UZASADNIENIE

L. B. został oskarżony o to, że:

I. w dniu 14 marca 2014 roku w M. prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą M. L. B., działając w zamiarze aby S. K. dokonała czynu zabronionego – wyłudzenia mienia oraz w celu osiągnięcia korzyści majątkowej udzielił jej rady na temat pozyskania przez nią dla niego nowoczesnego telewizora przekazując jej informację na temat oczekiwanych przez niego parametrów technicznych i wyglądu, co skutkowało doprowadzeniem (...) S.A. (...) w W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem zawarciem przez nią w dniu 14 marca 2014 roku w sklepie (...) przy ul. (...) w wyniku czego doszło do sporządzenia „Umowy kredytu ratalnego nr (...)” , na podstawie której wydano jej telewizor marki L. (...)’ nr fabr. (...) o wartości 2.099 złotych, po czym przyjął go do swojego komisu przy ulicy (...) przekazując jej tytułem zapłaty nieustaloną kwotę, co najmniej 800 złotych,

tj. o czyn z art. 18 § 3 kk w zw. z art. 286 § 1 kk

II. w okresie od 08 do 10 kwietnia 2014 roku w M. prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą M. L. B., działając w zamiarze aby S. K. dokonała czynu zabronionego – wyłudzenia mienia oraz w celu osiągnięcia korzyści majątkowej udzielił jej rady na temat pozyskania przez nią dla niego konkretnego modelu piekarnika, przekazując jej kartkę z wypisanym interesującym go piekarnikiem w postaci urządzenia marki B. model (...), co skutkowało doprowadzeniem (...) Bank S.A. z siedzibą we W. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem zawarciem przez nią w dniu 08.04.2014 roku w sklepie (...) przy ul. (...) „Umowy o kredyt na zakup towarów i usług nr (...)” na podstawie której w dniu 10.04.2014 roku wydano jej ww piekarnik o wartości 4.399 złotych, po czym za pośrednictwem innej osoby – przekazał jej 1800 złotych tytułem zapłaty i dostarczył jej środek przewozu w postaci samochodu, którym piekarnik ten został następnie przewieziony do miejsca zamieszkania przy ul. (...) w M.,

tj. o czyn z art. 18 § 3 kk w zw. z art. 286 § 1 kk

III. w okresie o bliżej nieustalonego dnia czerwca 2014 roku do 23 grudnia 2014 roku w M. prowadząc działalność gospodarczą pod nazwą M. L. B., jako osoba upoważniona do wystawienia dokumentu, działając w celu poświadczeni nieprawdy co do okoliczności mającej znaczenie prawne w ten sposób, że wykorzystując uprzednio podpisany In blanco przez E. P. – klientkę komisu- druk „Umowy lombardowej”, po jego wypełnieniu przez wpisanie nieprawdy co do okoliczności związanych z nabyciem piekarnika B. (...) – opisanego jak w pkt VI złożył czytelny podpis pod nieprawdziwą treścią datowaną na „9.04.2014 r.” zawartą pomiędzy sobą – jako właścicielem lombardu – a E. P. – pożyczkobiorcą , a następnie w dniu 23 grudnia 2014 roku posłużył się kserokopią tejże umowy w Komendzie Powiatowej Policji w M. składając zeznania w sprawie sygn. akt RSD-426/14,

tj. o czyn z art. 271 § 1 kk w zb. z art. 273 kk

Sąd Rejonowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 20 maja 2016r. sygn. akt III K 523/15 oskarżonego L. B. uznał za winnego popełnienia zarzucanych mu czynów i za to:

- za czyny z punktu I-go i II-go na mocy art. 18 §3 kk w zw. z art. 286§ 1 kk w zw. z art. 4 § 1 kk skazał go, zaś na mocy art. 19 § 1 kk w zw. z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 91 § 1 kk wymierzył mu karę 1 (jednego) roku pozbawienia wolności.

- za czyn z punktu III-go na mocy art. 271 § 1 kk w zb. z art. 273 kk w zw. z art. 11 § 2 kk skazał go, zaś na mocy art. 271 § 1 kk w zw. z art. 11§ 3 kk wymierzył mu karę 10 (dziesięciu) miesięcy pozbawienia wolności.

- na mocy art. 91 § 2 kk orzekł wobec oskarżonego karę łączną 1 (jednego) roku i 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia wolności, warunkowo zawieszając jej wykonanie na mocy art. 69 § 1, § 2 kk, art. 70 § 1 pkt 1 kk na okres próby wynoszący 3 (trzy) lata.

Na mocy art. 33 § 2 kk wymierzył oskarżonemu karę grzywny w wysokości 100 (stu) stawek dziennych przyjmując, iż jedna stawka dzienna kary grzywny jest równa kwocie 20 (dwudziestu) złotych.

Powyższym wyrokiem Sąd Rejonowy w Białymstoku uznał także winę drugiej osoby oskarżonej w przedmiotowej sprawie, a mianowicie oskarżonej S. K., której zarzucono cztery jednostkowe czyny z art. 286 §1 kk i skazał ją za każdy z czynów na mocy art. 286 §1 kk w zw. z art. 4 §1 kk, a na mocy art. 286 §1 kk w zw. z art. 91 §1 kk wymierzył jej karę 1 roku i 8 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby 4 lat, a na mocy art. 33 §2 kk orzekł karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych, przyjmując jedną stawkę dzienną za równoważną kwocie 10 złotych.

Sąd orzekł także w wyroku na mocy art. 46 §1 kk o solidarnym naprawieniu szkody przez oskarżonych poprzez wpłacenie wskazanych kwot na rzecz pokrzywdzonych banków. Rozstrzygnął też o kosztach procesu.

Wyrok w stosunku do S. K. uprawomocnił się w dniu 16 czerwca 2016r. bez skarżenia.

Powyższy wyrok został natomiast zaskarżony w całości co do oskarżonego L. B. przez jego obrońcę. Obrońca zarzucił wyrokowi:

- odnośnie czynów oskarżonego opisanych w pkt I i II:

I. błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, a polegający na uznaniu, iż oskarżony udzielając S. K. informacji o przedmiotach, które mógłby od niej nabyć, działał w zamiarze, aby dokonała ona czynu zabronionego, w sytuacji, gdy nie znał jej i nie mógł on przewidywać, iż oskarżona nabywa poszczególne przedmioty na raty nie mając zamiaru ich spłacać;

II. błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, a polegający na uznaniu, iż oskarżony udzielając S. K. informacji o przedmiotach, które mógłby od niej nabyć, ułatwił swoim zachowaniem popełnienie przez oskarżoną czynu zabronionego, w sytuacji, gdy oskarżona już wcześniej dokonywała podobnych przestępstw i udzielona informacja przez L. B. stanowiła jedynie informacyjną poradę, zwyczajowo przyjętą w stosunkach między sprzedawcą a klientem i pozostaje bez związku przyczynowego z popełnianymi przez S. K. przestępstwami;

- odnośnie czynu oskarżonego opisanego w pkt III:

III. obrazę prawa materialnego, tj. art. 271 § 1 kk przez jego zastosowanie w sytuacji, gdy opisane w pkt III zachowanie oskarżonego nie wyczerpywało ustawowych znamion przestępstwa określonego w tym przepisie.

IV. obrazę prawa materialnego, tj. art. 273 kk przez jego zastosowanie w sytuacji, gdy opisane w pkt III zachowanie oskarżonego nie wyczerpywało ustawowych znamion przestępstwa określonego w tym przepisie.

V. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, a polegający na uznaniu, iż oskarżony powinien ponosić odpowiedzialność karną za posłużenie się dokumentem poświadczającym nieprawdę, podczas gdy zachowanie to stanowiło realizację jego prawa do obrony;

We wnioskach końcowych apelacji obrońca wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku:

1/ odnośnie czynu opisanego w pkt I i II — poprzez uniewinnienie oskarżonego

2/ odnośnie czynu opisanego w pkt III — poprzez uniewinnienie oskarżonego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja w zakresie, w jakim skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, okazała się zasadna.

W odniesieniu do czynów opisanych w pkt I i II aktu oskarżenia, zakwalifikowanych z art. 18 §3 kk w zw. z art. 286 §1 kk, nie można odmówić słuszności zarzutom apelacji co do błędu w ustaleniach faktycznych, przy czym w ocenie Sądu Okręgowego, zasadniczym uchybieniem Sądu Rejonowego był tzw. błąd braku, a więc nie przeprowadzenie wnikliwego postępowania dowodowego i nie wyjaśnienie w konsekwencji wszystkich istotnych okoliczności dotyczących zdarzeń ujętych w pkt I i II aktu oskarżenia, co mogło skutkować przedwczesnym uznaniem, iż L. B. wypełnił znamiona pomocnictwa do występku z art. 286 §1 kk.

Zgodzić należy się z wywodami apelacji, iż samo przekazanie informacji na temat parametrów sprzętów, jakie oskarżony był gotów kupić od S. K. (wziąć jako zabezpieczenie udzielanej pożyczki), nie może być potraktowane równoznacznie z tym, iż chciał lub godził się, aby S. K. ten sprzęt wyłudziła. Nawet okoliczność, iż miał świadomość, że S. K. sprzęt kupowała na raty, oceny tej nie może zmienić. Konieczne w sytuacji przypisania oskarżonemu pomocnictwa do występku oszustwa jest wykazanie, iż L. B. miał świadomość w chwili przekazywania parametrów telewizora i piekarnika, iż S. K. wyłudzi ten sprzęt, tj. iż nie ma zamiaru spłacać rat. W tym zakresie Sąd Rejonowy, zdaniem Sądu odwoławczego, nie wykazał w sposób dostateczny i bezsporny, iż L. B. taką świadomość posiadał, a swoim zachowaniem, polegającym na przekazaniu konkretnych parametrów sprzętu, ułatwił S. K. dokonanie wyłudzenia w tym sensie, iż z jednej strony pomógł jej psychicznie, gdyż w sposób sugestywny zamanifestował całkowite solidaryzowanie się z zamiarem S. K. dokonania wyłudzeń, a z drugiej – przekazując właśnie konkretne parametry sprzętów, utwierdził ją w zamiarze dokonania dalszych wyłudzeń ( vide postanowienie SN z 19.12.2007r. VKK 101/07, KZS z 2008r., z.4, poz. 23).

Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, iż Sąd Rejonowy świadomość oskarżonego L. B. co do zamiaru wyłudzenia przez S. K. telewizora i piekarnika, wywiódł z faktu, iż niektórzy ze świadków zeznali, iż K. była w złej sytuacji materialnej i osobistej, a zdaniem Sądu, B. musiał o tym wiedzieć, gdyż wcześniej przyniosła do niego laptopa informując, że nabyła go na raty i chce go sprzedać, bo odmówiono jej pożyczki z banku. Taki wywód – co słusznie podkreśla apelacja – jest wywodem zbyt daleko idącym zważywszy, iż zgromadzone dowody nie wykazują wcale, iż sytuacja materialna i osobista S. K., która przecież od wielu lat przebywała za granicą, była powszechnie i szeroko znana w M., a więc także znana była B.. Z kolei to, iż S. K. nie otrzymała pożyczki z banku, nie może być równoznaczne z oceną, iż postanowiła ona wyłudzić sprzęt, kupując go na raty.

Sąd Rejonowy uzasadniając świadomość L. B. co do przestępczego zamiaru S. K., pominął istotną okoliczność, o której zeznała siostra S. – J. K.. Zeznała ona mianowicie w toku postępowania przygotowawczego (k. 246v), iż w czasie wizyty w Lombardzie B. uspokajał S., cyt.: „ aby się nie martwiła karaniem, bo to pójdzie tylko do BIK-u i po jakimś czasie zniknie informacja że jest zadłużona”. O takiej rozmowie wspomniała też w swoich wyjaśnieniach z dnia 17 kwietnia 2015r. sama S. K. (k.198), cyt.: „on powiedział, że jeśli będę karana, to w systemie będzie to przez rok a potem znowu będę miała czyste konto”.

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy winien dokładnie na powyższe okoliczności przesłuchać J. K. oraz S. K. (co do S. K. jest to o tyle istotne, iż nie była ona w ogóle przesłuchiwana przed Sądem) celem doprecyzowania w jakim kontekście padły ze strony L. B. słowa dotyczące zadłużenia/ karalności S. K., zwłaszcza czy miało to bezpośredni związek z dokonywanymi i planowanymi przez nią zakupami sprzętu RTV i AGD. Ma to o tyle istotne znaczenie, że mogłoby to bezpośrednio świadczyć o tym, że L. B. rozmawiając z S. K. na temat ewentualnych zakupów i przekazując jej parametry sprzętów, miał pełną świadomość, że S. K. kupując je na raty nie ma zamiaru rat spłacać i jednocześnie uspokajał ją, mówiąc o ewentualnych konsekwencjach niespłacania rat.

W odniesieniu do zarzucanego oskarżonemu czynu z pkt III aktu oskarżenia, dotyczącego występku z art. 271 §1 kk w zb. z art. 273 kk, zgodzić się należy z zarzutem i wywodami apelacji, iż Sąd Rejonowy w tym zakresie dopuścił się obrazy prawa materialnego w tym sensie, iż dokonał niewłaściwej subsumcji stanu faktycznego i w konsekwencji zachowanie L. B. objęte tym zarzutem, zakwalifikował za aktem oskarżenia błędnie jako czyn z art. 271 §1 kk w zb. z art. 273 kk., nie rozważając w ogóle czy oskarżony może być w tej konkretnej sytuacji sprawcą tak zakwalifikowanego czynu.

Poza sporem jest to, iż umowa cywilno-prawna jest dokumentem w rozumieniu art. 115 §14 kk. Przyznać należy z kolei rację obrońcy, iż strona umowy cywilno-prawnej nie może być sprawcą występku z art. 271§1 kk. W tym zakresie powołać się należy na utrwalone stanowisko tak doktryny, jak i judykatury. Strona umowy cywilno-prawnej nie działa bowiem w imieniu funkcjonariusza publicznego i nie wystawia „dokumentu”, ale podpisuje kontrakt. I jeśli nawet treść umowy cywilno-prawnej nie polega na prawdzie, nie stanowi to „poświadczenia nieprawdy” w rozumieniu art. 271 §1 kk ( vide np. wyrok SN z 26.03.2015r. IV KK 422/14, LEX nr 1666906; wyrok SN z 12.03.2015r. IV KK 386/14, LEX nr 1710387; wyrok SN z 28.01.2015r. IV KK 407/14, Prok.i Pr.-wkł.2015/5/8; wyrok SN z 27.06.2012r. V KK 112/12, OSNKW 2012/11/119; wyrok SN z 30.08.2011r. IV KK 190/11, LEX nr 950443; wyrok SN z 05.10.2005r. II KK 126/05, LEX nr 164270). Konsekwencją powyższego jest konstatacja, iż L. B. nie mógł dopuścić się występku z art. 271 §1 kk, a w dalszej kolejności także z art. 273 kk, gdyż umowa będąca przedmiotem czynu opisanego w pkt III miała charakter cywilno-prawny, a oskarżony był jej stroną.

Natomiast niewątpliwie strona umowy cywilno-prawnej może być sprawcą występku z art. 270 §1 kk. Okoliczność ta wskazuje zatem, iż wniosek apelacji o uniewinnienie oskarżonego B. od zarzutu z pkt III na obecnym etapie postępowania jest przedwczesny.

W ocenie Sądu Okręgowego zebrany w sprawie materiał dowodowy winien być uzupełniony i przeanalizowany pod kątem rozważenia czy zachowanie L. B. nie wypełniło znamion właśnie występku z art. 270 §1 kk , zwłaszcza iż w świetle zeznań E. P. umowa lombardzka, będąca przedmiotem stawianego oskarżonemu zarzutu z pkt III aktu oskarżenia, została podrobiona, a mianowicie zostały wpisane do jej treści nieprawdziwe dane, przy wykorzystaniu podpisanego przez E. P. in blanco druku tej umowy w czasie, gdy brała pożyczkę pod zastaw laptopa.

„Podrobienie dokumentu” bowiem to nic innego, jak stworzenie czegoś, co może być uważane za dokument autentyczny, a w rzeczywistości takim dokumentem nie jest. Podrobienie dokumentu sprowadza się do sporządzenia takiego zapisu informacji, któremu nadaje się pozory autentyczności, w szczególności, że pochodzi od określonego wystawcy, zwłaszcza podrobieniem dokumentu jest stworzenie pozorów, iż pochodzi (został sporządzony) przez osobę, która go podpisała, nawet jeśli podpis tej osoby nie został podrobiony ( vide wyrok SA w Lublinie z 28.10.2010r. II AKa 242/10, KZS 2011/3/58; wyrok SN z 10.05.2007r. IV KK 109/07, LEX nr 282837; wyrok SN z 11.03.2004r. III KK 336/03, LEX nr 109458; wyrok SN z 5.03.2003r. III KKN 165/01, LEX nr 77003).

Z zeznań E. P. wynika, iż na druku umowy lombardzkiej wpisane zostały nieprawdziwe dane co do okoliczności udzielenia jej pożyczki, tak co do daty zawarcia tej umowy, udzielonej kwoty pożyczki, jak i przedmiotu, który E. P. miała pozostawić w Lombardzie jako zabezpieczenie, a mianowicie chodzi o piekarnik B. (...).0, który w rzeczywistości nabyła na raty S. K., a następnie zastawiła go/odsprzedała w Lombardzie.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w wyżej wskazanych okolicznościach koniecznym staje się rozważenie zasadności przyjęcia, czy oskarżony L. B. dopuścił się czynu z art. 270§1 kk poprzez podrobienie umowy lombardzkiej, czy ewentualnie poprzez jej użycie. W pierwszym wypadku niezbędnym staje się ustalenie kto wpisał do druku umowy lombardzkiej te nieprawdziwe dane, a więc kto tę umowę podrobił – czy był to oskarżony czy jego żona. W drugim wypadku należy rozważyć, czy okoliczność przedłożenia tej umowy przez oskarżonego na Komendzie Policji w M. w trakcie prowadzonego postępowania przygotowawczego może być potraktowane jako „użycie” w rozumieniu art. 270 §1 kk, czy może była to już – jak akcentuje apelacja – realizacja prawa do obrony. W tym miejscu należy przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 15.10.2002r. III KKN 90/00, w którym SN wskazał, iż „Wprowadzenie (…) dokumentu do obrotu prawnego to posłużenie się tym dokumentem rozumiane jako przedłożenie władzy, osobie fizycznej lub prawnej, dla wykazania wynikających z dokumentu swoich praw, istnienia stosunku prawnego lub okoliczności mających znaczenie prawne”. W doktrynie podkreśla się, iż użycie podrobionego dokumentu to m.in. przedłożenie takiego dokumentu organowi prowadzącemu postępowanie dowodowe. Należy też przytoczyć stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z 9 lutego 2004r. V KK 194/03 (OSNKW 2004, nr 4, poz.42), z którego wynika, iż prawo do obrony w postępowaniu karnym nie prowadzi do uchylenia odpowiedzialności karnej za podejmowane w celu uniknięcia odpowiedzialności karnej zachowanie polegające na realizacji fałszu materialnego.

Zdaniem Sądu Okręgowego dokonanie w powyżej wskazanym kierunku ewentualnej zmiany opisu czynu z pkt III i jego kwalifikacji prawnej mieści się w granicach zdarzenia faktycznego objętego zarzutem aktu oskarżenia, jak również nie będzie stanowiło naruszenia zakazu reformationis in peius, aczkolwiek Sąd Rejonowy winien dokonać samodzielnej oceny w tym zakresie.

Mając na uwadze powyższe rozważania oraz stwierdzone uchybienia , do jakich doszło przy rozpatrywaniu sprawy przez Sąd Rejonowy, nadto konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego we wskazanych kierunkach oraz fakt, iż postępowanie w niniejszej sprawie toczy się na podstawie przepisów kodeksu postępowania karnego obowiązujących przed dniem 1 lipca 2015r. (akt oskarżenia wpłynął w niniejszej sprawie w dniu 15.06.2015r. – k. 270), Sąd Okręgowy uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Białymstoku. Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy Sąd I instancji winien wyeliminować stwierdzone uchybienia, uzupełnić postępowanie dowodowe we wskazanych kierunkach, a następnie dokonać wnikliwej analizy materiału dowodowego pod kątem ustalenia czy można w sposób bezsporny przypisać oskarżonemu L. B. winę w zakresie czynów z pkt I i II, a w zakresie czynu z pkt III dokonać oceny czy i ew. pod jaki przepis ustawy karnej zachowanie oskarżonego można zakwalifikować, uwzględniając powyższe wcześniejsze rozważania i uwagi.

Mając na względzie powyższe – Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji swojego wyroku.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE