UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. złożył wniosek o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej przez Sąd Okręgowy w Słupsku prawomocnym wyrokiem z dnia 28 września 2015 r. w sprawie V U 501/15, którym Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu S. M. prawo do emerytury od dnia 3 kwietnia 2015 r.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał na pojawienie się nowych okoliczności faktycznych, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy, a z których wynika, że prawo do wcześniejszej emerytury nie powstało. Skarżący podniósł, że w trakcie wykonywania wyroku okazało się, że okres pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych to w rzeczywistości 14 lat, 10 miesięcy i 23 dni, co oznacza, że nie jest spełniony warunek 15 lat pracy w warunkach szczególnych na dzień 31 grudnia 1998 r.

S. M. wniósł o oddalenie wniosku o wznowienie postępowania wskazując, że legitymuje się okresem 15 lat pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy w Słupsku - V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 5 lutego 2016 r. w sprawie V U 957/15 oddalił skargę.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu pierwszej instancji. Decyzją z dnia 17 kwietnia 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił S. M. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Organ rentowy przed wydaniem decyzji dysponował dokumentacją z okresu zatrudnienia ubezpieczonego w Państwowym Gospodarstwie Rolnym N., z której wynikało, że w okresie od dnia 7 października 1991 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. przebywał na urlopie bezpłatnym. Ubezpieczony odwołał się od tej decyzji i sprawa była rozpoznawana przez Sąd Okręgowy w Słupsku pod sygn. akt V U 501/15. W przedmiotowej sprawie spór skoncentrował się na okoliczności, czy ubezpieczony spełnił przesłanki przyznania prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 887 ze zm. dalej ustawa emerytalna). Niekwestionowany przez pozwany organ rentowy staż ubezpieczeniowy według stanu na dzień 1 styczeń 1999 r. wynosił łącznie 25 lat, w tym 3 lata, 7 miesięcy i 16 dni okresów pracy w warunkach szczególnych. Do okresu pracy w warunkach szczególnych organ rentowy nie uwzględnił okresów ubezpieczenia od dnia 1 czerwca 1976 r. do dnia 19 grudnia 1980 r. i od dnia 1 lipca 1982 r. do dnia 19 marca 1989 r. z tytułu zatrudnienia
w Spółdzielni Kółek Rolniczych w (...). Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego Sąd ustalił, że ubezpieczony osiągnął wiek 60 lat, wykonywał przez ponad 15 lat pracę w warunkach szczególnych w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla danego stanowiska na dzień 1 stycznia 1999 r., jak również posiadał okres zatrudnienia w wymiarze ponad 25 lat. Ustalając, czy ubezpieczony ma wymaganą ilość okresów, przez które wykonywał prace w warunkach szczególnych w pełnym wymiarze czasu pracy przewidzianym dla danego stanowiska Sąd Okręgowy wziął pod uwagę dokumenty znajdujące się w aktach emerytalnych organu rentowego. Sąd przy tym ustalił, że w okresie od dnia 1 czerwca 1976 r. do dnia 19 grudnia 1980 r. i w okresie od dnia 1 lipca 1982 r. do dnia 19 marca 1989 r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w (...), ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze wykonywał prace w szczególnych warunkach. W ocenie Sądu Okręgowego Stanisław M. spełnił wszystkie przesłanki do przyznania emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, a po doliczeniu spornego okresu zatrudnienia legitymował się okresem 15 lat pracy w warunkach szczególnych i dlatego wyrokiem z dnia 28 września 2015 r. przyznał mu prawo do emerytury od dnia 3 kwietnia 2015 r. Organ rentowy nie wniósł apelacji i wyrok uprawomocnił się w dniu 21 października 2015 r. Z opinii w sprawie niecelowości składania apelacji od ww. wyroku profesjonalny pełnomocnik organu rentowego wskazał, że zebrany w sprawie materiał dowodowy uzasadnia uznanie, że ubezpieczony posiada wymagany na dzień 1 stycznia 1999 r. 15 - letni okres pracy w warunkach szczególnych. Organ rentowy przystąpił do wykonania wyroku i wówczas spostrzegł, iż praca ubezpieczonego w warunkach szczególnych po odjęciu okresu urlopu bezpłatnego od dnia 7 października 1993 r. do dnia 31 grudnia 1993 r. w rzeczywistości wynosi 14 lat, 10 miesięcy i 23 dni. Tym samym pozwany powziął wiedzę, że ubezpieczony nie spełniał przesłanek z art.184 ust 1 i 2 ustawy emerytalnej do otrzymania prawa do emerytury. Z tego względu organ rentowy wystąpił z wnioskiem o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej przez Sąd Okręgowy w Słupsku prawomocnym wyrokiem z dnia 28 września 2015 r. w sprawie V U 501/15.

Sąd Okręgowy w rozważaniach prawnych odwołał się do treści art. 114 ustawy emerytalnej powołując stanowisko judykatury i wskazując, że postępowania w sprawie V U 501/15 nie można było wznowić, gdyż nie przedłożono nowych dowodów, ani nie ujawniono okoliczności istniejących przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość. Z materiału dowodowego zgromadzonego w aktach rentowych wynikało bowiem, że przy obliczaniu stażu pracy w warunkach szczególnych S. M. organ rentowy, pomimo iż dysponował dokumentem Rp-7 (k. 21 akt kapitału początkowego) z okresu zatrudnienia w Państwowym Gospodarstwie Rolnym N. nieprawidłowo nie uwzględnił okresu korzystania przez ubezpieczonego w okresie od dnia 7 października 1991 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. z urlopu bezpłatnego. Tym samym w ocenie Sądu nie został spełniony warunek z ust. 1 art. 114 ustawy emerytalnej, wskazany w ust. 2 („na podstawie dowodów lub okoliczności, o których mowa w ust. 1”). Po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie nie przedstawiono żadnych nowych dowodów i nie ujawniono nowych okoliczności. Wszelkie dowody niezbędne do prawidłowego wyliczenia stażu pracy w warunkach szczególnych znajdowały się w aktach rentowych i były ujawnione. Postępowanie w sprawie niniejszej, nie mogło prowadzić do ponownej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w aktach rentowych. Taka ocena godziłaby w zasadę powagi rzeczy osądzonej (art. 365 i 366 k.p.c.) i doprowadziłaby de facto do możliwości wniesienia przez organ rentowy nadzwyczajnego środka zaskarżenia od prawomocnego orzeczenia. Takie stanowisko jest uzasadnione i aprobowane także w orzecznictwie i doktrynie. Ponadto Sąd Okręgowy zgodził się z poglądem Trybunału Konstytucyjnego zaprezentowanym w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 lutego 2012 r. w sprawie K 5/2011 (LexPolonica nr 3048453), w którym Trybunał uznał za niezgodne z Konstytucją nieograniczone uprawnienie do weryfikowania także decyzji wydanych na skutek błędów organu rentowego, do których świadczeniobiorcy w żadnej mierze się nie przyczynili. Odmienna ocena dowodów dołączonych do wniosku o emeryturę lub rentę, przeprowadzona przez organ rentowy
po uprawomocnieniu się decyzji przyznającej świadczenie, nie jest okolicznością uzasadniającą wszczęcie z urzędu postępowania o ponowne ustalenie prawa do świadczeń na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. Mając to wszystko na uwadze, Sąd I instancji uznał, że nie zostały spełnione przesłanki z art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy emerytalnej. Nie ma zatem podstaw do wznowienia postępowania w sprawie V U 501/15 i dlatego Sąd Okręgowy oddalił skargę o wznowienie postępowania, o czym orzekł w sentencji wyroku.

Apelację od wyroku wywiódł organ rentowy zaskarżając go w całości wyrok i zarzucając:

- naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez nierozważenie całego zebranego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności sprzeczne istotne ustalenia Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego;

- naruszenie art. 114 ust. 1 i ust. 2 pkt 2 ustawy emerytalnej.

Wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i wznowienie postępowania w sprawie oraz oddalenie odwołania ubezpieczonego od decyzji z dnia 17 kwietnia 2014 r., ewentualnie jego uchylenie i przekazanie do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu pozwany podniósł, że w sposób prawidłowy nie zaliczył ubezpieczonemu do stażu pracy (i do pracy w warunkach szczególnych) okresu urlopu bezpłatnego od dnia 7 października 1991 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. wykazanego w zaświadczeniu o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w PGR N., zatem stawianie zarzutu nieprawidłowości w tym zakresie jest nieuzasadnione, nietrafne i niezgodne z obowiązującymi przepisami, które okresów urlopów bezpłatnych, w żaden sposób nieoskładkowanych do zatrudnienia nie pozwalają uwzględniać. Do ujawnienia okoliczności (istniejących przed wydaniem decyzji,
tj. pracy w warunkach szczególnych) doszło dopiero po uprawomocnieniu się decyzji, przy wykonywaniu wyroku Sądu Okręgowego z dnia 28 września 2015 r., które to okoliczności w postaci braku wymaganego 15 - letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych wykluczają uprawnienie ubezpieczonego do wcześniejszej emerytury i uzasadniają uznanie, że prawo do takiego świadczenia w rzeczywistości nie istnieje. Organ rentowy wskazał, że przyznanie ubezpieczonemu świadczenia w postaci prawa do wcześniejszej emerytury jest wynikiem błędu rachunkowego Sądu Okręgowego, który w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 września 2015r. na stronie 2 omyłkowo wskazując na uwzględnione przez organ rentowy okresy zatrudnienia w warunkach szczególnych podał 3 lata 9 miesięcy (a nie jak faktycznie przyjął ZUS 3 lata 7 miesięcy i 16 dni) i okoliczność ta została ujawniona dopiero przy wykonywaniu wyroku.

Ubezpieczony w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jako bezzasadna podlega oddaleniu.

Kwestią sporną była ocena, czy zaszły podstawy do wznowienia postępowania w sprawie zakończonej przez Sąd Okręgowy w Słupsku prawomocnym wyrokiem z dnia 28 września 2015 r. w sprawie V U 501/15.

Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej uzasadniających ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji Sąd odwoławczy oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, opubl. OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

W niniejszej sprawie bezspornym było, że wyrokiem z dnia 28 września 2015 r., sygn. akt V U 501/15 Sąd Okręgowy w Słupsku zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury poczynając od dnia 3 kwietnia 2015 r. zaliczając mu do stażu pracy w warunkach szczególnych okres od dnia 1 czerwca 1976 r. do dnia 19 grudnia 1980 r. i od dnia 1 lipca 1982 r. do dnia 19 marca 1989 r. w Spółdzielni Kółek Rolniczych w (...). Podkreślenia wymaga, że wyrok ten nie został zaskarżony przez organ rentowy i jest prawomocny.

Organ rentowy powołując się na art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 887 ze zm., zwana dalej ustawą emerytalną) wskazał, że praca ubezpieczonego w warunkach szczególnych po odjęciu okresu urlopu bezpłatnego od dnia 7 października 1993 r. do dnia 31 grudnia 1993 r. w rzeczywistości wynosi 14 lat, 10 miesięcy i 23 dni.

Po pierwsze wskazać należy, że zgodnie z art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej prawo
do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Zgodnie z ust. 2 art. 114 ustawy emerytalnej jeżeli prawo do świadczeń lub ich wysokość ustalono orzeczeniem organu odwoławczego, organ rentowy na podstawie dowodów lub okoliczności, o których mowa w ust. 1:

1) wydaje we własnym zakresie decyzję przyznającą prawo do świadczeń lub podwyższającą ich wysokość;

2) występuje do organu odwoławczego z wnioskiem o wznowienie postępowania przed tym organem, gdy z przedłożonych dowodów lub ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczeń nie istnieje lub że świadczenia przysługują w niższej wysokości; z wnioskiem tym organ rentowy może wystąpić w każdym czasie;

3) wstrzymuje wypłatę świadczeń w całości lub części, jeżeli emeryt lub rencista korzystał
ze świadczeń na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w innych wypadkach złej woli.

Sąd Apelacyjny w pełni aprobuje stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 marca 2012 r. (II UK 160/2011, OSNP 2013/5-6 poz. 64), który wskazał, że wniosek o wznowienie postępowania przed sądem ubezpieczeń społecznych (art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy emerytalnej) nie może opierać się na okolicznościach istniejących przed wydaniem decyzji i znanych organowi rentowemu przed przyznaniem świadczenia wyrokiem sądu pierwszej instancji, od którego organ rentowy nie wniósł apelacji. Skierowany do sądu ubezpieczeń społecznych wniosek organu rentowego o ponowne ustalenie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego na podstawie art. 114 ustawy emerytalnej nie jest i nie może być nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia prawomocnego wyroku sądowego przyznającego prawo do emerytury, jeżeli organ rentowy nie skorzystał z przysługujących "zwykłych" odwoławczych środków prawnych. Podniesiono, że dopuszczalne byłoby dokonanie odmiennej oceny dowodów w postępowaniu o ponowne ustalenie prawa do świadczeń, wszczętym przez organ rentowy z urzędu, pod warunkiem jednak, że uzyskano nowe dowody lub ujawniono okoliczności, mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość (zob. uzasadnienie wyroku SN, III UZP 5/2003; zob. też J. Kuźniar, Ponowne ustalenie prawa do świadczeń emerytalno-rentowych, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2004/6 str. 26). Nawiązując do uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2003 r. (III UZP 5/2003) oraz wyroku z dnia 28 stycznia 2004 r. (II UK 228/2003, OSNP 2004/10 poz. 118) należy wskazać, że słusznym jest pogląd o niedopuszczalności ponownego ustalenia prawa do świadczeń tylko z tej przyczyny, że organ rentowy w wyniku ponownej oceny dowodu uzna go za niewiarygodny lub też poweźmie wątpliwość, co do jego wiarygodności i przeprowadzi postępowanie dowodowe w celu ponownego sprawdzenia stwierdzonych tym dowodem okoliczności. Na tle ww. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r. w piśmiennictwie wyrażono pogląd, że art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej statuuje kilka warunków, od których spełnienia zależy dopuszczalność wszczęcia postępowania w sprawie ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości. Należą do nich: przedłożenie nowych dowodów lub ujawnienie okoliczności, przy czym powinny to być zarówno okoliczności, jak i nowe dowody mające wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, nadto okoliczności te powinny istnieć przed wydaniem decyzji, a organ rentowy, wydając decyzję, nie powinien ich znać (R. Babińska, glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r., II UK 228/2003 OSP 2006/10 str. 552).

W niniejszej sprawie nie został spełniony ostatni z powyżej wymienionych warunków, bowiem organ rentowy, wydając decyzję z dnia 17 kwietnia 2015 r., zaskarżoną w sprawie o sygn. V U 501/15 znał wszystkie okoliczności. Organ rentowy przed wydaniem decyzji dysponował dokumentacją z okresu zatrudnienia ubezpieczonego w Państwowym Gospodarstwie Rolnym N., z której wynikało, że ubezpieczony w okresie od dnia 7 października 1991 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. przebywał na urlopie bezpłatnym. W aktach rentowych (k. 21 akt kapitału początkowego) znajduje się zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z dnia 2 grudnia 2003 r. z ww. zakłady pracy, w którym wskazano, że ubezpieczony w okresie od dnia 7 października 1991 r. do dnia 31 grudnia 1991 r. przebywał na urlopie bezpłatnym.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego materiał dowodowy zgromadzony w sprawie V U 501/15, w tym w aktach rentowych, był znany stronom postępowania i wówczas należało powołać się na okoliczności związane z urlopem bezpłatnym.

Stąd też mając na uwadze powyższe, niezasadne okazały się zarzuty apelacyjne dotyczące naruszenia art. 233 k.p.c. Skoro Sąd nie jest w niniejszej sprawie uprawniony do ponownej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, to nie ma możliwości czynienia odmiennych niż w prawomocnym wyroku ustaleń na podstawie wskazanych przepisów. Wyjaśnić należy pozwanego, że prawo do emerytury zostało wnioskodawcy przyznane na podstawie prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego wydanego w sprawie V U 501/15. Wzruszenie prawomocności wyroku może nastąpić jedynie w ściśle określonych przypadkach, między innymi z uwagi na zasadę zaufania obywateli do Państwa, wyrażoną w przepisach Konstytucji. Trybunał Konstytucyjny w swoim orzecznictwie stwierdza, że prawomocność jest sama w sobie wartością konstytucyjną. Ochrona prawomocności ma konstytucyjne zakotwiczenie w art. 7 Konstytucji, mówiącym o działaniu organów władzy publicznej na podstawie i w granicach prawa. Zatem prawomocne rozstrzygnięcia (działające ratione imperii) mają za sobą konstytucyjne domniemanie wynikające z tego właśnie przepisu. Może być ono przełamane - gdy samo rozstrzygnięcie odbiega od konstytucyjnego standardu (niekonstytucyjność dotycząca prawa materialnego lub procedury, wykorzystanych in concreto, do wydania prawomocnego orzeczenia). Dlatego podważenie prawomocności musi każdorazowo być przedmiotem skrupulatnego ważenia wartości (zob. SK 7/2006) (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 stycznia 2015 r., III AUa 3025/13, LEX nr 1683341).

W niniejszej sprawie z uwagi na niespełnienie przesłanek z art. 114 ustawy emerytalnej nie było możliwości wzruszenia prawomocności wyroku Sądu Okręgowego.

W świetle powyższego uznać należało, że wyrok Sądu pierwszej instancji odpowiada prawu, albowiem bezzasadne okazały się zarzuty naruszenia prawa procesowego i materialnego.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji wyroku.

SSA Michał Bober SSA Grażyna Horbulewicz SSA Bożena Grubba

WYROK

UZASADNIENIE