UZASADNIENIE

Powódka B. R.wystąpiła do Sądu z pozwem o zapłatę przeciwko Skarbowi Państwa – (...)w W., w związku z brakiem zwrotu pobranych od niej kosztów egzekucyjnych w sprawie, w której decyzja administracyjna stanowiąca tytuł wykonawczy została uchylona i wniosła o zasądzenie na swoją rzecz kwoty 2.274,40 zł stanowiącą ich równowartość, wraz z ustawowymi odsetkami za okres od dnia 25.06.2014r. do dnia zapłaty, a także domagała się zwrotu kosztów procesu. Jako podstawę prawną swojego roszczenia odszkodowawczego powódka podała art. 417¹ § 2 kc.

Strona powodowa podała, iż w dniu 14.12.2011r. (...)w W.po przeprowadzeniu postępowania wydał decyzję w sprawie ustalenie podatku dochodowego, którym ją obciążył. Decyzja ta została następnie utrzymana przez Dyrektora Izby Skarbowej w B.. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 18.07.2013r. w sprawie (...) (...)stwierdził niezgodność z konstytucją przepisu, na którym oparto wskazaną decyzję, w związku z czym powódka wystąpiła o wznowienie postępowania administracyjnego i uzyskała uchylenie decyzji o nałożeniu podatku oraz zwrot pobranych z tego tytułu kwot, za wyjątkiem kosztów egzekucyjnych. Powódka podniosła, że pismem z dnia 24.06.2014r. wezwała pozwanego do zwrotu tych kosztów, lecz organ wydał decyzję odmowną, która została utrzymana w toku postępowania administracyjnego i sądowo-administracyjnego.

W odpowiedzi na pozew, pozwany zastępowany przez radcę prawnego wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany potwierdził, iż na podstawie tytułu wykonawczego opartego na decyzji administracyjnej z dnia 14.12.2011r., w której ustalono powódce wysokość zobowiązania podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych od dochodów z nieujawnionych źródeł przychodu lub nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach, było prowadzone postępowanie egzekucyjne i pobrano koszty egzekucyjne. Pozwany wyraził stanowisko, iż ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji przewiduje możliwość zwrotu zobowiązanemu pobranych kosztów wyłącznie w przypadkach określonych w art. 64c § 3 u.p.e.a., które w sprawie nie wystąpiły, dlatego wyrokiem WSA w B. z dnia 08.01.2015r. w sprawie (...) (...)oddalono skargę powódki na postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w B.w przedmiocie odmowy zwrotu kosztów egzekucyjnych. W ocenie pozwanego postępowanie egzekucyjne było prowadzone zgodnie z prawem, w oparciu o funkcjonująca w obrocie prawnym decyzję wymiarową i przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Pozwany zakwestionował możliwość zastosowania w niniejszej sprawie art. 417^{(
1)} § 2 kc, ponieważ uchylenie decyzji (...)w W.stanowiącej podstawę wystawienia tytułu wykonawczego, nie skutkuje stwierdzeniem, że wszczęcie i prowadzenie egzekucji było niezgodne z prawem, co oznacza, iż nie ma prejudykatu. Ponadto pozwany podniósł zarzut braku legitymacji biernej, wskazując, iż egzekucja administracyjna była prowadzona przez (...)w T.i to on był legitymowany bierne, natomiast od dnia 01.04.2015r., tj. od wejścia w życie ustawy z dnia 15.01.2015r. o zmianie ustawy o Służbie Celnej, ustawy o urzędach i izbach skarbowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015r. poz.211) jest Dyrektor Izby Skarbowej w B..

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Naczelnik Urzędu Skarbowego w W.decyzją z dnia 14.12.2011r. nr (...)ustalił w stosunku do B. R.istnienie zobowiązania w podatku dochodowym od osób fizycznych w formie ryczałtu z tytułu przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych za 2005r. w wysokości 33.008zł. Podstawę prawną wydanej decyzji stanowił m.in. art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 26.07.1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2012r., poz. 361 ze zm. j.t.). Po rozpatrzeniu odwołania powódki od decyzji Naczelnika Urzędu Skarbowego w W.z dnia 14.12.2011r., Dyrektor Izby Skarbowej w B.decyzją z dnia 28.09.2012r. w sprawie nr (...) (...) utrzymał w mocy wyżej wskazaną decyzję organu pierwszej instancji. Od decyzji Dyrektora Izby Skarbowej w B.powódka wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w B., która została oddalona wyrokiem z dnia 12.02.2013r. w sprawie (...) (...)

W dniu 18.12.2012r. (...)w W.wystawił wobec powódki tytuł wykonawczy o nr (...) (...)za 2005r. Tytuł ten został przyjęty do realizacji przez (...)w T., który w dniu 28.01.2013r. w oparciu o zawiadomienie nr(...)/(...)dokonał zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego w banku (...) S.A.i wyegzekwował kwotę należność główną wraz z odsetkami oraz kosztami egzekucyjnymi w łącznej kwocie 43.409,48zł, z czego na poczet kosztów egzekucyjnych zaliczono 2.274,40zł i złożyły się na nie: 379,10zł opłaty manipulacyjnej oraz 1.895,30zł kosztów zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego. Postępowanie egzekucyjne prowadzone wobec powódki zakończono 11.03.2013r.

Wyrokiem z dnia 18.07.2013r. Trybunał Konstytucyjny w sprawie (...) (...)stwierdził niekonstytucyjność zapisów art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, w brzmieniu obowiązującym od 01.01.1998 r. do dnia 31.12.2006 r. (bezsporne)

Powołując się na treść wyżej wymienionego wyroku Trybunału Konstytucyjnego powódka wystąpiła do Dyrektora Izby Skarbowej w B.o wznowienie postępowania zakończonego decyzją ostateczną z dnia 28.09.2012r. w sprawie nr (...) (...).

Następnie w dniu 28.05.2014r. decyzja nr (...), Dyrektor IS uchylił w całości swoją ostateczną decyzję z dnia 28.09.2012r. w sprawie nr (...) (...)oraz poprzedzającą ją decyzję (...)w W.z dnia 14.12.2011r nr (...) (...)i umorzył postępowanie w tej sprawie. Podstawą uchylenia przedmiotowych decyzji i umorzenia postępowania w sprawie był wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18.07.2013r. wydany w sprawie (...) (...)

Po uchyleniu decyzji Dyrektora IS i jednocześnie (...)w W., zwrócono powódce kwotę 43.409,48 zł, która nie uwzględniała pobranych kosztów przeprowadzonego postępowania egzekucyjnego wynoszących 2.274,40 zł

Pismem z dnia 24.06.2014r. powódka wystąpiła do Urzędu Skarbowego w W.o zwrot kosztów egzekucyjnych. Wniosek ten został następnie przekazany (...)w T., który postanowieniem z dnia 08.08.2014r. odmówił zwrotu kosztów egzekucyjnych pobranych w toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego w oparciu o tytuł wykonawczy nr (...) za 2005 rok, działając na podstawie art. 64c § 3 i § 7 ustawy z dnia 17.06.1966r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Po rozpoznaniu zażalenia powódki na postanowienie (...)z dnia 08.08.2014r., Dyrektor Izby Skarbowej w B.postanowieniem z dnia 07.10.2014r. nr (...)utrzymał w mocy postanowienie organu I instancji, na które B. R.wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Wyrokiem z dnia 08.01.2015r. wydanym w sprawie (...) (...), NSA w B.oddalił skargę. Orzeczenie to stało się prawomocne z dniem 03.03. 3015r.

okoliczności bezsporne, ponadto

dowód: - wyrok NSA w B.z 08.01.2015r. wraz z uzasadnieniem, zażalenie B. R.z dnia 29.08.2014r., postanowienie (...)w T.z 08.08.2014r., zestawienie rozliczenia uzyskanych kwot, decyzja Dyrektora Izby skarbowej w B.z 28.05.2014r., zawiadomienie o zajęciu prawa majątkowego stanowiącego wierzytelność z rachunku bankowego u dłużnika zajętej wierzytelności będącego bankiem, tytuł wykonawczy nr (...) (...), zestawienie kwot pobranych na podstawie tytułu wykonawczego wraz z zestawieniem kosztów egzekucyjnych – zawarte w aktach sprawy (...) (...) (...)w T.,

- dowód z przesłuchania w charakterze strony powódki B. R. (k.120-120v akt)

Sąd zważył, co następuje:

powództwa powódki było zasadne..

Powyższy stan faktyczny, który nie był sporny pomiędzy stronami, Sąd ustalił w oparciu o dokumenty znajdujące się w aktach sprawy (...) (...) (...)w T., których autentyczność nie była kwestionowana przez strony i nie budziła wątpliwości Sądu oraz dowód z przesłuchania powódki w charakterze strony, której zeznania były logiczne i spójne, a ich treść korespondowała z pozostałymi dowodami.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa, zarówno na mocy art. 417 kc jak i art. 417¹ § 2 kc, oparta jest na zasadzie niezgodności z prawem, co oznacza, że podmiot poszkodowany nie musi wykazywać, iż działanie lub zaniechanie, które stanowiło przyczynę szkody, było zawinione, wystarczające jest, aby było ono niezgodne z obowiązującym przepisem prawa. Dodatkowo w przypadku art. 417¹ § 2 kc przesłanką odpowiedzialności odszkodowawczej za szkodę wyrządzoną przez wydanie niezgodnego z prawem orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej jest stwierdzenie tej niezgodności z prawem we właściwym postępowaniu. Tym samym Sąd rozpoznający roszczenie odszkodowawcze nie może samodzielnie ustalać niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej. Ponadto poszkodowany jest obowiązany wyczerpać tok instancji, ponieważ wskazany przepis w swoim założeniu nie może zastępować właściwego toku instancji lub stanowić dla niego alternatywy. Odpowiedzialność deliktowa Skarbu Państwa, na podstawie art. 417 kc i art. 417 ¹ kc, powstaje wówczas, gdy spełnione są łącznie przesłanki w postaci bezprawności działania lub zaniechania sprawcy, szkody oraz normalnego związku przyczynowego między bezprawnym zachowaniem sprawcy, a szkodą. W pierwszej kolejności konieczne jest ustalenie działania (zaniechania), z którego wynikła szkoda oraz dokonanie oceny jego bezprawności, następnie ustalenie czy wystąpiła szkoda i jakiego rodzaju i dopiero po stwierdzeniu, że obie te przesłanki zachodzą, możliwe jest zbadanie istnienia między nimi normalnego związku przyczynowego (wyrok SN z 19.07.2012r. II CSK 648/11, Lex nr 1215614).

W przedmiotowej sprawie istnieje prejudykat przesądzający o wadliwości obu aktów indywidualnych - decyzji podatkowych, ponieważ decyzją z dnia 28.05.2014r. o nr P. (...), Dyrektor Izby Skarbowej w B.uchylił w całości swoją ostateczną decyzję z dnia 28.09.2012r. w sprawie nr (...)/(...)oraz poprzedzającą ją decyzję(...)w W.z dnia 14.12.2011r nr (...)/(...)i umorzył postępowanie w tej sprawie. Jednocześnie zauważyć należy, że przedmiotowe decyzje zostały uchylone z uwagi na treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 18.07.2013r., sygn. akt (...) (...), który stwierdził niekonstytucyjność przepisu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, stanowiącego jedną z podstaw prawnych decyzji administracyjnych wydanych w sprawie powódki. Na skutek tego wyroku zaistniała podstawa do uchylenia wyżej wskazanych decyzji podatkowych jako pozostających w sprzeczności z treścią orzeczenia Trybunału.

W niniejszej sprawie podstawę wystawienia tytułu wykonawczego stanowiły decyzje administracyjne wydane na podstawie przepisu, o którego niezgodności z Konstytucją orzekł Trybunał Konstytucyjny, a zatem decyzje sprzeczne z prawem. Niekonstytucyjność przepisu tworzącego umocowanie do wydania decyzji dotyczących zryczałtowanego podatku dochodowego od osób fizycznych od dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów jest okolicznością, która przesądza o wadliwości - niezgodności z prawem - podjętego rozstrzygnięcia. Skoro decyzje stanowiące podstawę wszczęcia i prowadzenia postępowania egzekucyjnego były niezgodne z prawem (wadliwe) w sposób kwalifikowany, to należy przyjąć, iż również niezgodne z prawem było wszczęcie i prowadzenie egzekucji na podstawie tytułów wykonawczych, wystawionych w oparciu o takie decyzje. Brak jest racjonalnego uzasadnienia, aby zobowiązana ponosiła należności z tytułu kosztów egzekucyjnych w sytuacji, gdy nie wynikały one z jej winy. Twierdzenia pozwanego, iż potrzebę wszczęcia egzekucji oraz powstanie kosztów z tym związanych spowodowała powódka, która dobrowolnie nie spełniła świadczenia, nie zasługują na uwzględnienie, ponieważ B. R. kwestionowała zasadność dochodzonego przez pozwanego roszczenia, co w świetle wskazanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, było uzasadnione.

Koncepcja przedstawiona w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 08.01.2015r., sygn. (...) (...)o oddaleniu skargi B. R.w sprawie odmowy zwrotu kosztów egzekucyjnych oraz podnoszona przez pozwanego w toku procesu, a sprowadzająca się do tezy, iż postępowanie egzekucyjne było prowadzone legalnie, stanowi wyraz praworządności formalnej. Sąd stoi natomiast na stanowisku, iż brak jest podstaw do ograniczenia rozumienia pojęcia praworządności wyłącznie do formalnej poprawności procesu stanowienia i stosowania prawa, ponieważ nie znajduje to uzasadnienia w standardach określonych w Konstytucji, tym samym skłania się ku praworządności materialnej, z akcentem na wymóg akceptacji decyzji związanej przez prawo (por. Józef Nowacki, Dwa studia o rozumieniach praworządności, Katowice: Uniwersytet Śląski, 1980), co oznacza wybór innych wartości i ocen w procesie definiowania „niezgodności z prawem". Brak jest uzasadnienia dla kwalifikowania, jako zgodnego z prawem wszczęcia i prowadzenia postępowania egzekucyjnego w oparciu o tytuł wykonawczy wystawiony na podstawie ostatecznej decyzji wydanej w oparciu o niekonstytucyjny przepis, a następnie usuniętej z obrotu prawnego w trybie nadzwyczajnym (wznowieniowym). W sytuacji uznania przepisu za niekonstytucyjny, decyzji wydanej na jego podstawie nie można uznać za stanowiący efekt stosowania prawa w toku praworządnego procesu. Prowadzonej na jej podstawie egzekucji również nie można ocenić, jako zgodnej z prawem, pomimo istnienia obowiązku prowadzenia egzekucji przez organ przed stwierdzeniem niekonstytucyjności przepisu. Praworządność materialna z jednej strony oznacza obowiązek stosowania prawa przez organ pomimo negatywnej oceny prawa przez ten organ; z drugiej jednak strony nie dozwala na kwalifikowanie jako zgodnych z prawem działań podejmowanych na podstawie przepisu nie spełniającego konstytucyjnych standardów, w przypadku stwierdzenia owej niekonstytucyjności w sposób prawem przewidziany. Kategoryczna wypowiedź Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności przepisu art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, w brzmieniu obowiązującym od 01.01.1998 r. do dnia 31.12.2006r. z Konstytucją RP, skutkuje koniecznością uznania, że przepis od początku funkcjonowania w systemie prawa nie spełniał materialnych treściowo wymogów przepisu wpisującego się w konstytucyjnie akceptowany system wartości. W konsekwencji również dalsze działania w trybie egzekucyjnym, będące efektem stosowania tego przepisu, nie wypełniają wymogu działań zgodnych z prawem.

Wyeliminowanie z obrotu prawnego ostatecznej decyzji Dyrektora IS oraz poprzedzającej ją decyzji (...)w W., otworzyło powódce drogę do dochodzenia odszkodowania w niniejszej sprawie, przy czym nie stanowi ono materialnoprawnej podstawy roszczenia o odszkodowanie. Stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia jest równoznaczne ze spełnieniem jednej z przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa, o której mowa w art. 417¹§ 2 kc, nie przesądza jednak automatycznie o istnieniu pozostałych przesłanek (vide: wyrok SN z 06.02.2009r., IV CSK 403/08, LEX nr 492160).

Powódka szkody majątkowej upatrywała w poniesieniu kosztów egzekucyjnych w związku z wszczętym i prowadzonym przeciwko niej postępowaniem egzekucyjnym w administracji, w oparciu o zapadłe wadliwe decyzje. W toku postępowania egzekucyjnego organ egzekucyjny wyegzekwował od powódki oprócz kwoty objętej tytułem wykonawczym, także koszty postępowania egzekucyjnego. Okoliczność poniesienia wspomnianych kosztów egzekucyjnych w łącznej wysokości 2.274,40zł była bezsporna i wynikała z treści dokumentów zgromadzonych w aktach egzekucyjnych (...)w T.. Szkodą w mieniu jest konkretny uszczerbek majątkowy powstały w związku z danym działaniem (zaniechaniem) zobowiązanego. Skoro powódce odmówiono zwrotu poniesionych kosztów związanych z wykonaniem niezgodnych z prawem decyzji, w ocenie Sądu występuje przesłanka w postaci istnienia szkody.

Stosownie do art. 361 § 1 kc, zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. Dla stwierdzenia istnienia związku przyczynowego nie wystarcza jakiekolwiek powiązanie przyczynowe między zachowaniem poszkodowanego, a powstaniem lub zwiększeniem szkody, gdyż musi to być związek przyczynowy normalny w rozumieniu wskazanego przepisu (vide: wyrok SN z 03.07.2008r., IV CSK 127/08, M. Praw. 2009, nr 19, s. 1065).

Sąd podziela pogląd, iż związek przyczynowy może występować jako normalny również w sytuacji, gdy pewne zdarzenie stworzyło warunki do powstania innych zdarzeń, z których dopiero ostatnie stało się bezpośrednią przyczyną szkody. Nawet pośredni związek przyczynowy pomiędzy wadliwym działaniem lub zaniechaniem a szkodą może uzasadniać odpowiedzialność za szkodę (vide: wyrok SA w Łodzi z 24.10.2013r., I ACa 558/13, Lex nr 1386151). Poniesienie kosztów egzekucyjnych niewątpliwie pozostaje w związku przyczynowym z uprzednim wydaniem wadliwych decyzji administracyjnych, a następnie tytułu wykonawczego nr (...)stanowiącego podstawę do prowadzenia egzekucji, ponieważ organ egzekucyjny, którym był (...)w T.dysponując wskazanym tytułem wykonawczym i kierując się zasadą legalizmu, nie mógł zaniechać przeprowadzenia egzekucji.

Za chybiony Sąd uznał zarzut pozwanego dotyczący braku po jego stronie legitymacji biernej, w sytuacji, gdy egzekucję prowadził inny organ administracyjny, ponieważ podstawę do wszczęcia egzekucji stanowił tytuł wykonawczy wydany przez (...)w W., w oparciu o wadliwe decyzje administracyjne, ponadto to ten organ skierował tytuł wykonawczy do (...)w T.celem przeprowadzenia egzekucji, a więc powstanie szkody było niewątpliwie związane z działalnością pozwanego.

Uznając, iż wystąpiły wszystkie przesłanki określone w art. 417¹§ 2 kc, Sąd przyjął, iż pozwany Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za powstanie po stronie powódki szkody, którą wywołało wyegzekwowanie kosztów egzekucyjnych w oparciu o wydany tytuł wykonawczy nr SM (...). W tej sytuacji uznając roszczenie sformułowane w pozwie za uzasadnione, w pkt I wyroku Sąd zasądził do Skarbu Państwa – (...)w W.na rzecz powódki B. R.kwotę 2.274,40zł. O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 kc.

Na marginesie należy zauważyć, iż roszczenie powódki byłoby także uzasadnione na gruncie przepisów o świadczeniu nienależnym, w szczególności z art. 410 § 2 kc. W sytuacji, gdy podstawa prawna tytułu wykonawczego okazała się wadliwa w sposób kwalifikowany, odpadła także podstawa prawna do tego, aby organ egzekucyjny mógł zatrzymać pobraną od dłużniczki kwotę związaną z przeprowadzonymi czynnościami egzekucyjnymi.

O kosztach procesu w punkcie II wyroku, Sąd orzekł w oparciu o art. 98 § 1 i § 3 kpc w zw. z art. 99 kpc oraz art. 108 § 1 kpc, kierując się zasadami odpowiedzialności finansowej strony przegrywającej za wynik postępowania oraz rozstrzygania o kosztach w orzeczeniu kończącym sprawę w danej instancji. Ponieważ pozwany przegrał w całości spór sądowy, winien zwrócić powódce koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Koszty te obejmowały opłatę sądową od pozwu w kwocie 114zł oraz opłatę od zażalenia w wysokości 30zł.

Sędzia

Małgorzata Pawlikowska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE