UZASADNIENIE

Powódka (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. wniosła do tutejszego Sądu pozew o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niej umowy darowizny udziału wynoszącego 4/6 części w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) opisanego w księdze wieczystej Kw nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w G., zawartej pomiędzy M. S., a A. S. dnia 26 października 2010 r. przed notariuszem L. M. w Kancelarii Notarialnej w G., Rep. A (...)– w celu umożliwienia powódce dochodzenia zaspokojenia wierzytelności wynikających z: nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w G. z dnia 10 lutego 2010 r. sygn. akt (...) oraz postanowienia Sądu Rejonowego w Głubczycach z dnia 27 grudnia 2012 r. sygn. akt I Co 1001/12 wraz z kosztami postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w G. G. S. w sprawie o sygn. akt (...). Jednocześnie powód wniósł o udzielnie zabezpieczenia roszczenia poprzez ustanowienie zakazu zbywania nabytego na podstawie umowy darowizny z dnia 26 października 2010 r. Rep. A nr(...)sporządzonej przed notariuszem L. M. w Kancelarii Notarialnej w G., udziału w wysokości 4/6 części w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości opisanej w księdze wieczystej nr (...), ewentualnie wpisanie w księdze wieczystej ostrzeżenia o toczącym się postepowaniu.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, iż powódka dysponuje prawomocnym nakazem zapłaty Sądu Rejonowego w G. z dnia 10 lutego 2010 r. o sygn. akt (...) zasądzającym od M. S. kwotę 34.428,17 zł wraz z odsetkami ustawowymi naliczanymi według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w danym okresie dla należności przeterminowanych, ustalanej na podstawie uchwały (...), które to odsetki na dzień wniesienia pozwu wynosiły czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP w stosunku rocznym liczonymi od dnia 28 stycznia 2010 r. do dnia zapłaty oraz kosztami sądowymi w kwocie 2.847,50 zł. Postanowieniem z dnia 27 grudnia 2012 r. o sygn. akt (...)Sąd Rejonowy w G. nadał w/w nakazowi zapłaty klauzulę wykonalności na rzecz (...) sp. z o.o. w S.. Wierzytelność w wyniku której wydany został tytuł, powstała w związku z umową pożyczki nr (...) z dnia 30 sierpnia 2007 r. zawartą pomiędzy M. S., a Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. w G.. W toku prowadzonego na podstawie przedmiotowego tytułu wykonawczego postępowania egzekucyjnego ustalono, iż umową darowizny z dnia 26 października 2010 r. Rep. A.(...) M. S. przekazała córce A. S. przysługujący jej udział w wysokości 4/6 części w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości opisanej w księdze wieczystej Kw nr (...). Powód podniósł, iż umowa darowizny zawarta została już po zawarciu przez M. S. umowy pożyczki z dnia 30 sierpnia 2009 r., po tym jak zobowiązanie z niej wynikające zostało postawione w stan natychmiastowej wykonalności na skutek wypowiedzenia tejże umowy. Jednocześnie wskazano, iż dniu zawarcia umowy darowizny przeciwko M. S. prowadzone były już liczne postępowania egzekucyjne przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w G.. W konsekwencji powyższych okoliczności, w ocenie powódki przeniesienie udziału w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości uniemożliwiło stronie powodowej uzyskanie zaspokojenia w sposób znaczący, albowiem pomniejszyło majątek dłużniczki, która działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Postanowieniem z dnia 31 sierpnia 2015 roku / karta 43-44 akt/ Sąd Rejonowy w G.dokonał zabezpieczenia roszczenie powódki (...) Sp. z o.o. z siedzibą w S. przeciwko pozwanej A. S., poprzez zakaz zbywania nabytego na podstawie umowy darowizny z dnia 26 października 2010 r. Rep. (...) sporządzonej przed notariuszem L. M. w Kancelarii Notarialnej w G., udziału w wysokości 4/6 części w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości opisanej w księdze wieczystej nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w G. – do czasu prawomocnego zakończenia postępowania o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną.

W odpowiedzi na pozew /karta 62 akt/ pozwana A. S. wniosła o oddalenie powództwa.

W piśmie procesowym z dnia 26 listopada 2015 r. / karta 77-82 akt/ pozwana wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania. W uzasadnieniu zarzucono, iż zgodnie z treścią pozwu powódka domaga się uznania za bezskuteczna umowy darowizny w części obejmującej udział 4/6 części w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości, podczas gdy pozwanej przysługuje również udział we współwłasności budynku stanowiącego odrębną nieruchomość posadowionego na tejże działce. Skoro własność budynku na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym to prawa te mogą być przenoszone tylko łącznie, a tym samym żądanie powoda dotyczące wyłącznie prawa użytkowania wieczystego nie może się ostać. Ponadto pozwana zakwestionowała twierdzenie powódki, alby dłużniczka miała działać ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, a czynność prawna miała zostać dokonania pod tytułem darmym, wskazano także, iż pozwana nie miała wiedzy o ewentualnym zadłużeniu M. S. wobec powódki.

W piśmie procesowym z dnia 07 grudnia 2015 r. (data prezentaty) / karta 101-106 akt/ powódka podtrzymała dotychczasowe stanowisko wyrażone w pozwie, precyzując zgłoszone pierwotnie żądanie i wnosząc o uznanie za bezskuteczną w stosunku do powódki (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S. umowę darowizny udziału wynoszącego 4/6 części w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) oraz we własności budynku stanowiącego odrębną od gruntu nieruchomość na tej działce posadowionego, opisanych w księdze wieczystej Kw nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w G., zawartej pomiędzy M. S., a A. S. dnia 26 października 2010 r. przed notariuszem L. M. w Kancelarii Notarialnej w G., Rep. A nr (...) – w celu umożliwienia powódce dochodzenia zaspokojenia wierzytelności wynikających z: nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w G. z dnia 10 lutego 2010 r. sygn. akt (...) oraz postanowienia Sądu Rejonowego w G. z dnia 27 grudnia 2012 r. sygn. akt(...) wraz z kosztami postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w G. G. S. w sprawie o sygn. akt (...), podnosząc przy tym, iż jedynie w wyniku omyłki w żądaniu pozwu nie zostało wskazane, iż powódka domaga się uznania za bezskuteczną wobec niej umowy darowizny udziału w prawie użytkowania nieruchomości wraz z udziałem w prawie własności budynku stanowiącego odrębną nieruchomość.

W piśmie procesowym z dnia 28 grudnia 2015 r. /karta 110-113 akt/ strona pozwana z ostrożności procesowej podniosła zarzut nieskutecznego rozszerzenia powództwa przez powoda, wskazując, iż pismo procesowe zawierające rozszerzenie powództwa zostało przesłane bezpośrednio pełnomocnikowi pozwanej. Ponadto pozwana podniosła zarzut przedawnienia i wygaśnięcia roszczenia powoda zarzucając, iż roszczenie powoda w odniesieniu do rozszerzonego powództwa co do czynności prawnej w zakresie udziału w prawie własności budynku stanowiącego odrębny od gruntu przedmiot własności wygasło w dniu 26 października 2015 r. tj. z upływem 5 lat od dnia dokonania czynności.

W pismach procesowych z dnia 20 grudnia 2015 r. i 22 stycznia 2015 r. / karta 115-117 akt oraz 125 akt/ strona powodowa podtrzymała swoje dotychczasowe stanowisko.

Na rozprawach z dnia 02 lutego 2016 r. i 10 marca 2016 r. pozwana podtrzymała dotychczasowe stanowisko.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 30 sierpnia 2007 r. M. S. zawarła ze Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo – Kredytową im. F. S. z siedzibą w G. umowę pożyczki nr (...).

Pismem z dnia 17 września 2009 r., wobec zaprzestania spłaty zobowiązań (...) im. (...) z siedzibą w G. dokonał wypowiedzenia przedmiotowej umowy, wobec czego z upływem okresu wypowiedzenia cała należność stała się wymagalna.

dowód: umowa pożyczki nr (...) karta 13-14 akt,

wypowiedzenie umowy wraz z potwierdzeniem odbioru karta 15-16 akt

raport spłat karta 35-40 akt,

M. S. nie dokonała spłaty w/w zadłużenia, wobec czego nakazem zapłaty Sądu Rejonowego w G. z dnia 10 lutego 2010 r. o sygn. akt (...)zasądzono od M. S. na rzecz pierwotnego wierzyciela kwotę 34.428,17 zł wraz z odsetkami ustawowymi naliczanymi według zmiennej stopy procentowej obowiązującej w danym okresie dla należności przeterminowanych, ustalanej na podstawie uchwały (...), które to odsetki na dzień wniesienia pozwu wynosiły czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP w stosunku rocznym liczonymi od dnia 28 stycznia 2010 r. do dnia zapłaty oraz kosztami sądowymi w kwocie 2.847,50 zł. Postanowieniem z dnia 27 grudnia 2012 r. o sygn. akt (...) Sąd Rejonowy w G. nadał w/w nakazowi zapłaty klauzulę wykonalności na rzecz (...) sp. z o.o. w S..

Na podstawie przedmiotowego tytułu wykonawczego wszczęto przeciwko M. S. postępowanie egzekucyjnej prowadzone – po przekazaniu sprawy - przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w G. G. S. pod sygn. akt (...) W toku prowadzonej egzekucji dokonano między innymi zajęcia świadczenia emerytalno – rentowego dłużniczki.

W tym czasie przeciwko M. S. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w G. prowadził łącznie 7 postępowań egzekucyjnych. Na dzień 19 stycznia 2011 r. suma egzekwowanych należności wszystkich wierzycieli wynosiła 156,586,64 zł i we wszystkich tych sprawach dokonano czynności egzekucyjnych polegających na zajęciu emerytury dłużniczki.

W związku z innymi toczącymi się postępowaniami egzekucyjnym w dniu 03 sierpnia 2011 r. sporządzony został plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji wierzytelności i w niniejszej sprawie egzekucyjnej prowadzonej pod sygn. akt (...) kwotę przypadającą wierzycielowi ustalono na 123,23 zł.

dowód: dokumenty znajdujące się w aktach sprawy egzekucyjnej sygn. akt(...) Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w G. G. S.,

dokumenty znajdujące się w aktach sprawy Sądu Rejonowego w G. sygn. akt (...)

W dniu 26 października 2010 r. pomiędzy M. S., a jej córką A. S. zawarta została przez notariuszem L. M. w Kancelarii Notarialnej w G. umowa darowizny Rep. (...) Na mocy przedmiotowej umowy M. S. darowała A. S. udział wynoszący 4/6 części w prawie wieczystego użytkowania działki nr (...) oraz we własności budynku stanowiącego odrębną od gruntu nieruchomość na tej działce posadowionego, objęte księgą wieczystą Kw nr (...), położone w G. przy ul. (...), a A. S. oświadczyła, że darowiznę tą przyjmuje.

Jednocześnie w § 6 umowy A. S. ustanowiła na nabytym udziale wynoszący 4/6 części w współużytkowaniu wieczystym i we współwłasności budynku stanowiącego odrębną od gruntu nieruchomość, w budynku mieszkalnym położonym w G. przy ul. (...) objętym księgą wieczystą Kw nr (...), na rzecz M. S. dożywotnie i nieodpłatne użytkowanie mieszkania polegające na prawie korzystania z 1 pokoju, współkorzystania z kuchni i łazienki oraz swobodnego poruszania się po obejściu, a M. S. na powyższe wyraziła zgodę.

dowód: umowa darowizny Rep.(...) karta 83-86 akt

Sąd Rejonowy w G. IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...) dla nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) o powierzchni 0,0613 ha oddanej w użytkowanie wieczyste oraz dla budynku stanowiącego odrębną nieruchomość.

W dziale II przedmiotowej księgi jako właściciel gruntu ujawniona jest Gmina G., zaś jako użytkownicy wieczyści oraz właściciele budynku stanowiącego odrębną nieruchomość ujawnione są: A. S. w udziale 4/6 części na podstawie umowy darowizny z dnia 26 października 2010 r. Rep. (...) i udziale 1/6 części na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku sygn. akt (...)oraz D. S. w 1/6 części na podstawie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku sygn. akt I (...).

W dziale III księgi ujawnione jest na udziale A. S. wynoszącym 4/6 części we współużytkowaniu wieczystym i we współwłasności budynku - ograniczone prawo rzeczowe w postaci dożywotniego i nieodpłatnego użytkowania mieszkania polegające na prawie korzystania z jednego pokoju, współkorzystania z kuchni i łazienki oraz swobodnego poruszania się na rzecz M. S.. Podstawę niniejszego wpisu stanowiła umowy darowizny z dnia 26 października 2010 r. Rep. A. (...).

dowód: odpis zwykły księgi wieczystej Kw nr (...) karta 58-60 akt

M. S. poza udziałem w prawie współużytkowania wieczystego nieruchomości oraz współwłasności budynku stanowiącego odrębną nieruchomość objętych księgą wieczystą Kw nr (...) nie posiadała innego majątku, jej źródło utrzymania stanowiła emerytura w wysokości około 1.200-1.300 zł miesięcznie. M. S. w 2010 roku posiadała liczne zadłużenia opiewające na znaczne kwoty, toczyło się przeciwko niej łącznie 7 postępowań egzekucyjnych, w roku 2012 r. toczyło się 13 postepowań, w których łączna wartość zobowiązań wynosiła ponad 252.000,00 zł.

M. S. od co najmniej od 2003 r. chorowała na chorobę wieńcową i z tej przyczyny była kilkakrotnie hospitalizowana. Mieszkała wspólnie z córką A. S., pozwana pozostawała w bliskich relacjach z matką.

dowód: dokumenty znajdujące się w aktach sprawy egzekucyjnej sygn. akt (...) Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w G. G. S.,

karty wypisowe i informacyjne M. S. karta 90- 95 akt,

częściowo zeznania A. S. karta 145 akt (00:02:49 nagrania)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługuje w całości na uwzględnienie.

Stan faktyczny niniejszej sprawy Sąd ustalił w oparciu o wymienione powyższej dowody z dokumentów, których wiarygodności nie kwestionowała żadna ze strona, a które również w ocenie Sądu nie budziły wątpliwości. Sąd jedynie częściowo dał natomiast wiarę zeznaniom pozwanej A. S., a to w zakresie dotyczącym jej relacji z matką, wspólnego zamieszkiwania, stanu jej zdrowia. Natomiast w ocenie Sądu biorąc pod uwagę wspólne długotrwałe zamieszkiwanie i bliskie relacje, kierując się zasadami doświadczenia życiowego oraz logicznego myślenia Sąd nie dał wiary twierdzeniom pozwanej odnośnie braku jej wiedzy odnośnie stanu zadłużenia M. S..

W niniejszej sprawie bezsporna pozostawała okoliczność istnienia po stronie powodowej przeciwko M. S. wierzytelności objętej nakazem zapłaty Sądu Rejonowego w G. sygn. akt(...) oraz dokonania przez dłużniczkę na rzecz pozwanej czynności prawnej w postaci umowy darowizny objętej aktem notarialnym Rep. A (...). Natomiast spór pomiędzy stronami dotyczył charakteru dokonanej czynności prawnej, pokrzywdzenie wierzyciela wskutek tejże czynności oraz dokonanie przez dłużniczkę czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Ponadto strona pozwana podniosła zarzut dotyczący wygaśnięcia roszczenia powoda oraz nieskutecznego rozszerzenia powództwa.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu wygaśnięcia roszczenia jako najdalej idącego, w ocenie Sądu przedmiotowy zarzut nie zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z art. 534 k.c. uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności. Przewidziany w art. 534 k.c. termin do wytoczenia powództwa ze skargi pauliańskiej ma charakter zawity, co oznacza, że po upływie tego terminu roszczenie upada - wygasa, tzn. nie można go już skutecznie dochodzić.

W niniejszej sprawie zaskarżona czynność w postaci darowizny dokonana została dnia 26 października 2010 r., skoro zaś powództwo wytoczono przed tutejszym Sądem dnia 25 sierpnia 2015 r., a zatem jeszcze przed upływem pięcioletniego terminu przewidzianego w przepisie art. 534 k.c., to zarzut strony pozwanej w tymże zakresie uznać należało za bezzasadny. W szczególności, w ocenie Sądu, nietrafnie podnosi pozwana zarzuty dotyczące braku wyraźnego sformułowania w pozwie żądania dotyczącego uznania za bezskuteczną również umowy darowizny w części dotyczącej udziału we współwłasności budynku stanowiącego odrębną nieruchomość, wywodząc z tego tytułu niedopuszczalność żądania uznania za bezskuteczną części czynności ograniczonej wyłącznie do użytkowania wieczystego gruntu i częściowego wygaśnięcia roszczenia.

Zgodnie z art. 235 § 1 i § 2 k.c. budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste. Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.

Kodeks cywilny nadał prawu wieczystego użytkowania gruntu nadrzędny charakter w stosunku do prawa własności budynków na tym gruncie. Oznacza to, że prawem głównym jest prawo wieczystego użytkowania, a prawem związanym (podrzędnym) jest prawo własności budynków i urządzeń. Z tak ukształtowanej relacji wynika akcesoryjność tego ostatniego prawa w stosunku do użytkowania wieczystego gruntu. Akcesoryjność oznacza zaś, że żadne z nich nie może stanowić przedmiotu obrotu prawnego samodzielnie i że wygaśnięcie prawa wieczystego użytkowania gruntu powoduje wygaśnięcie prawa własności budynków i innych urządzeń.

Uwzględniając powołane przepisy do okoliczności rozpoznawanej sprawy, na wstępie podkreślenia wymaga, iż jej przedmiotem jest żądanie uznania czynności prawnej za bezskuteczną. W rezultacie takiego orzeczenia, które ma charakter konstytutywny i wywołuje skutki ex tunc, zaskarżona umowa w stosunku do osoby trzeciej, która wystąpiła o uznanie jej za bezskuteczną, traktowana jest tak, jakby w ogóle nie była zawarta. Uznanie umowy za bezskuteczną jedynie wobec określonej osoby trzeciej oznacza, że umowa ta pozostaje ważna i nadal wywołuje zamierzone przez strony skutki prawne w takim zakresie, w jakim można to pogodzić z realizacją roszczeń tej osoby trzeciej, wyrok uznający na podstawie art. 527 k.c. bezskuteczność określonej czynności prawnej przenoszącej przedmiot lub prawo z majątku dłużnika do majątku osoby trzeciej nie powoduje ich powrotu do majątku dłużnika, lecz jedynie daje wierzycielowi prawo zaspokojenia się z tego przedmiotu lub prawa, pozostających w majątku osoby trzeciej, przed jej wierzycielami. (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 11 lipca 2012 r., I ACa 1230/11, LEX nr 1216421).

Wobec tego zauważyć należy, iż uwzględnianie powództwa paulińskiego nie prowadzi do rozporządzenia prawem, a tym samym przywoływane przez pozwaną stanowisko Sądu Najwyższego odnośnie nieważności umowy przeniesienia prawa wieczystego użytkowania gruntu zabudowanego, niezawierającej postanowień o przeniesieniu także prawa własności budynku, jako dotyczące zupełnie odmiennego stanu faktycznego nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie. Niezależnie od tego wskazać można, iż w doktrynie wyrażane jest też stanowisko zakładające, że zmiana w sferze prawnej prawa głównego, jakim jest użytkowanie wieczyste, pociąga za sobą ex lege zmianę w sferze prawnej także prawa związanego, czyli prawa własności budynków, zatem czynności prawne przenoszące prawo użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej przenoszą z mocy prawa własność budynków wzniesionych na tym gruncie, niezależnie od tego, czy budynki i urządzenia są w akcie notarialnym wymienione. Podobne stanowisko zajmował Sąd Najwyższy m.in. w uzasadnieniu uchwały z dnia 8 lipca 1966 r., III CZP 43/66 ( OSNCP 1966, nr 12, poz. 211), zaś w uchwale z dnia 21 kwietnia 2005 r., III CZP 9/05 ( OSNC 2006, nr 3, poz. 44) Sąd Najwyższy sformułował tezę, iż umowa oddania w użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej oraz przeniesienia własności znajdującej na niej części budynku jest nieważna (art. 58 § 1 i 3 k.c.), jeżeli z okoliczności wynika, że bez postanowienia o przeniesieniu własności części budynku nie zostałaby zawarta.

W okolicznościach sprawy, biorąc pod uwagę przedmiot i charakter niniejszego powództwa, jak i ostateczne stanowisko powódki wyrażające żądanie uznania za bezskuteczną całej czynności prawnej objętej aktem notarialnym z dnia 26 października 2010 r. Rep. (...) - co znalazło odzwierciedlenie w piśmie procesowym zawierającym sprecyzowanie żądania pozwu, uwzględniając przy tym nadrzędny charakter prawa wieczystego użytkowania w stosunku do podporządkowanego względem niego prawa własności budynków i urządzeń posadowionych na oddanym w użytkowanie wieczyste gruncie, które mają charakter akcesoryjny, w ocenie Sądu zarzut w zakresie wygaśnięcia roszczenia w części oraz bezskuteczności rozszerzenia powództwa nie zasługiwał na uwzględnienie.

Przechodząc z kolei do analizy zakwestionowanych przez A. S. przesłanek skargi pauliańskiej, wskazać trzeba, iż w ustalonym stanie faktycznym również te zarzuty nie mogły się ostać.

Zgodnie z art. 527 § 1 k.c. gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

§ 2. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

§ 3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

§ 4. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Na podstawie wskazanego przepisu jedną z przesłanek udzielenia ochrony pauliańskiej jest dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli. Na gruncie przepisów o skardze pauliańskiej pojęcie to nie jest wiązane z poniesieniem przez wierzyciela szkody (vide: wyrok SN z dnia 29 czerwca 2004 r., II CK 367/03, LEX nr 174173). W art. 527 § 2 k.c. ustawodawca określił, że czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był poprzednio.

Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia niewypłacalności na potrzeby instytucji skargi pauliańskiej. W doktrynie oraz w orzecznictwie na ogół przyjmuje się, że niewypłacalność dłużnika w rozumieniu art. 527 § 2 k.c. oznacza taki stan majątku dłużnika, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi ( M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1249; wyrok SA w Warszawie z dnia 19 listopada 1997 r., I ACa 737/97, Apel. W-wa 1998, nr 4, poz. 36; wyrok SN z dnia 24 stycznia 2000 r., III CKN 554/98, LEX nr 52736; wyrok SA w Katowicach z dnia 11 lipca 2013 r., I ACa 417/13, LEX nr 1349916). Sąd Najwyższy wyroku z dnia 29 września 2011 r. (IV CSK 99/11, Rzeczpospolita (...) 2011, nr 231, s. 3) stwierdził, że o istnieniu pokrzywdzenia można mówić, gdy porównanie wartości sprzedanego prawa i wysokości niespłaconych wierzytelności przysługujących przeciwko dłużnikowi prowadzi do wniosku o niemożliwości zaspokojenia się powoda chociażby w części. Wskazuje się ponadto, że niekiedy nawet uzyskanie przez dłużnika ekwiwalentu rozporządzenia majątkowego od osoby trzeciej nie eliminuje stanu pokrzywdzenia wierzyciela, jeżeli nie miał on możliwości uzyskania zaspokojenia wierzytelności z tego ekwiwalentu ( wyrok SN z dnia 7 marca 2013 r., IV CSK 452/12, LEX nr 1314438). Za niewypłacalnego może być uznany nawet taki dłużnik, którego aktywa majątkowe równoważą zobowiązania, ale są niedostępne dla wierzyciela roszczeń pieniężnych ( wyrok SA w Warszawie z dnia 5 kwietnia 2013 r., I ACa 1250/12, LEX nr 1312107). Z punktu widzenia możliwości zaskarżenia czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli ustawodawca zrównuje czynności powodujące niewypłacalność dłużnika z tymi, które prowadzą do pogłębienia stanu jego niewypłacalności. Przyjmuje się, że akcję pauliańską uzasadnia każde powiększenie niewypłacalności, bez względu na jego rozmiar ( wyrok SA w Lublinie z dnia 19 marca 1997 r., I ACa 27/97, Apel. Lub. 1997, nr 4, poz. 19; A. Karnicka-Kawczyńska, J. Kawczyński, Skarga pauliańska, Pr. Sp. 1999, nr 1, s. 19; M. Jasińska, Skarga pauliańska. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika. Art. 527–534 k.c. Komentarz, Warszawa 2006, s. 82; W. Popiołek (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. II, 2009, s. 211; M. Pyziak-Szafnicka (w:) System prawa prywatnego, t. 6, s. 1252). Biorąc pod uwagę, że przedmiotem zaskarżenia może być czynność prawna powodująca niewypłacalność dłużnika lub powiększenie jego niewypłacalności, w orzecznictwie sformułowano ogólną tezę, iż pokrzywdzenie wierzycieli powstaje na skutek takiego stanu faktycznego majątku dłużnika, który powoduje niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela ( wyrok SN z dnia 28 listopada 2001 r., IV CKN 525/00, LEX nr 53110; wyrok SN z dnia 29 czerwca 2004 r., II CK 367/03, LEX nr 174173; wyrok SA w Łodzi z dnia 18 lutego 2013 r., I ACa 1438/12, LEX nr 1305972).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, zdaniem Sądu dokonana przez dłużniczkę strony powodowej - M. S. czynność prawna polegająca na darowiźnie na rzecz A. S. udziału wynoszącego 4/6 części w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) oraz we własności budynku stanowiącego odrębną od gruntu nieruchomość na tej działce posadowionego, opisanych w księdze wieczystej Kw nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w G., dokonana została ze świadomością pokrzywdzeniem wierzyciela. Zważyć bowiem należy, iż na skutek zawarcia przedmiotowej umowy darowizny dłużniczka stała się niewypłacalna lub co najmniej niewypłacalna w wyższym stopniu aniżeli była poprzednio. Podkreślenia wymaga, iż poza wymienionym powyższej udziałem w prawie współużytkowania wieczystego wraz z prawem we współwłasności budynku stanowiącego odrębną nieruchomość, objętych księgą wieczystą Kw nr (...), M. S. nie posiadała żadnego innego majątku, z którego wierzyciel mógłby skutecznie dochodzić zaspokojenia, a jej jedyne źródło utrzymania stanowiła emerytura w wysokości około 1.200,00 zł – 1.300,00 zł. Przy czym zawarcia umowy darowizny nastąpiło nie tylko już po wypowiedzeniu umowy pożyczki nr (...) i wydaniu przeciwko M. S. nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym przez Sąd Rejonowy w G. z dnia 10 lutego 2010 r., ale już po wszczęciu przeciwko dłużniczce postępowania egzekucyjnego. W tym stanie rzeczy, nie ulega wątpliwości, iż w dacie dokonywania na rzecz córki darowizny, M. S. wiedziała zarówno o istnieniu wymagalnego zadłużenia, znała jego wysokość, miała także wiedzę o wszczęciu przeciwko niej postępowania egzekucyjnego celem wyegzekwowania tejże należności (w maju 2010 r. odebrała osobiście od Komornika Sądowego pisma dotyczące wszczętej egzekucji- vide: akta sprawy (...)), jak również miała świadomość własnego stanu majątkowym wynikającego z innych zadłużeń i prowadzonych egzekucji. Zestawiając zatem sytuację majątkową M. S. z wysokością wymagalnego zadłużenia wobec powódki, dokonanie darowizny już po wydaniu prawomocnego nakazu zapłaty i wszczęciu egzekucji, stan majątkowy dłużniczki obejmujący po stronie aktywów wyłącznie składniki objęte księgą wieczysta Kw nr (...), uwzględniając przy tym dodatkowo, iż przeciwko M. S. prowadzonych było łącznie 7 postępowań egzekucyjnych na łączną kwotę ponad 156.000,00 zł, Sąd uznał, iż zawierając umowę darowizny dłużniczka działała ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, doprowadzą tym samym do niemożliwości jego zaspokojenia. Otóż na skutek zdziałanej przez M. S. czynności prawnej w wyniku której stała się ona niewypłacalna, a co najmniej niewypłacalny w stopniu wyższym aniżeli przed dokonaniem tej czynności, przysługująca powódce wierzytelność nie mogła być zaspokojona z jej majątku. Mając na względzie ustaloną w planie podziału kwotę przypadającą wierzycielowi z tytułu zajętego świadczenia emerytalno – rentowego dłużniczki, która w istocie nie jest nawet wystarczająca do pokrycie miesięczny odsetek, nie powodując zmniejszenia zadłużenia, stwierdzić trzeba, iż zaspokojenie wierzyciela w tymże stanie majątkowym faktycznie nie było możliwe. Jednocześnie pomiędzy czynnością prawną dłużniczki, jej niewypłacalnością oraz pokrzywdzeniem wierzyciela zachodzi związek przyczynowy, albowiem przeniesienie udziału w prawie użytkowania wieczystego wraz z udziałem we własności budynku, przy braku innych składników majątkowy dłużniczki, z których wierzyciel mógłby uzyskać zaspokojenie, było warunkiem koniecznym ( conditio sine qua non) powstania niewypłacalności.

W ocenie Sądu twierdzenia strony pozwanej dotyczące dokonania darowizny wyłącznie w związku ze stanem zdrowia M. S. jako nieudowodnione nie zasługiwały na wiarę. Wprawdzie pozwana wykazała, iż M. S. chorowała na chorobę wieńcową, jednakże sama ta okoliczność, mając przy tym na uwadze długotrwały stan chorobowy dłużniczki trwający co najmniej już od 2003 r., nie uzasadnia braku działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Mając bowiem na względzie zbieżność czasową w zakresie wszczęcia egzekucji i dokonania darowizny, kierując się zasadami doświadczenia życiowego oraz logicznego myślenia trudno przyjąć, iż zawarcie umowy związane było jedynie z chęcią zapewnia sobie opieki, zwłaszcza gdy dłużniczka chorowała już od dłuższego czasu. Dla skuteczności skargi pauliańskiej nie jest konieczne, by w zamiarze dłużnika leżało pokrzywdzenie wierzycieli ani też by zamiar ten skierowany był przeciwko określonemu wierzycielowi. Wystarczy, że dłużnik ma świadomość pokrzywdzenia wierzycieli. Świadomość taka istnieje, gdy dłużnik wie, że na skutek czynności prawnej określone aktywa wyjdą z jego majątku i że z tego powodu wierzyciele będą mieli trudności z zaspokojeniem, a w konsekwencji nastąpi ich pokrzywdzenie. M. S. jako osoba dorosła, mająca pełną zdolność do czynności prawnych, znająca swój stan majątkowy, możliwości zarobkowe i wysokość posiadanych zadłużeń, dokonując zaskarżonej czynności musiała co najmniej mieć świadomość, że wyzbywając się podstawowego składnika majątkowego w oparciu o umowę darowizny, wierzyciel będzie mieć trudności w uzyskaniu zaspokojenia przysługujących mu wierzytelności.

Dodatkowo, w niniejszej sprawie wskazać należy na ustanowione przez ustawodawcę w treści art. 529 k.c. domniemanie prawne, zgodnie z którym jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. Zdaniem Sądu, w świetle okoliczności przedmiotowej sprawy przedmiotowe domniemanie prawne nie zostało w żaden sposób obalone.

W ustalony stanie faktycznym przyjąć należy, iż spełniona została przesłanka, iż osoba trzecia, która odniosła korzyść majątkową z dokonania zaskarżonej czynności prawnej, wiedziała, że dłużnik dokonał tej czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli lub aby przy zachowaniu należytej staranności mogła się o tym dowiedzieć. Z uwagi na stopień pokrewieństwa (matka – córka), wzajemne bliskie relacje pomiędzy dłużniczką a pozwaną oraz ich wspólne stałe zamieszkiwanie, zastosowanie znajduje stypizowane w treści przepisu art. 527 § 3 k.c. domniemanie prawne, w myśl którego jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W ocenie Sądu zaoferowane przez stronę pozwaną środki dowodowe w żaden sposób nie obaliły powyższego domniemania, w szczególności same twierdzenia pozwanej, iż nie wiedziała o zadłużeniu matki, biorąc pod uwagę wspólne długotrwałe zamieszkiwanie, bliskie wzajemne stosunku, bardzo wysokie kwoty zaciągniętych zobowiązań pieniężnych, nie stanowią wystarczającego przeciwdowodu.

Jednocześnie od obowiązku wykazania przez powódkę istnienia po stronie pozwanej przesłanki subiektywnej w postaci wiedzy o świadomości działania dłużnika z pokrzywdzeniem wierzyciela, zwalnia kolejne domniemanie znajdujące zastosowanie w analizowanym postępowaniu, a przewidziane przez ustawodawcę w art. 528 k.c., zgodnie z którym jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

W tym miejscu, wbrew twierdzeniem pozwanej, Sąd w niniejszym składzie w pełni podziela wyrażone przez Sąd Najwyższy stanowisko, iż czynność prawna przeniesienia własności z równoczesnym obciążeniem jej służebnością osobistą ma charakter nieodpłatny w rozumieniu art. 528 k.c. ( vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2012 r. II CSK 206/12). W ocenie Sądu, nie stanowi obiektywnego ekwiwalentu majątkowego ustanowione na rzecz M. S. ograniczone prawo rzeczowe w postaci bezpłatnego i dożywotniego prawa użytkowania mieszkania. Podobnie, wobec treści zawartej umowy objętej aktem notarialnym, nie sposób uznać za ekwiwalent zobowiązania do świadczenia opieki, co podnosi pozwana. Zważyć bowiem należy, iż pomiędzy stronami zawarta została umowa darowizny, nie zaś umowa dożywocia, a kwestia udzielenia opieki nie stanowiła essentialia negotii umowy darowizny i nie stanowiła w ogóle przedmiotu objętych przedmiotową umową zobowiązań pomiędzy stronami.

Reasumując poczynione rozważania, wobec kumulatywnego spełnienia koniecznych przesłanek udzielenia wierzycielowi ochrony pauliańskiej, zgłoszone powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów uzasadnia brzmienie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. stosownie do którego strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony.

W ocenie Sądu, z uwagi na uwzględnienie zarówno wniosku o udzielenie zabezpieczenia, jak i uwzględnienie w całości żądania pozwu, w niniejszej sprawie zastosowanie znajduje wyrażona w przepisie art. 98 k.p.c. zasada odpowiedzialności za wynik procesu. W konsekwencji Sąd zasądził od strony pozwanej, jako strony przegrywającej sprawę, na rzecz powódki łącznie kwotę 7.132,50 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, na którą składają się następujące kwoty: 3.285,00 zł tytułem zwrotu kosztów opłaty sądowej od pozwu, 3.600,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego udzielonego w procesie (§ 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu), kwota 33,50 zł tytułem kosztów uzyskania odpisu księgi wieczystej, kwota 60,00 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej od wniosku o wpis ostrzeżenia w księdze wieczystej, 120,00 zł tytułem zwrotu koszty zastępstwa procesowego udzielonego w postępowaniu wieczystoksięgowym (§ 7 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 34,00 zł.

Mając na względzie powołane okoliczności, na podstawie wskazany przepisów, orzeczono jak w sentencji wyroku.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE