UZASADNIENIE

Zaskarżoną decyzją Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił ubezpieczonemu R. K. prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS.

W uzasadnieniu decyzji wskazano, że ubezpieczony nie spełnił zarówno warunku posiadania 25 letniego okresu składkowego i nieskładkowego, bowiem nie zaliczono do takich okresów okresu pracy w Gospodarstwie Rolnym jego babki a następnie wuja T. K. od 1.02.1973 r. do 30.04.1974 r. oraz nie zaliczono jako pracy w szczególnych warunkach pracy w PGR C. przy produkcji alkoholu. Organ rentowy zaliczył ubezpieczonemu 11 lat, 7 miesięcy i 11 dni pracy w szczególnych warunkach.

W odwołaniu od tej decyzji ubezpieczony wniósł o jej zmianę i przyznanie prawa do emerytury z uwagi na to, że w spornych okresach pracował w gospodarstwie rolnym wuja w wymaganym rozmiarze czasowym a także pracował przez ponad 15 lat w szczególnych warunkach. Na rozprawie przed Sądem Okręgowym ubezpieczony wniósł o zaliczenie do stażu pracy w gospodarstwie czyli okresu od 8.02.1972 r. do 30.04.1974 r.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie podtrzymując argumentację zawartą w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczony R. K., urodzony (...), złożył wniosek o emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach w dniu 4.05.2016r. Udokumentował staż pracy w szczególnych warunkach w rozmiarze 11 lat, 7 miesięcy i 11 dni. Organ rentowy zaliczył ubezpieczonemu łącznie staż pracy w rozmiarze 24 lat, 7 miesięcy i 15 dni, nie zaliczył do stażu pracy natomiast okresu pracy w Gospodarstwie Rolnym wuja – T. K. od 8.02.1972 r. do 30.04.1974 r.

R. K. mieszkał w gospodarstwie swojej babki M. K. w D. od urodzenia. Gospodarstwo miało 13 hektarów i 18 arów. Był tam dom mieszkalny, obora, stodoła, 6, 7 krów dojnych, 30, 40 świń, dwa konie, 5, 6 owiec i około 50 sztuk drobiu. W gospodarstwie pracowała M. K., T. K.-jej syn wraz z żoną,, matka ubezpieczonego do 1963 roku i ubezpieczony.

W 1973 r. ubezpieczony ukończył szkołę podstawową. Nie kontynuował nigdzie nauki. 13.05.1974 r. ubezpieczony podjął pracę w młynie w K. a do 30.04.1974 r. pracował w gospodarstwie rolnym. Ubezpieczony pracował od rana do wieczora w tym gospodarstwie. W okresie od wiosny do jesieni w godzinach od 6.00 rano do 12.00 i potem od 14.00 do 19.00, 20.00 ubezpieczony wykonywał prace w gospodarstwie rolnym. Ubezpieczony pracował przy pracach na polu, przy orce, żniwach, burakach. Zajmował się też oprzętem inwentarza. W okresie zimowym ubezpieczony pracował co najmniej 4 godziny dziennie przy młóceniu zboża, przy oprzęcie, przy pojeniu bydła i wywożeniu obornika. Zimą ubezpieczony pracował od 7.00 rano do 11.00 a po obiedzie od 14.00 do 19.00. Ubezpieczony prowadził wspólne gospodarstwo domowe z rodziną. W spornym okresie babka już nie pracowała w polu ani przy oprzęcie, bo była w podeszłym wieku. Nie było w tym okresie ciągnika, prace wykonywane były przy pomocy konia, nie wynajmowano sprzętu. Pracę ubezpieczonego nadzorował i obserwował wuj-T. K..

dowód: zeznania świadka T. K. i ubezpieczonego-zapis AV k. 42

W zakresie pracy ubezpieczonego w PGR C. Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony pracował w G. w S. , która należała do PGR C. Zakład Rolny (...) w okresie 1.04.1989 r. do 31.12.1995 r. w G. przy produkcji alkoholu jako fermentowy. Ubezpieczony gotował zacier, dodawał odpowiednie składniki, mieszał w kadziach i to były prace przy produkcji alkoholu. W okresie od 24.10. 1977 r. do 17.10.1979 r. , w trakcie pracy w (...) w K., który to okres zaliczył organ rentowy jako pracę w szczególnych warunkach, bez okresu służby wojskowej, ubezpieczony odbywał służbę wojskową. Ubezpieczony w okresie od 1.04.1989 r. do 31.12.1995 r. pracował, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy przy produkcji alkoholi jako fermentowy i zacierowy, incydentalnie zastępował aparatowego. W późniejszym okresie ubezpieczony wykonywał pracę palacza i następnie rozwiązał stosunek pracy z dniem 31.12.1998 r. W świadectwie pracy z dnia 31.12.1998 r. pracodawca - Gospodarstwo (...) wskazał, że ubezpieczony pracował jako pracownik gorzelni.

dowód: zeznania świadków J. G. i S. G. oraz ubezpieczonego –zapis protokołu rozprawy płyta k. 42, dokumenty w aktach osobowych ubezpieczonego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów w aktach osobowych powoda oraz w jego aktach rentowych, których prawdziwości strony nie kwestionowały oraz zeznań świadków, bowiem były one zgodnie spójne, wzajemnie się uzupełniały z zeznaniami powoda. Świadek T. K., mieszkając i pracują z ubezpieczonym na co dzień widziała ubezpieczonego przy pracy. Zeznania ubezpieczonego jako zgodne z zeznaniami świadka również zasługiwały na wiarę.

Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, zdaniem Sądu Okręgowego, w sposób niebudzący wątpliwości, że ubezpieczony pracował w 8.02.1972 r. do 30.04.1974 r. w gospodarstwie swojej babki M. K. a następnie wuja T. K. w D..

W myśl art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17.12. 1998r. o emeryturach i rentach z FUS przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również przypadające przed dniem 1 stycznia 1983r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym, po ukończeniu 16 roku życia jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

W judykaturze wykształcił się pogląd, iż o uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych okresów pracy w gospodarstwie rolnym sprzed objęcia rolników obowiązkiem opłacania składki na rolnicze ubezpieczenie społeczne domowników (tj. przed dniem 1 stycznia 1983 r.) przesądza wystąpienie dwóch okoliczności:

1) wykonywanie czynności rolniczych powinno odbywać się zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej "domownika" z art. 6 pkt 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników oraz

2) czynności te muszą być wykonywane w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godziny dziennie. Zob. wyrok SA w Poznaniu z dnia 24 stycznia 1996 r., III AUr 833/95 (OSA 1998, z. 4, poz. 15) i wyroki SN: z dnia 28 lutego 1997 r., II UKN 96/96 (OSNAPiUS 1997, nr 23, poz. 473); z dnia 13 stycznia 1998 r., II UKN 433/97 (OSNAPiUS 1998, nr 22, poz. 668); z dnia 13 listopada 1998 r., II UKN 299/98 (OSNAPiUS 1999, nr 24, poz. 799); z dnia 18 lutego 1999 r., II UKN 491/98 (OSNAPiUS 2000, nr 8, poz. 324, notka); z dnia 9 listopada 1999 r., II UKN 190/90 (OSNAPiUS 2001, nr 4, poz. 122, notka); z dnia 3 grudnia 1999 r., II UKN 235/99 (OSNAPiUS 2001, nr 7, poz. 236, notka); z dnia 10 maja 2000 r., II UKN 535/99 (OSNAPiUS 2001, nr 21, poz. 650); z dnia 12 maja 2000 r., II UKN 538/99 (OSNAPiUS 2001, nr 21, poz. 651); z dnia 27 czerwca 2000 r., II UKN 612/99 (OSNAPiUS 2002, nr 1, poz. 21, notka); z dnia 3 lipca 2001 r., II UKN 466/00 (OSNPUSiSP 2003, nr 7, poz. 186).

Wnioski wypływające poglądów wyrażonych w powołanych wyżej orzeczeniach pozwalają na uwzględnienie okresu pracy w gospodarstwie rolnym także wówczas, gdy praca ta faktycznie nie była codziennie wykonywana, lecz wnioskodawca gotów był tę pracę codziennie wykonywać w wymiarze co najmniej 4 godzin dziennie, tj. był dyspozycyjny w tym zakresie. W praktyce oznacza to konieczność zamieszkiwania wnioskodawcy co najmniej w pobliżu gospodarstwa rolnego. ( Komentarz do art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych K. Antonów, M. Bartnicki, B. Suchacki, Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz, ABC, 2009, wyd. III ).

Pod pojęciem domownika ustawa z dnia 20.12. 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników rozumie natomiast osobę bliską rolnikowi, która:

a)ukończyła 16 lat,

b)pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,

c)stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy ( art. 6 pkt 2 )

Zgodnie z § 21 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11.10.2011r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno – rentowe okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy. Zeznania świadków przedstawia osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia.

Decydujące znaczenie dla oceny spełnienia przesłanek z art. 6 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników ma jedynie faktyczna praca w gospodarstwie rolnym, po ukończeniu 16 roku życia.

Ubezpieczony urodzony dnia (...) warunek ten spełnił, bowiem w okresie od 8.02.1972 r. do 30.04.1974 r. , mieszkał w gospodarstwie babki a potem wuja i pracował w sposób stały, w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy tj. co najmniej 4 godziny dziennie w tym gospodarstwie, prowadząc z babką, wujem i jego żoną wspólne gospodarstwo domowe, co w sposób nie budzący wątpliwości wykazało postępowanie dowodowe przeprowadzone przed Sądem, a w szczególności zeznania ubezpieczonego i zeznania świadka, którym nadano walor wiarygodności uznając je za dopuszczalny dowód zgodnie z art. 473 k.p.c. i § 22 cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 11.10.2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe.

Dlatego podlegał zaliczeniu, w okolicznościach niniejszej sprawy, okres pracy ubezpieczonego w gospodarstwie rolnym, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia wymaganego stażu ogólnego w wysokości 25 lat, bowiem organ rentowy zaliczył ubezpieczonemu staż w rozmiarze 24 lat, 7 miesięcy i 15 dni.

W odniesieniu do pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach Sąd Okręgowy wskazuje, że stosownie do treści art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.; powoływana dalej jako „ustawa”):

1. Ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1)okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2)okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

2. Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.

Zgodnie z art. 32 ustawy w związku z paragrafami 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) prawo do emerytury może nabyć mężczyzna który spełnia następujące przesłanki: ukończył 60 lat; posiada co najmniej 25 letni okres zatrudnienia (art. 27 pkt 2 ustawy), w tym co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Zgodnie z § 2 ust 1 cytowanego rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy (ust. 1). Okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy (ust. 2).

W niniejszej sprawie spornym dla przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy okazało się kwestionowane przez organ rentowy wykonywanie przez niego pracy w warunkach szczególnych w okresie od 1.04.1989 r. do 31.12.1995 r. w PGR C. fermentowy, czyli wykonywał prace przy produkcji alkoholu w rozumieniu działu IV pozycja 33 załącznika A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8.02.1983r.

Jak słusznie zauważył Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 4 listopada 2008 r. (III AUa 3113/08, Lex nr 552003) „Świadectwo pracy w warunkach szczególnych wydane pracownikowi przez pracodawcę stanowi domniemanie i podstawę do przyjęcia, iż okres pracy w nim podany jest okresem pracy w warunkach szczególnych, o którym mowa w art. 32 ust. 2 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. W sytuacji, kiedy brak wymaganego świadectwa pracy w warunkach szczególnych wystawionego przez pracodawcę, Sąd może prowadzić postępowanie dowodowe zmierzające do ustalenia, czy praca wykonywana przez stronę, była wykonywana w warunkach wymaganych przepisami rozporządzenia, czy ubezpieczony zajmował któreś ze stanowisk pracy wymienionych w załącznikach nr 1 lub 2 do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.” Takie też postępowanie należy prowadzić, kiedy organ rentowy zakwestionuje fakty wskazane w tego rodzaju świadectwie (por. wyrok SN z dnia 4 sierpnia 2009 r., I UK 77/09, Lex nr 558288). Przy ustalaniu długości wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ZUS uwzględnia tylko te okresy, wskazane w świadectwie pracy, w których praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Natomiast w sądowym postępowaniu odwoławczym możliwe jest ustalenie tych okresów także w oparciu o inne dowody (tak SN w orzeczeniu z dnia 21 września 1984 r., III UZP 48/84, LEX nr 14630). Przeprowadzenie innych dowodów przewidzianych na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego na okoliczność pracy w warunkach szczególnych dopuszczalne jest, gdy pracodawca wystawił świadectwo pracy a ZUS kwestionuje jego treść, jak i wówczas, gdy dokument ten nie może zostać sporządzony. Postępowanie przed sądem (na skutek odwołania od decyzji organu rentowego) nie podlega ograniczeniom dowodowym, co wynika wprost z art. 473 k.p.c., zatem każdy fakt może być dowodzony wszelkimi środkami, które Sąd uzna za pożądane, przy czym Sąd nie jest związany środkami dowodowymi dopuszczalnymi przed organami rentowymi (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 kwietnia 1999r., II UKN 69/98, OSNP 2000/11/439).

Należy zauważyć, że w judykaturze Sądu Najwyższego podkreśla się jednolicie, iż przewidziane w art. 32 i 184 ustawy o emeryturach i rentach prawo do emerytury w niższym niż określony w art. 27 tej ustawy wieku emerytalnym jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (por. między innymi wyroki z dnia 22 lutego 2007 r., I UK 258/06, OSNP 2008/5-6/81; z dnia 17 września 2007 r., III UK 51/07, OSNP 2008/21-22/328; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, Lex nr 375653; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, Lex nr 483283; z dnia 13 listopada 2008 r., II UK 88/08, niepublikowany; z dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, Lex nr 509022). Podzielając takie rozumienie instytucji emerytury z art. 32 i 184 ustawy o emeryturach i rentach, należy stwierdzić, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy jednoznacznie przemawia za uznaniem, iż ubezpieczony wykonywał pracę w warunkach szczególnych, stale i w pełnym wymiarze czasu w okresie od 1.04.1989 r. do 31.12.1995 r. ( dział IV pozycja 33 załącznika A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8.02.1983r.).

Łączny więc okres pracy w szczególnych warunkach wyniósł w spornym okresie przekracza 15 lat. Należy przy tym podkreślić, iż okoliczności te zostały potwierdzone nie tylko zeznaniami samego ubezpieczonego, ale także zeznaniami świadków i dokumentami w aktach osobowych ubezpieczonego i w kontekście całego zebranego materiału uznać należy iż wykonywał on pracę w warunkach szczególnych w wymiarze w wymaganym zakresie.

Skoro więc ubezpieczony spełnił także i sporne pomiędzy stronami warunki wynikające z powołanych przepisów prawa (praca w warunkach szczególnych ponad wymagany okres 15 lat), to nie było przeszkód, aby przyznać mu prawo do emerytury.

Z uwagi na powyższe, Sąd na podstawie art. 477¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 wyroku.

W punkcie 2 wyroku stwierdzono, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Stosownie bowiem do art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji; organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego. Zgodnie z § 2 ust. 2 powołanego rozporządzenia Rady Ministrów, okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy. W myśl zaś § 21 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) środkiem dowodowym, stwierdzającym okresy zatrudnienia, są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia (ust. 1); jeżeli pracownik ubiega się o przyznanie emerytury lub renty z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty (ust. 4). Skoro więc w toku postępowania przed organem rentowym ubezpieczony nie przedstawił właściwych dokumentów wystawionych przez pracodawcę, a okresy pracy w warunkach szczególnych udowodnił także swoimi zeznaniami i zeznaniami świadków, to organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za wydanie błędnej decyzji odmawiającej prawa do emerytury, albowiem nie mógł przeprowadzić tych właśnie dowodów w trakcie prowadzonego przez siebie postępowania administracyjnego.

SSO Ewa Milczarek

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE