POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Bydgoszczy w punkcie I. umorzył w całości wszystkie zobowiązania upadłej M. F. powstałe przed dniem ogłoszenia upadłości, czyli przed dniem 24 listopada 2015 r. bez ustalenia planu spłaty wierzycieli; następnie w punktach II. i III. orzekł o wynagrodzeniu syndyka oraz o zwrocie jego wydatków. W uzasadnieniu wskazał, że postanowieniem z dnia 24 listopada 2015 r. ogłoszono upadłość M. F. - osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej obejmującą likwidację majątku upadłej. Wskazał, iż ma ona 37 lat i nie ma żadnego majątku poza rzeczami stanowiącymi majątek osobisty oraz rzeczy codziennego użytku niezbędne do funkcjonowania. Z wykształcenia upadła jest technikiem ekonomistą, mieszka wraz z córką w wieku 15 lat w użyczonym jej lokalu. M. F. zatrudniona była na ¾ etatu w salonie obuwniczym i uzyskiwała dochód w wysokości 1.000 zł netto, poszukiwała lepiej płatnej pracy, a obecnie od 19 września 2016 r. zatrudniona jest na podstawie umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy jako przedstawiciel handlowy z wynagrodzeniem 2.000 zł netto, ponadto otrzymuje alimenty w kwocie 450 zł. Jej bieżące koszty utrzymania z córką wynoszą 2.200 zł miesięcznie. Sąd Rejonowy ustalił, że upadła ma problemy z kręgosłupem w związku z wypadkiem, któremu kiedyś uległa oraz problemy kardiologiczne. Z córką uczęszcza do psychiatry i psychologa. Cały czas szuka lepszej pracy, jednak brak jest w najbliższym czasie perspektyw, aby jej dochody mogły ulec powiększeniu. Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że obecnie upadła nie wyjeżdża na wczasy, a zamieszczone przez nią na F. zdjęcia pochodzą sprzed 10 lat z wyjazdów służbowych. Zdaniem Sądu I instancji koszty utrzymania upadłej z córką w najbliższym czasie wzrosną, ponieważ musi ona wynająć mieszkanie, gdyż właściciel obecnie użyczonego jej lokalu, gdzie płaciła tylko za media, wskazał na konieczność jego opuszczenia. W ocenie Sądu problemy ze zdrowiem i konieczność opieki nad małoletnią córką nie pozwalają upadłej na podjęcie dodatkowej pracy.

Sędzia komisarz zatwierdził listę wierzytelności, na której zostały umieszczone wierzytelności na łączną kwotę 98.210,85 zł.

Jako podstawę prawną orzeczenia Sąd Rejonowy wskazał przepis art. 491 ¹⁶ ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. prawo upadłościowe w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2016 r. (t.j. Dz. U. z 2015 r., poz. 233), który stanowi, że Sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeżeli osobista sytuacja w oczywisty sposób wskazuje, że nie będzie on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Wskazał, iż jedynym warunkiem zastosowania tego przepisu jest osobista sytuacja upadłego. Bez znaczenia jest wysokość niezaspokojonych zobowiązań, przyczyny powstania trudnej sytuacji osobistej upadłego czy też inne okoliczności. Sama obiektywnie istniejąca sytuacja osobista upadłego wykluczająca jakiekolwiek spłaty w ramach planu podziału jest wystarczającą podstawą do umorzenia zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli. Powołany przepis może mieć zastosowanie jeżeli mimo posiadania przez upadłego zdolności zarobkowych którekolwiek z jego zobowiązań jest na poziomie tak znacznie przekraczającym te możliwości, że nie będzie on w stanie realizować jakiegokolwiek planu spłaty na rzecz wierzycieli w okresie przewidzianym na realizację tego planu (3 lata). Zdaniem Sądu Rejonowego w przedmiotowej sprawie oczywistym jest, że sytuacja osobista upadłej jednoznacznie wskazuje, że nie jest ona i nie będzie zdolna do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.

Zażalenie na to postanowienie wniósł wierzyciel (...) SA, który zaskarżył je w całości oraz zarzucił naruszenia art. 491 ¹⁶ ustawy prawo upadłościowe i naprawcze, poprzez jego błędne zastosowanie polegające na przyjęciu, że osobista sytuacja upadłej w sposób oczywisty wskazuje, że nie byłaby ona zdolna do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do dalszego prowadzenia przez Sąd I instancji, o zawarcie umowy ratalnej, w której spłaty dostosowane byłyby do możliwości płatniczych upadłej ocenionych przez Sąd Rejonowy na poziomie minimalnego wynagrodzenia, a także o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego. Jego zdaniem brak było przesłanek do przyjęcia, że osobista sytuacja upadłej w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłaby ona zdolna do dokonywania jakichkolwiek spłat i dlatego brak było możliwości zastosowania art. 491 ¹⁶ cytowanej ustawy. Zarzucił, że sam fakt złożenia wniosku upadłej o umorzenie, jednakże bez przedstawienia dowodów na ciężką sytuację materialną, a tym bardziej brak możliwości zmiany uzyskanych dochodów nie był wystarczający. Jego zdaniem wiek upadłej i miejsce zamieszkania pozwalają na podjęcie pracy i osiąganie dochodów pozwalających na spłatę zobowiązań zgodnie z ustalonym planem spłaty, który będzie uwzględniał indywidualną sytuację materialną upadłej.

Dwaj kolejni wierzyciele J. P. oraz (...) spółka jawna również wnieśli zażalenia na przedmiotowe postanowienie, które miały taką samą treść. Zaskarżyli oni postanowienie Sądu Rejonowego w zakresie punktu I. o umorzeniu zobowiązań i wnieśli o zmianę postanowienia w tej części poprzez jego uchylenie oraz ustalenie planu spłaty wierzycieli upadłej w ten sposób, że będzie ona uiszczać raty miesięczne do ostatniego dnia każdego miesiąca przez okres 36 miesięcy począwszy od miesiąca następnego po uprawomocnieniu się niniejszego postanowienia, ewentualnie wniósł o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu twierdzili wbrew opinii syndyka z dnia 3 czerwca 2016 r., że z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż upadła jest w stanie wykonać ciążące na niej zobowiązania w toku dokonywanych spłat. Zarzucili, że dochód wykazywany przez upadłą zmalał dopiero w toku postępowania upadłościowego, ich zdaniem na użytek tego postępowania. Z faktu uzyskiwania kilka miesięcy wcześniej znacznie wyższego wynagrodzenia przez upadłą wywodzili, że nadal ma ona takie same możliwości zarobkowe. Wskazywali, iż upadła jest młodą i w pełni zdrową kobietą, dlatego nie zgadzali się z twierdzeniem, że nie może ona podjąć lepiej płatnej pracy. Ustaleniom Sądu Rejonowego w tym zakresie zarzucili niezgodność z zasadami doświadczenia życiowego. Podkreślili, iż sporządzony i zatwierdzony plan spłaty w każdej chwili może zostać zmieniony. Ich zdaniem Sąd powinien uwzględnić również uzasadniony interes wierzycieli zwłaszcza, że upadła znalazła się w trudnej sytuacji z przyczyn przez siebie zawinionych i dopuściła się rażącego niedbalstwa w zarządzaniu swoim majątkiem. Sprzeciwili się wykorzystywaniu upadłości konsumenckiej jako sposobu na bezkarne pozbywanie się długów. Obecne zachowanie upadłej uznali jako zmierzające do pokrzywdzenia wierzycieli. Zarzucili jej umyślne wprowadzenie skarżących w błąd co do jej sytuacji w chwili udzielania pożyczki. W ocenie skarżących tak daleko idące ustępstwa Sądu względem upadłej w zakresie umorzenia wszystkich jej zobowiązań, bez spłaty jakiejkolwiek części należności stanowi przejaw nierównego traktowania stron i prowadzi do rażącego pokrzywdzenia wierzycieli.

Sąd Okręgowy zważył, że:

Zaskarżone orzeczenie jako przedwczesne podlega uchyleniu, a Sąd Rejonowy przy ponownym rozpoznaniu wniosku upadłej z dnia 3 czerwca 2016 r. o umorzenie dotychczasowych zobowiązań w całości bez ustalenia planu spłaty, winien nie tylko informacyjne wysłuchać upadłą w trybie art. 212 § 1 kpc, co miało miejsce na rozprawie w dniu 12 października 2016r., ale mając na uwadze okoliczności sprawy zwłaszcza, że część wierzycieli sprzeciwiła się pisemnie wnioskowi upadłej oraz zarzuciła nieprawdziwość jej twierdzeń, Sąd powinien w tym zakresie przeprowadzić postępowanie dowodowe. Pamiętać bowiem należy, iż wstępne wyjaśnienie stanowiska stron ma dać sądowi wskazówkę, w jakim kierunku powinno iść postępowanie dowodowe, a więc służy jedynie ustaleniu, jakie istotne okoliczności sprawy są między stronami sporne. Natomiast wyjaśnienie sporu, który powstał na tle okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, należy już do postępowania dowodowego (wyrok SN z dnia 20 lutego 2003 r., II CKN 1148/00, LEX nr 583757). Wyjaśnienia informacyjne stron nie są dowodem, jest nim dopiero dowód z przesłuchania stron przeprowadzany w trybie art. 299 kpc, czego Sąd zaniechał w przedmiotowym postępowaniu. Według orzecznictwa wyjaśnienia informacyjne nie mają mocy dowodowej - nie podlegają wartościowaniu z punktu widzenia art. 233 § 1 kpc (sąd nie może uznać spornych faktów za ustalone bez postępowania dowodowego).

Ponadto wysłuchanie upadłej na rozprawie było w ocenie Sądu odwoławczego niepełne, przypomnieć bowiem należy, iż przepis art. 212 § 1 kpc stanowi, że: Sąd na rozprawie przez zadawanie pytań stronom dąży do tego, aby strony przytoczyły lub uzupełniły twierdzenia lub dowody na ich poparcie oraz udzieliły wyjaśnień koniecznych dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych przez nie praw lub roszczeń. W ten sam sposób sąd dąży do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy, które są sporne. i dalej w § 2-gim: W razie uzasadnionej potrzeby przewodniczący może udzielić stronom niezbędnych pouczeń, a stosownie do okoliczności zwraca uwagę na celowość ustanowienia pełnomocnika procesowego.

Zdarza się, że prawidłowo przeprowadzone informacyjne wysłuchanie stron, przy stosowaniu art. 229-230 kpc, umożliwia zamknięcie rozprawy w pierwszym terminie. Jednakże taka sytuacja nie zachodziła w okolicznościach faktycznych przedmiotowej sprawy.

Wniesione zażalenia potwierdzają, że nadal pozostały w sprawie kwestie sporne, co do których upadła nie przedstawiła żadnych dowodów, a Sąd nie pouczył jej o takiej potrzebie i o konsekwencjach zaniechań w tym zakresie. Pouczenie powinno w zasadzie polegać na przytoczeniu i wyjaśnieniu norm procesowych, których zachodzi potrzeba zastosowania (np. że spoczywa na stronach ciężar dowodzenia faktów - art. 232 kpc; zob. także art. 210 § 2 ¹ kpc). Zaniechanie przez sąd powyższych obowiązków, pomimo istnienia uzasadnionej potrzeby, o której mowa w art. 212 kpc, może tylko wyjątkowo in concreto uzasadnić zarzut nieważności postępowania z art. 379 pkt 5 kpc lub spowodować powstanie podstawy do zgłoszenia zarzutu naruszenia przepisów postępowania mających wpływ na wynik procesu.

Przepis art. 212 § 2 kpc pozostaje w związku z art. 5 kpc, który stanowi, że w razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych.

Ocena istnienia uzasadnionej potrzeby należy do sądu i powinna być dokonywana każdorazowo na gruncie okoliczności danej sprawy. Zwłaszcza potrzebę taką uzasadnia przejawiająca się w postępowaniu nieporadność strony (wyrok SN z dnia 14 lutego 2007 r., II CSK 436/06, LEX nr 358777).

Zdaniem Sądu odwoławczego okoliczności przytaczane przez upadłą w toku postępowania np. we wniosku z dnia 8 października 2015 r. o ogłoszenie upadłości wskazują, że w pewnym momencie nie umiała ona policzyć wszystkich obciążeń, dalej do wniosku załączyła zwolnienie lekarskie podpisane przez specjalistę psychiatrę i recepty wystawione przez tego lekarza. Następnie w toku składanych zeznań na rozprawie w przedmiocie ogłoszenia upadłości powołała się na szereg okoliczności dotyczących jej sytuacji w pracy, a także osobistej i rodzinnej. Zwłaszcza istotna jest tu kwestia stanu zdrowia córki, gdyż zeznała ona o jej próbie samobójczej i konieczności leczenia przez psychologa. Sąd Rejonowy na tym etapie postępowania dał wiarę zeznaniom upadłej co znalazło wyraz w postanowieniu z dnia 24 listopada 2015 r. Jednak obecnie rozpoznając przedmiotowy wniosek upadłej z dnia 3 czerwca 2016 r. nawet podczas wysłuchania informacyjnego Sąd nie wyjaśnił na ile sytuacja ta jest aktualna i czy się zmieniła. Sąd powinien pouczyć upadłą o konieczności udokumentowania jej twierdzeń stosownymi zaświadczeniami lekarskimi co do aktualnego stanu zdrowia córki oraz jej samej. Problemy zdrowotne dotyczące kręgosłupa podniosła upadła dopiero w toku przedmiotowego postępowania i również ich nie udokumentowała, zwłaszcza kiedy miał miejsce wypadek i jakie ma to konsekwencje, zwłaszcza, że wcześniej przed ogłoszeniem upadłości nie przeszkadzało to jej podejmować dodatkowego zatrudnienia. Upadła nie udokumentował również podnoszonych problemów kardiologicznych, które Sąd przyjął za niewątpliwe nie mając w tym zakresie wiedzy specjalistycznej. To upadła jest zobowiązana udowodnić (art. 6 kc i art. 232 kpc zdanie 1-sze), że podnoszona przez nią obecna utrata możliwości większego zarobkowania jest niezależna od przyczyn przez nią zawinionych, np. zdrowotnych, czy rodzinnych dotyczących np. konieczności zwiększonej opieki nad córką po podnoszonej próbie samobójczej, o ile miła ona faktycznie miejsce. Do wyjaśnienia pozostaje również kwestia potwierdzenia twierdzeń upadłej o wzroście kosztów mieszkania i jego wynajęcia, nie przedstawiła ona bowiem wypowiedzenia umowy użyczenia dotychczasowego mieszkania oraz nowej umowy co do wynajęcia nowego mieszkania za wyższą cenę. Sąd powinien pouczyć pozwaną o jej obowiązkach procesowych w tym zakresie, albo rozważyć działanie z urzędu (art. 232 kpc zdanie 2-gie).

Przypomnieć należy przepis art. 5 kpc, który stanowi, że: W razie uzasadnionej potrzeby sąd może udzielić stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych. Uchybienie przepisowi art. 5 kpc może polegać również na zaniechaniu przez sąd udzielenia potrzebnych pouczeń. Możliwość udzielenia pouczeń ma miejsce wtedy, gdy strona lub uczestnik postępowania występują w sprawie bez profesjonalnego pełnomocnika, czyli adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Do sądu należy ocena, czy istnieje uzasadniona potrzeba udzielenia pouczeń. Oznacza to jednak, że ilekroć sąd dojdzie do przekonania, że zachodzi uzasadniona potrzeba, powinien udzielić niezbędnych pouczeń (zob. np. postanowienie SN z dnia 27 września 2012 r., III CSK 13/12, LEX nr 1224681). Decyzja sądu w tym zakresie podlega kontroli instancyjnej, gdyż intencją ustawodawcy nie było z pewnością wprowadzenie przepisu, który może być stosowany dowolnie (zob. także wyroki SN: z dnia 4 września 2013 r., II PK 366/12, LEX nr 1573746; z dnia 11 czerwca 2013 r., II UK 389/12, LEX nr 1438540).

Powołane wyżej przepisy mają odpowiednie zastosowanie również w postępowaniu nieprocesowym na mocy odesłania z art. 13 § 2 kpc.

Mając na uwadze wyżej opisane okoliczności faktyczne i prawne należało na podstawie art. 386 § 4 kpc w zw. z art. 397 § 2 kpc i art. 13 § 2 kpc uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowań zażaleniowych w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie (art. 108 § 2 kpc).

Wojciech Wołoszyk Wiesław Łukaszewski Sylwia Roszak