UZASADNIENIE

WYROKU Z DNIA 14 WRZEŚNIA 2016 R.

Wyrokiem z dnia 7 marca 2016 r. Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie zasądził od T. K. na rzecz (...)kwotę 208,34 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 31 grudnia 2013 r. do dnia zapłaty, a w pozostałej części powództwo (...) oddalił.

Sąd Rejonowy dla Krakowa – Śródmieścia w Krakowie orzekał w przedmiocie pozwu (...) przeciwko T. K. o zapłatę kwoty 18.155, 20 złotych. Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego ustalił, że Centrum (...) Sp. z o.o. w (...) prowadziło od lutego 2011 r. działalność polegającą na świadczeniu usług finansowych, w szczególności na gromadzeniu środków pieniężnych klientów, inwestowaniu tych środków oraz oddłużaniu dłużników poprzez przejęcie - za pobraniem prowizji - długu klienta i spłatą go po określonym czasie. Z uwagi na brak zezwolenia na prowadzenie działalności bankowej (...) zawiadomiła pismem z dnia (...) Prokuraturę Rejonową w Stargardzie Szczecińskim o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez (...). Wpisała też spółkę na listę ostrzeżeń publicznych. Pismem z dnia 21 grudnia 2012 r. wierzycielka B. K. złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości (...) w (...), a postanowieniem z dnia 3 lipca 2013 r. (sygn. akt: XII GU 2/13) Sąd Rejonowy Szczecin - Centrum w Szczecinie ogłosił upadłość Centrum (...) Sp. z o.o. w S. obejmującą likwidację majątku dłużnika.

Pozwany – zgodnie z dalszymi ustaleniami Sądu Rejonowego - zawarł w dniu (...) (...)umowę (...). Zgodnie z postanowieniami umowy dokonał wpłaty kwoty 5.000,00 zł, a spółka zobowiązała się do wypłacania przez okres kolejnych sześciu miesięcy oprocentowania w wysokości 10 % w skali miesiąca to jest kwoty 607,50 zł miesięcznie, a w ostatnim miesiącu miał nastąpić zwrot kapitału. Łącznie spółka wypłaciła pozwanemu 12.290,00 zł, w tym kwotę 7.290,00 zł tytułu oprocentowania. Pozwany zawarł także w dniu 13 marca 2012 r. z Centrum (...) Sp. z o.o. w (...)umowę (...). Zgodnie z postanowieniami umowy dokonał wpłaty kwoty 10.000,00 zł, a spółka zobowiązała się do wypłacania przez okres kolejnych sześciu miesięcy oprocentowania w wysokości 15 % w skali miesiąca to jest kwoty 3645,00 zł co trzy miesiące a w ostatnim miesiącu miał nastąpić zwrot kapitału. Łącznie spółka wypłaciła pozwanemu z tytułu tej umowy 3.634,00 zł. Pozwany zawarł również w dniu 16 czerwca 2011 r. z podmiotem o nazwie (...) umowę (...). Zgodnie z postanowieniami umowy dokonał wpłaty kwoty 5.000 zł, a powodowa spółka (pomimo zawarcia umowy z innym podmiotem) zobowiązała wypłaciła pozwanemu z tytułu tej umowy 8.645,00 zł, w tym kwotę 3.645.00 zł z tytułu oprocentowania.

Oceniając pod względem prawnym żądanie pozwu Sąd Rejonowy podniósł, że powołany przez Syndyka art. 127 ust. 1 prawa upadłościowego nie ma w niniejszej sprawie zastosowania – umowy te nie zostały bowiem zawarte w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Roszczenie w pozwie zostało sformułowane przy tym jako o zapłatę, a nie o uznanie czynności za bezskuteczną dlatego rozstrzygnięcie nie mogło też być oparte na przepisach dotyczących żądania uznania czynności za bezskuteczną – powoływany w pozwie art. 527 par. 1 kc nie mógł mieć zastosowania.

Co do zasady Sąd I instancji uznał jednak roszczenie powoda za zasadne, przyjmując, że świadczenia dokonywane przez Centrum (...) Sp. z o.o. na rzecz pozwanego odsetek wyższych od maksymalnych były nieważne, a zatem pozwany zobowiązany jest do ich zwrotu na mocy art. 410 par. 1 kc w zw. z art. 405 kc. Niewątpliwie jednak – zdaniem Sądu Rejonowego - roszczenie, którego dotyczy żądanie pozwu powstało w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej przez Centrum (...) Sp. z o.o. w S.. Termin przedawnienia roszczenia o zwrot świadczenia nienależnego należącego do roszczeń bezterminowych zaczyna biec od momentu spełnienia nienależnego świadczenia (art. 120 par. 1 kc w zw. z art. 455 kc). Pozew w niniejszej sprawie został złożony w dniu 1.07.2015 r. Wypłaty dokonane przez Centrum (...) Sp. z o.o. w (...) na rzecz pozwanego (poza zwrotem wpłaconego kapitału), które nie uległy trzyletniemu przedawnieniu to wypłaty dokonane w dniu 02.07.2012 w kwocie 607,50 zł i w dniu 01.08.2012 r. w kwocie 607,50 zł. Pozostałe roszczenia o zwrot świadczeń nienależnych uległy przedawnieniu. Wyliczając wysokość świadczenia nienależnego co do tych dwóch wypłat Sąd ustalił wysokość odsetek maksymalnych na datę wypłat. Odsetki maksymalne w wysokości czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne) wynosiły wówczas 25% w stosunku rocznym. Zgodnie z (...) odsetki od wpłaconej przez pozwanego kwoty kapitału były mu wypłacane co miesiąc. Od kwoty kapitału 5000 zł, odsetki 25% wynoszą 1250 zł. Tyle maksymalnie mógł otrzymać pozwany odsetek za rok od kwoty kapitału 5000 zł. Licząc w stosunku miesięcznym odsetki maksymalne wynosiłyby 104,17 zł (1250 : 12). Pozwany otrzymał zaś odsetki w rozliczeniu miesięcznym dwukrotnie w wysokości 607,50 zł. Łącznie więc pozwany otrzymał za te dwa okresy odsetki w kwocie 1215 zł, a winien otrzymać łącznie kwotę 208,34 zł. Pozostaje do zwrotu od pozwanego na rzecz strony powodowej kwota 1006,66 zł stanowiąca różnicę pomiędzy kwotą wypłaconą, a kwotą należną pozwanemu z tytułu odsetek maksymalnych. Sąd Rejonowy omyłkowo, co sam zauważył w pisemnym uzasadnieniu wyroku, zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę stanowiącą łączną wysokość odsetek maksymalnych, a nie prawidłowo jak winno być kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy kwotą wypłaconą w tytułu odsetek, a kwotą należną z tytułu odsetek. O kosztach orzeczono zgodnie z art. 100 kpc zdanie drugie, przyjmując że pozwany przegrał tylko w nieznacznym zakresie.

Apelacje od tego wyroku wywiodły obie strony.

T. K. wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości, zaskarżając pkt I i zarzucając:

- naruszenie art. 65 §2 k.c. poprzez dokonanie błędnej wykładni oświadczeń woli stron i wyprowadzenie błędnych wniosków co do praw i obowiązków powódki powanego wynikających z umowy skutkujące jej niezakwalifikowaniem jako umowy inwestycyjnej;

- art. 410 §2 k.c. poprzsez niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że wypłacone pozwanemu przez powódkę kwoty, w zakresie przekraczającym wysokość odsetek maksymalnych są świadczeniem nienależnym., podczas gdy charakter dokonywanych wypłat został uregulowany przez strony w umowie inwestycyjnej jako zysk, a strony zawierając umowę swoim zamiarem w ogóle nie obejmowały instytucji odsetek.

Strona powodowa zaskarżyła wyrok w części, którą oddalono powództwo, domagając się jego uwzględnienia go w całości i zarzucając:

- naruszenie art. 120 §1 zd. 2 i art. 118 k.c. w zw. z art. 410 §1 i §2 oraz art. 455 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że rozpoczęcie biegu terminu przedawnienia roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia należy utożsamiać z poszczególnymi datami wypłaty pozwanemu środków pieniężnych z tytułu oprocentowania i od tych dat liczyć należy trzyletni termin przedawnienia roszczenia a nie od dnia ogłoszenia upadłości spółki, to od dnia 3 lipca 2013 r.;

- naruszenie art. 124 pkt 4 k.c. w zw. z art. 18 §2, art. 201 §1 oraz art. 204 §1 k.s.h. poprzez ich niezastosowanie, które doprowadziło do błędnego przyjęcia, iż w sprawie doszło do częściowego przedawnienia roszczenia powoda oraz skutecznego podniesienia zarzutu przedawnienia przez pozwanego, ponieważ z okoliczności ustalonych w sprawie wynika, że termin biegu przedawnienia roszczenia o zwrot nienależnego świadczenia z uwagi na brak organu uprawnionego do reprezentowania spółki w okresie od dnia 24.09. 2012 r. do dnia ogłoszenia upadłości spółki uległ zawieszeniu, bowiem jak wynika z przedłożonego w postepowaniu dokumentu odpisu pełnego z rejestru przedsiębiorców KRS w dniu (...) Sąd Rejestrowy wykreślił R. O. jako członka jednoosobowego zarządu spółki, a zatem termin przedawnienia roszczenia przed wniesieniem powództwa nie upłynął.

Strona powodowa złożyła również wnioski ewentualne:

- o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez odstąpienie od obciążania powoda kosztami postępowania przed sądem I instancji i odstąpienie od obciążenie powoda kosztami postępowania apelacyjnego;

- o odstąpienie od obciążania powoda kosztami postępowania apelacyjnego w przypadku oddalenia apelacji w całości;

- o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Obie strony wniosły o oddalenie apelacji przeciwników.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego okazała się bezzasadna i została oddalona w całości na podstawie art. 385 k.p.c. umowy zawarte przez T. K. – wbrew swej nazwie – nie miały charakteru inwestycyjnego. Nie sposób mówić o zysku z inwestycji w sytuacji, gdy umowa przewiduje wypłatę “inwestorowi” w zamian za wpłacone środki pieniężne, z góry określonego kwotowo oprocentowania, eliminując po jego stronie jakiekolwiek ryzyko inwestycyjne. Konstrukcja spornych umów przewiduje przeniesienie własności środków pieniężnych celem rozporządzania nimi przez nabywcę, zastrzegając obowiązek zwrotu takiej samej ilości środków pieniężnych wraz z wynagrodzeniem (oprocentowaniem). Jest to umowa nienazwana o konstrukcji zbliżonej do pożyczki ( art.720 kc ). Żadne okoliczności sprawy nie wskazują, aby upadła spółka w rzeczywistości inwestowała środki swoich kontrahentów, natomiast niekwestionowany sposób jej działalności, oparty na tzw. piramidzie finansowej, wskazywał, że uzyskiwane środki przeznaczane były na koszty związane z bieżącym funkcjonowaniem firmy i wypłatę oprocentowania przewidzianego wcześniejszymi umowami. Zasadną zatem pozostawała ocena wynagrodzenia, które miał de facto otrzymać pozwany za korzystanie przez upadłego z jego środków, jako odsetek od kapitału i stosowanie odpowiednich dla nich przepisów.

Syndyk od początku procesu opierał swoje żądanie na przepisach z art. 132 ust. 2, 127 ust. 1, 134 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, których Sąd Rejonowy błędnie nie zastosował, sięgając jedynie do przepisów ogólnych prawa cywilnego.

W art. 127 ust. 1 za bezskuteczne z mocy prawa uznaje się czynności prawne upadłego, którymi rozporządził on swym majątkiem, dokonane w ciągu roku przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Warunkiem bezskuteczności jest nieodpłatność czynności albo rażąca niewspółmierność odpłatności w stosunku do wartości świadczenia upadłego. Bezskuteczność z mocy prawa czynności upadłego rodzi po stronie syndyka (nadzorcy sądowego, zarządcy) roszczenie o wydanie masie upadłości w naturze przedmiotów majątkowych, które ubyły z majątku upadłego albo do niego nie weszły. W razie odmowy przekazania tych przedmiotów lub ich równowartości do masy syndyk (nadzorca sądowy, zarządca) powinien wytoczyć przeciwko osobie trzeciej powództwo o zasądzenie (na gruncie brzmienia omawianego przepisu przed jego zmianą , która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2016 r., a zatem w toku sprawy – Dz. U. 2015, poz. 978).

W toku procesu jako przesłanka rozstrzygnięcia badaniu podlegać powinna kwestia bezskuteczności czynności upadłego, a zatem czas dokonania tej czynności oraz rażąca niewspółmierność odpłatności w stosunku do wartości świadczenia upadłego. Jeśli chodzi o rażącą niewspółmierność w odniesieniu do odsetek kapitałowych przewidzianych w spornych umowach, to na pewno nie budzi ona wątpliwości co do odsetek przewyższających odsetki maksymalne przewidziane ustawą. Kryteria rażącej niewspółmierności powinny być zastosowane do odsetek dopuszczalnych przez prawo, gdyż te niedopuszczalne są z mocy prawa nieważne (art. 58 § 1i 3 k.c.) Jeśli wziąć pod uwagę możliwy do uzyskania zysk na lokatach bankowych, czy tym bardziej obligacjach, to wysokość odsetek kapitałowych przekraczająca wysokość odsetek ustawowych, powinna być uznana za rażąco niewspółmierną w stosunku do świadczenia pożyczkodawcy. Równocześnie wysokość odsetek ustawowych przypadających pożyczkodawcy, jako odsetek od kapitału, nie narusza jego interesów.

Natomiast w odniesieniu do czasu dokonania czynności Sąd Okręgowy kierował się poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 6 listopada 2009 r. sygn. akt I CSK 154/09, że spełnienie świadczenia pieniężnego w wykonaniu zobowiązania należy uznać za czynność prawną. Działania obu stron stosunku zobowiązaniowego nakierowane są na zniesienie tego stosunku. Zawierają więc oświadczenia woli. Taka wykładnia jest zgodna z funkcją i celem przepisu art. 127 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego, którym jest ubezskutecznienie wszelkich działań upadłego, mogących przyszłą masę upadłości zubożyć ze szkodą dla wierzycieli. W sprawie niniejszej powyższe ma znaczenie przy ocenie z punktu widzenia omawianego przepisu umowy z dnia 10 lipca 2011 r. i jej wykonania, o czym niżej. Przy zastosowaniu przepisów art. 127 ust. 1 i art. 134 Prawa upadłościowego i naprawczego inaczej – niż Sąd Rejonowy – należy ocenić datę wymagalności dochodzonych roszczeń. Syndyk dochodzi w niniejszym procesie bowiem własnego roszczenia, a nie roszczenia upadłego, jak to przyjął Sąd Rejonowy, jak również sądy, które wydały orzeczenia powołane przez Syndyka. Jeśli zatem mowa o roszczeniu Syndyka, to nie można uznać, że roszczenie to powstało przed datą ogłoszenia upadłości, ale właśnie w tej dacie, gdyż również wówczas został ustanowiony Syndyk. Wobec tego określony w art. 118 k.c. trzyletni termin przedawnienia dla świadczeń związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą liczony od dnia 3 lipca roku 2013 w dniu wnoszenia pozwu w niniejszej sprawie jeszcze nie upłynął, a zatem roszczenie nie było przedawnione w żadnej części.

Przy uwzględnieniu powyższego należało dokonać następującej analizy stanu faktycznego:

Umowa z dnia 16 czerwca 2011 r. została zawarta na półtora roku przed zgłoszeniem wniosku o ogłoszeniu upadłości. Była to umowa zawarta przez pozwanego z innym podmiotem niż upadła spółka, więc również z tego powodu nie mogła być uznana za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości. Jej wykonanie, zgodnie zresztą z jej postanowieniami, zostało wykonane w dniu 15 grudnia 2011 r. Wtedy został wypłacony kapitał oraz ostatnia rata odsetek.

Umowa z dnia 10 lipca 2011 r. również została zawarta przed upływem terminu określonego w art. 127 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, ale została wykonana częściowo po upływie 28 grudnia 2011 r., tj co do kwot 607,50 złotych wpłacanych w dniu 2 stycznia 2012 r., 31 stycznia 2012 r. 1 marca 2012 r., 2 kwietnia 2012 r., 2 maja 2012 r, 2. czerwca 2012 r., 2 lipca 2012 r. i 1 sierpnia 2012 r. Odsetki te wypłacane co miesiąc w wysokości maksymalnej ustawowej wyniosłyby łącznie 764,39 złotych (I – 95,34 zł, II – 88,77 zł, III – 95,34 zł, IV 92,05 zł, V-94,93 zł, VI 99,32 zł, VII – 99,32 zł, VIII – 99,32 zł), podczas gdy zostały wypłacone w kwocie 4860 złotych. Różnica podlegająca zwrotowi to kwota 4095, 61 złotych. Odsetki w wysokości ustawowej wyniosłyby natomiast za okres od stycznia do 28 lipca 2012 r. kwotę 372,19 złotych. Różnica wynosi 4487,81 złotych. Trzecia umowa, zawarta w dniu 13 marca 2012 r. pozostaje już bez wątpliwości bezskuteczna w stosunku do upadłego w zakresie odsetek przewyższających odsetki ustawowe na podstawie art. 127 ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze. Na jej podstawie wypłacono odsetki w kwocie 3634 złotych, podczas, gdy oprocentowanie odsetek ustawowych od kwoty 10000 złotych w okresie za który ta kwota została wypłacona, tj od 13 marca 2012 r. do 14 czerwca 2012 r. wyniosła 331,23 złote. Różnica wynosi 3302,77 złotych.

Suma różnic w wysokości odsetek niewspółmiernych do nie narażających upadłego na zubożenie kosztem wierzycieli powinna stanowić kwotę należną od pozwanego.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 §1 k.p.c. orzekł jak w punkcie I wyroku, zmieniając równocześnie rozstrzygnięcie co do kosztów procesu i kosztów sądowych, które zostały stosunkowo rozdzielone (art. 100 zd. 1 k.p.c.) przy zastosowaniu poniższych proporcji:

Kwota dochodzona: 18.155,20 – 100%

Kwota zasądzona: 7790,58 – 43%

Koszty procesu powoda poniesione: 2417 -100%

Koszty procesu powoda należne: 1037 – 43%

Koszty procesu pozwanego poniesione: 2417 - 100%

Koszty procesu pozwanego należne: 1377,69 – 57%

Różnica kosztów powoda i pozwanego: 1377,69 – 1037=340,69 złotych

Opłata sądowa od pozwu: 908 - 100%

Opłata sądowa od pozwu obciążająca pozwanego: 390 – 43%

Koszty postępowania odwoławczego obliczono w ten sam sposób:

Wartość wpz apelacji powoda: 17.947 – 100%

Roszczenie zasądzone: 7790,58 – 43%

Opłata od apelacji powoda: 898 – 100%

Opłata od apelacji powoda w części obciążającej pozwanego: 386,14 - 43%

Koszty pozwanego:

2430 -100%

1385,10 – 57%

Koszty powoda

2400 -100%

1032 – 43%

Różnica kosztów powoda i pozwanego 1385,10-1032=353 złote

SSR Anna Kruszewska SSO Krzysztof Lisek SSO Katarzyna Serafin - Tabor

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE