UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w punkcie 1 uchylił punkt 2 zarządzenia z dnia 26 lutego 2016 r. w przedmiocie stwierdzenia prawomocności nakazu zapłaty Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 8 stycznia 2016 r. w sprawie o sygn. akt VIII GNc 4924/15, w punkcie 2 uchylił postanowienie z dnia 7 kwietnia 2016 r. o nadaniu klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty z dnia 8 stycznia 2016 r., następnie w punkcie 3 oddalił wniosek o nadanie klauzuli wykonalności nakazowi zapłaty oraz w punkcie 5 oddalił wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu. W uzasadnieniu orzeczenia ustalił, że przedmiotowy nakaz zapłaty został uznany za doręczony pozwanemu przez awizo w trybie art. 139 § 1 kpc. W dniu 26 lutego 2016 r. został stwierdzona prawomocność nakazu, a w dniu 7 kwietnia 2016 r. została nadana klauzula wykonalności. Sąd Rejonowy uznał na podstawie dokumentów przedłożonych przez pozwanego w postaci rachunków za media z obecnego miejsca pobytu pozwanego i rezerwację biletu lotniczego oraz okoliczności podniesione przez pozwanego w pismach z dnia 1 maja 2016 r. i 19 czerwca 2016 r., iż istnieją podstawy do uchylenia postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności nakazowi i tym samym uchylenia zarządzenia w przedmiocie prawomocności na podstawie art. 359 § 1 kpc, albowiem nakaz nie został pozwanemu skutecznie doręczony. W konsekwencji wniosek powoda o nadanie klauzuli wykonalności nakazowi podlegał oddaleniu na podstawie art. 777 § 1 pkt 1 kpc i art. 781 § 1 kpc a contrario, gdyż nie ma w sprawie prawomocnego orzeczenia w rozumieniu art. 782 § 1 kpc w zw. z art. 363 § 1 kpc. Zdaniem Sądu I instancji adres pozwanego wskazany w pozwie nie był adresem zamieszkania, gdyż w chwili jego doręczenia pozwany stale przebywał poza granicami kraju, a wskazany adres był jedynie adresem zameldowania, który w tym przypadku nie pokrywał się z adresem zamieszkania. Natomiast podstawowym warunkiem skutecznego doręczenia przez awizo (art. 139 § 1 kpc) jest rzeczywiste zamieszkanie adresata pod wskazanym adresem (art. 126 § 2 kpc). W konsekwencji Sąd oddalił również wniosek o przywrócenie terminu, jako zbędny.

Zażalenie na to postanowienie wniósł powód, który zaskarżył je w całości, ewentualnie domagał się jego zmiany poprzez odrzucenie wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu oraz zaniechanie zmian wydanych postanowień o nadaniu klauzuli wykonalności i prawomocności nakazu. Zarzucił naruszenie:

1)  Art. 133 § 2a kpc poprzez jego niezastosowanie w sprawie polegające na uznaniu, że miejscem zamieszkania przedsiębiorcy jakim jest pozwany nie jest adres wpisany w CEIDG,

2)  Art. 139 § 1 i n kpc poprzez ich błędną wykładnię i uznanie, że zwrot przesyłki dwukrotnie awizowanej przez operatora pocztowego z adnotacją „nie podjęto w terminie” jest równoznaczne z brakiem zamieszkania pozwanego pod tym adresem, jak i wbrew art. 244 § 1 kpc stanowiącemu, że pocztowy dowód doręczenia lub zwrotu jest dokumentem urzędowym i jego zakwestionowanie nie może ograniczać się do gołosłownego twierdzenia strony,

3)  Art. 233 kpc w zw. z art. 244 kpc poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że przedłożenie biletów lotniczych udowadnia pobyt za granicą, jak że przedłożenie dowodów opłat za media w Wielkiej Brytanii udowadnia pobyt w tym kraju pozwanego,

4)  Art. 795 kpc poprzez jego niezastosowanie w sprawie polegające na uznaniu, że czynność pozwanego polegającą na złożeniu wniosku o przywrócenie terminu do złożenia sprzeciwu zastępuje w skutkach procesowych zażalenie na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności,

5)  Art. 359 § 1 kpc poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, iż w sprawie nastąpiły zmiany jej okoliczności, tj. że miejsce zamieszkania pozwanego przedsiębiorcy było inne aniżeli uwidocznione w CEIDG.

Wskazał również, iż pozwany nie udowodnił aby złożył wniosek o przywrócenie terminu z zachowaniem 7 dni od dowiedzenia się o sprawie od komornika. Jego zdaniem skoro korespondencję w aktach nadawał z Polski to przebywa w Polsce. Nie złożył on też zażalenia na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności. W konsekwencji Sąd Rejonowy wydając zaskarżone postanowienie naruszył szereg przepisów postępowania cywilnego i orzekł sprzecznie z zasadami doświadczenia życiowego. Podkreślił, że pozwany nie zmienił adresu w CEIDG oraz nie zaprzestał prowadzenia działalności, co więcej ustanowił pełnomocnika – żonę. Zaprzeczył aby operator pocztowy odmówił jej wydania awizowanej korespondencji z nakazem zapłaty.

Sąd Okręgowy zważył, że:

Zażalenie zasługuje na uwzględnienie.

Przepis art. 135 § 1 kpc, stanowi, że: „Doręczenia dokonuje się w mieszkaniu, w miejscu pracy lub tam, gdzie się adresata zastanie.” Z kolei art. 25 kc wyjaśnia, iż: „ Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.” Natomiast zgodnie z art. 28 kc „Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.”

Pojęcie miejsca zamieszkania, przyjęte w art. 25 kc, jest konstrukcją prawną, na którą składają się dwa elementy: fizyczne przebywanie w danej miejscowości ( corpus) i zamiar, wola stałego pobytu ( animus). Powszechnie przyjmuje się, że oba te elementy muszą występować łącznie. Dla ustalenia miejsca zamieszkania nie wystarczy zatem ani samo zamieszkiwanie w sensie fizycznym, jednak bez zamiaru stałego pobytu, choćby zamieszkiwanie trwało przez dłuższy czas, ani sam zamiar stałego pobytu w danej miejscowości niepołączony z przebywaniem w tej miejscowości. O „miejscu zamieszkania" rozstrzyga zawsze całokształt okoliczności wskazujących na zejście się stanu faktycznego przebywania z zamiarem takiego przebywania (por. m.in. S. Grzybowski (w:) System Prawa Cywilnego, t. 1, s. 333–334. W ocenie Sądu należy zgodzić się poglądem, iż do utraty dotychczasowego miejsca zamieszkania niezbędna jest zmiana obu przesłanek omawianego wyżej przepisu (tak: A. Wolter (w:) A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej, Warszawa 2001, s. 192).

Wskazać również należy, że przebywanie to czynnik zewnętrzny ( corpus); faktyczny i trwały, ale niekoniecznie ciągły. Cecha trwałości związana jest z zamiarem stałego pobytu, tj. nie tymczasowego, nie okazyjnego. Decydujące znaczenie ma ustalenie, by przebywanie w danym miejscu nosiło cechy założenia tam ośrodka, centrum osobistych i majątkowych interesów danej osoby. Na przykład osoba, która wraz z rodziną zajmuje mieszkanie w miejscowości A, a podejmuje pracę zarobkową w miejscowości B i tam korzysta dla celów noclegowych z lokalu pracodawcy, dojeżdżając do domu w dni wolne od pracy, ma miejsce zamieszkania w miejscowości A. W przypadkach bardziej skomplikowanych stanów faktycznych, wynikających z powiązania poszczególnych sfer ludzkiej działalności z różnymi miejscowościami, postuluje się – w imię realizacji zasady jednego miejsca zamieszkania, przyjętej w art. 28 kc – wskazanie jako miejsca zamieszkania tej miejscowości, z którą dana osoba jest najściślej związana, uwzględniając w ramach dokonywanej oceny całokształt okoliczności konkretnego przypadku, nie wyłączając adresu zameldowania (por. np. J. Strzebińczyk (w:) Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz do art. 1–534, red. E. Gniewek, Warszawa 2004, t. 1, s. 100–102; wyrok SN z dnia 25 listopada 1975 r., III CRN 53/75, OSNC 1976, nr 10, poz. 218; wyrok NSA z dnia 14 maja 2001 r., V SA 1496/00, LEX nr 54454). Choć zgodnie z powszechnie panującym zapatrywaniem – samo zameldowanie, będące kategorią prawa administracyjnego, nie przesądza o miejscu zamieszkania w rozumieniu prawa cywilnego, to niejednokrotnie stanowić będzie cenną wskazówkę przy ocenie istnienia przesłanek art. 25 kc (por. wyrok SN z dnia 8 maja 1970 r., I CR 208/69, OSNC 1971, nr 2, poz. 37; postanowienia SN z dnia 26 marca 1973 r., I CZ 38/73, LEX nr 7234, oraz z dnia 3 maja 1973 r., I CZ 48/73, LEX nr 7250; wyrok NSA z dnia 8 listopada 1988 r., III SA 428/88, ONSA 1988, nr 2, poz. 88).

Podkreślić należy, iż przerwa w przebywaniu spowodowana szczególnymi okolicznościami, takimi jak odbywanie kary pozbawienia wolności, powołanie do służby wojskowej czy podjęcie studiów, lub pracy w innej miejscowości, nie zmienia miejsca zamieszkania w znaczeniu prawnym. Od pojęcia zamieszkania ( domicilium, domicyl) należy odróżnić bowiem termin „pobyt", oznaczający fizyczne przebywanie w danym miejscu bez ustalenia zamiaru stałego pobytu (por. np. S. Grzybowski (w:) System Prawa Cywilnego, t. 1, s. 335; K. Piasecki, Kodeks cywilny..., s. 198). Przy czym zamiar stałego pobytu musi być określony na podstawie obiektywnych, możliwych do stwierdzenia okoliczności. Do wyrażenia zamiaru stałego pobytu wystarczy, że zamiar taki wynika dostatecznie z zachowania człowieka. Sama deklaracja człowieka co do jego zamiaru nie ma doniosłości prawnej, jeśli nie znajduje wyrazu w jego faktycznych zachowaniach. O powzięciu zamiaru stałego pobytu świadczą okoliczności, na podstawie których uzasadnione jest ustalenie, że w danej miejscowości koncentruje się w danym czasie centrum życiowe osoby fizycznej, przejawiającej tam aktywność rodzinną i zawodową. Nieistotna dla ustalenia zamiaru stałego pobytu jest natomiast okoliczność, czy osoba fizyczna planuje długotrwałe przebywanie w danej miejscowości (por. przykładowo K. Piasecki, Kodeks cywilny..., s. 196).

Reasumując okresowe przebywanie pozwanego w innym kraju w celach zawodowych, lub zarobkowych, przy jednoczesnym zachowaniu w Polsce zajmowanego dotychczas mieszkania, możliwości wznowienia pracy, lub działalności po powrocie oraz pozostawieniu oczekującej na powrót rodziny przemawia za zamiarem stałego pobytu w kraju (por. wyrok SN z dnia 25 listopada 1975 r., III CRN 53/75; uchwała SN z dnia 24 czerwca 1993 r., III CZP 76/93, OSNC 1994, nr 1, poz. 10, z częściowo krytyczną glosą W. Popiołek, PS 1995, nr 3, s. 83 i n.). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 listopada 1966 r. II PR 512/66 wyraził pogląd, że: „Miejscowość, w której pracownik jest zatrudniony, lecz która nie jest jego stałym miejscem zamieszkania staje się nią z chwilą zamieszkania w tej miejscowości wspólnie z małżonkiem.”

Mając na uwadze wyżej przytoczone okoliczności faktyczne i prawne należało zatem uznać wbrew stanowisku zajętym przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, że powód prawidłowo wskazał w pozwie adres pozwanego w miejscu gdzie ma on stałe miejsce pobytu, rodzinę, zarejestrowaną działalność gospodarczą, a tylko czasowo wyjechał w celach zarobkowych za granicę. W konsekwencji brak było podstaw do uznania, że awizowanie przez pocztę korespondencji z Sądu zawierającej nakaz zapłaty stanowiło nieprawidłowe doręczenia tylko z tego powodu, iż pozwany czasowo wyjechał za granicę. Nawet w piśmie z dnia 19 czerwca 2016 r. (k. 82) wskazuje on, iż na ten czas udzielił żonie pełnomocnictwa w tym do odbioru korespondencji, twierdził jednak, że było ono kwestionowane przez pocztę i tylko dlatego nie mógł odebrać korespondencji. Później jednak kwestia ta została wyjaśnione i żonie pozwanego wydawano korespondencję. W tej sytuacji należy rozważyć, czy pozwany skutecznie zakwestionował domniemanie prawidłowości doręczenia nakazu zapłaty przez tzw. awizo.

Wypada w tym miejscu przypomnieć, że adnotacje doręczycieli pocztowych (potwierdzane stemplami urzędowymi) mają przymiot daty pewnej (art. 81 § 2 pkt 2 k.c.). Zaś przesyłka (k. 43) opatrzona datami pewnymi (informującymi o awizach) jest dowodem kiedy czynności te zostały dokonane. Co nie wyklucza jednak dopuszczalności dowodzenia przez pozwanego, że czynność awizowana została dokonana wadliwie - bacząc jednak na ograniczenia dowodowe wynikające z art. 246 i 247 k.p.c. Doręczenie przewidziane w art. 139 § 1 k.p.c. opiera się bowiem na naruszalnym domniemaniu prawnym, że pismo dotarło do rąk adresata. Doręczenie zastępcze w tym trybie, dotyczy także pierwszego pisma w sprawie (patrz: postanowienie SN z 8 grudnia 2010 r. - III CZP 105/10 czy z 2 lipca 2009 r. - II UZ 20/09). Adresat może jednak, na podstawie art. 252 k.p.c., obalić to domniemanie - w tym wypadku przez wykazanie, że doręczenia w rzeczywistości nie dokonano (por. orzecz. S.N. z 18 września 1963 r. - II CR 308/69 OSN 1970, z. 7-8, poz. 130 czy z 30 kwietnia 1998 r. - II CZ 51/98 - OSNCP z 1998, Nr 11, poz. 189).

Sąd Rejonowy powinien w tej sytuacji zgodnie z procedurą pouczyć pozwanego, który jest reprezentowany przez pełnomocnika żonę, która nie jest zawodowym pełnomocnikiem procesowym - w trybie art. 3 kpc o koniczności udowodnienia twierdzeń podniesionych w piśmie z dnia 19 czerwca 2016 r., a następnie przeprowadzić dowody wnioskowe w celu obalenia opisanego wyżej domniemania prawnego skuteczności doręczenia przez awizo. Stosownie do wyników tego postępowania należy ocenić na nowo zasadność wniosku pozwanego z dnia 1 maja 2016 r., zwłaszcza w kontekście czy zajdą przesłanki do uchylenia zarządzenia z dnia 26 lutego 2016 r. pkt. 2 o prawomocności nakazu zapłaty. Bowiem dopiero w sytuacji gdy obalone zostanie wskazane wyżej domniemanie skuteczności doręczenia przez awizo zajdzie konieczność prawidłowego doręczenia nakazu zapłaty. W konsekwencji w takiej sytuacji wniosek o przywrócenie terminu stanie się bezprzedmiotowy, a ocenia przesłanek jego dopuszczalności w tym zachowania terminu z art. 169 § 4 kpc zbędna.

Przypomnieć należy, iż zgodnie z dyspozycją przepisu art. 169 § 2 kpc w piśmie zawierającym wniosek o przywrócenie terminu należy uprawdopodobnić wniosek.

Instytucja uprawdopodobnienia - jak zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 11 stycznia 2006 r., II CNP 13/05 - występuje w wielu przepisach, np. art. 50, art. 243, art. 730 ¹ k.p.c., jednakże w żadnym z nich nie została określona ani co do istoty, ani charakteru. Jedynie art. 243 k.p.c. stanowi, że zachowanie szczegółowych przepisów o postępowaniu dowodowym nie jest konieczne, ilekroć ustawa przewiduje uprawdopodobnienie zamiast dowodu. W doktrynie przyjmuje się, że uprawdopodobnienie jest niższym stopniem pewności. Z prawdopodobieństwem mamy do czynienia wówczas, gdy istnieją podstawy do przyjęcia pewnego stanowiska, mimo nieusuniętych wątpliwości, z wysokim prawdopodobieństwem - gdy wszelkie istotne wątpliwości zostaną usunięte, a z pewnością - gdy zostały usunięte wszystkie możliwe wątpliwości (zob. OSNC 2006, nr 6, poz. 110).

Uprawdopodobnienie definiuje się, jako przytoczenie twierdzeń i wskazanie okoliczności, z których wynika przekonanie o prawdziwości stawianych twierdzeń. Zawarty w art. 169 § 2 k.p.c. warunek uprawdopodobnienia okoliczności usprawiedliwiających niedokonanie czynności w terminie stanowi wyraz złagodzenia rygorów dowodowych w odniesieniu do wniosku o przywrócenie terminu do dokonania czynności. W pełni należy się przy tym zgodzić z zapatrywaniami wyrażonymi przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 stycznia 2012 r., II UZ 46/11, że istota uprawdopodobnienia sprowadza się do przekonania sądu o przynajmniej prawdopodobieństwie tych faktów, na które powołała się strona wnosząca o przywrócenie terminu, a przekonanie winno opierać się na obiektywnych przesłankach wynikających z zawartych we wniosku twierdzeń. Uprawdopodobnienie jest wyjątkiem od reguły formalnego przeprowadzenia dowodu, działającym na korzyść strony powołującej się na określony fakt, jednakże nie oznacza to, że przekonanie sądu opierać się może wyłącznie na twierdzeniach strony (LEX nr 1163337). (zobacz Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2014 r. I PZ 25/14, LEX nr 1565756, oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 13 września 2012 r. I ACa 489/12, a także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2012 r. II UZ 46/11).

W sytuacji gdy pozwany nie obali domniemania skuteczności doręczenia mu nakazu przez awizo, należy rozpoznać wniosek o przywrócenie terminu mając na uwadze wyżej wskazane wymogi co do oceny czy został on należycie uprawdopodobniony.

Ponadto rację ma skarżący, iż obecnie w aktach sprawy brak dowodu potwierdzającego twierdzenie pozwanego o tym, że w dniu 29 kwietnia 2016 r. jego żona odebrała od komornika informację o wydaniu przedmiotowego nakazu. Również to powinien ustalić przed przystąpieniem do merytorycznego rozpoznania wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu Sąd I instancji mając na uwadze dyspozycję przepisu art. 171 kpc.

Należy w tym miejscu przypomnieć o dyspozycji przepisu art. 172 kpc, który daje Sądowi możliwość wstrzymania wykonania orzeczenia.

Kierując się powyższym Sąd uchylił zaskarżone postanowienie na podstawie przepisu art. 386 § 4 kpc i art. 380 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc, gdyż z przyczyn opisanych wyżej nie została rozpoznana istota sprawy.

SSO Wiesław Łukaszewski