UZASADNIENIE

Powód Prokurator Rejonowy w Raciborzu, wytaczając powództwo na rzecz A. Ż., wniósł o zasądzenie od pozwanego S. Ł. na rzecz Fundacji (...) z Pomocą w W. kwoty 300 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 25 lutego 2016 roku oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa kosztów procesu.

W uzasadnieniu podał, że wyrokiem Sądu R. w R. z dnia 14 grudnia 2015 roku, sygn. akt II K585/15 S. Ł. został skazany za przestępstwa z art. 224 § 2 k.k. i art. 222 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. oraz art. 226 § 1 k.k.. Czyny pozwanego polegały między innymi na tym, że w dniu 26 marca 2015 roku w R. stosował przemoc i naruszył nietykalność cielesną funkcjonariusza Policji A. Ż. i innych funkcjonariuszy w ten sposób, że odpychał ich rękami, szarpał za mundury i opluł, a także stosował groźby pozbawienia życia, spowodowania obrażeń ciała i zgwałcenia żony A. Ż.. W tym samym dniu pozwany znieważył A. Ż.. W ocenie powoda, pozwany naruszył dobra osobiste A. Ż. w postaci nietykalności cielesnej, wolności i czci. Powód wskazał, że wezwał pozwanego do dobrowolnej zapłaty dochodzonej pozwem kwoty.

W odpowiedzi na pozew pozwany S. Ł. wniósł o oddalenie powództwa. Podniósł, że A. Ż. otrzymał już zadośćuczynienie w kwocie 1000 zł orzeczone we wskazanym przez powoda wyroku karnym na podstawie art. 46 § 1 k.k. W ocenie pozwanego zasądzenie wpłaty na cel społeczny stanowi w głównej mierze funkcję represyjną, które doprowadzi do jego podwójnego skazania za ten sam czyn.

Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2016 roku, sygn. akt I C 269/16, Sąd Rejonowy w Raciborzu orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.

Sąd Rejonowy ustalił, że wyrokiem Sądu Rejonowego w Raciborzu z dnia 14 grudnia 2015 roku w sprawie o sygn. akt II K585/15 S. Ł. został skazany za przestępstwa polegające na znieważeniu oraz stosowaniu przemocy i naruszeniu nietykalności cielesnej, poprzez odpychanie, szarpanie za mundur, oplucie funkcjonariusza Policji A. Ż., a także stosowaniu groźby pozbawienia życia, spowodowania obrażeń ciała i zgwałcenia żony A. Ż.. W powołanym wyroku na mocy art. 46 § 1 k.k. zobowiązano S. Ł. do zapłaty zadośćuczynienia na rzecz pokrzywdzonego A. Ż. w kwocie 1000 zł.

Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności ustalił dopuszczalność wniesienia powództwa przez prokuratora w niniejszej sprawie, stwierdzając że zgodnie z art. 7 k.p.c. prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. Następnie, powołując art. 11 k.p.c., Sąd I instancji, wskazał na związanie ustaleniami dotyczącymi popełnienia przestępstwa, które znajdują się w sentencji prawomocnego wyroku skazującego.

Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego Sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny. W niniejszej sprawie naruszenie dobra osobistego pozostawało bezsporne. Pozwany podniósł jednak, że poszkodowany otrzymał już stosowne zadośćuczynienie. Sąd I instancji wskazał, że podstawę dochodzenia dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym, jeżeli orzeczone w wyroku środki karne nie pokrywają całej szkody, daje art. 415 § 6 k.p.k. Pozwala to na ustalenie, iż przy orzekaniu środka karnego z art. 46 § 1 k.k., chodzi nie tylko o represję wobec sprawcy lub jego resocjalizację, ale przede wszystkim, o naprawienie wyrządzonej pokrzywdzonemu szkody. Zasadnicze znaczenie ma zatem fakt, czy szkoda została naprawiona. Sąd uznał, że pozwany nie wykazał, aby zadośćuczynił poszkodowanemu A. Ż. w całości lub w części, zaś zgodnie z art. 6 k.c. w zw. z art. 253 zd. 2 k.p.c. to na nim spoczywał ciężar udowodnienia tej okoliczności. Z tych względów powód w oparciu o art. 448 k.c. w zw. z art. 23 i 24 § 1 k.c. oraz art. 55 k.p.c. powód mógł domagać się zasądzenia od pozwanego kwoty objętej żądaniem pozwu

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., uznając że pozwany pozostawał w zwłoce od dnia 25 lutego 2016 roku jako dnia następnego, po terminie zapłaty wskazanym w wezwaniu do zapłaty z dnia 2 lutego 2016 roku.

Wobec treści rozstrzygnięcia, na podstawie art. 113 ustawy z dnia z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd obciążył pozwanego kosztami sądowymi, których powód nie miał obowiązku uiścić.

Od powyższego wyroku apelację wniósł pozwany, zaskarżając go w całości. Wyrokowi zarzucił obrazę art. 448 k.c. Pozwany podniósł, że roszczenie powoda z art. 488 k.c. zostało w całości wyczerpane poprzez orzeczenie zadośćuczynienia na podstawie art. 46 § 1 k.k. w prawomocnym wyroku karnym. Nadto wskazał, że wyrok w sprawie karnej zapadł w trybie art. 335 k.p.k., na zasadzie dobrowolnego poddania się karze, a jednym z warunków jego zastosowania jest wyrażenie zgody na takie zakończenie procesu przez pokrzywdzonych, aby nie czuli się dalej pokrzywdzeniu po uprawomocnieniu wyroku. Pozwany podniósł, że na etapie postępowania karnego A. Ż. nie domagał się większego zadośćuczynienia. Powołując się na powyższe pozwany wniósł o odrzucenie pozwu. Do apelacji pozwany dołączył potwierdzenie operacji przelewu kwoty 1000 zł na rachunek A. Ż..

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Stan faktyczny w niniejszej sprawie pozostawał między stronami bezsporny, a ustalenia poczynione przez Sąd I instancji nie były w apelacji kwestionowane, dlatego też Sąd Okręgowy podziela je i przyjmuje za własne. Ustalenia te wymagały jednak uzupełnienia, z uwagi ujawnienie nowych dowodów. Sąd II instancji ustalił, że w dniu 3 marca 2016 roku pozwany dokonał na rzecz A. Ż. przelewu bankowego kwoty 1000 zł z tytułu zadośćuczynienia orzeczonego w wyroku karnym (potwierdzenie operacji – k.23).

Zasadniczym problemem w rozpoznawanej sprawie pozostaje zatem ustalenie, czy powód może domagać się dalszego zadośćuczynienia na wskazany cel społeczny, po tym jak w prawomocnym wyroku karnym, na mocy art. 46 § 1 k.k. zostało na jego rzecz zasądzone zadośćuczynienie w kwocie 1000 zł. Podkreślenia przy tym wymaga, że z punktu widzenia rozstrzygnięcia bez znaczenia pozostaje kwestia rzeczywistego dokonania wpłaty zasądzonej kwoty przez pozwanego. Nie sposób zgodzić się w wywodami Sądu I instancji, że na pozwanym spoczywał ciężar udowodnienia wykonania nałożonego przez Sąd w sprawie karnej obowiązku. Z prawomocnego wyroku karnego wyraźnie bowiem wynika, co Sąd Rejonowy zawarł w ustaleniach faktycznych, że zadośćuczynienie w kwocie 1000 zł zostało zasądzone. Nie znajduje zatem uzasadnienia argumentacja, że pozwany winien wykazać spełnienie tego świadczenia, a gdy temu nie sprosta stanowić to może podstawę do zasądzenia dalszego zadośćuczynienia. Orzeczenie Sądu w sprawie karnej stanowi tytuł egzekucyjny, na podstawie którego pokrzywdzony może prowadzić egzekucję orzeczonych świadczeń. Samo niespełnienie świadczenia przez skazanego nie może stanowić podstawy do tworzenia kolejnych tytułów egzekucyjnych, tym razem w postępowaniu cywilnym.

Zgodnie z art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego Sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny. Natomiast na mocy art. 46 § 1 k.k. (w brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2015 roku) w razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Z porównania powyższych przepisów wynika, że to samo zdarzenie, powodujące wyrządzenie innej osobie szkody, zarówno majątkowej, jak i niemajątkowej, może być podstawą orzeczenia naprawienia szkody lub zadośćuczynienia w dwóch odrębnych procedurach. Jak z kolei wynika z art. 415 § 2 k.p.k. (uprzednio art. 415 § 6 k.p.k), jeżeli orzeczony obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo nawiązka orzeczona na rzecz pokrzywdzonego nie pokrywają całej szkody lub nie stanowią pełnego zadośćuczynienia, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym. W świetle powyższego nie budzi wątpliwości dopuszczalność wystąpienia z dalszymi roszczeniami, wobec tego samego podmiotu, na podstawie tej samej podstawy faktycznej, jeżeli zdaniem powoda, orzeczone w wyroku karnym zadośćuczynienie nie stanowi pełnej rekompensaty.

Wątpliwości w orzecznictwie budziła także kwestia, czy w razie stwierdzenia naruszenia dobra osobistego, dopuszczalna jest kumulacja roszczeń przewidzianych w art. 448 k.c. W niniejszej sprawie ma to znaczenie o tyle, że poszkodowany na mocy wyroku karnego otrzymał już zadośćuczynienie na swoją rzecz, a więc niejako dokonał wyboru roszczenia. W uchwale 7 sędziów z dnia 9 września 2008 roku, sygn. akt III CZP 31/08, Sąd Najwyższy opowiedział się za możliwością kumulacji wskazanych w art. 448 k.c. roszczeń. Skoro zatem taka kumulacja uznawana jest za dopuszczalną w ramach jednego postępowania, Sąd Okręgowy nie znajduje podstaw do jej wykluczenia w dwóch odrębnych procedurach. Należy przy tym pamiętać, że w przypadku orzekania na podstawie art. 46 § 1 k.k. postępowaniu karnym nie ma możliwości złożenia wniosku o zasądzenie sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Co do zasady, następcze wystąpienie z takim żądaniem, należało uznać za dopuszczalne.

Przesłankami odpowiedzialności na podstawie art. 448 k.c. są naruszenie dobra osobistego powodujące szkodę niemajątkową, bezprawność czynu powodującego naruszenie dobra osobistego oraz związek przyczynowy między tym czynem a szkodą niemajątkową. Ciężar udowodnienia tych okoliczności, zgodnie z art. 6 k.c., spoczywa na powodzie. Szkoda niemajątkowe będzie w tym przypadku polegać na cierpieniach psychicznych związanych z naruszeniem dobra osobistego. W rozpoznawanej sprawie powyższe okoliczności zostały wykazane skazującym wyrokiem karnym. Nadto nie zostały one zaprzeczone przez pozwanego. Ustalenie odpowiedniej sumy pieniężnej powinno nastąpić na podobnych zasadach, jak w przypadku zadośćuczynienia z art. 445 k.c. Sąd winien wziąć pod uwagę wszelkie okoliczności dotyczące rodzaju chronionego dobra, rozmiaru doznanego uszczerbku, charakteru następstw naruszenia (por. J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Księga trzecia. Zobowiązania ., LexisNexis 2013).

Nadrzędnym celem zadośćuczynienia jest kompensata poniesionej krzywdy. Funkcję kompensacyjną pełni również zasądzenie sumy pieniężnej na cel społeczny, choć niektórzy upatrują w niej także kary cywilnej, spełniającej funkcję represyjną i prewencyjno-wychowawczą. W każdym razie środki określone w art. 448 k.c. prowadzą do kompensaty krzywdy, choć w różny sposób. Suma zasądzona na cel społeczny jest także postacią naprawienia szkody niemajątkowej. Nie zachodzi jednak tożsamość środka, chociaż obydwa roszczenia mają za przedmiot świadczenie pieniężne, świadczenie do rąk poszkodowanego bowiem jest innym środkiem naprawienia szkody niż satysfakcja, jaką daje zmuszenie sprawcy naruszenia dobra osobistego do zapłaty określonej sumy pieniężnej na cel społeczny. Zależnie od treści żądania poszkodowanego suma na cel społeczny może być jedyną postacią odszkodowania albo może występować obok zadośćuczynienia pieniężnego. W razie kumulacji wysokość zadośćuczynienia i wysokość sumy na cel społeczny nie mogą przewyższać szkody niemajątkowej (por. G. Bieniek i in., Komentarz... Zobowiązania, t. 1, 2011, s. 702). Nie można też wykluczyć, że dopiero połączenie tych środków stanowić będzie kompensatę poniesionej szkody niemajątkowej (por. J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Księga trzecia. Zobowiązania , LexisNexis 2013).

Jak już wskazano, jeżeli orzeczone w wyroku karnym zadośćuczynienie za doznaną krzywdę nie stanowi pełnej rekompensaty za doznaną krzywdę, pokrzywdzony może dochodzić dodatkowych roszczeń w postępowaniu cywilnym. Pokrzywdzony nie może zatem jeszcze raz dochodzić pełnej kwoty, stanowiącej równowartość wyrządzonej mu szkody, lecz jedynie różnicy pomiędzy kwotą zasądzoną wyrokiem sądu karnego a kwotą rzeczywiście poniesionego uszczerbku. Charakter środka określonego z art. 46 k.k., nie uzasadnia odcięcia go od prawa cywilnego, niezależnie od uznania jego kompensacyjnego czy represyjnej funkcji za dominującą. O ile zaistniała szkoda, za którą prawo cywilne czyni odpowiedzialną inną osobę obowiązek jej naprawienia istnieje od chwili zdarzenia powodującego szkodę. Pomiędzy sprawcą i pokrzywdzonym (poszkodowanym) istnieje stosunek zobowiązaniowy, w którym sprawca ma obowiązek naprawienia szkody. Natomiast to czy zostanie on wykonany dobrowolnie przez sprawcę, czy musi zapaść orzeczenie sądu (cywilnego lub karnego) rzutuje jedynie - nie na jego istnienie - a na możliwość przymusowej egzekucji świadczenia oraz jego konsekwencje karnoprawne. Każdorazowo bowiem chodzi o naprawienie tej samej szkody, przy czym wykonanie orzeczenia sądu karnego naprawiającego w całości szkodę stanie w sposób oczywisty na przeszkodzie uwzględnieniu powództwa w procesie cywilnym i odwrotnie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 marca 2016 r., sygn. akt I ACa 1435/15).

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania stwierdzić należy, że powód w niniejszym postępowaniu powinien wykazać, iż kwota zadośćuczynienia orzeczona przez Sąd w wyroku karnym nie stanowi pełnej rekompensaty szkody niemajątkowej powstałej na skutek naruszenia dóbr osobistych przez pozwanego. Powinien wskazać także okoliczności, uzasadniające że dopiero połączenie zadośćuczynienia z zasądzeniem odpowiedniej sumy na cel społeczny będzie stanowić pełną kompensatę poniesionej szkody niemajątkowej. Nie bez znaczenia pozostaje w tym zakresie okoliczność, podnoszona przez pozwanego w apelacji, że wyrok w postępowaniu karnym zapadł w trybie art. 335 § 1 k.p.k. Jeżeli zachodzą przesłanki określone w tym przepisie prokurator, zamiast z aktem oskarżenia, występuje do sądu z wnioskiem o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających również prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. Wspomniane uzgodnienie obejmuje wszystkie zastosowane wobec oskarżonego środki reakcji karnej, w tym środki kompensacyjne określone w art. 46 § 1 k.k. Zgodnie z art. 343 § 2 k.p.k. w zw. z art. 343 § 1 k.p.k. uwzględnienie wniosku, o którym mowa w art. 335 k.p.k. jest możliwe tylko wówczas, jeżeli nie sprzeciwi się temu pokrzywdzony, należycie powiadomiony o terminie posiedzenia. Zatem poszkodowany naruszeniem dóbr osobistych A. Ż. miał możliwość wystąpienia ze sprzeciwem dotyczącym kwoty zasądzonego zadośćuczynienia. Fakt, że tego nie uczynił nie może być interpretowany w ten sposób, że zrzekł się dochodzenia ewentualnych dalszych roszczeń, jednak może wskazywać także, iż uznał kwotę 1000 zł za odpowiednie zadośćuczynienie, a powód nie wskazywał nawet okoliczności przeciwnych.

Wytaczając powództwo w niniejszej sprawie powód ograniczył się do stwierdzenia, że pozwany naruszył dobra osobiste A. Ż., przytaczając w tym zakresie opis czynów z sentencji wyroku karnego, za które pozwany został skazany. Nie wskazał, że zadośćuczynienie orzeczone wyrokiem karnym nie stanowi pełnej rekompensaty. Nie wykazał, aby poszkodowany żądał wyższego zadośćuczynienia, lub aby Sąd w sprawie karnej nie rozważył wszelkich okoliczności decydujących o jego wysokości. Powód nie uzasadnił, jaka łącznie kwota w jego ocenie stanowić będzie pełną rekompensatę. Nie wskazał jakie okoliczności miałyby decydować o potrzebie ochrony dóbr osobistych poszkodowanego także poprzez zapłatę żądanej kwoty na określony cel społeczny. Powód, poza wyrokiem karnym, nie przedstawił żadnych wniosków dowodowych, które mogłyby prowadzić do ustalenia okoliczności uzasadniających wyższą kwotę zadośćuczynienia.

Wobec powyższego stwierdzić należy, że zasadne okazały się zarzuty skarżącego, iż „art. 448 k.c. został wyczerpany wcześniej poprzez art. 46 § 1 k.k.”, w tym sensie, że poszkodowany otrzymał już pełne zadośćuczynienie. Powód nie wykazał bowiem żadnej okoliczności, która wskazywałaby, że szkoda niemajątkowa wobec A. Ż. nie została naprawiona. W świetle zaoferowanego przez powoda materiału dowodowego Sąd Okręgowy uznał, że kwota 1000 zł stanowi odpowiednią sumę zadośćuczynienia. Tym samym, skoro została orzeczona w wyroku karnym, a nadto pozwany spełnił już to świadczenie, nie ma podstaw do zasądzenia świadczenia na cel społeczny. Uznać bowiem należy, że szkoda niemajątkowa została naprawiona w pełnej wysokości, a zatem powództwo winno zostać oddalone. W tym miejscu stwierdzić należy, że chociaż Sąd II instancji uznał, że roszczenie zostało już rozpoznane, nie zachodziły podstawy do odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt. 2 k.p.c. Jak już wskazano, środki określone w art. 448 k.c., mają odmienny charakter, choć ich wysokość przy określaniu szkody majątkowej podlega sumowaniu. W tym sensie powód wystąpił w niniejszym postępowaniu z innym roszczeniem, nie miała zatem miejsca powaga rzeczy osądzonej.

Mając na uwadze powyższe, uznając apelację pozwanego za zasadną, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zaskarżony wyrok podlegał zmianie poprzez oddalenie powództwa.

SSO Roman Troll SSO Lucyna Morys – Magiera SSO Anna Hajda

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE