UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 kwietnia 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił przyznania E. D. prawa do renty rodzinnej po zmarłym Z. D.. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy powołał się na art. 70 ust 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 roku, poz. 748) i wskazał, że ubezpieczona w chwili śmierci zmarłego ubezpieczonego pozostawała z nim w orzeczonej wyrokiem Sądu separacji i nie miała ze strony męża prawa do alimentów ustalonego wyrokiem lub ugodą sądową.

Odwołanie od powyższej decyzji złożyła ubezpieczona, która wniosła o jej zmianę, poprzez przyznanie prawa do renty rodzinnej. W uzasadnieniu odwołania ubezpieczona podała, że od roku 2011r. mimo orzeczonej separacji ponownie zamieszkała razem z mężem i opiekowała się nim; prowadzili z nim wspólne gospodarstwo domowe. Nadto wnioskodawczyni podała, że wraz z mężem złożyli zgodny wniosek o zniesienie separacji, jednak w związku z nagłą śmiercią męża tuż przed wyznaczonym przez Sąd posiedzeniem w tym przedmiocie, postępowanie zostało umorzone.

W odpowiedzi na odwołanie ubezpieczonej, organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Ubezpieczona E. D. oraz Z. D. zawarli związek małżeński w dniu (...). roku. Ze związku tego urodził się syn J. D.. W dniu (...)Sąd Okręgowy w Bydgoszczy X Wydział Cywilny Rodzinny w sprawie o sygnaturze (...)wydał wyrok, w którym orzekł o separacji stron oraz zasądził od Z. D. na rzecz syna J. alimenty w kwocie 350 zł miesięcznie. W dniu 11 października 2011r. E. D. złożyła wniosek o zniesienie separacji. Na rozprawę wyznaczoną na skutek tego wniosku na dzień 21 czerwca 2011r. w sprawie (...)ubezpieczona i jej mąż się nie stawili, nie usprawiedliwiając swej nieobecności, w związku z czym postępowanie w sprawie zawieszono. Dnia 10 maja 2013r. ubezpieczona wniosła o podjęcie zawieszonego postępowania. Rozprawę wyznaczono na dzień 20 czerwca 2013r. W związku z niestawiennictwem stron postępowanie w przedmiocie wniosku o zniesienie separacji umorzono.

Dowód: wyrok z dnia (...). –k. 30akt SO w Bydgoszczy (...), wniosek z dnia 11.10.2011r- k. 2 akt SO w Bydgoszczy (...), postanowienie z dnia (...). – k. 19 akta SO w Bydgoszczy (...), postanowienie z dnia (...). – k. 29-29v akt SO w Bydgoszczy (...)

Z. D. zmarł nagle w dniu(...)

Dowód- kopia akt zgonu (...)– akta ZUS

Ubezpieczona na dzień śmierci męża nie miała ustalonego prawa do alimentów należnych od zmarłego, nie otrzymywała ich także na podstawie dobrowolnego porozumienia.

Bezsporne

Sąd Okręgowy rozważył, co następuje:

Powyższy stan faktyczny był pomiędzy stronami bezsporny, a poza tym w całości możliwy do odtworzenia na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach spraw Sądu Okręgowego w Bydgoszczy: o separację – sygn. (...)oraz o zniesienie separacji - (...). Wiarygodności tych dokumentów strony nie kwestionowały, dlatego mogły stać się one podstawą rozstrzygnięcia.

Biorąc pod uwagę powyżej ustalony stan faktyczny stwierdzić należało, że odwołanie ubezpieczonej nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 70 ust. 1 ustawy emerytalnej wdowa ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli: 1) w chwili śmierci męża osiągnęła wiek 50 lat lub była niezdolna do pracy albo 2) wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnione do renty rodzinnej po zmarłym mężu, które nie osiągnęło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole - 18 lat życia, lub jeżeli sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej. Prawo do renty rodzinnej nabywa również wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy po śmierci męża, nie później jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci lub od zaprzestania wychowywania osób wymienionych w ust. 1 pkt 2.

Z kolei zgodnie z art. 70 ust 3 ustawy emerytalnej małżonka rozwiedziona lub wdowa, która do dnia śmierci męża nie pozostawała z nim we wspólności małżeńskiej, ma prawo do renty rodzinnej, jeżeli oprócz spełnienia warunków określonych w ust. 1 lub 2 miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Wskazać należy w tym miejscu, że zgodnie z art. 61⁴ § 1 k.r.o., orzeczenie separacji ma takie skutki jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej nie odnosi się do sytuacji małżonki pozostającej w separacji, z przepisu tego wynika wyłącznie, że małżonka rozwiedziona ma prawo do renty rodzinnej jedynie wówczas, gdy małżonek zobowiązany był do alimentacji na jej rzecz. Brak odrębnego uregulowania skutków separacji w tym przepisie powoduje konieczność korzystania z generalnej zasady wynikającej z art. 61⁴ § 1 k.r.o. Innymi słowy, użyte w art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej pojęcie "małżonki rozwiedzionej" należy interpretować tak, że obejmuje ono również małżonkę pozostającą w separacji. W tym sensie małżonka w orzeczonej separacji nie jest wdową, lecz małżonką rozwiedzioną, której prawo do renty rodzinnej uwarunkowane jest dodatkowymi przesłankami wynikającymi z art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej. Prawomocne orzeczenie o separacji wiąże, co do tego faktu, organy orzekające w innych sprawach. Przesłanką orzeczenia separacji jest zupełne ustanie pożycia między małżonkami (art. 61¹ § 1 k.r.o.). Jeżeli warunek ten ustaje, możliwe jest zniesienie separacji na zgodny wniosek stron (art. 61⁶ § 1 k.r.o.).

W niniejszej sprawie bez znaczenia dla prawa odwołującej się do renty rodzinnej jest okoliczność, że złożyła do Sądu wniosek o zniesienie separacji, skoro nie doszło do formalnego jej zniesienia w formie orzeczenia sądowego. Zatem formalnie w chwili śmierci męża pozostawała z nim w separacji, co rodziło skutki takie, jak gdyby była rozwiedziona. Stwierdzić bowiem należy, że w aspekcie formalnoprawnych więzów status małżonków separowanych nie różni się w zasadzie od statusu małżonków rozwiedzionych (poza brakiem możliwości zawarcia powtórnego małżeństwa). Przesłanka uzasadniająca orzeczenie separacji w postaci zupełnego rozkładu pożycia nie pozostawia wątpliwości, co do tego, iż jej występowanie jest jednoznaczne z brakiem wspólności małżeńskiej w rozumieniu art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 marca 2015 r. wydanym pod sygnaturą I UK 283/14 separacja może zakończyć się za życia małżonków w wyniku rozwiązania małżeństwa przez rozwód, unieważnienia małżeństwa albo zniesienia separacji orzeczeniem sądu (art. 61⁶ § 1 k.r.o.). Orzeczenie to ma charakter konstytutywny, wobec czego skutki separacji ustają dopiero z chwilą zniesienia separacji przez sąd (art. 61⁶ § 2 k.r.o). Samo podjęcie wspólnego pożycia przez małżonków pozostających w separacji nie powoduje więc jej ustania i skutki wynikłe z orzeczenia ustanawiającego separację trwają nadal. W tym kontekście bez znaczenia jest też złożenie nawet przez oboje małżonków wniosku o zniesienie separacji, brak jest w świetle art. 61⁶ § 2 k.r.o. podstaw do stwierdzenia, że skutki separacji mogłyby ustać wcześniej niż to żądanie prawomocnie rozstrzygnie sąd swoim orzeczeniem. Z kolei w wyroku z dnia 16 maja 2013 r. wydanym pod sygnaturą III AUa 2/13 Sąd Apelacyjny w Szczecinie wskazał, że nawiązanie ponownych więzi między małżonkami, utożsamianych z pojęciem faktycznego pożycia małżeńskiego, nie prowadzi do restytucji wspólności małżeńskiej, gdyż bez zniesienia separacji nie mogą być przywrócone więzi formalnoprawne.

Zatem stwierdzić należy, że orzeczenie sądowe o separacji wyklucza prawo wdowy do renty rodzinnej na podstawie art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej, chyba że miała ona w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 maja 2014 r., sygn. SK 61/13 z dniem 26 maja 2014 r. przepis art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej stracił moc w zakresie, w jakim uprawnienie małżonki rozwiedzionej do uzyskania renty rodzinnej, poza spełnieniem przesłanek określonych w art. 70 ust. 1 i 2 tej ustawy oraz wymogu posiadania w dniu śmierci męża prawa do alimentów z jego strony, uzależniał od tego, aby alimenty były ustalone wyrokiem lub ugodą sądową.

Z wyroku Trybunału wynika, że warunek, aby małżonka rozwiedziona "miała w dniu śmierci męża prawo do alimentów z jego strony" spełnia zarówno była małżonka, która ma takie prawo ustalone wyrokiem lub ugodą sądową, ale również była małżonka, która otrzymywała alimenty od zmarłego w ramach dobrowolnego wywiązywania się przez niego z obowiązku alimentacyjnego, o którym mowa w art. 60 § 1 k.r.i.o. Tylko wtedy, gdy małżonka rozwiedziona nie podjęła żadnych działań zmierzających do ustalenia lub wyegzekwowania przysługujących jej alimentów od byłego małżonka, niezależnie od tego, czy na podstawie porozumienia stron, czy na drodze sądowej, nie dochodzi do konkretyzacji abstrakcyjnego prawa do alimentów przysługującego ex lege, a zatem tylko wówczas nie można uznać, że ich prawo do alimentów jest prawem "ustalonym" w rozumieniu art. 70 ust. 3 ustawy emerytalnej. W porównywalnej sytuacji znajdują się zatem tylko te małżonki rozwiedzione (pozostające w separacji), które przed śmiercią współmałżonka skutecznie wyegzekwowały przysługujące im z ustawy prawo do alimentów, tj. uzyskały świadczenia alimentacyjne na podstawie porozumienia stron, bądź uzyskały korzystny dla nich wyrok lub ugodę sądową w tej kwestii. (tak też Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 16 września 2015 r. w sprawie o sygn. III AUa 987/15).

W niniejszej sprawie bezsporna pozostawała okoliczność, że ubezpieczana nie miała ustalonego prawa do alimentów od zmarłego męża ani w formie orzeczenia czy ugody sądowej, ani też dobrowolnego porozumienia. Okoliczności, iż zamieszkiwała ze zmarłym przed śmiercią nie można bowiem utożsamiać z istnieniem ustalonego prawa do alimentów. Ubezpieczona nie przedłożyła jakichkolwiek dowodów z dokumentów urzędowych bądź prywatnych, pozwalających przyjąć, iż zmarły mąż regularnie co miesiąc przekazywał jej w formie gotówki lub przelewu bankowego stałą kwotę pieniężną pełniącą funkcję dobrowolnych alimentów. Wskazać należy, że zarówno z analizy akt rentowych, jak i akt sprawy o zniesienie separacji wynika, że zmarły nie pracował przed śmiercią – ostatni raz zatrudniony był w roku 1998r. (dokument raport ustalania prawa do świadczenia w aktach renty rodzinnej J. D.), a w roku (...) na rok przed śmiercią utrzymywał się z zasiłku stałego oraz zasiłku pielęgnacyjnego, przy czym obciążały go również alimenty na rzecz syna J. w kwocie 350 zł miesięcznie. Nie sposób zatem uznać, że był w stanie dodatkowo jakąkolwiek kwotę miesięcznie przeznaczać na poczet dobrowolnych alimentów na rzecz ubezpieczonej. Z oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania złożonego przez ubezpieczoną do akt (...)w maju 2012r. wynika, że w tym czasie, to ona otrzymywała większy dochód- pobierała bowiem wynagrodzenie z tytułu stosunku pracy. Należy zatem przypuszczać, że to raczej ubezpieczona w większej mierze przykładała się do utrzymania wspólnego gospodarstwa domowego, niż zmarły Z. D.. Skoro zatem zebrany w sprawie materiał dowodowy nie daje podstaw do uznania, iż zmarły Z. D. do dnia śmierci dobrowolnie płacił alimenty na rzecz ubezpieczonej, tym samym stwierdzić należy, że ubezpieczona nie spełnia przesłanek do przyznania jej prawa do renty rodzinnej.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy stwierdza, że odwołanie ubezpieczonej nie zasługiwało na uwzględnienia, co na podstawie art. 477¹⁴ § 1 k.p.c. skutkowało jego oddalaniem

SSO Ewa Milczarek

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE