UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2015 roku, sygn. akt VII C 847/14 (zaocznym w stosunku do A. M.) Sąd Rejonowy w Kielcach nakazał K. M. i A. M. opróżnienie lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w K. wraz ze wszystkimi należącymi do nich rzeczami i wydanie tego lokalu we władanie (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w K. (pkt I) oraz orzekł o prawie K. M. i A. M. do lokalu socjalnego (pkt II). Sąd nakazał wstrzymanie wykonania opróżnienia przedmiotowego lokalu w stosunku do tych pozwanych do czasu złożenia przez Gminę K. oferty zawarcia umowy najmu lokalu socjalnego (pkt III). Nadto Sąd zasądził od K. M. i A. M. na rzecz Spółdzielni Mieszkaniowej w K. kwoty po 168,50 zł tytułem kosztów procesu (pkt IV) (k. 47-48)

Sąd Rejonowy ustalił, że w grudniu 1972 roku pozwana K. M. otrzymała przydział lokalu mieszkalnego nr (...) w budynku położonym przy ul. (...) w K., pozostający w zasobach (...) Spółdzielni Mieszkaniowej, na warunkach spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. Wraz z K. M. we wskazanym lokalu zamieszkał również jej mąż A. M.. Uchwałą Nr (...)Rady Nadzorczej (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w K. z dnia 14 kwietnia 2014 roku wykreślono K. M. z rejestru członków tej Spółdzielni z uwagi na zaleganie przez nią na dzień 31 marca 2014 roku z opłatami mieszkaniowymi w łącznej kwocie 39.530,44 zł na podstawie §48 ust. 1 i 2 pkt 8 statutu (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w K.. Powyższa uchwała weszła w życie z dniem jej podjęcia i nie została zaskarżona przez pozwaną. Pismem z dnia 27 czerwca 2014 roku (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa w K. poinformowała K. M., że wobec uprawomocnienia się wskazanej wyżej uchwały zgodnie z art. 24 §10 punkt 1 i 2 Prawa spółdzielczego wykreślenie z rejestru członków Spółdzielni stało się skuteczne i w związku z tym jej spółdzielcze lokatorskie prawo do w/w lokalu wygasło. Ponadto K. M. została zobowiązana wraz z zamieszkującymi z nią we wskazanym lokalu osobami, do opróżnienia mieszkania w terminie 3 miesięcy od wygaśnięcia prawa i do przekazania lokalu Spółdzielni. Pozwani K. M. oraz A. M. nie zastosowali się do wezwania. K. M. (ur. (...)) i A. M. (ur. (...)) obecnie pobierają świadczenia emerytalne. Pozwani dotychczas nie korzystali z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w K. i nie figurują w ewidencji podopiecznych MOPR w K..

Po dokonaniu powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uznał powództwo za zasadne w świetle art. 222 § 1 k.c. Sąd wskazał, że bezspornym było, że K. M. zajmowała lokal mieszkalny nr (...) przy ul. (...) w K., stanowiący własność (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w K. na podstawie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. Podobnie jak fakt, że prawomocną uchwałą Rady Nadzorczej (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w K. z dnia 14 kwietnia 2014 roku, Nr (...) K. M. została wykreślona z rejestru członków tej Spółdzielni. Zgodnie zaś z treścią art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o spółdzielniach mieszkaniowych spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego wygasa z chwilą ustania członkostwa. Powyższe oznacza, że pozwana K. M. utraciła uprawnienie do władania w/w lokalem, co dotyczy również pozwanego A. M., którego prawo do zamieszkiwania w powyższym lokalu wynikało z członkostwa K. M. w Spółdzielni.

W tej sytuacji żądanie strony powodowej dotyczące usunięcia pozwanych K. M. i A. M. z tego lokalu wraz ze wszystkimi należącymi do nich rzeczami i wydanie tego lokalu we władanie (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w K. Sąd Rejonowy uznał za uprawnione i nie pozostające w sprzeczności z art. 5 k.c. Sąd podkreślił, że w sprawach o wydanie nieruchomości na podstawie art. 222 §1 k.c., zastosowanie art. 5 k.c. jest co do zasady wyłączone i dopuszczalne jedynie wyjątkowo, po dokonaniu oceny całokształtu okoliczności danego wypadku, w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym. Tymczasem pozwana zalegała z zapłatą czynszu na rzecz strony powodowej w kwocie ponad 30.000 zł. Natomiast Sąd przyznał K. M. i A. M. prawo do lokalu socjalnego na podstawie art. 14 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów i wstrzymał wykonanie opróżnienia lokalu do czasu złożenia przez gminę oferty zawarcia umowy najmu tego rodzaju lokalu. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 §1 k.p.c. (k. 50-54)

Apelację od powyższego wyroku wywiodła K. M., zarzucając nieważność postępowania poprzez pozbawienie możliwości działania wskutek niewezwania do udziału w sprawie w charakterze pozwanej A. P., która również zamieszkuje w lokalu przy ul. (...) w K., podczas gdy, fakt ten wynikał z oświadczenia złożonego na rozprawie w dniu 23 kwietnia 2015 r. oraz z akt spółdzielni (notatki z dnia 21 lipca 2011 r. i z dnia 11 września 2013 r.; pisma kierowane do Spółdzielni, w których wskazywano, iż A. P. (1) wyjechała za granicę, zostawiając swoją córkę - A. P.). Pozwana wskazała, że w związku z tym Sąd miał wiedzę, iż razem nią mieszka wnuczka A. P. (2), ale nie wezwał tej osoby do udziału w sprawie.

Powołując się na powyższe zarzuty, pozwana wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania celem wezwania do udziału w sprawnie jej wnuczki.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej zasługuje na uwzględnienie o ile podnosi ona naruszenie prawa materialnego przez niewezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanej A. P..

Należy zgodzić się ze skarżącą, że A. P. (2) powinna zostać wezwana do udziału w sprawie po stronie pozwanej. Wymóg ten wynika z art.15 ust. 1 ustawy z 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. 2016, poz. 1610 t.j.), zgodnie z którym, jeżeli w sprawie
o opróżnienie lokalu okaże się, że w razie uwzględnienia powództwa obowiązane do opróżnienia lokalu mogą być jeszcze inne osoby, które nie występują w sprawie
w charakterze pozwanych, sąd wezwie stronę powodową, aby w wyznaczonym terminie oznaczyła te osoby w taki sposób, by ich wezwanie było możliwe, a w razie potrzeby, aby wystąpiła z wnioskiem o ustanowienie kuratora. Sąd wezwie te osoby do wzięcia udziału w sprawie w charakterze pozwanych. Z cytowanego przepisu wynika że w sytuacji gdy zobowiązane do opróżnienia lokalu mogą być jeszcze inne osoby, zachodzi pomiędzy nimi kwalifikowana forma współuczestnictwa materialnego, w postaci współuczestnictwa koniecznego (art. 72§2 k.p.c.). W takim przypadku osobom tym jako pozwanym przysługuje wspólna legitymacja do łącznej obrony swych praw, a postępowanie może toczyć się z łącznym udziałem tych osób, przy czym uprawnienie do łącznej obrony praw wynika z przepisu prawa materialnego jakim jest cytowany przepis art. 15 ustawy o ochronie praw lokatorów. Objęcie pozwem wszystkich współuczestników koniecznych po stronie pozwanej jest warunkiem uzyskania korzystnego merytorycznego rozstrzygnięcia. Brak jednego ze współuczestników koniecznych stanowi brak legitymacji procesowej łącznej, co prowadzi do oddalenia powództwa, w sytuacji jego nieuzupełnienia. Wydanie wyroku w warunkach występowania tylko niektórych spośród współuczestników koniecznych, stanowi o naruszeniu prawa materialnego.

W tym miejscu wskazać należy, że nie jest zasadny dalej idący wniosek apelującej o nieważności postępowania z powodu braku możności obrony prawa A. P., skutkujący nieważność postępowania. Niezasadne jest powoływanie się na brak możności obrony praw przez A. P. w sytuacji gdy nie była ona stroną procesu i zapadły wyrok jej nie dotyczył. Natomiast niewątpliwie doszło do naruszenia prawa materialnego wobec wydania wyroku nakazującego opróżnienie lokalu wobec niewszystkich osób, których udział w sprawie jest konieczny z uwagi na łączną legitymację procesową w warunkach współuczestnictwa koniecznego.

Istotne znaczenie dla omawianego zagadnienia ma treść przepisu art. 791 k.p.c. Zgodnie z jego §1 i §2 tytuł wykonawczy zobowiązujący do wydania nieruchomości lub do opróżnienia pomieszczenia upoważnia do prowadzenia egzekucji także przeciwko każdemu, kto uzyskał władanie przedmiotem egzekucji po wszczęciu postępowania oraz przeciwko domownikom, krewnym i innym osobom reprezentującym dłużnika. Jednak w myśl §3 tego artykułu, przepisy §1 i §2 nie wyłączają praw określonych przepisami o ochronie praw lokatorów. Jeżeli dłużnik twierdzi, że przysługuje mu prawo skuteczne wobec wierzyciela, komornik wstrzymuje czynności egzekucyjne i poucza o możliwości wytoczenia powództwa na podstawię art. 840 k.p.c. Nieobjęcie zatem danej osoby współuczestnictwem koniecznym, może prowadzić do pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności.

Na rozprawie przed Sądem Rejonowym pełnomocnik pozwanej podniosła, iż w lokalu będącym przedmiotem żądania pozwu, wraz z pozwanymi mieszka ich dorosła wnuczka A. P. (2). Nie można temu twierdzeniu zarzucić gołosłowności wobec treści akt członkowskich K. M. (akta nr rej. (...) Spółdzielni Mieszkaniowej). Na karcie 86 tych akt, znajduje się notatka służbowa wskazująca na prawdopodobieństwo zamieszkania z małżonkami M., także ich wnuczki, której zamieszkanie zostało zgłoszone 24 maja 2005 roku. Wobec treści tego dokumentu oraz oświadczenia pełnomocnika pozwanej, potwierdzającego dalsze zamieszkiwanie A. P., Sąd Rejonowy - zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów – był zobowiązany do wezwania strony powodowej aby w wyznaczonym terminie oznaczyła osobę A. P. w taki sposób aby jej wezwanie było możliwe, co w okolicznościach sprawy oznaczało zobowiązanie do wskazania adresu. Następnie Sąd Rejonowy powinien był wezwać A. P. do udziału w sprawie w charakterze pozwanej.

Niezasadne było wyłączanie do odrębnego rozpoznania powództwa skierowanego przeciwko A. P. (1), co Sąd Rejonowy uczynił wbrew stanowisku powoda, który wniósł pozew przeciwko trzem osobom i wnosił o wydanie wyroku także przeciwko A. P. (1) (k.45). Ustalenie, że nie zamieszkuje ona pod wskazanym adresem mogło jedynie prowadzić do zobowiązania powoda do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie dla tej pozwanej kuratora procesowego, o czym również stanowi art. 15 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów.

Wobec przysługującej łącznie (jako współuczestnikom koniecznym) legitymacji procesowej, wszystkim osobom, których dotyczy obowiązek opróżnienia lokalu, pozwanymi w sprawie powinni być nie tylko pierwotnie wskazani K. M., A. M., A. P. (1) ale i A. P. (2). Sąd Rejonowy ponownie rozpoznając sprawę powinien zatem zobowiązać powoda do wskazania adresu A. P., ewentualnie do złożenia wniosku o ustanowienie kuratora. Następnie powinien wezwać tę osobę do udziału w sprawie w charakterze pozwanej. Należy także połączyć do wspólnego zapoznania sprawę z powództwa (...) Spółdzielni Mieszkaniowej o eksmisję z lokalu mieszkalnego przeciwko A. P. (1), którą Sąd Rejonowy wyłączył do odrębnego rozpoznania (k.46), o ile sprawa ta wcześniej nie została zakończona prawomocnym rozstrzygnięciem. Dopiero po uzupełnieniu braków w zakresie legitymacji biernej pozwanych, należy przeprowadzić postępowanie rozpoznawcze i ocenić zasadność powództwa.

Sąd Okręgowy na podstawie art. 378§2 k.p.c. rozpoznał z urzędu sprawę także na rzecz A. M., z uwagi na wspólność obowiązków tych współuczestników, pomimo zaskarżenia wyroku tylko przez K. M.. Sąd Okręgowy mógł to uczynić w granicach zakażenia, a pozwana zaskarżyła wyrok w całości.

Wskazać należy, iż z przepisu art. 15 ustawy o ochronie praw lokatorów wynika, że wyrok ma dotyczyć niepodzielnie wszystkich współuczestników. Między pozwanymi zachodzi zatem współuczestnictwo jednolite, którego dotyczy art. 73§2 k.p.c. W takim przypadku czynności procesowe współuczestników działających są skuteczne wobec uczestników niedziałających. Także wniesienie apelacji tylko przez jednego z nich spowoduje wstrzymanie uprawomocnienia się całego wyroku.

Z uwagi na wskazany charakter współuczestnictwa, nie było dopuszczalne wydanie wobec pozwanego A. M. wyroku zaocznego. Podstawowymi przesłankami wydania wyroku zaocznego wynikającymi z art. 339 § 1 k.p.c. są niestawiennictwo pozwanego na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo brak udziału pozwanego w rozprawie, pomimo stawiennictwa. Wydanie wyroku zaocznego jest obwarowane dodatkowymi przesłankami. Jak się przyjmuje, pomimo niestawiennictwa pozwanego na rozprawie sąd nie może wydać wyroku zaocznego, jeżeli okaże się, że nie występują w charakterze powodów lub pozwanych wszystkie osoby, których udział w sprawie jest konieczny (art. 195), a także gdy zachodzi współuczestnictwo jednolite po stronie pozwanej i przynajmniej jeden ze współuczestników działa w sprawie (art. 73 § 2). Tak było w przedmiotowym przypadku, w którym zachodziło po stronie pozwanych współuczestnictwo konieczne jednolite i pozwana podjęła obronę wspólnych dla pozwanych praw. Pomimo tego, że Sąd Rejonowy określił, iż wyrok przeciwko A. M. jest zaoczny, należało potraktować ten wyrok jako mający taki sam charakter jak wyrok zapadły przeciwko K. M., której stanowisko przedstawione na rozprawie, jako złożone przez współuczestnika jednolitego, było skuteczne także względem A. M.. Orzeczenie sądu ma taki charakter, jaki w rzeczywistości wynika z jego istoty, a nie taki jaki formalnie nadał mu sąd. Należy podkreślić, iż Sąd Rejonowy nie nadał wyrokowi w zakresie uwzględnionego powództwa rygoru natychmiastowej wykonalności, pomimo obowiązku wydania takiego rozstrzygnięcia z urzędu (art. 333§1 pkt 3 k.p.c.).
Z uwagi na występujące w niniejszej sprawie współuczestnictwo jednolite po stronie pozwanych i wynikającą z tego niedopuszczalność wydania wyroku zaocznego wobec jednego ze współuczestników koniecznych, wyrok wydany w dniu 23 kwietnia 2015 roku nie może być potraktowany jako wydany w warunkach „zaoczności”. Z uwagi na podjętą obronę przez współuczestnika koniecznego i jednolitego, jest to wyrok kontradyktoryjny (por. postanowienie SN z 7 listopada 1995 r. sygn. akt IPRN 45/95, OSNP 1995/12/172). Podkreślić też należy, iż zgodnie z art. 73§2 k.p.c. skuteczne są tylko czynności współuczestników działających wobec niedziałających, nie zaś odwrotnie. Fakt niedziałania pozwanego nie może być skuteczny wobec innych współuczestników. Wyrok zapadły wobec współuczestników koniecznych ma charakter niepodzielny. Z tej przyczyny w doktrynie i orzecznictwie w sposób jednoznaczny przyjmuje się, że w przypadku takiego współuczestnictwa nie jest możliwe zróżnicowanie charakteru zapadającego przeciwko pozwanym wyroku i że wyrok taki może mieć charakter zaoczny jedynie wobec wszystkich współuczestników (por. post. SA w K. z 26.02.2016r., sygn.. akt IACa 1022/15, lex 2019960).

Mając na uwadze przytoczone okoliczności Sąd Okręgowy uznał, iż nierozpoznając powództwa w stosunku do wszystkich osób, których łączny udział w przedmiotowej sprawie jest konieczny z uwagi na treść art. 15 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego, Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy. Naruszenie prawa materialnego w przedmiotowej sprawie miało taki skutek, że nie było możliwe wydanie orzeczenia reformatoryjnego wobec niewystępowania wszystkich współuczestników koniecznych. Zachodziła bowiem konieczność uzupełnienia braku w zakresie legitymacji po stronie pozwanej, w ramach czego wymagane było, zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o ochronie praw lokatorów, podjęcie czynności przez sąd z urzędu. Dopiero z udziałem wszystkich pozwanych jako współuczestników koniecznych należało przeprowadzić postępowanie dowodowe. Uzupełnienie tego braku na etapie postę+powania apelacyjnego jest niedopuszczalne. W tej sytuacji uchylenie wyroku i skierowanie sprawy do ponownego rozpoznania było konieczne.

Rozpoznając sprawę ponownie Sad Rejonowy będzie miał na uwadze wskazane wyżej rozważania oraz zalecenia co do dalszego toku postępowania.

Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 386§4 k.p.c.

SSO Magdalena Bajor-Nadolska SSO Cezary Klepacz SSR (del.) Wiesław Stępniak

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE