UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 25 lipca 2014 roku wniesionym do Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie powódka I. S. wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanych J. i A. F. kwoty 5000 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jej dóbr osobistych w postaci godności i nietykalności oraz zobowiązanie pozwanych do zaprzestania naruszania tych dóbr. Powódka twierdziła, że w pozwani notorycznie w latach 2005 – 2014 utrudniali jej korzystanie z nieruchomości położonej w miejscowości M. przy ul, (...), która stanowi przedmiot współwłasności, poprzez odcięcie prądu, brak dostępu do wspólnej łazienki, postawienie siatki na posesji uniemożliwiającej wjazd na nią. Zarządzeniem z dnia 3 października 2014 roku Przewodniczący w Sądzie Okręgowym Warszawa – Praga w Warszawie zwrócił pozew w zakresie żądania zobowiązania pozwanych do zaprzestania naruszenia dóbr osobistych powódki, natomiast postanowieniem z dnia 14 listopada 2014 roku Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie stwierdził swoją niewłaściwość i przekazał sprawę do rozpoznania do Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie. Po doręczeniu pozwanym odpisu pozwu wnieśli oni o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie na ich rzecz od powódki kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 5 maja 2015 roku Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie oddalił powództwo i zasadził od powódki na rzecz pozwanych kwotę 617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (k. 178).

Sąd Rejonowy ustalił, że powódka I. S. oraz pozwana J. F. są rodzonymi siostrami, które w wyniku spadkobrania i darowizny stały się (razem z dwoma innymi siostrami) współwłaścicielkami nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną numer (...) położoną w Miejscowości M. dla której prowadzona była przez Sąd Rejonowy w Wołominie księga wieczysta (...). W wyniku umownego zniesienia współwłasności przedmiotowej nieruchomości oraz ustanowienia służebności gruntowych I. S. stała się właścicielką wydzielonej nieruchomości stanowiącej działkę gruntu (...), oraz współwłaścicielką w udziale 3/6 nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną (...). Współwłaścicielką (w udziale 1/6) powstałej nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną (...) stała się również J. F., która w ramach umownego zniesienia współwłasności stała się właścicielką nieruchomości stanowiącej działkę ewidencyjną (...). Nieruchomości stanowiące działki ewidencyjne (...) odgrodzone są między sobą ogrodzeniem z siatki, w którym nie ma bramy umożliwiającej przejazd pomiędzy tymi nieruchomościami. Okoliczności te były w sprawie bezsporne.

Sąd Rejonowy ustalił także, że wobec okresu za który powódka upatrywała naruszenia jej dóbr osobistych, tj. lat 2005 – 2014 roku, bez znaczenia dla sprawy były przedłożone przez nią kserokopie dokumentów dotyczących wydarzeń z lat 1998 – 1999 (k. 18 – 25). Sąd Rejonowy podkreślił dodatkowo, że kopie te nie dotyczyły zachowań pozwanych względem powódki. Jeżeli chodzi o zgromadzone w sprawie dokumenty w postaci zgłoszenia (k.14) oraz przedsądowego wezwania (k.9), Sąd Rejonowy wskazał, że były to dokumenty prywatne, dowodzące jedynie tego, że powódka złożyła oświadczenia w nich zawarte, jednak w żaden sposób nie potwierdzające, iż zdarzenia nimi opisywane miały miejsce. Ponadto zgłoszenie z dnia 22 maja 2013 roku dotyczyło jedynie podejrzenia zniszczenia zamka przez A. F., co więcej w wyniku czynności sprawdzających nie znalazło ono potwierdzenia. W dalszej kolejności Sąd I instancji wskazał, że zgromadzony w sprawie materiał fotograficzny dotyczył okoliczności statycznych – takich jak aktualne zagospodarowanie nieruchomości i w żaden sposób nie mógł dowodzić zgłoszonych w pozwie naruszeń dóbr osobistych powódki. Pozostałe dowody zgłoszone przez powódkę na rozprawie w dniu 5 maja 2015 roku zostały pominięte, stosownie do art. 207 § 6 k.p.c.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego i zgromadzonych w sprawie dokumentów Sąd Rejonowy uznał, że powódka nie wykazała ani naruszenia jej dóbr osobistych, ani bezprawnych działań pozwanych, które doprowadziłyby do tego naruszenia. I. S. nie przedstawiła bowiem żadnych wniosków dowodowych na te okoliczności ograniczając się jedynie do własnych twierdzeń, które wobec sporności wykazywanych nimi okoliczności, nie mogły zostać uznane za wystarczające do dokonania ustaleń faktycznych w sprawie. Dopiero natomiast udowodnienie, przez powódkę, że pozwani naruszyli jej dobra osobiste w postaci godności, czy też nietykalności, nakładałoby na J. F. i A. F. ciężar wykazania, iż takie zachowania nie miały charakteru bezprawnego i w razie nie obalenia przez nich domniemania bezprawności działań, umożliwiałoby przeprowadzenie postępowania w zakresie ewentualnego przyznania powódce zadośćuczynienia, stosownie do treści przepisu art. 448. Sytuacja taka nie miała jednak miejsca w sprawie, wobec niewykazania przez powódkę naruszenia przez pozwanych jej dóbr osobistych w postaci godności, czy nietykalności w okresie objętym sprecyzowanym pozwem. Powyższe czyniło bezprzedmiotowym konieczność przeprowadzania dalszego postępowania dowodowego w ramach wniosków zgłoszonych przez stronę pozwaną i skutkowało oddalenie powództwa w całości.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku złożyła powódka, zaskarżając je w całości i wnosząc o jego uchylenie i przekazani sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania mających wpływ na wynik sprawy, a także na nieważność postępowania, tj. art. 210 § 2 k.p.c. w zw. z art. 5 k.p.c. przez niepouczenie powódki o treści art. 207 § 3 k.p.c. i skutkach jakie z nich wynikają; art. 212 § 2 k.p.c. w zw. z art. 5 k.p.c. przez nieudzielenie powódce wskazówek co do podejmowanych czynności procesowych, w szczególności możliwości złożenia wniosku o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu oraz art. 379 pkt 5 k.p.c. przez pozbawienie powódki prawa do obrony swych praw wskutek dopuszczenia do przeprowadzenia postepowania i wydania wyroku w sytuacji nierównowagi procesowej stron spowodowanej brakiem pełnomocnika z urzędu i widoczną w toku postepowania głęboką nieporadnością intelektualną powódki.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podziela dokonaną przez Sąd Rejonowy i należycie przezeń uzasadnioną ocenę roszczenia powódki.

Za wynik nieporozumienia należy uznać sformułowanie zarzutu o nieudzieleniu powódce wskazówek co do „możliwości złożenia wniosku o ustanowienie dla niej pełnomocnika z urzędu”, w sytuacji gdy wniosek taki powódka złożyła i został on oddalony przez Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie (k. 134). W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy Warszawa – Praga w Warszawie podniósł w szczególności, że w sprawie nie zachodzi konieczność udziału profesjonalnego pełnomocnika, gdyż nie jest ona skomplikowana, ani pod względem faktycznym, ani też prawnym. Brak również podstaw do uznania, że powódka nie jest w stanie podejmować czynności procesowych w tej sprawie. Przeciwnie „podniosła twierdzenia uzasadniające w sposób dostateczny jej żądania, zatem fakt racjonalnego przedstawienia przez nią własnego stanowiska, w tym złożenie stosownych wniosków, jak i uzupełnienie braków formalnych pisma w zakreślonym terminie, pozwala na przyjęcie, iż nie jest ona osoba nieporadną i w konsekwencji – może samodzielnie uczestniczyć w postepowaniu” (k. 136). Postanowienie o odmowie ustanowienia pełnomocnika procesowego doręczono powódce wraz z pouczeniem o zażaleniu (k. 138) , którego powódka nie wniosła. Kolejnych wniosków o ustanowienie pełnomocnika powódka nie składała. Wobec powyższego zarzut, że Sąd I instancji nie rozpoznał wniosku powódki o udzielenie pomocy prawnej i nie udzielił powódce pouczeń co do możliwości ubiegania się o taką pomoc jest całkowicie bezzasadny i rozmija się z rzeczywistym przebiegiem postępowania.

Należy więc stwierdzić, że w postępowaniu przed Sądem I instancji nie wystąpiła powoływana w apelacji przesłanka nieważności postępowania, o której mowa w art. 379 pkt 5 KPC, wobec czego nie było podstaw, aby Sąd Okręgowy uwzględnił ją z urzędu (art. 378 § 1 KPC). Odmowa ustanowienia dla strony pełnomocnika procesowego z urzędu nie usprawiedliwia bowiem zarzutu nieważności postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony jej praw, gdyż wniosek ten podlega uwzględnieniu, jeżeli w ocenie sądu udział profesjonalnego pełnomocnika jest potrzebny - art. 117 § 5 KPC (wyroki SN z 2.3.2005 r., III CK 533/04; z 12.9.2007 r., I CSK 199/07; z 16.4.2008 r, V CSK 564/07; z 18.4.2008 r., II CSK 636/07 oraz postanowienia z 15.5.2007 r., V CSK 37/07 i z 29.4.2009 r., II CSK 643/08).

Tylko w wyjątkowych sytuacjach nieprzyznanie fachowego pełnomocnika z urzędu może być natomiast kwalifikowane jako powodujące nieważność postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony jej praw. Dotyczy to jednak tylko przypadków, gdy strona swoim zachowaniem wykazuje nieznajomość reguł postępowania lub nieporadność prowadzącą do tego, że przy faktycznym lub prawnym skomplikowaniu sprawy nie jest w stanie wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej prowadzenia. Wbrew argumentom apelacji wskazać natomiast należy, że podejmowane przez powódkę czynności w toku procesu wykluczają przyjęcie, że jest ona osobą „nieporadną intelektualnie”. W szczególności brak podstaw do przyjęcia aby składane przez powódkę pisma procesowe były „żywcem przepisane ze stron internetowych” (k. 195). Wniosek taki nie może być wywiedziony zarówno z analizy samego pozwu, jak i wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu (k. 80). Pisma te są na tyle komunikatywne i jasne, że na ich podstawie bez przeszkód można określić stanowisko procesowe pozwanej oraz argumenty, które miały wspierać podnoszone prze nią racje.

Jak wynika także z materiału sprawy brak podstaw do uznania, by powódka cierpiała na chorobę psychiczną, bądź inny rodzaj dysfunkcji poznawczej, która uniemożliwiałaby jej samodzielne prowadzenie sprawy. W szczególności za takim twierdzeniem nie może przemawiać sama dokumentacja medyczna powódki związana z jej leczeniem neurologicznym. Każdorazowo bowiem przy wypisie ze szpitala stan powódki określany był jako dobry, nie wymagający hospitalizacji, a jedynie kontroli w poradni neurologicznej (k. 34, 44, 45, 46, 47, 52). Sama natomiast obawa strony przed samodzielnym udziałem w procesie cywilnym, wynikająca z nieposiadania pogłębionej wiedzy prawniczej, nie może stanowić wystarczającej podstawy do przyznania stronie pełnomocnika z urzędu. W takiej bowiem sytuacji znajduje się znakomita większość osób będących stronami rozmaitych spraw sądowych.

Analiza przebiegu postępowania prowadzi zatem do wniosku, że powódka była w stanie zrobić właściwy użytek z pouczeń sądu w trybie art. 5 k.p.c. dotyczących czynności procesowych i dzięki temu we własnym zakresie prowadzić spór. Z tej przyczyny nie można zasadnie twierdzić, że odmowa ustanowienia dla niej profesjonalnego pełnomocnika procesowego na mocy postanowienia Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie pozbawiała ją możności obrony jej praw w postępowaniu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na postawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako niezasadną. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 3 i § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Beata Janiszewska Iwona Wróblewska – Pokora Mariusz Jabłoński

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE