UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 18 listopada 2011 roku, nr (...), Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów po przeprowadzeniu postępowania administracyjnego na podstawie art. 26 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, uznał za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, określoną w art. 24 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, działania Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń S.A. z siedzibą w W. polegające na ograniczaniu zakresu odpowiedzialności PZU wobec konsumentów realizujących roszczenie w ramach odpowiedzialności gwarancyjne ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego, poprzez:

1.Nieuznawanie samej utraty możliwości korzystania z uszkodzonego pojazdu za szkodę majątkową i uzależnianie wypłaty odszkodowania za najem samochodu zastępczego od wykazania przez poszkodowanego szczególnych okoliczności związanych z niezbędnością wynajęcia pojazdu zastępczego oraz

2.Nieuzasadnione pomijanie przy ustalaniu wielkości kwoty refundacji kosztu wynajmu samochodu zastępczego okresu oczekiwania na części zamienne przez warsztat samochodowy,

Co stanowi naruszenie art. 361 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 34 ust. 1 i 36 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancji i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. 2003, nr 124, poz. 1152 ze zm.) i nakazał zaniechanie jej stosowania.

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów nałożył na Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A. z siedzibą w W., w związku z naruszeniem zakazu o którym mowa w art. 24 ust. 1 i 2 ww. ustawy, w zakresie opisanym powyżej, karę pieniężną w wysokości 11 286 707 zł.

Przedmiotową decyzję w całości zaskarżył powód – Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A. z siedzibą w W. (dalej również: „PZU”).

Zaskarżonej decyzji zarzucił:

1.Naruszenie prawa materialnego polegające na naruszeniu:

1.1. Art. 221 Kodeksu cywilnego poprzez uznanie, że poszkodowany w przypadku umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody związane z ruchem tych pojazdów („umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych”) jest konsumentem w rozumieniu tego przepisu;

1.2.Art. 361 § 2 Kodeksu cywilnego poprzez uznanie, że zakresem obowiązku odszkodowawczego ubezpieczyciela w przypadku ubezpieczyciela OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest objęta szkoda majątkowa polegająca na samej czasowej utracie możliwości korzystania z pojazdu mechanicznego wykorzystywanego przez poszkodowanego wyłącznie w tzw. celach konsumpcyjnych;

1.3. Art. 361 § 1, art. 361 § 2 Kodeksu cywilnego w związku z art. 34 ust. 1 i art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczycieli Komunikacyjnych („ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych”, „u.o.o.”) oraz w związku z art. 6 Kodeksu cywilnego, art. 354 § 2 Kodeksu cywilnego, art. 362 Kodeksu cywilnego poprzez:

a.Uznanie za bezprawną praktykę stosowaną przez Powoda polegającą na zwrocie wydatków poniesionych na wynajem samochodu zastępczego jedynie wówczas, gdy poszkodowany wykazał przesłanki uzasadniające ten wynajem – to jest, że najem samochodu zastępczego w danych okolicznościach był celowy i ekonomicznie uzasadniony – zapisane w procedurach stosowanych przez Powoda;

b. A także poprzez uznanie, że Powód jest zobowiązany do poniesienia kosztu wynajęcia samochodu zastępczego w każdym przypadku i przez cały okres niemożności korzystania przez poszkodowanego z własnego, uszkodzonego samochodu, bez względu na rodzaj i intensywność potrzeb komunikacyjnych poszkodowanego, a także przyczyny przedłużającej się naprawy samochodu;

1.4.Art. 361 § 2 Kodeksu cywilnego w związku z art. 361 § 1 Kodeksu cywilnego, art. 34 ust. 1 i art. 36 ust. 1 u.o.o. oraz art. 6 Kodeksu cywilnego, poprzez:

a.Uznanie za bezprawną praktykę stosowaną przez Powoda kompensacji szkód polegającą na kompensacji wydatków na pojazd zastępczy w okresie najmu pojazdu zastępczego obejmującym m.in. standardowy okres technologiczny niezbędny do naprawy pojazdu oraz inne okresy dodatkowe, pozostające w adekwatnym związku przyczynowo – skutkowym ze zdarzeniem wywołującym szkodę;

b.Uznanie, że Powoda obciąża obowiązek zwrotu koszt wynajęcia samochodu zastępczego za okres nie pozostający w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem powodującym szkodę w pojeździe, jak na przykład wynikającym ze zwłoki warsztatu samochodowego w wykonaniu naprawy samochodu, czy też opóźnienia poszkodowanego w zleceniu naprawy samochodu;

1.5.Art. 6 Kodeksu cywilnego poprzez uznanie, że na Powodzie ciąży obowiązek wykazania wobec poszkodowanego braku podstaw do wynajęcia samochodu zastępczego, tak co do zasady jak i długości wynajmu;

1.6.Art. 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz o Rzeczniku Ubezpieczonych („Ustawa o nadzorze ubezpieczeniowym”, „u.nadz.”) oraz art. 26 ust. 1 w zw. z art. 24 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów („Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów”, „u.o.k.k.”) poprzez wydanie zaskarżonej decyzji w odniesieniu do zagadnień pozostających w kompetencji Komisji Nadzoru Finansowego;

1.7.Art. 24 ust. 1 i 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez uznanie za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów nielicznych przypadków odmów uznania przez Powoda roszczeń o zwrot kosztu wynajęcia samochodu zastępczego w okresie oczekiwania na części zamienne, w sytuacji w której zasadą było i jest, że Powód pokrywa koszt wynajęcia samochodu zastępczego w okresie oczekiwania na części zamienne;

1.8.Art. 808 § 1 i 3 Kodeksu cywilnego, art. 822 Kodeksu cywilnego oraz art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych poprzez uznanie, że sytuacja poszkodowanego z umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest analogiczna do sytuacji osoby, na rzecz której jest zawierana umowa ubezpieczenia;

1.9.Naruszenie art. 106 u.o.k.k. poprzez nałożenie przez Prezesa UOKiK kary na Powoda w okolicznościach tej sprawy (przy między innymi usprawiedliwionym braku wiedzy o bezprawności praktyki), w szczególności mimo faktu, że nałożenie kary ma charakter fakultatywny;

2.Naruszenie prawa procesowego polegające na naruszeniu:

2.1.Art. 7, 77 § 1 k.p.a. w związku z art. 83 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez nierozpatrzenie całego materiału dowodowego i błędne ustalenia faktyczne polegające na uznaniu, że:

a.Akceptacja zasad stosowanych przez Powoda od 2010 roku przez Komisję Nadzoru Finansowego miała charakter nieformalny;

b.Poszkodowani, którzy korzystali z pojazdów mechanicznych w celach prywatnych, konsumpcyjnych są dyskryminowani w porównaniu z poszkodowanymi korzystającymi z pojazdów mechanicznych w innych celach (na przykład zawodowych), w szczególności w zakresie ciężaru dowodu;

c.Powód nie weryfikuje, czy poszkodowany uzyskał pojazd zastępczy i korzystał z niego w uzasadniony sposób;

d.Czas naprawy ustalony w oparciu o czas technologiczny opracowany na podstawie systemów E. i A. jest jedynie teoretycznie wyliczonym okresem, nieodpowiadającym niezbędnemu czasowi naprawy samochodu (rzeczywisty czas naprawy jest dłuższy niż czas technologiczny), podczas gdy praktyka pokazuje, że czas technologiczny jest równy lub dłuższy od rzeczywistego czasu naprawy;

e.Powód pomija przy ustalaniu wielkości kwoty zwrotu kosztu wynajmu samochodu zastępczego okres oczekiwania na części zamienne przez warsztat samochodowy, podczas gdy czas oczekiwania na części zamienne jest uwzględniany przez Powoda;

f.Powód nie uznaje co do zasady roszczeń o zwrot kosztu wynajmu samochodu zastępczego w sytuacji, gdy rzeczywisty czas naprawy przekracza technologiczny czas naprawy oraz Powód uznaje zasadność wynajmu samochodu zastępczego w okresie oczekiwania na części zamienne wyłączenie wówczas, gdy auto jest nietypowe, niestandardowe i części zamienne nie są dostępne w Polsce, choć Powód bierze pod uwagę (w każdym przypadku) dostępne w Polsce, standardowy dwudniowy okres oczekiwania na części zamienne, który może zostać wydłużony na podstawie oświadczenia warsztatu naprawczego stwierdzającego konieczność dłuższego oczekiwania na części zamienne;

g.Praktyka stosowana przez Powoda obligowała poszkodowanego do „tłumaczenia się” z faktu posiadania samochodu oraz sposobu korzystania z samochodu, a Powód oceniał, czy poszkodowany wykorzystywał samochód „w sposób uzasadniony” podczas gdy Powód oceniał jedynie, czy korzystanie z samochodu zastępczego jest potrzebne do zaspokojenia potrzeb, które zaspokajał uszkodzony pojazd;

h.Uznawanie zasadności wynajmu w okresie oczekiwania na części zamienne ma charakter wyjątkowy, w sytuacji gdy w samym tylko 2010 roku Powód uznał 1573 tego rodzaju roszczenia, przy zaledwie 70 odmowach, przy czym przyczyna tych odmów nie została przez Prezesa UOKiK wyjaśniona.

Powołując się na powyższe zarzuty Powód wniósł o:

Uchylenie zaskarżonej decyzji w całości. Na wypadek nieuwzględnienia powyższego powód wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez wydanie wyroku o niestwierdzeniu stosowania przez Powoda praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, określonych w art. 24 ust. 1 i 2 u.o.k.k. Na wypadek nieuwzględnienia powyższego wniosku powód wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji w części, tj.: w zakresie pkt II sentencji, poprzez nienakładanie na Powoda kary lub ewentualnie o jej zasadnicze zmniejszenie, w tym aż do symbolicznej wysokości. Na wypadek nieuwzględnienia powyższego powód wniósł o zmianę decyzji polegającą na ustaleniu, że Powód dopuszczał się jedynie jednej praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów (z dwóch wymienionych w pkt I sentencji) oraz z tego powodu istotne zmniejszenie nałożonej kary. W każdy przypadku powód wniósł o stwierdzenie, że zaskarżona decyzja została wydana bez podstawy prawnej albo z rażącym naruszeniem prawa. Ponadto powód wniósł o zasądzenie od Prezesa UOKiK na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, także w wysokości sześciokrotności stawki minimalnej, jeżeli Sąd uzna to za uzasadnione.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany – Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wniósł o oddalenie odwołania w całości ze względu na brak podstaw do jego uwzględnienia oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Powszechny Zakład Ubezpieczeń S.A. z siedzibą w W. (dalej również: (...)) prowadzi działalność ubezpieczeniową. Działalność ta obejmuje również zawieranie umów ubezpieczenia pojazdów mechaniczny od odpowiedzialności cywilnej. Ta ostatnia działalność obejmuje swym zakresem likwidację szkody majątkowej powstałej w związku z użytkowaniem pojazdu. Powstała na tej podstawie odpowiedzialność obejmuje m.in. szkodę majątkową związaną z koniecznością wynajęcia przez poszkodowanego pojazdu zastępczego na czas likwidacji szkody. W związku z prowadzoną działalnością PZU pismem z dnia 6 kwietnia 2009 roku wprowadziło do użytku „informację w sprawie zasad wynajmu pojazdu zastępczego z ubezpieczenia OC posiadaczy samochodów mechanicznych”. Informacja ta została udostępniona w systemie informatycznym. Zawierała ona zastrzeżenie o konieczności jej stosowania w bieżącej praktyce likwidacyjnej. Informacja w sprawie zasad wynajmu pojazdu zastępczego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest powszechnie stosowana przy bieżącej obsłudze wniosków likwidacyjnych, już na etapie zgłaszania wniosków, jak również w związku z zapytaniami klientów bądź przyszłych klientów PZU. Informacja ta przekazywana jest ustnie, przez infolinię, wydawana przez likwidatora merytorycznego, wysyłana za pośrednictwem poczty w tym również poczty elektronicznej.

Pierwotnie informacja w sprawie zasad wynajmu pojazdu zastępczego z ubezpieczenia OC posiadaczy samochodów mechanicznych zawierała następujące zastrzeżenia:

„Odszkodowanie za wynajem pojazdu zastępczego może być przyznane tylko wtedy, gdy poszkodowany w związku z niemożnością korzystania z uszkodzonego poniósł szkodę majątkową (art. 361 § 1 k.c.). Powstanie takiej straty majątkowej może wystąpić między innymi w następujących przypadkach: gdy poszkodowany prowadził działalność gospodarczą, gdy poszkodowany jest osobą, której pojazd jest niezbędny do wykonywania działalności zawodowej (np. lekarz, adwokat)”. Ponadto informacja zawierała zastrzeżenia dotyczące okresu za który naliczane jest odszkodowanie, było ono sformułowane w następujący sposób: „Czas wynajmu pojazdu zastępczego powinien odpowiadać okresowi niezbędnemu technologicznie do wykonania naprawy uszkodzone pojazdu, z dodatkowym uwzględnieniem okresu dokonania oględzin oraz sporządzenia oceny uszkodzeń przez ubezpieczyciela.” Ponadto informacja wskazywała obowiązki poszkodowanego ubiegającego się o odszkodowanie za wynajem pojazdu zastępczego, w brzmieniu: „Roszczenie o zwrot kosztów wynajmu pojazdu zastępczego wymaga należytego udokumentowania i udowodnienia (zgodnie z art. 6 k.c. w związku z art. 361 § 1 k.c.) konieczność korzystania z samochodu w okresie naprawy lub w przypadku szkody całkowitej w okresie niezbędnym do nabycia innego pojazdu. Osoba poszkodowana ubiegająca się o zwrot kosztów wynajęcia pojazdu zastępczego powinna przedstawić następujące dokumenty: 1. Zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej lub inny dowód potwierdzający charakter prowadzonej działalności, 2. Oświadczenie o konieczności wynajmu pojazdu zastępczego oraz dowody tę konieczność potwierdzające (dot. sposobu wykorzystywania uszkodzonego pojazdu w tej działalności, 3. rachunek/faktura za wynajem pojazdu.”

W związku z likwidacją szkody częściowej PZU uwzględnia następujące okresy przy obliczaniu czasu za który należne jest odszkodowanie za wynajem pojazdu:

1.Okres od powstania szkody do dnia jej zgłoszenia ubezpieczycielowi, o ile zgłoszenie nie nastąpiło bez nieuzasadnionej zwłoki (typowo 3 dni nie wymaga uzasadnienia);

2. Od dnia zgłoszenia szkody do dnia dokonania oględzin przez przedstawiciela ubezpieczyciela;

3.Czas technologiczny naprawy ustalony w oparciu o technologię producenta pojazdu (przeliczony z jednostek cząstkowych kosztorysu naprawy);

4.Okres oczekiwania na ewentualne oględziny dodatkowe w toku naprawy;

5. Okres organizacyjny na znalezienie warsztatu naprawczego;

6. Okres oczekiwania na dostarczenie zamówionych, niezbędnych do naprawy części zamiennych – gdy nie ma przedstawiciela danej marki w Polsce lub gdy auto jest nietypowe, niestandardowe i części zamienne nie są dostępne w Polsce.

Pismem z dnia 9 sierpnia 2010 roku Polska Izba Ubezpieczeń Urzędowi Komisji Nadzoru Finansowego przedstawiła projekt „zasad wynajmu samochodu zastępczego w ramach obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych”.

Na podstawie ww. wytycznych PZU przyjął nową treść informacji o zasadach wynajmu pojazdu zastępczego w ramach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdu mechanicznego. Zgodnie z treścią nowych zasad: „PZU S.A. pokryje koszty wynajmu pojazdu z tytułu ubezpieczenia OC, gdy z okoliczności wynika, że poszkodowany jednocześnie: 1. Nie mógł korzystać ze swojego pojazdu, w takim zakresie, w jakim korzystałby z niego, gdyby mu szkody nie wyrządzono, 2. Poniósł wydatki, które były celowe i niezbędne do korzystania z innego pojazdu w takim samym zakresie, w jakim korzystałby z pojazdu, który uległ uszkodzeniu, 3. Jako osoba fizyczna nieprowadząca działalności gospodarczej nie mógł zaspokoić swoich potrzeb konsumpcyjnych i życiowych w inny sposób (w szczególności poprzez korzystanie z ogólnodostępnych środków transportu).” W związku z nową treścią ww. informacji fakt prowadzenia działalności gospodarczej przesądzał o konieczności odszkodowania za wynajem pojazdu zastępczego. Poszkodowany w takim przypadku nie musiał wykazywać okoliczności uzasadniających wynajęcie pojazdu zastępczego. Podobna praktyka PZU dotyczyła osób, którym pojazd jest niezbędny do osobistego wykonywania działalności zawodowej. Osoby fizyczne nie spełniające ww. kryteriów w celu uzyskania odszkodowania za wynajem samochodu zastępczego obowiązane były do wykazania, że pojazd jest konieczny w związku z dojazdami do pracy, spraw związanych z funkcjonowaniem rodziny i zaspokajania osobistych potrzeb, jeżeli dojazdy środkami komunikacji publicznej byłyby niemożliwe lub zajmowałyby więcej czasu. Katalog okoliczności uzasadniających konieczność wynajęcia pojazdu zastępczego był katalogiem otwartym, co decydowało o konieczności indywidualnej oceny każdego przypadku przez likwidatorów PZU. W przypadku odwołań od odmownych decyzji likwidatorów dotyczących odszkodowania za wynajem pojazdu zastępczego decyzje te były zmieniane i odszkodowanie wypłacane.

PZU udzielał odpowiedzi odmownych klientom zwracającym się o zwrot kosztów wynajmu samochodu zastępczego przekraczający czas naprawy pojazdu poszkodowanego, wydłużony ponad czas określony przez producenta jako czas niezbędny do naprawy pojazdu, wskazując że nie obejmuje tego obowiązek naprawienia szkody.

Powyższy stan faktyczny jest co do zasady bezsporny pomiędzy stronami postępowania, w świetle posiadanych dokumentów nie budzi on wątpliwości Sądu, w związku z tym stan faktyczny w przedmiotowej sprawie został ustalony jak powyżej.

W tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Nie zasługuje na uwzględnienie w szczególności zarzut naruszenia art. 22¹ Kodeksu cywilnego poprzez uznanie, że poszkodowany w przypadku umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody związane z ruchem tych pojazdów („umowa ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych”) jest konsumentem w rozumieniu tego przepisu. Pozwany zarzucił powodowi stosowanie praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, określonej w art. 24 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Przepis ten zakazuje stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, a więc bezprawnych działań przedsiębiorcy godzących w interesy konsumentów, przy czym konsumentami są podmioty zdefiniowane w art.4 pkt 12 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, który za konsumentów uznaje podmioty o tej nazwie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, z późn. zm.), a więc osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Naruszenie art. 24 ustawy o ochronie konkurencji będzie następowało zawsze, gdy bezprawne działanie przedsiębiorcy godzi w interesy osób fizycznych dokonujących czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Podkreślić należy, że przepis art.24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oznacza jedynie krąg podmiotów, których interesy są nim. Nie oznacza to, że podmioty te są chronione wyłączenie w czasie lub zakresie dokonywanych czynności prawnych. Wskazuje na to treść art.24 ust. 2 tej ustawy, który zawiera przykładowy katalog praktyk naruszających zbiorowe interesy. Są nimi m.in. naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji, nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji (wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego towarów albo usług, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa, nakłanianie do rozwiązania lub niewykonania umowy, naśladownictwo produktów, pomawianie lub nieuczciwe zachwalanie, utrudnianie dostępu do rynku, przekupstwo osoby pełniącej funkcję publiczną, a także nieuczciwa lub zakazana reklama, organizowanie systemu sprzedaży lawinowej oraz prowadzenie lub organizowanie działalności w systemie konsorcyjnym). Należy wskazać, że wystarczające dla postawienia przedsiębiorcy zarzutu stosowania nieuczciwej praktyki rynkowej jest już samo zagrożenie interesów konsumentów (por. K. Kohutek i M. Sieradzka : Komentarz do art.24 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów).

Zdaniem Sądu, jest faktem powszechnie znanym, że poszkodowanymi w wyniku zdarzeń związanym z ruchem tych pojazdów są także osoby fizyczne dokonujący czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową, w tym właściciele innych pojazdów. Każde zatem bezprawne działanie przedsiębiorcy, godzące w interesy tej grupy osób narusza zakaz zawarty w art. 24 ustawy o ochronie konkurencji. Nie ma zatem znaczenia, czy działanie to związane jest z bezpośrednim stosunkiem cywilnoprawnym czy nie.

Zważyć również należało, że zgłoszenie roszczenia odszkodowawczego do ubezpieczyciela jest czynnością prawną i jeśli osoba zgłaszająca dokonuje jej jako czynności niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową to odpowiada ona definicji konsumenta. Zarzut naruszenia art. 22¹ Kodeksu cywilnego jest zatem bezprzedmiotowy.

Za bezzasadny należy uznać zarzuty naruszenia art. 361 § 2 k.c. poprzez uznanie, że zakresem obowiązku odszkodowawczego ubezpieczyciela w przypadku ubezpieczyciela OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest objęta szkoda majątkowa polegająca na samej czasowej utracie możliwości korzystania z pojazdu mechanicznego wykorzystywanego przez poszkodowanego wyłącznie w tzw. celach konsumpcyjnych oraz 361 § 1, art. 361 § 2 k.c. w związku z art. 34 ust. 1 i art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o ubezpieczeniach obowiązkowych, oraz w związku z art. 6 Kodeksu cywilnego, art. 354 § 2 Kodeksu cywilnego, art. 362 Kodeksu cywilnego poprzez: uznanie za bezprawną praktykę stosowaną przez Powoda polegającą na zwrocie wydatków poniesionych na wynajem samochodu zastępczego jedynie wówczas, gdy poszkodowany wykazał przesłanki uzasadniające ten wynajem – to jest, że najem samochodu zastępczego w danych okolicznościach był celowy i ekonomicznie uzasadniony – zapisane w procedurach stosowanych przez Powoda, że Powód jest zobowiązany do poniesienia kosztu wynajęcia samochodu zastępczego w każdym przypadku i przez cały okres niemożności korzystania przez poszkodowanego z własnego, uszkodzonego samochodu, bez względu na rodzaj i intensywność potrzeb komunikacyjnych poszkodowanego, a także przyczyny przedłużającej się naprawy samochodu, uznanie za bezprawną praktykę stosowaną przez Powoda kompensacji szkód polegającą na kompensacji wydatków na pojazd zastępczy w okresie najmu pojazdu zastępczego obejmującym m.in. standardowy okres technologiczny niezbędny do naprawy pojazdu oraz inne okresy dodatkowe, pozostające w adekwatnym związku przyczynowo – skutkowym ze zdarzeniem wywołującym szkodę i uznanie, że powoda obciąża obowiązek zwrotu koszt wynajęcia samochodu zastępczego za okres nie pozostający w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem powodującym szkodę w pojeździe, jak na przykład wynikającym ze zwłoki warsztatu samochodowego w wykonaniu naprawy samochodu, czy też opóźnienia poszkodowanego w zleceniu naprawy samochodu.

Zdaniem Sądu, art. 361 § 2 k.c. wskazuje jedynie na zakres szkody podlegającej naprawieniu, nie będąc źródłem jurydycznej definicji samego pojęcia "szkoda" (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2007 r., V CSK 423/06, LEX nr 277311). Można przyjąć, że szkodą jest uszczerbek majątkowy, czyli zmniejszenie się majątku wskutek określonego zdarzenia, przy czym należy podkreślić dotyczy to wyłącznie skutków, które można uznać za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła, niezależnie od czasu ich wystąpienia.

Normalnym następstwem uszkodzenia pojazdu jest niemożność korzystania z niego przez czas naprawy i ewentualnie okres pomiędzy uszkodzeniem i rozpoczęciem naprawy. Uszczerbkowi podlega zatem prawo własności poszkodowanego , którego atrybutem jest prawo do swobodnego korzystania. W takiej sytuacji poszkodowanemu przysługuje roszczenie o zwrot wydatków na najem pojazdu zastępczego, niezależnie od tego czy jest on przeznaczony do kontynuowania działalności gospodarczej lub zawodowej, czy też nie, gdyż można je bowiem uznać za stratę (art. 361 § 2 k.c.) ( anal. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r. III CZP 5/11). Zarzut powoda nie przystaje do rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonej decyzji, gdy Prezes UOKiK nie kwestionował możliwości uznania przez powoda zwrotu koszt wynajęcia samochodu zastępczego za okres nie pozostający w adekwatnym związku przyczynowym ze zdarzeniem powodującym szkodę w pojeździe, jak na przykład wynikającym ze zwłoki warsztatu samochodowego w wykonaniu naprawy samochodu, czy też opóźnienia poszkodowanego w zleceniu naprawy samochodu, lecz przyjęcie jako zasady, że okres oczekiwania na części zamienne przez warsztat samochodowy nie jest zaliczany przy ustalaniu kwoty refundacji kosztu wynajmu pojazdu zastępczego.

W ocenie Sądu, brak jest również podstaw do uznania, że pozwany naruszył art. 6 k.c. poprzez uznanie, że na powodzie ciąży obowiązek wykazania wobec poszkodowanego braku podstaw do wynajęcia samochodu zastępczego, tak co do zasady jak i długości wynajmu. Jak bowiem wyżej wskazano, skoro poszkodowany na skutek określonego zdarzenia, którego następstwem jest uszkodzenie pojazdu, pozbawiony jest możliwości korzystania z niego, to wydatki, które służą ograniczeniu (wyłączeniu) negatywnych następstw majątkowych doznanych przez poszkodowanego w wyniku uszkodzenia (zniszczenia) pojazdu ( więc koszt wynajmu pojazdu) jako element straty podlega restytucji. Wynajęcie pojazdu przez poszkodowanego stwarza domniemania faktyczne, że jest ono celowe i ekonomicznie uzasadnione, gdyż zmierza do usunięcia skutków szkody. Kwestionując zasadność lub długość najmu, ubezpieczyciel dąży do obalenia tego domniemania, a zatem wywodzi z faktów skutek prawny. Na nim ciąży zatem ciężar dowodu, stosownie do treści art. 6 k.c.

Za bezzasadny należało również uznać zarzut naruszenia art. 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz o Rzeczniku Ubezpieczonych oraz art. 26 ust. 1 w zw. z art. 24 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez wydanie zaskarżonej decyzji w odniesieniu do zagadnień pozostających w kompetencji Komisji Nadzoru Finansowego. Z treści art. 26 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów wynika wprost, że Prezes UOKiK wydaje decyzję o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazującą zaniechanie jej stosowania, jeżeli stwierdzi naruszenie zakazu określonego w art. 24. Przepis zaś art. 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz o Rzeczniku Ubezpieczonych stanowi, że celem nadzoru jest ochrona interesów osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych, uczestników pracowniczych programów emerytalnych, osób otrzymujących emeryturę kapitałową lub osób przez nie uposażonych. Z treści powyższych przepisów wynika zatem jednoznacznie, że to art. 26 ust. 1 o ochronie konkurencji i konsumentów jest normą kompetencyjną, zaś art. 3 ustawy o nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz o Rzeczniku Ubezpieczonych normą interpretacyjną, określająca cele nadzoru. Równocześnie, należy podkreślić, że brak jest w którejkolwiek ustawie normy wyłączającej stosowania art. 24 lub 26 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w odniesieniu do działalności ubezpieczeniowej. Zważyć również należało, że Komisja Nadzoru ubezpieczeniowego nie posiada uprawnienia do wiążącego dla innych organów i konsumentów zatwierdzania zasad stosowanych przez ubezpieczycieli i nie miała takiego uprawnienia również w 2010 roku.

Bezzasadny jest także zarzut naruszenia art. 24 ust. 1 i 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez uznanie za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów nielicznych przypadków odmów uznania przez Powoda roszczeń o zwrot kosztu wynajęcia samochodu zastępczego w okresie oczekiwania na części zamienne, w sytuacji w której zasadą było i jest, że Powód pokrywa koszt wynajęcia samochodu zastępczego w okresie oczekiwania na części zamienne.

Powód nie kwestionuje ustalenia zawartego w zaskarżonej Decyzji, że generalna zasadą przyjęta przez niego było wypłacanie odszkodowania za wynajem samochodu zastępczego nie w oparciu o rzeczywisty czas lecz tzw. technologiczny, ustalony w oparciu o technologie producenta pojazdu, co nie uwzględniało co do zasady czasu oczekiwania na części. Czas oczekiwania na części był uwzględniany jedynie wyjątkowo. Sąd podziela w związku z tym ocenę pozwanego, że działanie to naruszało to zakaz zawarty w art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, gdyż godziło w interesy konsumentów pozbawiając ich możliwości rekompensaty części wydatków poniesionych na najem pojazdu. Powód w sposób arbitralny i oderwany od rzeczywistości ustalał czas za jaki zwracał koszty wynajmu pojazdu zastępczego. Jak wyżej wskazano poszkodowany ma prawo do zwrotu celowych i ekonomicznie uzasadnionych kosztów wynajmu pojazdu zastępczego. Zasada to dotyczy również czasu wynajmu. Powód może zatem kwestionować wyliczenia poszkodowanego jednak jedynie poprzez wykazanie, że wynajmował on pojazd zastępczy przez czas dłuższy niż to wynika z uzasadnionych potrzeb. Przyjęcie jako zasady obliczania czasu niezbędnego do naprawy z pominięciem niezbędnego czasu oczekiwania na części godzi w interesy konsumentów. Nie ma podstaw do wymagania utrzymywania przez warsztaty naprawcze kompletu części niezbędnych do dokonywania wszelkich napraw w ramach świadczonych w tym zakresie usług. Zamówienie i sprowadzenie niezbędnych do dokonania naprawy części jest konieczną czynnością zmierzającą do przywrócenia pojazdu do stanu poprzedniego. Koszty wynajmu w tym czasie pojazdu zastępczego pozostają zatem w normalnym związku przyczynowym, a zatem co do zasady nie ma podstaw do ich kwestionowania. Nie pozbawia to powoda możliwości kwestionowania poszczególnych okresów oczekiwania na części zamienne, które wynikają wyłącznie z działań lub zaniechań poszkodowanego lub osób za działanie których odpowiada.

Podkreślić należy, że naruszenie wskazanych w pkt I Decyzji zbiorowych interesów konsumentów nie polegało na poszczególnych jednostkowych odmowach zwrotu kosztów wynajmu pojazdu zastępczego w całości lub za jakiś okres poszczególnym poszkodowanym ale na przyjęciu opisanych w Decyzji zasad odnoszenia się do roszczeń z tego tytułu. Skutkiem praktyki było zatem nie tylko nieuzyskanie należnego odszkodowania przez osoby, którym odmówiono wypłaty w zakresie całości lub części kosztów najmu, ale także tych, którzy znając praktykę powoda nie wystąpili o refundacje kosztów najmu lub też z najmu pojazdu zastępczego zrezygnowali. Nie ma zatem podstaw do stawiania zarzutu naruszenia art.24 ust. 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 808 § 1 i 3, art. 822 k.c. oraz art. 34 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych poprzez uznanie, że sytuacja poszkodowanego z umowy ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych jest analogiczna do sytuacji osoby, na rzecz której jest zawierana umowa ubezpieczenia zważyć należało, że nie został on poparty uzasadnieniem, a jego treść pozostaje bez związku przedmiotem rozstrzygnięcia zaskarżonej Decyzji.

Za bezzasadny należało uznać zarzut naruszenia art. 106 u.o.k.k. poprzez nałożenie przez Prezesa UOKiK kary na powoda w okolicznościach tej sprawy (przy między innymi usprawiedliwionym braku wiedzy o bezprawności praktyki), w szczególności mimo faktu, że nałożenie kary ma charakter fakultatywny. Użyte przez ustawodawcę sformułowanie Prezes UOKiK może nałożyć karę pieniężną", oznacza, że wydając decyzję o nałożeniu kary pieniężnej, działa on w ramach uznania administracyjnego, co oczywiście nie jest równoznaczne z dowolnością. W tym zakresie powinien on kierować się zasadą równości i proporcjonalności, jak również kryteriami określonymi w art. 111 u.o.k.k.

Sąd podziela pogląd doktryny, że kary nakładane powinny być w szczególności wówczas, gdy na skutek stosowania praktyki odniesione zostały korzyści finansowe, z powodu zaś rozproszenia podmiotów poszkodowanych tymi praktykami mało prawdopodobne jest wystąpienie przez nie z roszczeniami odszkodowawczymi.

W niektórych przypadkach zasada proporcjonalności może uzasadniać także odstąpienie od nakładania kary pieniężnej na przedsiębiorcę - mimo dopuszczenia się przezeń zachowań wymienionych w art. 106 ust. 1 u.o.k.k. - zwłaszcza jeśli okoliczności sprawy (np. niewielki zakres naruszenia, krótki okres jego trwania, brak winy naruszyciela) przemawiać będą za nienakładaniem kary pieniężnej (zob. Konrad Kohutek „Komentarz do art.106 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów” opubl. Lex).

Z punktu widzenia poglądów Trybunału Konstytucyjnego, odpowiedzialność karnoadministracyjna to odpowiedzialność typu represyjno-porządkowego, jest przejawem interwencjonizmu państwowego w sferach, jakie zostały uznane przez ustawodawcę za szczególnie istotne (zob. wyrok z 24 stycznia 2006 r., sygn. SK 52/04, OTK ZU nr 1/A/2006, poz. 6). Ingerencja ta stanowi sankcję niezgodnego z prawem zachowania określonych podmiotów. Odwołał się przy tym do wyroku z 12 stycznia 1999 r. (sygn. P. 2/98), w którym Trybunał Konstytucyjny zwrócił uwagę, że art. 83 Konstytucji nakłada na każdego obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

W niniejszej sprawie przesłanki do nienakładania kary pieniężnej nie zachodzą. Należy bowiem mieć na względzie, ze powód jest przedsiębiorcą działającym na rynku ubezpieczeniowym od dziesięcioleci, należąc do największych ubezpieczycieli działających na rynku. Trudno zatem uznać za wiarygodne twierdzenie o „braku wiedzy o bezprawności praktyki”. Przeczy temu samo postępowanie powoda, który posługując się metodami logicznego rozumowania miał świadomość, że pozbawia poszkodowanych kompensaty części poniesionych strat. Tworzenie mechanizmu odrzucania z zasady roszczeń z tytułu najmu pojazdu zastępczego zmierzało w sposób oczywisty do zniechęcenia poszkodowanych konsumentów do kierowanie takich roszczeń.

W tej sytuacji brak jest podstaw do uznania, że kara został wymierzona z przekroczeniem granic uznania administracyjnego. Równocześnie, mając na względzie, że jej wysokość została ustalona w granicach dolnego zagrożenia ustawowego, brak jest podstaw do uznania, że jest ona nadmiernie wysoka.

Odnosząc się natomiast do wysuwanych przez powoda w odwołaniu zarzutów naruszenia przez Prezesa UOKiK przepisów art. 7, 77 § 1 k.p.a. w związku z art. 83 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów poprzez nierozpatrzenie całego materiału dowodowego i błędne ustalenia faktyczne przepisów postępowania administracyjnego Sąd uznał je za bezzasadne.

Zgodnie, bowiem z ugruntowanym w orzecznictwie poglądem (vide: Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1991 roku sygn. akt III CRN 120/91 OSNC 1992 Nr 5, poz. 87; Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 października 1998 roku sygn. akt I CKN 265/98 OSP 2000 Nr 5 poz. 68; Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 sierpnia 1999 roku sygn. akt 351/99 OSNC 2000 Nr 3 poz. 47; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 stycznia 2001 roku sygn. akt I CKN 1036/98 LEX Nr 52708; Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 września 2005 roku, sygn. akt III SZP 2/05 OSNP 2006/19-20/312) Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie może ograniczyć sprawy wynikającej z odwołania od decyzji Prezesa Urzędu tylko do funkcji sprawdzającej prawidłowość postępowania administracyjnego, które poprzedza postępowania sądowe. Celem postępowania nie jest przeprowadzenie kontroli postępowania administracyjnego, ale merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy, której przedmiotem jest spór między stronami powstający dopiero po wydaniu decyzji przez Prezesa Urzędu. Postępowanie sądowe przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest postępowaniem kontradyktoryjnym, w którym uwzględnia się materiał dowodowy zebrany w postępowaniu administracyjnym, co nie pozbawia jednak stron możliwości zgłoszenia nowych twierdzeń faktycznych i nowych dowodów, według zasad obowiązujących w postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych. Sąd antymonopolowy jest sądem cywilnym i prowadzi sprawę cywilną, wszczętą w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Prezesa Urzędu, w tym wypadku Urzędu Regulacji Energetyki, według reguł kontradyktoryjnego postępowania cywilnego, a nie sądem legalności decyzji administracyjnej, jak to czynią sądy administracyjne w postępowaniu sądowo-administracyjnym. Tylko takie odczytanie relacji pomiędzy postępowaniem administracyjnym i postępowaniem sądowym może uzasadniać dokonany przez racjonalnego ustawodawcę wybór między drogą postępowania cywilnego i drogą postępowania sądowo-administracyjnego dla wyjaśnienia istoty sprawy.

Sąd uznał, że nawet gdyby przyjąć, że w postępowaniu administracyjnym doszło do uchybień proceduralnych to nie mogą one być przedmiotem postępowania sądowego mającego na celu merytoryczne rozstrzygnięcie sporu, bowiem Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zobowiązany jest do wszechstronnego zbadania wszystkich istotnych okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu zasad rozkładu ciężaru dowodu i obowiązku stron w postępowaniu dowodowym.

Z tych względów odwołanie należało oddalić wobec braku podstaw do jego uwzględnienia (art.479 ^31a § 1 k.p.c.).

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do wyniku sporu, zasądzając na rzecz powoda koszty procesu według norm przepisanych (art.98 k.p.c.).

SSO Bogdan Gierzyński

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE