UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 31 października 2012 roku, wydanym w sprawie z powództwa E. W. i W. W. przeciwko D. F. i A. F. o zapłatę kwoty 150.000zł, Sąd Okręgowy w Sieradzu uchylił nakaz zapłaty z dnia 12 lipca 2012 roku, wydany przez tenże Sąd w postępowaniu nakazowym, w sprawie sygn. akt I Nc 19/12, mocą którego nakazał pozwanym, aby zapłacili solidarnie powodom kwotę 150.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 7 października 2011 roku do dnia zapłaty i oddalił powództwo oraz zasądził solidarnie od powodów na rzecz pozwanych kwotę 9225 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 3600 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

S ą d u s t a l i ł, że pozwani A. F. i jej mąż D. F. są właścicielami dwulokalowego budynku, położonego w Z. przy ul (...). Dla nieruchomości tej w Sądzie Rejonowym w Zduńskiej Woli prowadzona jest księga wieczysta, Nr KW (...), w której w dziale III wpisane jest na rzecz powodów E. W. i W. W., nabyte przez nich w 1993 roku, roszczenie do nadbudowy pierwszego piętra, łącznie z dachem i schodami, domu przy ul (...), tj. lokalu handlowego z zapleczem o łącznej powierzchni użytkowej ok. 40 m kw. oraz o zwrot związanych z tym nakładów.

Według powołanego przez powodów rzeczoznawcę majątkowego wartość rynkowa nakładów na lokal zajmowany przez powodów wynosi na dzień 14 października 2011 r. kwotę 151.000 zł.

Pismem z dnia 16 września 2011 r. powodowie wezwali pozwanych, w oparciu o treść wpisu w dziale(...), do zapłaty kwoty 100.000 tytułem zwrotu poniesionych nakładów.

Pismem z dnia 29 września 2011 r. pozwani powiadomili powodów, że są gotowi do spełnienia ich roszczeń związanych ze zwrotem poniesionych nakładów, ale tylko pod warunkiem wydania lokalu i komisyjnego przekazania kluczy.

Do chwili wydania orzeczenia w niniejszej sprawie powodowie nie wydali pozwanym lokalu, ponieważ pomiędzy tymi samymi stronami w Sądzie Rejonowym w Zduńskiej Woli toczy się, z wniosku powodów, sprawa o zasiedzenie lokalu zajmowanego przez powodów w budynku,przy ul (...) w Z..

Sąd Okręgowy, odwołując się do dyspozycji art. 226 k.c., określając poczynione przez powodów nakłady za nie mające charakteru nakładów koniecznych, a będących nakładami użytecznymi, jak i mając na uwadze fakt, że powodowie nie wydali pozwanym lokalu, co sprawia, że ich roszczenie o zwrot nakładów nie jest wymagalne, uznał ich powództwo za przedwczesne. Z tych też względów, na podstawie art. 496 § 1 k.p.c. uchylił wydany nakaz zapłaty i oddalił powództwo. Zwrócił również uwagę na niekonsekwencję powodów, którzy z jednej strony domagają się zwrotu nakładów, zaś z drugiej strony wystąpili do Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli o stwierdzenie zasiedzenia spornego lokalu, co oznacza, że będąc jego właścicielami, nie czynili nakładów na cudzą nieruchomość, tylko na swoją.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli powodowie, domagając się jego zmiany poprzez uwzględnienie w całości powództwa oraz nie obciążanie ich kosztami sądowymi przegranej sprawy, kosztami zastępstwa procesowego oraz kosztami postępowania apelacyjnego.

Pozwani w odpowiedzi na apelację wnieśli o jej oddalenie i zasądzenie solidarnie od powodów na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pismem z dnia 20 listopada 2013 roku, złożonym na rozprawie apelacyjnej w dniu 21 listopada 2013 roku, pełnomocnik powodów ograniczył zarzuty apelacji jedynie do punktu 3 zaskarżonego wyroku, wnosząc o jego zmianę i nie obciążanie powodów kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa adwokackiego. Na rozprawie apelacyjnej jednoznacznie oświadczył, że powodowie popierają apelację jedynie w zakresie skierowanym do punktu 3 wyroku, zaś w pozostałym zakresie cofają apelację.

Pozwani wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Z uwagi na częściowe cofnięcie apelacji, należało umorzyć postępowanie apelacyjne w części skierowanej do punktu 1 i 2 wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 31 października 2012 roku, na podstawie art. 391 § 2 k.p.c.

Cofnięcie apelacji stanowi bowiem wyraz rezygnacji strony z poszukiwania ochrony własnego roszczenia w ramach postępowania apelacyjnego i nie podlega kontroli sądu. (zob. uchwala Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2000 r. sygn. III CZP 6/00, Biul.SN 2000/5/9).

W pozostałym zaś zakresie, odnoszącym się do punktu 3 w/w wyroku, mocą którego powodowie zostali obciążeni obowiązkiem uiszczenia na rzecz pozwanych kosztów procesu w wysokości 9.225 zł, Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodów jako bezzasadną, na mocy art. 385 k.p.c.

Jak wynika z dość lakonicznych zarzutów skarżących, w tym ostatecznie sprecyzowanym zakresie ich apelacji, oraz przedłożonych na rozprawie apelacyjnej dokumentów obrazujących aktualną sytuację życiową i zdrowotną powoda W. W., powodowie domagają się zastosowania wobec nich przepisu art. 102 k.p.c. i nie obciążanie ich kosztami procesu.

Przepis art. 102 k.p.c. przewiduje wyjątek od zasady odpowiedzialności strony przegrywającej sprawę za koszty procesu (art. 98 § 1 k.p.c.). Stanowi on, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów procesu albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Ustalenie, czy w sprawie zachodzi "wypadek szczególnie uzasadniony", zależy od swobodnej oceny sądu.

Odstępstwo od zasady odpowiedzialności za wynik sprawy na rzecz zasady słuszności wymaga zatem rozważenia wszystkich okoliczności sprawy i wskazania wypadku szczególnie uzasadnionego, ponieważ wyłączona została możliwość wszelkich uogólnień. Z uwagi na szczególny, wyjątkowy charakter tego unormowania nie dopuszcza się wykładni rozszerzającej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 1974 r. II CZ 223/73, niepubl.). Istotne znaczenie dla możliwości zastosowania zasady słuszności ma zachowanie stron z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Sposób zastosowania art. 102 k.p.c. i ocena czy wystąpił szczególnie uzasadniony wypadek należy do uprawnień jurysdykcyjnych sądu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2006 r. III CK 221/05, niepubl.) i nie wymaga wniosku strony.

Do okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy ocenie przesłanek zastosowania dyspozycji omawianego przepisu, według doktryny, zaliczyć można nie tylko te związane z samym przebiegiem postępowania, ale również dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony. Za trafny należy natomiast uznać pogląd, zgodnie z którym sama sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak niekorzystna, że strona nie byłaby w stanie ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia - na podstawie art. 102 k.p.c.- od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na rzecz tej strony przemawiają dalsze szczególne okoliczności, które same mogłyby być niewystarczające, lecz łącznie z trudną sytuacją ekonomiczną wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego.

W realiach rozpoznawanej sprawy bezspornym jest, że powodowie mają trudną sytuację materialną i życiową. Powód jest osobą schorowaną, jak wynika ze złożonego na rozprawie apelacyjnej orzeczenia lekarza orzecznika ZUS jest częściowo niezdolny do pracy do 30.09.2014 roku, lecz nadal prowadzi zakład fryzjerski, znajdujący się w lokalu użytkowym usytuowanym na nieruchomości pozwanych, osiągając z tego tytułu dochód. Powodowie mają na utrzymaniu uczącą się córkę, jak i wychowują drugą, niepełnosprawną córkę, otrzymującą rentę socjalną w wysokości 597zł.

W ocenie Sądu Apelacyjnego są to tylko jedne z okoliczności, które winny być przedmiotem rozważań w kontekście możliwości zastosowania przepisu art. 102 k.p.c. Zgodnie bowiem z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2012 roku, wydanym w sprawie II CZ 95/12 (opubl. LEX nr 1232771), do kręgu okoliczności uzasadniających zastosowanie art. 102 k.p.c. należy zaliczyć zarówno fakty związane, jak również niezwiązane z przebiegiem procesu. Do pierwszych zaliczane są między innymi: podstawa oddalenia żądania, zgodność zamiarów stron w sprawach dotyczących stosunku prawnego, który może być ukształtowany tylko wyrokiem, szczególna zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie powoda co do zasadności zgłoszonego roszczenia - trudne do zweryfikowania a limine, a ponadto sposób prowadzenia procesu przez stronę przegrywającą albo niesumienne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie strony wygrywającej, która w ten sposób wywołała proces i koszty połączone z jego prowadzeniem. Zalicza się do nich także okoliczność, że rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na podstawie faktów ustalonych na podstawie dowodów dopuszczonych przez sąd z urzędu, jak również niewspółmierność wysokości kosztów pomocy prawnej poniesionych przez stronę wygrywającą proces do stopnia zawiłości sprawy i nakładu pracy pełnomocnika.

Również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 kwietnia 2012 roku, wydanym w sprawie V CZ 2/12 (opubl. LEX nr 1214621) stwierdził, że przepis art. 102 k.p.c. powinien być zastosowany wówczas, gdy w okolicznościach danej sprawy obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu przeciwnika byłoby rażąco niezgodne z zasadami współżycia społecznego.

W rozpoznawanej sprawie, choć powództwo o zwrot nakładów zostało oddalone jako przedwczesne, to jednak nie bez znaczenia jest postawa powodów wobec pozwanych.

I tak powodowie mimo, że cały czas są w posiadaniu lokalu użytkowego, stanowiącego przedmiot żądanych przez nich nakładów, wystąpili do Sądu o zwrot tychże nakładów i zasądzenie z tego tytułu na ich rzecz kwoty 150.000zł. Jednocześnie w tym samym czasie wystąpili do Sądu Rejonowego w Zduńskiej o stwierdzenie przez zasiedzenie – na ich rzecz - własności całej nieruchomości, będącej własnością pozwanych. Kiedy Sąd Rejonowy oddalił ich wniosek i orzeczenie stało się prawomocne, powodowie od razu złożyli do Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli kolejny wniosek o zasiedzenie, lecz tym razem udziału w nieruchomości i nieprawomocnym postanowieniem z dnia 20 października 2013 roku Sąd wniosek ów uwzględnił.

Słusznie pozwani zwrócili uwagę na to, że nabywając od poprzedniego właściciela nieruchomość, na której znajduje się między innymi lokal użytkowy, będący w posiadaniu powodów, mieli świadomość, że zgodnie z wpisem w dziale III KW są jedynie zobowiązani do zwrotu na rzecz powodów poczynionych przez nich nakładów na ich nieruchomość w postaci wybudowania powyższego lokalu, lecz z chwilą jego wydania. Dlatego byli zaskoczeni postawą powodów, którzy dwutorowo skierowali przeciwko nim roszczenia, wzajemnie się wykluczające i podważające ich własność. Znamiennym jest, że pozwani w toku niniejszego postępowania nie kwestionowali samej zasadności żądania powodów, lecz podnosili, że jest ono niewymagalne, a zatem przedwczesne, jak i to, że powodowie – znając stanowisko pozwanych co do żądania powodów o zwrot nakładów, wyrażone w piśmie z dnia 29 września 2011 roku (k. 55-56), w którym wprost stwierdzili, że są gotowi do spełnienia roszczeń jednakże dopiero w chwili wydania rzeczy i komisyjnego przekazania kluczy – zdecydowali się na wniesienie pozwu i to w postępowaniu nakazowym, w którym nota bene zataili fakt uzyskania odpowiedzi pozwanych na ich wezwanie do zapłaty z dnia 16 września 2011 roku. Ponieważ Sąd Okręgowy wydał w sprawie nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, pozwani, podejmując obronę swych praw, ponieśli z tego tytułu koszty w postaci wysokiej opłaty od zarzutów, jak i koszty reprezentującego ich fachowego pełnomocnika, zwrotu których mają prawo domagać się od powodów jako strony przegrywającej proces.

W zaistniałych okolicznościach sprawy, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie ma podstaw do zastosowania przepisu art. 102 k.p.c. i przyjęcia, że zachodzi wypadek szczególnie uzasadniony, który skutkowałby nie obciążaniem powodów kosztami procesu na rzecz pozwanych, co musiało skutkować oddaleniem apelacji w zakresie ostatecznie popieranym.

O kosztach za postępowanie apelacyjne orzeczono w myśl art. 98 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. oraz na podstawie § 13 ust.1 pkt.2) w zw. z §6 pkt.6) Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( Dz.U.Nr 163, poz. 1348 ze zm.)

Z tych samych względów co powyżej, Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do zastosowania przepisu art. 102 k.p.c. i nie obciążania powodów kosztami postępowania apelacyjnego.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE