UZASADNIENIE

J. J. wystąpił przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Okręgowemu w Gdańsku, Sądowi Rejonowemu Gdańsk - Północ w Gdańsku i Sądowi Rejonowemu Gdańsk- Południe w Gdańsku o zapłatę kwoty 79.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu wskazał, iż w powyższych sądach toczyły się sprawy z jego udziałem; w ich toku składał skargi na przewlekłość postępowania, które zostały oddalone lub odrzucone, nie ustanowiono mu również pełnomocnika z urzędu. Powód podtrzymał swoje twierdzenia o przewlekłości postępowań w tych sprawach. Wskazał, iż długotrwałość postępowań spowodowała, iż nie mógł właściwie reprezentować swoich interesów, a ponadto został pozbawiony pomocy prawnej, wszystko to spowodowało pogorszenie stanu jego zdrowia w postaci nadciśnienia, bóli i zawrotów głowy, bóli wątroby i żołądka, depresji i stanów depresyjnych. Wskazał jako podstawę prawną swoich żądań art. 417 kc i art. 16 ustawy z dnia 17 czerwca 2004r. o naruszeniu prawa strony itd.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o odrzucenie pozwu w części dotyczącej postepowań prowadzonych przed Sądem Rejonowym Gdańsk – Północ w Gdańsku, ewentualnie o oddalenie powództwa w tej części i oddalenie powództwa w pozostałej części, o zasądzenie kosztów procesu. Podniósł, iż powód nie udowodnił przesłanek, uzasadniających w świetle art. 24 kc w zw. z art. 448 kc naruszenie jego dóbr osobistych. Funkcjonariusze wymiaru sprawiedliwości działali wobec powoda w ramach swoich uprawnień ustawowych i ich działaniu nie można w żaden sposób przypisać niezgodności z prawem. Ponadto nie wykazał przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej, tj, bezprawności pozwanego i szkody, pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym z bezprawnymi działaniami pozwanego.

Sąd ustalił, co następuje:

W Sądzie Rejonowym Gdańsk Południe w Gdańsku toczyła się sprawa z powództwa J. J. przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Rejonowemu Gdańsk - Południe w Gdańsku o zapłatę ( sygn. akt I C 1484/07); pozew wniesiony został w dniu 15 listopada 2007r., w dniu 3 marca 2008r. powód został zwolniony częściowo od kosztów procesu, następnie składał kolejne wnioski o zwolnienie od kosztów i ustanowienie pełnomocnika urzędu. Zarządzeniem z dnia 27 kwietnia 2009rr. Zwrócono pozew z uwagi na nieusunięcie jego braków formalnych. Postanowieniem z dnia 31 maja 2010r. oddalono zażalenie na powyższe zarządzenie ( v. akta sprawy Sądu Rejonowego Gdańsk – Południe w Gdańsku I C 1484/07).

W Sądzie Rejonowym Gdańsk - Północ w Gdańsku toczyły się sprawy z powództwa J. J.:

- I C 1028/07 - przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Rejonowemu Gdańsk – Północ w Gdańsku o zapłatę; pozew wniesiony został w lipcu 2007r., zażalenie na postanowienie o oddaleniu wniosku powoda o zwolnienie od kosztów i ustanowienie pełnomocnika z urzędu zostało oddalone. W dniu 6 maja 2008r. zarządzono zwrot pozwu z uwagi na nieusunięcie jego braków formalnych. Po uprawomocnieniu zarządzenia powód składał kolejne wnioski o zwolnienie od kosztów i ustanowienie pełnomocnika z urzędu, które nie były uwzględniane, nie uwzględniono także skargi na przewlekłość postępowania ( v. akta sprawy Sądu Rejonowego Gdańsk – Północ w Gdańsku I C 1028/07);

- I C 1040/08 – przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Rejonowemu Gdańsk – Północ w Gdańsku o zapłatę; pozew wniesiony został w sierpniu 2008r., 22 września 2008r. oddalono w całości wniosek powoda o zwolnienie od kosztów i ustanowienie pełnomocnika z urzędu, 25 listopada 2008r. oddalono zażalenie na powyższe postanowienie, kolejne wnioski powoda o zwolnienie od kosztów i ustanowienie pełnomocnika z urzędu odrzucano, oddalono skargę na przewlekłość postępowania. W dniu 1 kwietnia 2009r. zarządzono zwrot pozwu z uwagi na nieusunięcie braków formalnych, w dniu 2 grudnia 2009r. zażalenie na to zarządzenie zostało oddalone. Po prawomocnym zakończeniu sprawy powód nadal składał wnioski o zwolnienie od kosztów ( v. akta sprawy Sądu Rejonowego Gdańsk – Północ w Gdańsku I C1040/08);;

- I C 1131/08 –przeciwko Skarbowi Państwa – Sądowi Rejonowemu Gdańsk – Południe, Sądowi Apelacyjnemu w Gdańsku i Prezesowi Sądu Okręgowego w Gdańsku o zapłatę , pozew wniesiony w grudniu 2008r. W dniu 15 listopada 2012r. sprawa została przekazana według właściwości Sądowi Okręgowemu w Gdańsku i zarejesrtowana pod sygnaturą I C 1738/12 ( v. akta sprawy Sądu Rejonowego Gdańsk – Północ w Gdańsku I C 1131/08),

- I C 1196/08 – przeciwko Skarbowi Państwa- Sądowi Rejonowemu Gdańsk – Północ w Gdańsku o zapłatę, pozew wniesiony został w dniu 23 września 2008r. W dniu 12 października 2010r. zwrócono pozew z uwagi na jego braki formalne . Zażalenie na powyższe zostało oddalone. W toku postępowania powód wielokrotnie składał wnioski o zwolnienie od kosztów i ustanowienie pełnomocnika z urzędu, wnosił również skargi na przewlekłoś postępowania ( v. akta sprawy Sądu Rejonowego Gdańsk – Północ w Gdańsku I C 1196/08).

Ponadto w Sądzie Rejonowym Gdańsk – Północ w Gdańsku toczyła się sprawa z wniosku J. J. o zwolnienie od kosztów i ustanowienie pełnomocnika z urzędu – I Co 85/08; wniosek wpłynął w marcu 2008r., w dniu 15 maja 2008r. wniosek zwrócono z uwagi na braki formalne; zarządzenie to zostało uchylone przez sąd II instancji do ponownego rozpoznania. Następnie w dniu 27 lutego 2009r. wnioskodawcę zwolniono częściowo od kosztów sądowych, w pozostałej części wniosek oddalono; zażalenie na postanowienie w tym zakresie oddalono w dniu 18 czerwca 2009r. W toku postępowania wnioskodawca składał kilkakrotnie skargi na przewlekłość postępowania, które były oddalane bądź odrzucane ( v. akta sprawy Sądu Rejonowego Gdańsk – Północ w Gdańsku I Co 85/08).

Sprawa I C 177/09 z powództwa J. J. przeciwko J. T. o zapłatę toczyła się w Sądzie Okręgowym w Gdańsku. Pozew został wniesiony w dniu 5 lutego 2009r. W toku procesu powód wielokrotnie składał wnioski o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu, złożył także kilka skarg na przewlekłość postępowania. W dniu 18 maja 2010r. sąd oddalił powództwo w całości. Sąd II instancji oddalił apelację od tego wyroku w dniu 17 listopada 2010r. Pełnomocnik z urzędu, reprezentujący powoda, złożył opinię o braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej, a także skargi o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z prawem ( v. akta sprawy Sądu Okręgowego w Gdańsku I C 177/09).

W marcu 2009r. J. J. wniósł do Sądu Okręgowego w Gdańsku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w sprawie o zapłatę ( I Co 99/09). W dniu 28 maja 2009r. wniosek został oddalony. Oddalono także zażalenie na to postanowienie i skargę na przewlekłość postępowania. W toku sprawy J. J. jeszcze pięciokrotnie składał wnioski o ustanowienie pełnomocnika z urzędu i zwolnienie od kosztów sądowych ( v. akta sprawy Sądu Okręgowego w Gdańsku I Co 99/09).

W sprawie I C 1738/12 Sądu Okręgowego w Gdańsku, przekazanej z Sądu Rejonowego Gdańsk – Północ w Gdańsku ( I C 1131/08) powód cofnął pozew i w dniu 23 kwietnia 2013r. postępowanie zostało umorzone ( v. akta sprawy Sądu Okręgowego w Gdańsku I C 1738/12).

Powyższy stan faktyczny ustalony został na podstawie dokumentów, zgromadzonych w aktach spraw : Sądu Rejonowego Gdańsk – Południe w Gdańsku - I C 1484/07, Sądu Rejonowego Gdańsk –Północ w Gdańsku - I C 1028/07, I C 1040/07, I C 1131/08, I C 1196/08, I Co 85/08, Sądu Okręgowego w Gdańsku I C 177/09, I Co 99/09, I C 1738/12, tj. pozwów, wniosków o zwolnienie od kosztów sądowych i ustanowienie pełnomocnika z urzędu, skarg na przewlekłość postępowania, zarządzeń, postanowień i wyroków. Stan faktyczny niniejszej sprawy jest bezsporny.

Oddalono wniosek powoda o przesłuchanie zgłoszonego świadka, o przesłuchanie powoda i dopuszczenie dowodu z opinii biegłych lekarzy, uznając, iż przeprowadzenie tych dowodów na okoliczność, czy u powoda doszło do pogorszenia stanu zdrowia jest zbędne, skoro nie miała miejsca przewlekłość postepowań w badanych sprawach i nie zachodziła bezprawność działań pozwanych jednostek.

Sąd zważył, co następuje:

J. J. jako podstawę faktyczną swojego żądania wskazał wywołanie rozstroju zdrowia na skutek przewlekłości postępowań we wskazanych sprawach, a także nie nieustanowienia mu pełnomocników z urzędu.

Zgodnie z art. 417 ¹ § 3 kc, jeśli szkoda została wyrządzona przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, gdy obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, naprawienia szkody można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Przepis ten stosuje się w przypadkach, gdy strona postępowania sądowego zgłasza szkodę, wyrządzoną na skutek przewlekłości tego postępowania.

Ustawa z 17 czerwca 2004r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki przewiduje w art. 5, iż skargę wnosi się w toku postępowania w sprawie. Nie można zatem wnieść skargi po zakończeniu postępowania prawomocnym rozstrzygnięciem co do istoty sprawy. Strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość, może dochodzić naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy na podstawie art. 417 kc ( art. 16). Podmiot, który twierdzi, że poniósł szkodę wskutek przewlekłości postępowania już prawomocnie zakończonego, nie musi uzyskiwać prejudykatu, lecz zwrócić się do sądu odszkodowawczego, przed którym obowiązany będzie wykazać, że faktycznie doszło do niezgodnej z prawem przewlekłości. Jeżeli natomiast z przewlekłości postępowania podmiot wywodzi skutki odszkodowawcze jeszcze przed prawomocnym zakończeniem rozstrzygającym sprawę co do istoty, to konieczne jest uzyskanie prejudykatu w postaci orzeczenia uwzględniającego skargę na przewlekłość.

Przedmiotowe sprawy zostały już prawomocnie zakończone, zatem powód nie był zobowiązany do przedstawienia prejudykatu w postaci stwierdzenia przewlekłości postępowania. Zobowiązany był jednakże do wykazania w myśl art. 2 ust. 1 ustawy, iż w sprawach tych doszło do nieuzasadnionej zwłoki, tj. iż postępowanie trwało dłużej, niż to konieczne dla wyjaśnienia tych okoliczności faktycznych i prawnych , które są istotne dla rozstrzygnięcia.

Dla stwierdzenia, czy doszło w sprawie do przewlekłości postępowania należy w szczególności ocenić terminowość i prawidłowość czynności podjętych przez sąd w celu przeprowadzenia i zakończenia sprawy, uwzględniając charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej ich zawiłości, znaczenia dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, a w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania ( art. 2 ust. 2 ustawy j.w.).

W ocenie sądu analiza postępowań w przedmiotowych sprawach nie daje podstaw do stwierdzenia, że doszło do nieuzasadnionej zwłoki w rozpoznaniu zgłoszonych roszczeń. W sprawach tych nie było okresów bezczynności, postępowania były prowadzone sprawnie, czynności podejmowano niezwłocznie, a były to czynności celowe dla rozstrzygnięcia spraw.

W zakresie żądania opartego o stwierdzenie, iż na skutek nieustanowienia powodowi pełnomocnikowi z urzędu, doszło u niego do pogorszenia stanu zdrowia, zastosowanie znajduje przepis art. 417 § 1 kc. Przepis ten przewiduje, iż za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. W razie zaś uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty ( art. 444 § 1 kc). Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty (art. 444 § 2 kc), może też żądać przyznania odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę ( art. 445 § 1 kc).

Aby czyn sprawcy pociągał za sobą odpowiedzialność cywilną, musi nosić znamiona m.in. bezprawności, rozumianej jako niezgodność z obowiązującymi zasadami porządku prawnego, tj. zarówno normami prawnymi, powszechnie obowiązującymi ( prawa karnego, cywilnego, administracyjnego), jak i zasadami współżycia społecznego.

Istotną zatem kwestią jest rozstrzygnięcie, czy działania funkcjonariuszy państwowych pozwanej jednostki, podjęte wobec powoda w toku przedmiotowych spraw, a polegające na nieuwzględnieniu jego wniosków o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, miały charakter bezprawny.

Sąd Najwyższy wielokrotnie wyjaśniał pojęcie bezprawności w rozumieniu art. 417 kc; podając, iż nieprawidłowość w działaniu władzy publicznej może przybrać postać naruszeń konstytucyjnych praw i wolności, konstytucyjnych zasad funkcjonowania władzy publicznej, uchybień wymaganiom określonym w ustawach zwykłych, aktach wykonawczych, jak i uchybień normom pozaprawnym, w różny sposób powiązanym z normami prawnymi . Uznał, że pojęcie bezprawności w rozumieniu przepisu art. 417 kc jest węższe, niż tradycyjne ujęcie bezprawności na gruncie prawa cywilnego, które obejmuje obok naruszenia przepisów prawa także naruszenie norm moralnych i obyczajowych, określanych terminem „zasad współżycia społecznego” lub „dobrych obyczajów”. Zgodne z prawem czynności organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości związane z wypełnianiem ich ustawowych obowiązków nie nabierają charakteru działań nielegalnych przez to, że postępowanie karne zostaje zakończone uniewinnieniem. Odmienna ocena dowodów nie przesądza o nielegalności tych czynności ( v. wyrok z dnia 17 lutego 2011r., IV CSK 290/10).

Przepisy ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych przewidują, iż zwolnienia od kosztów może domagać się osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i rodziny ( art. 102). Zaś kodeks postępowania cywilnego w zakresie ustanowienia pełnomocnika z urzędu stanowi w art. 117, iż osoba fizyczna może się domagać ustanowienia adwokata lub radcy prawnego, jeżeli złoży oświadczenie, że nie jest w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata lub radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego siebie i rodziny; sąd uwzględni wniosek, jeśli udział adwokat lub radcy prawnego w sprawie uzna za potrzebny. Zatem sędziowskiemu uznaniu pozostawiono kwestię oceny sytuacji majątkowej strony oraz ocenę potrzeby udziału adwokata lub radcy prawnego w sprawie.

W analizowanych sprawach J. J. wielokrotnie składał wnioski o zwolnienie od kosztów i o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Niektóre z tych wniosków były uwzględniane, inne oddalane; oceną prawidłowości rozstrzygnięcia w tym zakresie zajmował się sąd II instancji, rozpoznając zażalenia powoda.

W tym stanie rzeczy stwierdzić należy, że nie można zakwalifikować działań pozwanej jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa jako bezprawnych, skoro prowadzone były przez uprawniony organ, na podstawie przepisów właściwej procedury.

Skoro zatem nie doszło do przewlekłości we wskazanych przez powoda sprawach; nie stwierdzono także bezprawności działań pozwanych jednostek, powództwo jako niezadane należało oddalić.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 kpc, obciążając nimi powoda w całości jako stronę przegrywającą proces.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE