. Jak przyjmuje się w orzecznictwie umowa naruszająca zasady uczciwego obrotu oraz lojalności wobec kontrahenta może być uznana za sprzeczną z zasadami współżycia. Działania naruszające zasady uczciwego obrotu, oraz równości stron w stosunkach obligacyjnych nie mogą bowiem zyskać aprobaty społecznej i prawnej (wyrok SN z dnia 14 czerwca 2005 r., II CK 692/04, Lex nr 567657).

Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z dnia 3 12 2009 r sygn I ACa 770/09 wskazał że sprzeczność z zasadami współżycia społecznego czynności prawnej może m.in. wiązać się z celem, w jakim zostaje ona podjęta. Jakkolwiek przepis art. 58 § 2 k.c. nie mówi o sprzeczności celu czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego (por. art. 58 § 1 k.c.), ale te same argumenty, które przemawiają za uwzględnieniem celu czynności prawnej sprzecznej z ustawą, przemawiają także na rzecz negatywnej oceny czynności prawnej ze względu na jej cel sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Celem tym jest, nieobjęty treścią czynności prawnej, jej rezultat, który można określić jako dalszy cel czynności, przy czym można go jednak brać pod uwagę wtedy, gdy był znany wszystkim stronom czynności prawnej. LEX nr 628215.

Rozpoznając sprawę Sąd uznał, że oświadczenie o ustanowieniu hipoteki , udzielenie pełnomocnictwa , warunkowa umowa sprzedaży i przeniesienie własności nieruchomości z uwagi na okoliczności towarzyszące w jakich zostały zawarte , a w szczególności sytuację pozwanych J. i G. K. , ich problemy finansowe, nieznajomość mechanizmów prawnych oraz zaufanie, którym obdarzyli J. T. , J. K. i M. R. wskazuje na naruszenie zasad współżycia społecznego przy dokonywaniu tych czynności prawnych .

Pozwani J. i G. K. mają wykształcenie zawodowe i nie orientowali się w mechanizmie pożyczania pieniędzy. Ś. R. R. informował pozwanych o treści podpisywanych aktów notarialnych . Odczytał je i krótko standardowo omówił. Czynności prawne do standardowych jednak nie należały. Pozwani nie zrozumieli sensu , celu i zakresu dokonywanych czynności a tym bardziej skutków jakie mogły przynieść w przyszłości. Pozwani zostali przywiezieni do kancelarii Notarialnej przez J. T. który bez ich udziału przygotował wcześnie całą dokumentację tj oświadczenie wystawcy weksli, weksle, pełnomocnictwo , oświadczenie o ustanowieniu hipoteki. Celem pozwanych było uzyskanie pożyczki konsolidacyjnej a w pierwszej kolejności mniejszej pożyczki na spłatę wierzycieli jak to zaproponował J. K. (2). Pozwani działali w zaufaniu do J. T. i notariusza. M. R. której udzielono tak szerokiego pełnomocnictwa oraz na rzecz której ustanowiono hipotekę w ogóle nie była pozwanym znana. Wszystko działo się szybko. N. odczytał treść czynności prawnych które pozwani następnie podpisali. Pozwani zostali zatem pouczeni standardowo tak jak gdyby byli autorami i pomysłodawcami dokonywanych czynności. Trzeba mieć jednak na uwadze, że pozwani będąc u notariusza po raz pierwszy zetknęli się z przygotowanymi dokumentami do których dostępu wcześniej nie mieli. J. T. ani M. R. czy J. K. (2) nie uzgodnili z nimi planowanych działań. Po prostu przygotowali dokumentację, notariusz ją odczytał a pozwani podpisali. U notariusza był z nimi J. T. do którego mieli zaufanie. Łatwowierność pozwanych jest ewidentna. Nie upoważnia to jednak J. T. i M. R. do działania na ich szkodę, wykorzystania ich niewiedzy. Podkreślić należy że sposób działania M. R. i J. T. był z góry w detalach zaplanowany i przemyślany . Kolejne etapy ich postępowania były konsekwentną realizacją planu który zresztą był wykorzystywany również w innych sytuacjach. J. T. i M. R. weszli w posiadanie wielu dokumentów obrazujących sytuację finansową pozwanych . Sytuacja finansowa związana z zadłużeniem przerosła możliwości finansowe pozwanych . Pozwani byli przekonani że jedynym sposobem na rozwiązanie problemów jest kolejne zadłużenie z którego chcieli spłacić hipotekę , zwolnić nieruchomości i ewentualnie sprzedać jedną z działek celem pozyskania pieniędzy na spłatę zaciągniętego kredytu. Nie potrafili tego jednak sami zrealizować o dlatego zwrócili się o pomoc do J. K. (2) i J. T.. Ich usługa miała polegać na kompleksowej pomocy w wyjściu z długów. Wzbudzili u pozwanych zaufanie proponując pomoc w rozmowie z wierzycielami, pozyskanie od ręki pieniędzy na spłatę komornika . Wyręczyli ich w załatwieniu terminu u notariusza , przygotowaniu dokumentów w zamian za obietnicę uzyskania większego kredytu. Zebrali wszystkie informacje o sytuacji finansowej pozwanych , oglądnęli nieruchomość , co umożliwiło im jej szacunkową wycenę.

J. T. i M. R. w chwili dokonywania czynności prawnych w maju 2007 mieli wszelkie narzędzia do poczynienia ustaleń w kierunku ułożenia stosunków prawnych z korzyścią dla siebie co też uczynili. J. i G. K. nie mieli wiedzy co do sposobu ich działania . Tą niewiedzę wykorzystali proponując pozwanym niezrozumiałe dla nich rozwiązanie prowadzące do niekorzystnego dla nich rozporządzenia swoim majątkiem , przy czym czynności te przedstawiali w taki sposób , że małżonkowie nie do końca byli świadomi czy decydują się na pożyczkę , czy na inne zobowiązania. Ich zamiarem było zawrzeć umowę pożyczki i z taką świadomością podpisywali kolejne oświadczenia . Spółka miała pożyczyć pozwanym na początek kwotę 25.000 zł ( zwaną przez spółkę „ wykupieniem weksla”) i w tym celu dokonano szeregu czynności które miały zabezpieczać roszczenia J. T. i M. R. . Czynności te w żaden sposób nie zabezpieczały interesów małżonków K. . Konstrukcja czynności prawnych uniemożliwiała małżonkom K. w sposób racjonalny wywiązanie się ze swoich zobowiązań. M. R. uzyskała od nich pełnomocnictwo nieodwołalne ( do dnia wykupu weksli ) i nie wygasające nawet z chwilą śmierci pozwanych . Pozwani spłacali swoje zobowiązania bez określonych bliżej zasad i reguł , a ich zadłużenie wobec spółki rosło. Za weksle wartości 30.600 zł pozwani od spółki mieli uzyskać 25.000 zł, przy czym ustalenia w niniejszym postępowaniu prowadzą do wniosku, że K. otrzymali z tego tytułu spłatę za zobowiązania u komornika w kwocie około 16.000 zł i 1.000 zł przekazane im przez J. T. na koszty umów notarialnych. Brak spłaty 30.600w terminie do 09 sierpnia 2007 roku powodował konieczność zapłacenia dodatkowo 40.000 zł ( wykup weksla nr 4 i 5 ) . Zwłoka w spłacie zobowiązania nawet o jeden dzień powodowała podwojenie zobowiązania ( 30.600 + 40.000) przy czym powodowie w terminie spłacili kwotę 2.000 zł i 110 zł co nie miało wpływu na możliwość żądania dalszych 40.000 bowiem nie uregulowali całości zobowiązania.

J. T. i M. R. przed podjęciem działań dotyczących sprzedaży nieruchomości małżonków K. nie skierowali do egzekucji ani weksli, ani hipoteki. Pozwanych poinformowano pismem z dnia 10 08 2007 r ( k 55) o opatrzeniu datą płatności na dzień 21 08 2007 r weksla nr 4 i 5 wobec niewykupienia weksla nr 3. M. R. jako pełnomocnik K. w dniu 18 09 2007 r warunkowo sprzedała J. T. nieruchomość za kwotę 70.600 zł. Umowę przenoszącą własność podpisano w dniu 23 10 2007 r . Już w lutym 2008 r J. T. sprzedał tę nieruchomość R. i B. S. za kwotę 169.000 zł . Tak znaczna rocznica w cenie sprzedaży nieruchomości na przestrzeni niemal 5 miesięcy stanowi czysty zysk pozwanych .

Czynności prawne zawarte przez małżonków K. którzy działali pod presją faktycznej przewagi kontrahenta nie mogą być uznane za wyraz w pełni swobodnej i rozważnie podjętej przez nich decyzji. Na pierwszy plan wysuwa się dominująca pozycja M. R. i J. T. w stosunku do małżonków K. . Ocena czynności sprzedaży nieruchomości mając na uwadze przedstawiony stan faktyczny, pozwala na stwierdzenie, że umowa ta została zawarta w warunkach całkowitej przewagi prawnej M. R. i J. T..

Ocena prawna tak przedstawionego stanu faktycznego wskazuje, że pozwani małżonkowie K. działali w celu uzyskania pożyczki rozumianej jako przeniesienie przez pożyczkodawcę określonej kwoty pieniędzy na własność pożyczkobiorcy, który z kolei zobowiązał się tę sumę, odpowiednio powiększoną, zwrócić w zakreślonym terminie. Sąd uznał, że zawarte umowy sprzedaży dają podstawę do przyjęcia, że zostały one zawarte z rażącym pogwałceniem granic swobody kontraktowej i pokrzywdzeniem sprzedających.

Pozwani M. R. i J. T. wykorzystując własną przewagę nad łatwowiernymi kontrahentami, znajdującymi się w potrzebie finansowej, jako kupujący doprowadził do zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości po to, aby za znacznie zaniżoną wartość przejąć na własność nieruchomość pożyczkobiorców bez równorzędnego ekwiwalentu. Umowy te zmierzały zatem do uzyskania sposobności do wejścia w posiadanie cennego składnika majątkowego sprzedających. Było to działanie niezgodne z zasadami współżycia społecznego, które zakładają uczciwość kontrahenta, przejawiającą się w uczciwej zapłacie za nabytą nieruchomość.

J. T. dokonał sprzedaży nieruchomości S. za cenę 169.000 a więc za cenę o prawie 100.000 zł wyższą niż tą za którą ją kupił. Przy czym nieruchomość przedstawiała jeszcze wyższą wartość bo ok. 250.000 zł . Umowy te są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego albowiem usankcjonowały możliwość uzyskania pożyczki jedynie poprzez uprzednie przeniesienie nieruchomości na J. T. i jednocześnie w ten sposób, że przyszli dłużnicy z tytułu pożyczki pozbawieni zostali swojego prawa bez ekwiwalentu ceny sprzedaży, a więc obciążeni zostali niewspółmiernie do zobowiązania.

Sąd nie dał wiary zeznaniom pozwanego J. T. oraz zeznaniom świadka J. K. (2) , albowiem są one sprzeczne z treścią zgromadzonego w toku postępowania materiału dowodowego, w szczególności z zeznaniami osób pokrzywdzonych małżonków K. oraz zgromadzonymi dokumentami . Niewątpliwie sposób zabezpieczenia roszczenia M. R. i J. T. był sprzeczny z ustawą i zasadami współżycia społecznego . Oświadczenie wystawcy weksli będące w rzeczywistości umową pożyczki zawierającą lichwiarskie odsetki jawnie naruszało interesy majątkowe pożyczkobiorców. Umowa pożyczki jako sprzeczna z ustawą jest nieważna w rozumieniu art. 58 kc. Tak skonstruowana umowa pożyczki nie mogła więc być zabezpieczona ustanowieniem hipoteki . Ustanowienie hipoteki jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego z uwagi na wypaczenie celu tej czynności. W akcie notarialnym ustanowiono hipotekę do kwoty 70.400 zl która miała zabezpieczać roszczenie wykupu 5 weksli tj 3 weksli które były wystawione w dniu ustanowienia hipoteki oraz dwóch weksli których wystawienie miało być zdarzeniem przyszłym i niepewnym. Ustanowienie hipoteki kaucyjnej na kwotę 79.400 zl znacznie przekraczało wysokość udzielonej pożyczki 25.000 zł. Również pełnomocnictwo udzielone M. R. do sprzedaży nieruchomości jest nieważne skoro nieważna jest umowa pożyczki dla zabezpieczenia której zostało ono ustanowione. Cel ustanowienia pełnomocnictwa został zniekształcony w sposób który zasługuje na ujemną ocenę moralną w kontekście zasad współżycia społecznego . Uzyskane przez M. R. niemal nieograniczone umocowanie do sprzedaży nieruchomości było niekorzystne dla mocodawców bo służyło nieuzasadnionemu wzbogaceniu się przez pełnomocnika z rażącym pokrzywdzeniem pożyczkobiorców. Pełnomocnictwo opiera się na zaufaniu mocodawcy do osoby pełnomocnika . Pełnomocnik ma obowiązek dbać o interesy mocodawcy i powstrzymywać się od działań szkodliwych dla niego. Tymczasem M. R. podjęła na jego podstawie najdalej idące kroki zmierzające do pozbawienia mocodawców ich majątku w ogóle tego z nimi nie konsultując. Istota pełnomocnictwa służy reprezentacji interesów mocodawcy . W tym przypadku małżeństwo K. w ogóle nie miało zamiaru zbywać nieruchomości.

Działania pozwanych zmierzające do przejęcia nieruchomości i faktyczne jej przejęcie o wartości o wiele wyższej niż wzajemne zobowiązania pozwanych małżonków K. w stosunku do M. R. , przekraczały granice ważności tych czynności, te działania były sprzeczne z prawem i zasadami współżycia społecznego Przejmowanie nieruchomości w sytuacji gdy zobowiązani działali bez należytego rozeznania i niejako pod przymusem bowiem pozwani wykorzystywali ich przymusowe położenie związane z problemami finansowych i niemożnością uzyskania funduszy w instytucjach bankowych jest działaniem sprzecznym z zasadami współżycia społecznego .

Reasumując Sąd stwierdził ,że spełnione zostały przesłanki z przepisu art. 58 §1 i 2 kc i w całości uwzględnił żądanie pozwu.

Uznając, że sytuacja finansowa pozwanych J. i G. K. jest bardzo trudna osoby te straciły cały swój majątek. Sąd na zasadzie art. 102 kpc nie obciążył ich koszami sądowymi.

Z kolei kosztami tymi Sąd obciążył pozwaną M. R. i pozwanego J. T. pobierając od niech na rzecz Skarbu Państwa należną opłatę sądową (art. 98 kpc i art. 13 ust. 1 oraz art. 113 ust1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 roku.). Ponadto zasądzi od tych pozwanych na zasadzie art. 98 kpc na rzecz powoda zwrot kosztów zastępstwa prawnego. Ze Skarbu Państwa przyznane zostało wynagrodzenie dla pełnomocników z urzędu.

Sędzia :

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE