UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 3 września 2015 roku skierowanym przeciwko (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w L., powód Skarb Państwa – Prezydent Miasta Ł. reprezentowany przez pełnomocnika w osobie radcy prawnego, wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 22.800 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 18 kwietnia 2015 roku do dnia zapłaty, a także zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania wraz z kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż na nieruchomości będącej własnością powoda, położonej w Ł. przy ulicy (...), oznaczonej jako działka numer (...), w obrębie (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), zlokalizowana jest sieć energetyczna niskiego napięcia stanowiąca własność pozwanego. Do chwili obecnej nie ustanowiono na rzecz pozwanego służebności przesyłu. Powód ustalił i naliczył wynagrodzenie miesięczne za korzystanie z nieruchomości zajętej przez infrastrukturę pozwanego za okres od 18 marca 2005 roku do 17 marca 2015 roku w kwocie po 190 złotych, tj. łącznie kwotę 22.800 zł, płatną do dnia 18 kwietnia 2015 roku. Powód wysokość swego żądania oparł na kalkulacji sporządzonej na jego zlecenie przez rzeczoznawcę majątkowego.

(pozew k. 3-3v, pełnomocnictwo k. 4)

W odpowiedzi na pozew z dnia 12 października 2015 roku pozwany, reprezentowany przez pełnomocnika w osobie adwokata wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu swego stanowiska pozwany podniósł, iż kwestionuje roszczenie powoda tak co do zasady, jak i w zakresie wysokości wynagrodzenia, którego z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości powód dochodzi niniejszym pozwem. Pozwany wskazał, iż posiada tytuł prawny do korzystania z nieruchomości stanowiącej własność powoda, w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, nabyty w drodze zasiedzenia. Wyjaśniono, iż pozwany działając jako następca prawny powoda wykonuje za pomocą wybudowanej przez powoda infrastruktury elektroenergetycznej zadania o charakterze użyteczności publicznej zaspokajając w ten sposób podstawowe zbiorowe potrzeby ludności. W ocenie pozwanego żądanie powoda jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i stanowi nadużycie jego prawa, a tym samym na podstawie art. 5 k.c. nie może korzystać z ochrony. Z ostrożności procesowej pozwany podniósł również zarzut przedawnienia roszczenia powoda w części dotyczącej okresu poprzedzającego termin trzech lat przed datą wytoczenia powództwa, jako roszczenia związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej w związku z treścią przepisu art. 118 k.c.

(odpowiedź na pozew k. 32-37, pełnomocnictwo k. 38, odpis KRS k. 39-44)

W piśmie z dnia 8 grudnia 2015 roku powód podniósł, że w sytuacji, gdy zarówno właścicielem nieruchomości obciążonej jak i posiadaczem służebności był Skarb Państwa nie mogło dojść do zasiedzenia służebności przesyłu. Posiadanie przez przedsiębiorstwo państwowe lub państwową osobę prawną – do czasu przyznania im samodzielnych praw podmiotowych, nie mogło doprowadzić do nabycia przez nie służebności na nieruchomościach państwowych w drodze zasiedzenia. Pozwany nie wykazał też, aby w wymaganym dla zasiedzenia okresie czasu (w dobrej czy złej wierze) wykonywał swoje prawo w zakresie służebności przesyłu. Powód podniósł też, że roszczenie właściciela z tytułu bezumownego korzystania z jego rzeczy ulega 10-letniemu przedawnieniu, a nadto roszczenia uzupełniające nie są roszczeniami związanymi z prowadzeniem działalności gospodarczej, ale roszczeniami związanymi z własnością nieruchomości. W ocenie powoda za bezpodstawny uznać należy zarzut sprzeczności dochodzonego roszczenia z zasadami współżycia społecznego.

(pismo k. 78-82v)

Do zamknięcia rozprawy stanowiska stron nie uległy zmianie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny

Nieruchomość położona w Ł. przy ulicy (...) w Ł., oznaczona jako działka o numerze ewidencyjnym (...) (...)dla której Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), stanowi własność Skarbu Państwa.

(bezsporne, odpis księgi wieczystej k. 45-47)

Przez należącą do powoda nieruchomość przebiegają linie elektroenergetyczne niskiego napięcia stanowiące własność pozwanego.

(bezsporne)

Przedmiotowe urządzenia przesyłowe zostały zlokalizowane na nieruchomości powoda w latach 70-tych XX wieku. Trasa przebiegu linii kablowej nie ulegała zmianie. Przedmiotowa infrastruktura znajduje się w ewidencji pozwanego.

(zeznania świadków J. W. k. 91, M. K. k. 97-98, decyzja k. 53, pismo k. 54)

Zakłady (...) z siedzibą w W. zostały wpisane w dniu 10 marca 1959 r. do rejestru przedsiębiorstw państwowych i z dniem tym nabyły osobowość prawną.

Zakład (...) wchodził w skład Zakładów (...) z siedzibą w W., a od 1 stycznia 1989 r. na mocy zarządzenia nr 13/ORG/89 Ministra Przemysłu z dnia 16 stycznia 1989 r. zostało utworzone przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Zakład (...) w Ł., które powstało w wyniku podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Centralny O. Energetyczny w W. na bazie zakładu Zakład (...). Jako siedzibę przedsiębiorstwa określono miasto Ł., natomiast przedmiot działalności stanowi: przetwarzanie, przesyłanie oraz dostarczanie i sprzedaż odbiorcom energii elektrycznej o właściwych parametrach; techniczna i handlowa obsługa odbiorców energii elektrycznej; budowa, rozbudowa, modernizacja i remonty sieci elektroenergetycznych. Przedsiębiorstwo podlegało nadzorowi Ministra Przemysłu. Przedsiębiorstwu przydzielono składniki mienia powstałego z podziału przedsiębiorstwa pod nazwą „Centralny O. Energetyczny w W.”.

Na podstawie ustawy z dnia 5 lutego 1993 r. o przekształceniach własnościowych niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa i zarządzenia nr 181/O./93 Ministra Przemysłu i Handlu z 9.07.1993 r., aktem notarialnym z dnia (...) przekształcono Zakład (...) w (...) Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa – (...) S.A. w Ł.. Jako przedmiot działalności spółki wskazano: przetwarzanie, przesyłanie i sprzedaż energii elektrycznej, budowa, rozbudowa, modernizacja i remonty sieci i urządzeń energetycznych; eksploatację urządzeń energetycznych; prowadzenie działalności handlowej i usługowej oraz inwestycyjnej w ww. zakresie.

W dniu 30.06.2007 r. doszło do aportowego zbycia części przedsiębiorstwa spółki na rzecz (...) Sp. z o.o. (od 2008 r. (...) Sp. z o.o.), której następcą prawnym jest po połączeniu w dniu 31.08.2010 r. (...) S.A. z siedzibą w L..

Z dniem 31 sierpnia 2010 r. nastąpiło połączenie spółek w obszarach działalności Grupy (...). Na podstawie art. 494 § 1 k.s.h. spółka przejmująca ( (...) S.A.) wstąpiła z dniem połączenia we wszystkie prawa i obowiązki spółek przejmowanych – w tym (...) Sp. z o.o. – na zasadzie sukcesji uniwersalnej, w efekcie czego pozwany przyjął status oddziału pod nazwą: (...) S.A. Oddział Ł. – Miasto w Ł..

(odpis KRS k. 39-44, zarządzenie nr 4 z dnia 30.01.1975r. k. 55-55v, zarządzenie nr 16 z dnia 12.08.1975r. k. 56-59v, zarządzenie nr 13/O./89 z dnia 16.01.1989 r. k. 60-61v, zarządzenie nr 181/O./93 z dnia 9.07.1993 r. k. 62-62v, akt notarialny Rep. Nr A (...) – akt przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego w spółkę akcyjną k. 63-69, umowa aportowego zbycia przedsiębiorstwa z dnia 30.06.2007 r. k. 70-72v, postanowienie Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi z dnia 12.11.2008r. k. 73)

Pismem z dnia 19 marca 2015 roku powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 22 800 złotych w terminie do 17 kwietnia 2015 roku, tytułem wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości pod infrastrukturę techniczną zlokalizowaną na działce numer (...) w obrębie G-3 przy ulicy (...) w Ł.. Pozwany odebrał wezwanie do zapłaty 24 marca 2015 roku.

(wezwanie do zapłaty k. 11-12, potwierdzenie odbioru k. 13)

Powyższy stan faktyczny był bezsporny między stronami co do okoliczności zajmowania przez pozwanego części nieruchomości powoda, a także zakresu tego posiadania. W tym zakresie Sąd czynił ustalenia faktyczne w oparciu o zgromadzone dowodowy z dokumentów, których autentyczność i moc dowodowa nie była kwestionowana przez żadną ze stron, a i Sąd nie znalazł podstawy by czynić to z urzędu.

Na przymiot wiarygodności zasługiwały w pełni zeznania świadków, albowiem znajdowały potwierdzenie w zgromadzonych dowodach z dokumentów, były spójne, logiczne i wzajemnie się uzupełniały.

Spór koncentrował się wokół oceny prawnej ustalonego stanu faktycznego, w szczególności, czy powodowi przysługuje wierzytelność z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości.

Oddaleniu podlegał wniosek powoda o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości na okoliczność należnego powodowi wynagrodzenia z tytułu korzystania z jego nieruchomości przez pozwanego. Okoliczności ustalone w oparciu o ten środek dowodowy Sąd uznał za nieistotne dla rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie w świetle zaistnienia podstaw do oddalenia powództwa z uwagi na stwierdzenie tytułu prawnego pozwanego do korzystania z nieruchomości.

Sąd zważył co następuje:

Podstawę roszczenia powoda stanowi przepis art. 225 k.c. w zw. z art. 230 k.c.

Zgodnie z treścią art. 225 k.c w zw. z art. 224 § 2 k.c. samoistny posiadacz w złej wierze jest obowiązany względem właściciela rzeczy do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że rzecz uległaby pogorszeniu lub utracie także wtedy, gdyby znajdowała się w posiadaniu uprawnionego. Posiadacz w złej wierze obowiązany jest nadto zwrócić pobrane pożytki, jak również uiścić wartości tych, których nie zużył. Przepis powyższy poprzez treść art. 230 k.c. ma zastosowanie do posiadacza zależnego, zgodnie bowiem z treścią przywołanego przepisu przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystania z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy bezsporna była okoliczność posadowienia na działce stanowiącej własność powoda infrastruktury elektroenergetycznej, eksploatowanej przez pozwanego. Pozwany nie kwestionował również faktu, że strony nie ustanowiły w drodze umowy służebności przesyłu o której mowa w art. 305 ¹ k.c.

Rozpatrywanie w postępowaniu o zapłatę z tytułu bezumownego korzystania musi być poprzedzone oceną czy podmiot, przeciwko któremu kierowane jest roszczenie, nie posiada tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości.

Dla rozstrzygnięcia podstawowego zagadnienia w niniejszej sprawie, należy powołać się na pogląd prawny zawarty w postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2016 roku (sygnatura IV CSK 510/15 oraz IV CSK 509/15, opubl. L.).

W obu tych postanowieniach wydanych na skutek przeprowadzonych postępowań o ustanowienie służebności przesyłu Sąd Najwyższy czynił uwagi w przedmiocie podniesionego przez stronę zarzutu zasiedzenia, które to wnioski są aktualne i istotne dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Sąd Najwyższy wskazał, iż rozpatrywanie w postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu musi być poprzedzone oceną, czy podmiot, który podnosi taki zarzut, nie dysponuje tytułem prawnym do korzystania w odpowiednim zakresie z nieruchomości, na której służebność miałaby zostać ustanowiona (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13, OSNC 2014, nr 7-8, poz. 68). Istnienie takiego tytułu sprawia bowiem, że wykluczone jest stwierdzenie zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu, co przesądza także o tym, że niezasadny jest wniosek o ustanowienie służebności przesyłu.

W okolicznościach niniejszej sprawy chodzi zatem o ocenę, czy poprzednik prawny pozwanego przy założeniu, że uzyskał własność urządzeń posadowionych na działce wymienionej w pozwie - nie uzyskał zarazem tytułu prawnego do korzystania z tej działki w odpowiednim zakresie i czy tytuł ten nie przeszedł na pozwanego.

Wobec okoliczności, że nieruchomość wymieniona w pozwie w chwili posadowienia na niej sieci energetycznej i w okresie późniejszym była własnością państwową, przedsiębiorstwo państwowe, będące poprzednikiem prawnym pozwanego, mając w zarządzie te urządzenia, korzystało z tej działki w zakresie niezbędnym do ich eksploatacji w ramach konstrukcji jednolitej własności państwowej i wykonywało tylko uprawnienia należące do sfery mienia państwowego. Korzystanie to było więc oparte na odpowiednim tytule prawnym (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2008 r., II CSK 314/08, niepubl.).

Z dniem 1 lutego 1989 r., tj. dniem wejścia w życie ustawy z 1989 r., zniesiono konstrukcję jednolitej własności państwowej. Nie oznaczało to jednak przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym - z mocy kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych - uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie. Przekształcenie zarządu w odniesieniu do gruntów w prawo użytkowania wieczystego, a w odniesieniu do znajdujących się na tych gruntach budynków, innych urządzeń i lokali w prawo własności nastąpiło w dniu 5 grudnia 1990 r. na podstawie przepisów art. 2 ust. 1 i 2 WywłNierU, natomiast w odniesieniu do innych składników majątkowych - również w prawo własności - dokonało się w dniu 7 stycznia 1991 r. na podstawie przepisu art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych (Dz. U. z 1991 r. Nr 2, poz. 6, dalej: "ustawa z grudnia 1990 r. Zauważyć należy, że o ile "uwłaszczenie" z mocy art. 2 ust. 1 i 2 WywłNierU stwierdzane było deklaratywną decyzją wojewody albo zarządu gminy (art. 2 ust. 3 WywłNierU; także art. 200 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r. poz. 1774 z późn. zm.), o tyle nabycie z mocy przepisów ustawy z grudnia 1990 r. nie było potwierdzane tego rodzaju decyzją.

Podzielić należy pogląd, że do uwłaszczenia państwowych osób prawnych w zakresie urządzeń przesyłowych, wchodzących w skład ich przedsiębiorstw (art. 49 k.c. w ówczesnym brzmieniu, Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), doszło nie z mocy art. 2 ust. 2 WywłNierU., lecz z mocy ustawy z grudnia 1990 r. Urządzenia przesyłowe są zbiorem rzeczy ruchomych, a nie jedną rzeczą złożoną.

Szczególna sytuacja powstawała, gdy w skład przedsiębiorstwa państwowej osoby prawnej wchodziły urządzenia przesyłowe posadowione na nieruchomościach stanowiących własność Skarbu Państwa w chwili wejścia w życie ustawy z grudnia 1990 r. Jak wskazano wyżej, będące taką osobą przedsiębiorstwo państwowe, mając w swym zarządzie te urządzenia, miało jednocześnie tytuł prawny do korzystania z nieruchomości Skarbu Państwa w zakresie niezbędnym do ich eksploatacji. Jeżeli więc w ramach procesu uwłaszczenia państwowych osób prawnych następowało ich majątkowe usamodzielnienie, to należy przyjąć, że uwłaszczenie to skutkowało nie tylko przekształceniem przysługującego im zarządu urządzeń przesyłowych w prawo ich własności, ale też przekształceniem owego tytułu prawnego we właściwe prawo podmiotowe, uprawniające je do (dalszego) korzystania z nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa, na których posadowione były przedmiotowe urządzenia. Byłoby bowiem całkowicie niezrozumiałe i nieuzasadnione, gdyby jakiś fragment władztwa państwowej osoby prawnej będącej przedsiębiorstwem państwowym nad gruntem państwowym, długotrwale wykonywany pod rządem zasady jednolitego funduszu własności państwowej, aprobowany przez Skarb Państwa oraz niezbędny do wypełniania zadań tego przedsiębiorstwa, lecz niemający charakteru cywilnego prawa podmiotowego ze względu na obowiązywanie tej zasady, nie został objęty uwłaszczeniem. Nie sposób przyjąć, aby wolą ustawodawcy było nakładanie na przedsiębiorstwa państwowe konieczności niezwłocznego zawierania ze Skarbem Państwa niezliczonych umów niezbędnych do fragmentarycznego korzystania z jego nieruchomości.

Prawem powstającym w wyniku przekształcenia dotychczasowego tytułu do korzystania z nieruchomości państwowych w zakresie niezbędnym do eksploatacji uzyskanych na własność i posadowionych na tych nieruchomościach urządzeń - w ówczesnym stanie prawnym - była służebność gruntowa o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Skoro bowiem możliwe było umowne nabycie albo zasiedzenie takiej służebności przed wejściem w życie przepisów art. 305¹ i nast. k.p.c., wprowadzających służebność przesyłu (uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 2003 r., III CZP 79/02, OSNC 2003, Nr 11, poz. 142, z dnia 7 października 2008 r., III CZP 89/08, Biuletyn SN 2008, nr 10, s. 8, z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZP 31.13, OSNC 2014, Nr 2, poz. 11), to mogła ona również powstać z mocy prawa jako rezultat uwłaszczenia państwowej osoby prawnej. Innymi słowy, z chwilą uzyskania - na podstawie ustawy z grudnia 1990 r. - własności urządzeń przesyłowych, posadowionych na nieruchomościach będących wówczas własnością Skarbu Państwa, przedsiębiorstwo państwowe uzyskiwało - z mocy prawa oraz jako prawo związane z własnością tych urządzeń i obciążające owe nieruchomości - służebność gruntową odpowiadającą treścią służebności przesyłu.

Prawo, o którym mowa, jako powstałe z mocy prawa objęte jest działaniem art. 7 pkt 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 707 z późn. zm.). Obliguje wobec tego każdoczesnego właściciela nieruchomości, na których posadowione są urządzenia przesyłowe, do znoszenia ich istnienia, jak również uprawnia każdoczesnego właściciela urządzeń do korzystania z nieruchomości w odpowiednim zakresie.

Przedstawione wyżej rozważania dotyczące uwłaszczenia przedsiębiorstw państwowych są aktualne w niniejszej sprawie, albowiem pozwany, co wynika z przedstawionych przez niego dokumentów, jest następcą prawnym przedsiębiorstwa państwowego o nazwie Zakład (...) w Ł., które następnie zostało przekształcone w spółkę akcyjną.

Reasumując, Sąd Najwyższy w obu powołanych postanowieniach z dnia 12 maja 2016 roku uznał, iż przedsiębiorstwa państwowe uzyskały na skutek uwłaszczenia nie tylko własność urządzeń przesyłowych, ale także tytuł prawny do korzystania z nieruchomości, na których te urządzenia przesyłowe są umieszczone w postaci powstałej z mocy prawa służebności odpowiadającej treści służebności przesyła, co oznacza, iż bezprzedmiotowe jest badanie czy przedsiębiorstwa takie (i ich następcy prawni) zasiedzieli taką służebność. Przedstawione stanowisko implikuje dodatkowo wniosek, iż pozwanemu (następcy prawnemu przedsiębiorstwa państwowego) przysługuje uprawnienie do korzystania z nieruchomości powoda w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu, a zatem powództwo o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości położonej w Ł. przy ulicy (...), oznaczonej jako działka numer (...), w obrębie (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...), należało uznać za bezzasadne.

Uwzględniając powyższe, Sąd rozpoznając niniejszą sprawę oddalił żądanie powoda w całości, o czym orzekł w punkcie 1 sentencji wyroku.

Orzeczenie o kosztach procesu Sąd oparł na treści art. 98 § 1 k.p.c., który ustanawia ogólną zasadę, iż strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony – koszty procesu. W niniejszej sprawie Sąd oddalił powództwo w całości, dlatego też to powód jest tą stroną procesu, która przegrała przedmiotową sprawę, w związku z tym obowiązany jest zwrócić pozwanemu poniesione przez niego koszty procesu. Na koszty procesu należne pozwanemu złożyło się wynagrodzenie profesjonalnego pełnomocnika w kwocie 2 400, 00 zł (§ 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu; Dz. U. nr 163, poz. 1348 ze zm.).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE