UZASADNIENIE

Powódka H. D. wniosła o zasądzenie od pozwanej A. D. kwoty 302.333,30 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu oraz zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powyższego żądania podano, że J. D. zmarł w dniu 16 września 2008r. Ostatnio zamieszkiwał w G.. Spadkodawca pozostawił testament, na mocy którego jedyną spadkodawczynią uczynił A. D.. W ramach postępowania o sygnaturze akt I Ns 1265/08 Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim otwarł testament oraz stwierdził nabycie spadku przez A. D.. Do kręgu ustawowych spadkobierców po J. D. należą: żona A. D., brat G. i matka H. D.. Powódce przysługuje roszczenie o zachowek, przy czym jest ona osobą trwale niezdolną do pracy. Do masy spadkowej należy zaliczyć:

- ½ udziału w nieruchomości lokalowej położonej w U. o wartości 415.000 zł,

- ½ udziału w zabudowanej nieruchomości położonej w G. o wartości 150.000 zł,

- 1/6 udziału w zabudowanej nieruchomości położonej w O. o wartości 25.000 zł,

- ½ wartości kwot zgromadzonych na rachunkach bankowych w (...) Banku (...).

Wartość masy spadkowej wynosi 692.000 zł; ¼ wartości spadku jaka by przypadła powódce to kwota 173.000 zł, zaś zachowek to 2/3 tej wartości to kwota 115.333,30 zł.

Do długów spadkowych należy kwota przywłaszczona przez spadkodawcę, a mianowicie 52.000 EURO.

Pozwana A. D. wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu.

W uzasadnieniu powyższego stanowiska podano, że majątek spadkowy wskazany przez powódkę ma wartość 174.590 zł. Gdyby nie było testamentu i powódka byłaby spadkobiercą ustawowym to jej udział w spadku wyrażałby się kwotę 43.647 zł. Przysługujący powódce zachowek wynosiłby zatem 2/3 tej kwoty to jest 29.098 zł. Pozwana zaprzeczyła aby w skład spadku po J. D. wchodził dług spadkowy, w szczególności kwota 52.000 euro rzekomo przywłaszczona przez spadkodawcę na szkodę powódki. To powódka bezpośrednio przed zgonem swego syna J. D. przywłaszczyła jego pieniądze w kwocie 50.000 zł. Powódka przyznała się do zaboru tych pieniędzy spadkodawcy. Pozwana w zaistniałej sytuacji dokonuje potrącenia swej wierzytelności jako spadkobiercy J. D. w kwocie 50.000 zł w stosunku do powódki z wierzytelnością powódki z tytułu zachowku w podanej wyżej kwocie 29.098 zł. Wobec potrącenia wzajemnych wierzytelności pozwana nie posiada żadnego długu względem powódki.

W piśmie procesowym z dnia 17 kwietnia 2012r. pełnomocnik powódki podał, że w maju 2008r. powódka po sprzedaży nieruchomości położonej w W. przy ulicy (...) przekazała swoim synom J. D. i G. D. po 30.000 zł tytułem rozliczenia ich udziałów spadkowych w nieruchomości położonej w O.. Pomimo, że dysponowała pełnomocnictwem do przeniesienia tych udziałów na swoją osobę do chwili śmierci J. D. nie dokonała tych czynności. W związku z powyższym J. D. otrzymał świadczenie nienależne o wartości wyżej wskazanej. Analiza stanu konta spadkodawcy koreluje z wyżej wskazanymi okolicznościami albowiem znajdują się tam kwoty odpowiadającej wartości udziału J. D. w nieruchomości położonej w W. i w nieruchomości położonej w O.. W związku z powyższym kwota 30.000 zł stanowi dług spadkowy albowiem jest świadczeniem nienależnym skoro nie doszło do przeniesienia własności udziału.

Sąd ustalił, co następuje:

Spadkodawca J. D., syn W. i H., ostatnio stale zamieszkały w G. zmarł w dniu 16 września 2008r., zaś spadek po nim z mocy testamentu z dnia 15 listopada 2007r., otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Wodzisławiu Śląskim w dniu 17 grudnia 2008r. w sprawie I Ns 1266/08 nabyła jego żona A. D., córka J. i M. w całości, co zostało stwierdzone postanowieniem Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim z dnia 20 stycznia 2011r. w sprawie I Ns 1265/08. (dowód: odpis postanowienia Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim z dnia 20 stycznia 2011r. sygn. akt I Ns 1265/08 k.8)

Spadkodawca J. D. w chwili śmierci pozostawał w związku małżeńskim z A. D.. Z małżeństwa nie miał dzieci, nie miał również dzieci pozamałżeńskich lub przysposobionych. Do kręgu spadkobierców ustawowych po J. D. należą: żona A. D., matka H. D., brat G. D., ojciec spadkodawcy W. D., który zmarł w 2006r. (okoliczności bezsporne)

Powódka H. D. urodziła się (...) W następujących okresach pobierała ona rentę inwalidzką: od 23 grudnia 1981r. do 30 września 1989r. oraz od 01 czerwca 1990r. do 31 grudnia 2005r. W okresie od 01 stycznia 2006r. do 25 listopada 2006r. pobierała emeryturę, zaś od dnia 26 listopada 2006r. pobiera rentę rodzinną. (dowód: zaświadczenie (...) – Oddziału w R. z dnia 10 kwietnia 2009r. wraz z kserokopią legitymacji emeryta – rencisty k. 9 – 11)

W skład masy spadkowej po J. D. wchodzą:

-: udział wynoszący ½ części w zabudowanej nieruchomości położonej w G., o powierzchni 1.64.54 ha, dla której Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim prowadzi księgę wieczysta KW nr (...) (dowód: odpis księgi wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim KW nr (...) k. 12),
-: udział wynoszący ¹/6 części w zabudowanej nieruchomości położonej w O., o powierzchni 0.22.98 ha, dla której Sąd Rejonowy w Mikołowie prowadzi księgę wieczystą KW nr (...) (dowód: odpis księgi wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Mikołowie KW nr (...) k. 13 - 15),
-: udział wynoszący ½ części w lokalu mieszkalnym stanowiącym odrębną własność położonym w U. – K. o powierzchni 90,54 m², do którego dochodzi jeszcze specjalne prawo użytkowania tarasu dachowego, gotowego garażu oraz udział we współwłasności działki nr (...) (dowód: odpis księgi wieczystej KW nr (...) wraz z tłumaczeniem k. 109 – 112)
-: środki zgromadzone na rachunkach bankowych w (...) Banku (...):

25,42 EURO,

99.067,30 zł (dowód: zaświadczenie (...) Banku (...) S.A. Oddziału w W. z dnia 13 stycznia 2012r. k. 78)

Nieruchomość położona w G. w dniu 16 września 2008r. stanowiła własność J. D. i A. D. w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Obejmuje ona trzy działki o numerach (...). Powierzchnia powyższej nieruchomości wynosi 1.64.54 ha. Zabudowana jest budynkiem mieszkalnym oraz budynkiem gospodarczym. Budynek mieszkalny przedwojenny był modernizowany w latach 50 XX wieku. Biegła sądowa T. K. stan techniczny budynku mieszkalnego określiła jako przeciętny. Budynek gospodarczy to szopa drewniano – murowana w stanie złym. Zgodnie z art. 152, 153, 154 ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz rozdziałem 2 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego wartość rynkową dla aktualnego sposobu użytkowania biegła sądowa T. K. określiła podejściem porównawczym, metodą korygowania ceny średniej. Wartość rynkowa nieruchomości według stanu na dzień 16 września 2008r. i cen z maja 2013r. wynosi 242.472 zł. ( dowód: opinia biegłej sądowej T. K. k. 242 – 285)

Wartość rynkowa lokalu mieszkalnego położonego w U. – K. stanowiącego odrębną własność wraz z udziałem we współwłasności działki nr (...) według stanu na dzień 16 września 2008r. i cen na dzień 14 października 2015r. wynosi 109.000 Euro. (dowód: opinia biegłego sądowego D.. I.. F. A. wraz z tłumaczeniem k. 668 – 820)

W dniu 03 grudnia 2002r. pozwana A. D. otrzymała pożyczkę pracowniczą w kwocie 5.000 euro przeznaczoną na zakup mieszkania położonego w U. – K.. Na dzień 16 września 2008r., tj. dzień śmierci J. D. dług z tego tytułu wynosił 3.200 euro. (dowód: zaświadczenie V. K. – B. z dnia 27 czerwca 2012r. wraz z tłumaczeniem k. 884 – 885, zeznania pozwanej k. 203)

Na zakup mieszkania pozwana A. D. zaciągnęła też kredyt w V. Bank, zaś na dzień 16 września 2008r. do spłaty z tego tytułu pozostawała kwota 10.250,27 euro. (dowód: zaświadczenie V. Bank z dnia 23 lipca 2012r. wraz z tłumaczeniem k. 886 – 887, zeznania pozwanej k. 203)

W dniu 01 sierpnia 2007r. pozwana A. D. zawarła z O. H. umowę pożyczki w kwocie 40.000 euro w celu finansowania mieszkania własnościowego położonego w U. – K.. Zwrot powyższej pożyczki miał nastąpić według możliwości finansowych pożyczkobiorcy. Na dzień 16 września 2008r. pożyczka nie została spłacona. (dowód: umowa pożyczki z dnia 01 sierpnia 2007r. wraz z tłumaczeniem, oświadczenie O. H. z dnia 23 lipca 2012r. k. 888 – 891, zeznania pozwanej k. 203)

W dniu 06 października 2007r. pozwana A. D. zawarła z I. S. umowę pożyczki na potrzeby mieszkaniowe w kwocie 30.000 euro w celu sfinansowania mieszkania położonego w U. – K.. Pożyczka została udzielona na okres 2 lat, przy czym do dnia 16 września 2008r. nie została spłacona. (dowód: umowa pożyczki z dnia 06 października 2007r. wraz z oświadczeniem pożyczkodawcy k. 892 – 893, zeznania pozwanej k. 203)

Na rozprawie w dniu 22 stycznia 2013r. pełnomocnicy stron zgodnie oświadczyli, że udział spadkodawcy J. D. wynoszący 1/6 części w nieruchomości położonej w O. ma wartość 25.000 zł (k. 204). Z pisma procesowego z dnia 18 sierpnia 2014r. pełnomocnika powódki wynika, że Sąd Rejonowy w Wodzisławiu postanowieniem z dnia 13 maja 2014r. wydanym w sprawie I Ns 1578/13 dokonał działu spadku po W. D.. W skład spadku wchodziła nieruchomość położona w O.. Sąd przyzna nieruchomość powódce H. D. zasądzając od niej na rzecz A. D. kwotę 30.000 zł płatną w terminie do dnia 15 czerwca 2014r. (k. 447 – 448).

Rodzice spadkodawcy, tj. W. D. zmarły w 2006r. i H. D. byli współwłaścicielami zabudowanej budynkiem mieszkalnym nieruchomości położonej w W., składającej się z działki nr (...), o powierzchni 1.612m², objętej księgą wieczystą KW nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim. Po śmierci W. H. D. w imieniu własnym oraz jako pełnomocnik syna G. D. oraz J. D. umową sprzedaży z dnia 03 marca 2008r. sprzedali swoje udziały w powyższej nieruchomości, tj. H. D. – ⁴/6 części za cenę 286.666 zł oraz J. D. i G. D. po ¹/6 części za cenę po 71.667 zł – M. D.. Sprzedaż nastąpiła pod warunkiem, że Agencja Nieruchomości Rolnych nie wykonania prawa pierwokupu. W ustawowym terminie Agencja Nieruchomości Rolnych nie wykonała prawa pierwokupu nieruchomości w związku z powyższym w dniu 07 kwietnia 2008r. została zawarta umowa przeniesienia własności nieruchomości. W § 3 umowy strony oświadczyły, że część przypadającej H. D. ceny sprzedaży w kwocie 220.000 zł została już jej przez kupującego zapłacona. Resztę ceny, tj. kwotę 66.666 zł na rzecz H. D. oraz kwoty po 71.667 zł na rzecz G. D. i J. D. - kupujący M. D. zobowiązał się zapłacić w terminie 14 dni od dnia zawarcia umowy przeniesienia własności, tj. od dnia 07 kwietnia 2008r. i co do tego obowiązku poddał się egzekucji z art. 777 § 1 k.p.c. Ponadto strony umowy postanowiły, że resztę ceny, tj. 210.000 zł kupujący zapłaci przelewem na konto bankowe H. D. prowadzone przez (...) Bank (...) Oddział w W.. (dowód: umowa przeniesienia własności nieruchomości z dnia 07 kwietnia 2008r. Rep. A 2165/2008 Kancelarii Notarialnej notariusza Z. C. w W. k. 16 – 19, zeznania świadka G. D. k. 152 – 153, zeznania powódki k.201 verte - 202).

W toku procesu pozwana A. D. przekazała powódce H. D. tytułem rozliczenia zachowku kwotę 21.880 zł, jednakże strona powodowa nie ograniczyła żądania pozwu, gdyż nie została do tego momentu ustalona wartość masy spadkowej (k. 201).

Powyższe okoliczności faktyczne Sąd ustalił w oparciu o spójne i w pełni przekonujące wskazane wyżej dowody, a w szczególności dokumenty urzędowe, sporządzone przez uprawnione organy w granicach ich kompetencji, które w ocenie Sądu były w pełni wiarygodne oraz niekwestionowane dokumentny prywatne, których prawdziwość nie budziła wątpliwości. Sąd przyjął opinie biegłych sądowych T. K. i D.. I.. F. A. bez zastrzeżeń, gdyż zostały one sporządzone zgodnie ze zleceniem Sądu, przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności istotnych dla poczynienia niezbędnych ustaleń faktycznych. Strony nie kwestionowały powyższych opinii, które w ocenie Sądu są spójne, zrozumiałe, stanowcze i weryfikowalne z uwagi na jasność zawartych w nich treści. Nie istniały też wątpliwości co do wiedzy, fachowości lub bezstronności biegłych. Wiedza i doświadczenie zawodowe opiniujących oraz stanowczy charakter opinii przekonują, że zasadnym było poczynienie ustaleń na podstawie tych opinii. Oszacowanie nieruchomości nastąpiło jednak w pewnym odstępnie czasowym co spowodowało, że ceny na podstawie, których szacowano nieruchomości pochodzą z różnych okresów. Co prawda obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu, jednakże pełnomocnicy stron podali, że nie wnoszą o ponownie ustalenie wartości nieruchomości w G.. Zatem jako podstawę rozstrzygnięcia przyjęto wydane w sprawie opinie biegłych sądowych, a których ocenę - zgodnie z art. 233 § 1 k.p.c. - dokonano wcześniej. Ocenę wiarygodności zeznań świadków oraz zeznań stron przeprowadzono w dalszej części uzasadnienia. W tym miejscu dodać jedynie należy, że zeznania świadków W. K., E. J., A. B., N. W. nie wniosły wiele do sprawy, gdyż świadkowie w sposób jednoznaczny nie potwierdzili faktu zaboru kwoty 52.000 euro przez spadkodawcę J. D..

Sąd zważył, co następuje:

W ustalonym stanie faktycznym powództwo nie zasługuje na uwzględnienie.

Ustawa z dnia 2 kwietnia 2009r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 79, poz. 662; dalej powoływana jako ustawa zmieniająca) przepisom normującym dziedziczenie ustawowe nadała nową treść. W art. 932 k.c. uregulowano drugi i trzeci krąg spadkobierców ustawowych: w drugim znajdują się małżonek spadkodawcy i jego rodzice, w trzecim - małżonek, jedno z rodziców i rodzeństwo spadkodawcy. Odmiennie niż przewidywał to art. 932 § 1 k.c. w brzmieniu sprzed zmiany, obecnie rodzeństwo spadkodawcy nie dochodzi do dziedziczenia ustawowego w zbiegu z rodzicami spadkodawcy, lecz w miejsce rodzica spadkodawcy, który nie dożył otwarcia spadku. Bez zmian pozostała natomiast reguła, zgodnie z którą w razie śmierci kogokolwiek z rodzeństwa spadkodawcy w miejsce zmarłego wchodzą jego zstępni. Ustawa nowelizująca weszła w życie 28 czerwca 2009r.

Zgodnie z regułą prawa międzyczasowego zawartą w art. LI p.w.k.c., poza ustawowymi wyjątkami, do spraw spadkowych stosuje się prawo obowiązujące w chwili śmierci spadkodawcy. Odstępstwa od tej zasady przy dziedziczeniu ustawowym nie przewiduje ani ustawa nowelizująca, która zresztą nie zawiera norm intertemporalnych, ani normy wynikające z przepisów wprowadzających Kodeks cywilny. Nowe przepisy o dziedziczeniu ustawowym znajdą zatem zastosowanie do spadków otwartych po 28 czerwca 2009r. Do spadków otwartych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej znajdą zastosowanie przepisy o dziedziczeniu ustawowym w ich poprzednim brzmieniu.

Spadkodawca J. D., syn W. i H., ostatnio stale zamieszkały w G. zmarł w dniu 16 września 2008r., zatem ustalając krąg spadkobierców ustawowych stosować należy przepisy kodeksu cywilnego w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, która weszła w życie w dniu 28 czerwca 2009r.

Bezspornym w sprawie było, że do kręgu spadkobierców ustawowych po J. D. należą: żona A. D., brat G. D., matka A. D. i ojciec W. D. zmarły w 2006r.

Przepis art. 932 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 27 czerwca 2009r. stanowił, że w braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek, rodzice i rodzeństwo. Z paragraf 2 powyższego przepisu wynikało, że udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu bądź z rodzicami, bądź z rodzeństwem, bądź z rodzicami i rodzeństwem spadkodawcy, wynosi połowę spadku.

Z kolei art. 933 § 1 k.c. stanowił, że udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą część tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy (§ 2). Jeżeli do spadku powołani są obok małżonka tylko rodzice albo tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa (§ 3).

Zatem jeśli spadkodawca J. D. nie sporządziłby testamentu spadek po nim mocy ustawy nabyliby:

- żona A. D. 4/8 części spadku

- matka H. D. 1/8 części spadku

- ojciec W. D. 1/8 części spadku

- brat G. D. 2/8 części spadku.

Ojciec spadkodawcy W. D. zmarł 2006r., zatem udział jego udział spadkowy przypada po połowie drugiemu z rodziców, tj. matce H. D. i bratu spadkodawcy, tj. G. D. – 1/8 : 2 = po 1/16 części spadku. Zatem ostatecznie udziały spadkowe wynosiłyby:

- żony – A. D. – 8/16 części spadku,

- matki H. D. - 3/16 części spadku,

- brata G. D. – 5/16 części spadku.

Przepis art. 991 § 1 i 2 k.c. stanowi, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowę wartości tego udziału (zachowek). Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Obliczenie zachowku polega na ustaleniu wysokości sumy pieniężnej jakiej uprawniony do zachowku może domagać się na podstawie art. 991 § 2 k.c. od spadkobiercy powołanego. Samą wysokość zachowku ustala się za pomocą obliczeń, które w zasadzie przebiegają w trzech etapach: najpierw ustala się udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku, udział ten jest wyrażony odpowiednim ułamkiem, potem ustala się substrat zachowku, który po przemnożeniu przez ułamek, który wyraża udział stanowiący podstawę do obliczenia zachowku daje nam poszukiwaną wielkość, czyli wysokość zachowku. Aby ustalić substrat zachowku należy przede wszystkim określić tzw. czystą wartość spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę między wartością stanu czynnego spadku a wartością stanu biernego spadku (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 8 maja 2013 r., I ACa 66/13, LEX nr 1381559).

Sąd Najwyższy wskazał, iż obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu. (por. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSNC 1985/10/147).

W rozpoznawanej sprawie strona powodowa podnosiła, iż domaga się zachowku w wysokości 2/3 wartości udziału spadkowego, gdyż powódka jest osobą trwale niezdolną do pracy.

Należy stwierdzić, iż o przewidzianej przez art. 991 k.c. trwałej niezdolności do pracy oraz małoletniości uprawnionego decyduje chwila otwarcia spadku, jako, że z tą chwilą powstaje uprawnienie do zachowku (por. E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks Cywilny Komentarz, Warszawa 2013, s.1681).

W orzecznictwie podkreśla się, że ustawodawca nie zdefiniował w Kodeksie cywilnym pojęcia niezdolności do pracy, którym posłużył się w art. 991 § 1 k.c. Pewną wskazówkę może stanowić uregulowanie, które dotyczy przesłanki trwałej niezdolności do pracy uprawniającej do dziedziczenia gospodarstwa rolnego na podstawie art. 1059 pkt 4 k.c. W przepisie art. 1064 k.c. - który utracił moc w zakresie, w jakim odnosi się do spadków otwartych od dnia 14 lutego 2001r. (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 30 stycznia 2001 r. P. 4/99 OTK ZU 2001/1 poz. 5, a także Dz. U. 2001 r. Nr 11 poz. 91) - ustawodawca upoważnił Radę Ministrów do określenia zasad i trybu stwierdzania trwałej niezdolności do pracy. Stosownie do § 3 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz. U. 1990 r. Nr 89 poz. 519), wydanego na podstawie art. 1064 k.c., które również utraciło moc w zakresie, w jakim odnosi się do spadków otwartych od dnia 14 lutego 2001 r. (Dz. U. 2001 r. Nr 11 poz. 91), spadkobierców gospodarstwa rolnego uważa się za trwale niezdolnych do pracy, jeżeli osiągnęli wiek - kobiety 60 lat, a mężczyźni 65 lat i nie wykonują stałej pracy, która stanowiłaby dla nich główne źródło utrzymania, lub zostali zaliczeni do I lub II grupy inwalidów w trybie i na zasadach określonych w przepisach o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 1998 r. Nr 162 poz. 1118 ze zm.) rozróżnia całkowitą i częściową niezdolność do pracy. Zgodnie z art. 12 ust. 1, niezdolną do pracy w rozumieniu tej ustawy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu. Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy (art. 12 ust. 2), a częściowo niezdolną - osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (art. 12 ust. 3). Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy, niż lat 5 (art. 13 ust. 2), jednakże, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed tym okresem niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy, niż 5 lat (art. 13 ust. 3). Jeżeli osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy przez okres co najmniej ostatnich 5 lat poprzedzających dzień badania lekarskiego brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1, w przypadku dalszego stwierdzenia niezdolności do pracy orzeka się niezdolność do pracy na okres do dnia osiągnięcia tego wieku (art. 12 ust. 3a). Zgodnie z art. 14 ust. 1 tej ustawy oceny niezdolności do pracy, jej stopnia oraz ustalenia daty powstania niezdolności do pracy, trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy, związku przyczynowego niezdolności do pracy lub śmierci z określonymi okolicznościami, trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do samodzielnej egzystencji, celowości przekwalifikowania zawodowego - dokonuje w formie orzeczenia lekarz orzecznik Zakładu.

Porównanie daty otwarcia spadku po J. D. (16 września 2008r.) z datą urodzin powódki (06 sierpnia 1933r.) prowadzi do wniosku, że powódka z uwagi na wiek uprawniający ją do emerytury wynikającej z uzyskania powszechnego wieku emerytalnego jest osobą trwale niezdolną do pracy. Ponadto z zaświadczenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w R. wynika, że w okresach od 23 grudnia 1981r. do 30 września 1989r. oraz od 01 czerwca 1990r. do 31 grudnia 2005r. pobierała rentę inwalidzką. Zatem powódka jest osobą uprzywilejowaną i uprawnioną do zachowku w wysokości 2/3 wartości udziału spadkowego, który by jej przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Udział spadkowy powódki H. D. wynosi 3/16 części spadku, stąd roszczenie o zachowek wynosi 2/3 x 3/16 udziału spadkowego = 6/48 = 1/8.

Wartość stanu czynnego spadku tzw. substrat zachowku jest to wartość, która stanowi podstawę ustalenia sumy stanowiącej zachowek należny uprawnionemu.

W skład spadku po J. D. wchodziły m.in. środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych w (...) Banku (...) Oddziale w W. w kwotach 25,42 EURO i 99.067,30 zł. Ta ostatnia kwota pochodziła ze spłaty jaką matka spadkodawcy H. D. przekazała mu po sprzedaży nieruchomości położonej w W. przy ulicy (...), a która została sprzedana po śmierci ojca spadkodawcy – W. D.. Powódka przekazała wówczas J. D. kwotę 100.000 zł stanowiącą rozliczenie jego udziału w spadku po ojcu - 71.667 zł, zaś pozostała część tej kwoty miała stanowić rozliczenie udziału J. D. w nieruchomości położonej w O. składającej się z działki nr (...), o powierzchni 0.25.53 ha, objętej księgą wieczystą KW nr (...) Sądu Rejonowego w Mikołowie. Powyższe okoliczności wynikają z umowy przeniesienia własności nieruchomości zawartej w Kancelarii Notarialnej notariusza Z. C. w W. Rep. A 2165/2008, jak również z zeznań powódki. Zgodnie z art. 33 pkt 2 k.r.o. do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Nabycie przez dziedziczenie, w ujęciu art. 33 pkt 2 k.r.o., należy rozumieć szeroko. Chodzi tu o dziedziczenie ustawowe i testamentowe, obejmujące cały spadek lub udział w spadku, a także wszystko to, co przypadło małżonkowi w wyniku działu spadku, w tym dopłaty i spłaty. Zatem w skład spadku po J. D. wchodzi kwota 71.667 zł. Pozostała część tej kwoty zgromadzonej na rachunku bankowym stanowi nienależne świadczenie bowiem miała stanowić rozliczenie udziału J. D. w nieruchomości położonej w O., zaś do chwili śmierci J. D. nie uregulowano stanu prawnego tej nieruchomości stąd też w dziale spadku po W. D. Sąd Rejonowy w Wodzisławiu postanowieniem z dnia 13 maja 2014r. zasądził od H. D. na rzecz A. D. spłatę z nieruchomości położonej w O. w wysokości 30.000 zł (k. 447 – 448).

Lokal mieszkalny położony w U. – K. stanowiący odrębną własność wraz z udziałem we współwłasności działki nr (...) stanowi majątek wspólny pozwanej A. D. i spadkodawcy J. D.. Bezsporne w sprawie było, że A. D. i J. D. zawarli związek małżeński w Polsce oraz, że oboje mieli podwójne obywatelstwo polsko – niemieckie i nie zawierali w Polsce małżeńskich umów majątkowych (k. 153). Z informacji Ministerstwa Sprawiedliwości i przesłanych przepisów prawa niemieckiego wynika, że w zakresie prawa właściwego dla ustroju małżeńskiego małżonków posiadających polskie obywatelstwo, którzy zawarli związek małżeński w Polsce oraz nie zawierali żadnych umów majątkowych małżeńskich, a którzy zamieszkiwali wspólnie w Niemczech oraz wzięli udział w zawarciu umowy sprzedaży nieruchomości położonej w Niemczech zgodnie z art. 15 ust. 1 w związku z art. 14 ust. 1 (...), skutki prawne zawarcia małżeństwa w zakresie obowiązującego małżonków ustroju majątkowego podlegają temu samemu prawu, które jest właściwe dla oceny ogólnych skutków zawarcia małżeństwa, tj. każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu małżonków. Przepis art. 17 § 1 ustawy prawo prywatne i międzynarodowe z dnia 12 listopada 1965r. stanowił, że stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają ich każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu. K. wspólne prawo ojczyste stron rozstrzyga także o dopuszczalności zawarcia, zmiany lub rozwiązania majątkowej umowy małżeńskiej. Powyższą zasadę przyjęto także w art. 51 ustawy prawo prywatne międzynarodowe z 2011r. Dodać należy, że Sąd może ustalić, iż w skład majątku wspólnego wchodzi nieruchomość, której właścicielem wpisanym do księgi wieczystej jest tylko jedno z małżonków (por. orzeczenie SN z 05 kwietnia 1956 r., III CR. 566/56, OSN 1956, nr IV, poz. 115).

Wartość lokalu mieszkalnego położonego w U. – K. wraz z udziałem w współwłasności działki nr (...) według stanu na dzień 16 września 2008r. i cen na dzień 14 października 2015r. wynosi 109.000 Euro. Zatem udział J. D. wynosi 54.500 euro. Jak wynika z zeznań pozwanej A. D. potwierdzonych przedłożonymi dokumentami zakup tego mieszkania został sfinansowany z pożyczek, które na dzień 16 września 2008r. nie były jeszcze w całości spłacone. Częściowo ten fakt potwierdziła w swych zeznaniach powódka, która zeznała, iż mieszkanie w U. było kupione na kredyt i spłaca go teraz pozwana (k. 202 verte). Dług z tego tytułu na dzień 16 września 2008r. wynosił 83.450 euro i w ½ części, tj. w kwocie 41.725 euro stanowił dług spadkowy. Zatem różnica pomiędzy wartością udziału J. D., tj. kwotą 54.500 euro a długiem spadkowym, tj. kwotą 41.725 euro wynosi 12.775 euro. Powyższa kwota podlega rozliczeniu w niniejszym postępowaniu. Cena euro na dzień 12 października 2016r. według tabeli nr (...) wynosiła 4,2825 zł, zatem 12.775 euro ma wartość 54.709 zł.

Bezsporne w sprawie było, że spadkodawca J. D. wraz z żoną A. D. byli współwłaścicielami na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej nieruchomości położonej w G., objętej księgą wieczystą KW nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim o wartości 242.472 zł, zatem w skład spadku po J. D. wchodzi udział w tej nieruchomości o wartości 121.236 zł.

Powódka H. D. domagała się także rozliczenia długu spadkowego w kwocie 52.000 euro twierdząc, że syn J. D. najprawdopodobniej ulokował powyższą kwotę na koncie bankowym w (...) Banku (...) Oddziale w W.. Spadkodawca bowiem wraz z bratem G. D. oraz powódką dziedziczył po ojcu W. D.. Powódka wraz z synami w ramach działu spadku po W. D. sprzedali nieruchomość położoną w W. przy ulicy (...) za kwotę 430.000 zł. Za otrzymaną kwotę powódka nabyła walutę euro w kwocie 104.500 euro. Między spadkobiercami miało dojść do rozliczeń wynikających z rozliczenia udziałów. Powódka miała większe udziały w nieruchomości, gdyż stanowiła ona majątek wspólny H. D. i W. D.. Spadkodawca J. D. bezprawnie wziął kwotę 52.000 euro. Tymczasem już wcześniej J. D. w ramach rozliczeń otrzymał kwotę 100.000 zł, które przeznaczył na działalność gospodarczą. Pozwana zaprzeczyła tym okolicznością podnosząc, że twierdzenia powódki zmierzają jedynie do wyłudzenia nienależnych świadczeń od pozwanej. Fakt przywłaszczenia przez J. D. kwoty 52.000 euro nie został wykazany przez stronę powodową, w szczególności nie potwierdzają go zeznania świadków B. W., W. K., E. J., A. B., G. D.. O fakcie tym słyszeli jedynie od powódki. Świadkowie - poza G. D. - nie znali dokładnie kwoty jaką miał przywłaszczyć J. D.. Żaden ze świadków nie wiedział tych pieniędzy u J. D.. Nie zostało także wskazane na jaki cel pieniądze te wydatkował J. D.. Zgodnie z art. 6 k.c. oraz art. 232 k.p.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Samo twierdzenie strony nie jest dowodem, a twierdzenie dotyczące istotnej dla sprawy okoliczności powinno być udowodnione przez stronę to twierdzenie zgłaszającą (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2001 roku, I PKN 660/00, Wokanda 2002/7-8/44).To na powódce spoczywał ciężar udowodnienia, że J. D. dokonał zaboru kwoty 52.000 euro, jednakże dowody wskazane przez powódkę okoliczności tej nie potwierdziły, zatem Sąd uznał ją za niewykazaną.

Z kolei pozwana podniosła, że powódka bezpośrednio przed śmiercią J. D. przywłaszczyła jego pieniądze w kwocie 50.000 zł. Powódką przyznała tę okoliczność zeznając, że zabrała synowi J. kwotę 50.000 zł, którą wpłaciła na swoje konto w (...) Banku (...) (k. 202). Co do kwoty 50.000 zł pozwana w odpowiedzi na pozew (k. 77) podniosła zarzut potrącenia.

Zatem majątek spadkowy po J. D. ma wartość:

1. udział w lokalu mieszkalnym położonym U. – K. wraz z udziałem w współwłasności działki nr (...) po odliczeniu obciążających go długów – 54.709,00 zł,

2. udział w nieruchomości położonej w G. – 121.236,00 zł,

3. udział w nieruchomości położonej w G. – 30.000,00 zł,

4. środki zgromadzone w euro i złotych polskich w (...) 71.776,00 zł

łącznie 277.721,00 zł.

Udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku H. D. wynosi 1/8 części (2/3 x 3/16) co daje kwotę 34.715,125 zł. Ponieważ pozwana w toku procesu przekazała powódce kwotę 21.880,00 zł to powództwo mogłoby zostać uwzględnione do kwoty 12.835,13 zł. Powódka zobowiązana jest jednak do zwrotu kwoty 50.000,00 zł (kwota zabrana przez powódkę J. D.), zaś pozwana do zwrotu powódce kwoty 30.000,00 zł (kwota jaką spadkodawca otrzymał od powódki tytułem rozliczenia udziału w nieruchomości w O.). Różnica pomiędzy tymi kwotami wynosi 20.000,00 zł i jest to kwota jaką powódka winna zwrócić pozwanej, co do której pozwana w odpowiedzi na pozew podniosła zarzut potrącenia.

Przesłanki dopuszczalności potrącania wierzytelności zostały określone w art. 498 § 1 i 2 k.c. Zgodnie z tym przepisem, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko, co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Zgodnie z art. 499 k.c. potrącenia dokonuje się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Nie ulega wątpliwości, że wskazane powyżej wierzytelności (pozostała kwota zachowku i kwota 50.000 zł pobrana przez powódkę, z której winna zwrócić pozwanej 20.000 zł) w świetle art. 498 k.c. nadawały się do potrącenia, zatem kwota należnego powódce zachowku uległa umorzeniu, gdyż wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

Mając powyższe ustalenia i rozważania na względzie orzeczono jak w sentencji.

O kosztach postępowania orzeczono na zasadzie odpowiedzialności za wynik sporu tj. na podstawie art. 98 k.p.c., obciążając powódkę względem pozwanej, która była reprezentowana przez pełnomocnika kosztami jego wynagrodzenia w kwocie 7200 zł oraz opłatą skarbową od pełnomocnictwa. Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika ustalono na podstawie § 6 ust. pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tj. Dz.U. z 2013 r., poz. 461).

Do rozliczenia pozostawały nieuiszczone koszty sądowe obejmujące wydatki na opinie biegłych sądowych. Skoro powódka przegrała sprawę to na podstawie art. 83 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005r. (t.j. Dz. U. 2014r. poz. 1025 z późniejszymi zmianami) należało pobrać od niej - jako strony przegrywającej sprawę – na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gliwicach kwotę 12.317,00 zł obejmującą nieuiszczone koszty sądowe.

R., dnia 21 listopada 2016r. SSO Katarzyna Banko

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE